Liber Quartus Regum

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 4, Caput 20
  • Excelsa quoque quae erant in Hierusalem, ad dexteram partem montis offensionis, quae aedificaverat Salomon rex Israel Astaroth idolo Sidoniorum, et Chamos offensioni Moab, et Melchom abominationi filiorum Ammon polluit rex, et contrivit statuas. ( R4, 23, 13 et R4, 23, 14) Luce clarius est quod excelsa nominare solet Scriptura, loca in collibus positafrondentibus, in quibus vel daemonibus immolabant vel Domino, locorum amoenitateallecti, contra interdictum, relicto altari quod erat in templo, hostiasofferebant. Unde saepius in hoc libro de regibus qui minus perfecte justi fuere dicitur, verumtamen excelsa non abstulit. Montem autem offensionis montem idoli dicit, quia nimirum consuetudinis estScripturarum offensionem idola nuncupare, quia vel in illis offenditur Deus, veloffensionem et ruinam suis afferunt cultoribus. Sicut in hac ipsa sententia subsequenter intimatur, dum dicitur: Quae aedificaverat Salomon rex Israel Astaroth idolo Sydoniorum, et Chamos offensioni Moab et Melchomabominationi filiorum Ammon polluit rex. ( R4, 23, 13) Ubi hoc quoque, ni fallor, palam ostenditur, quod utinam non ostenderetur, quiavidelicet Salomon de admisso idololatriae scelere nunquam perfecte poenituit: nam sifructus poenitentiae dignos faceret, satageret ante omnia, ut idola quae aedificaveratde civitate sancta tollerentur, et non in scandalum stultorum, quae ipse cum fuissetsapientissimus erronea fecerat, quasi sapienter ac recte facta relinqueret. Meminit supra et hujus loci Scriptura, dicens: Tunc aedificavit Salomon fanum Chamos, idola Moloch in monte, qui est contra Hierusalem, et Moloch idolo filiorum Ammon. ( R3, 11) Nec videri contrarium debet, quod ibi mons in quo facta sunt haecidola, contraHierusalem, hic in Hierusalem esse positus asseritur: quia nimirum in tanta erat urbisvicinia positus, ut ad ipsam pertinere, et ipsam quoque sordibus quae in eocongregabantur attaminare videretur.

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 4, Caput 23
  • Excelsa quoque, quae erant in Jerusalem ad dextram partem montis offensionis, quae aedificaverat Salomon rex Israel, et Astaroth idolo Sidoniorum, et Chamos offensioni Moab, et Melchom abominationi filiorum Ammon, polluit rex, et contrivit statuas ( R4, 23, 13 et R4, 23, 14), luce clarius est, quod excelsa nominare solet Scriptura loca in collibus posita frondentibus, in quibus vel daemonibus immolabant, vel Domino, locorum amoenitate allecti, contra interdictum relicto altari quod erat in templo, hostias offerebant, unde saepius in hoc libro de regibus qui minus perfecte justi fuere dicitur: Verumtamen excelsa non abstulit ( R4, 12, 3 et R4, 15, 35).

Beda (672-735)

• Liber 1, Caput 29
  • Excelsa quoque quae erant in Jerusalem ( R4, 23, 13), etc. Quod paulo post de eodem rege dicitur: Excelsa quoque quae erant in Jerusalem, ad dextram ( R4, 23, 13) partem montis Offensionis, etc., usque, Polluit rex, et contrivit statuas ( R4, 23, 13 et R4, 23, 14); luce clarius est, quod excelsa nominare solet Scriptura, loca collibus posita frondentibus, in quibus vel daemonibus immolabant, vel etiam Domino, locorum amoenitate allecti, contra interdictum relicto altari quod erat in templo, hostias offerebant. Unde saepius in hoc libro de regibus qui minus perfecte justi fuere, dicitur: Verumtamen excelsa non abstulit ( R4, 12, 3, R4, 14, 4 et R4, 15, 35). Montem autem Offensionis, montem idoli dicit, quia nimirum consuetudinis est Scripturarum, offensionem idola nuncupare, quia vel in illis offenditur Deus, vel offensionem et ruinam suis afferunt cultoribus, sicut in hac ipsa sententia subsequenti intimatur, dum dicitur: Quae aedificaverat Salomon rex in Israel Astaroth idolo Sidoniorum et Chamos offensioni Moab, et Melchon abominationi filiorum Ammon ( R4, 23, 13). Ubi hoc quoque, ni fallor, palam ostenditur, quod utinam non ostenderetur: quia videlicet Salomon de admissae idololatriae scelere nunquam perfecte poenituit. Nam si fructus poenitentiae dignos faceret, satageret ante omnia, ut idola quae aedificaverat, de civitate sancta tollerentur; et non in scandalum stultorum, quae ipse, cum fuisset sapientissimus, erronea fecerat, quasi sapienter ac recte facta relinqueret. Meminit supra et hujus loci Scriptura, dicens: Tunc aedificavit Salomon fanum Chamos idolo Moab, in monte qui est contra Jerusalem, et Moloch idolo filiorum Ammon ( R3, 11, 7). Nec videri contrarium debet quod ibi mons, in quo facta sunt haec idola contra Jerusalem, hic in Jerusalem esse positus asseritur; quia nimirum in tanta erat urbis vicinia positus, ut ad ipsam pertinere, et ipsam quoque sordibus, quae in eo congregabantur, attaminare videretur.

Auctor incertus

• Liber 4, Caput 31
  • Post aliquanta dicitur quod miserit Josias nuntios ad Oldam prophetissam uxorem Sellum, quae habitabat in Hierusalem in secunda, propter librum legis divinae qui inventus fuerat. Quid sit hoc quod dicit quod habitaverit in secunda, in superiori parte libri hujus scribitur de rege Ezechia: Aedificavit quoque omnem murum qui fuerat dissipatus, et exstruxit turres, et forinsecus alterum murum ( Ch2, 32, 5) [mauvais référencement: Ch2, 12] . Meminit hujus loci et Sophonias dicens: Vox clamoris ad portam piscium et ululatus a secunda ( So, 1, 10); pro qua vetus editio quasi propitium nomen loci transtulit in Masana. Masana quippe interpretatur Secunda. Quod ergo dicitur haec prophetissa habitasse in secunda, in secundi muriparte intelligere debemus. Regi autem Juda qui misit vos, ut consuleretis Dominum sic dicetis: Haec dicit Dominus Deus Israel: Pro eo quod audisti verba voluminis hujus, et perterritum est cor tuum, et humiliatus es coram Domino auditis sermonibus contra locum istum et habitatores ejus, quod videlicet fierent in stuporem et maledictum, et scidisti vestimenta tua, et flevisti coram me, et ego audivi, dicit Dominus, idcirco colligam te ad patres tuos, et colligeris in sepulcrum tuum in pace, ut non videant oculi tui omnia mala quae adducturus sum super locum istum ( R4, 22, 18, R4, 22, 19 et R4, 22, 20). Territus iste Dei comminationibus fleverat, et sua vestimenta consciderat, etfit omnium malorum futurorum de praeparata morte securus, quod ita requieturusesset in pace, ut illa omnia non videret. Ibi ergo sunt spiritus defunctorum, ubi non vident quaecumque aguntur auteveniunt in ista vita hominum. Quo modo ergo vident tumulos suos aut corpora sua, utrum abjecta jaceant ansepulta? Quo modo intersunt miseriae vivorum, cum vel sua ipsi mala patiantursi talia merita contraxerunt; vel in pace requiescant, sicut huic Josiaepromissum est, ubi mala ulla nec patiendo sustineant: liberati ab omnibusmalis, quae patiendo et compatiendo, cum hic viverent, sustinebant. Dixerit aliquis: Si nulla est mortuis cura de vivis, quo modo ille dives quiapud inferos torquebatur rogabat Abraham patrem ut mittat Lazarum ad quinquefratres suos nondum mortuos, et agat cum eis, ne veniant et ipsi in eumdemtormentorum locum. Sed numquid quia hoc ille dives dixit, ideo quid fratres agerent vel quidpaterentur illo tempore scivit. Ita illi fuit cura de vivis, quamvis quid agerent omnino nesciret,quemadmodum est nobis cura de mortuis, quamvis quid agant utique nesciamus: namsi nihil de mortuis curaremus, non utique pro illis Deo supplicaremus. Denique Abraham nec Lazarum misit, et Moysem et prophetas hic eos habererespondit, quos audire deberent, ut ad illa supplicia non venirent. Ubi rursus occurrit quo modo, quid ageretur, Abraham pater ipse sciebat, ubisciebat esse Moysem et prophetas, id est, libros eorum quibus homines obediendotormenta infernalia vitarent. Denique noverat divitem illum in deliciis, pauperem vero Lazarum in laboribusvixisse; nam et hoc illi ait: Memento, fili, quia recepisti bona in vita tua, Lazarus autem mala ( Lc, 16, 25). Sciebat ergo haec quae utique apud vivos gesta fuerant; verum non cum agerentur in vivis, sed cum eis mortuis potuit, Lazaro indicante, cognoscere, ne falsum sit quod ait propheta: Abraham nescivit nos ( Es, 63, 16). Proinde fatendum est nescire quidem mortuos quid hic agetur, sed dum agitur; postea vero audire ab eis qui hinc ad eos moriendo pergunt, non quidem omnia,sed quae sinuntur indicare, et illa tantum meminisse quae illos, quibus haec indicant, oportet audire. Possunt et ab angelis, qui rebus quae aguntur hic praesto sunt, audirealiquid mortui, quod unumquemque illorum audire debere judicat, cui cunctasubjecta sunt: nisi enim essent angeli, qui possent interesse et vivorum et mortuorum locis, non dixisset Dominus Jesus: Contigit autem mori inopem illum et afferri ab angelis in sinum Abrahae. Nunc ergo hic, nunc hi illic esse potuerunt, qui hinc illum, quem Deusvoluit, abstulerunt. Possunt etiam spiritus mortuorum aliqua quae hic agantur, quae necessariumsit eos nosse, non solum praesentia vel praeterita, verum etiam futura, spirituDei revelante, cognoscere; sicut non omnes homines, sed prophetae dum hicviverent cognoscebant, nec ipsi omnia, sed quae illis esse revelanda Deiprovidentia judicabat. Mitti quoque ad vivos aliquos ex mortuis, sicut econtrario Paulus ex vivis inparadisum raptus est, divina Scriptura testatur: nam Samuel propheta defunctusvivo regi Sauli etiam futurum praedixit; quamvis nonnulli non ipsum fuisse, quipotuisset magicis artibus evocari, sed aliquem spiritum tam malis operibuscongruentem, illius existiment similitudinem figurasse. Haec per excessum idcirco protulimus, ut noverint homines aeternam veritatemquaerere, qui volunt salvari, a quo creati sumus, in quo vivimus, per quemmovemur et sumus; animas autem sanctas, sanctas eas credamus esse, et nonhumanis miseriis interesse, sicut dicit Isaias ad Deum qui erat filius Abrahae: Tu, Domine, pater noster es; Abraham nescivit nos, et Israel non cognovit nos ( Es, 63, 16). Posthaec sequitur historia de gestis Josiae, ita dicens: Contaminavit quoque Tophet, quod est in convalle filii Ennom, ut nemo consecraret filium suum aut filiam per ignem Moloch ( R4, 23, 10). Frequens est in Scripturis horum mentio locorum, maxime in libro Regum etJeremiae prophetae. Est autem vallis Ennom sive filii Ennom juxta murum Hierusalem contraorientem, in qua nemus pulcherrimum Siloe fontibus irrigatur. Tophet autem erat locus in eadem convalle juxta piscinam fullonis, cujusmeminit Scriptura, juxta agrum Acheldemach qui usque hodie monstratur adaustralem plagam montis Sion. Solebant autem in Tophet, quia locus erat amoenissimus, unde hodiequehortorum praebet delicias, ara posita sacrificare daemonibus, nefandoque rogosuos consecrare liberos sive holocaustum offerre, sicut in libro Verborum dierum de Achaz rege scriptum est: Ipse est qui adolevit incensum in valle Bennenom, et lustravit filios suos in igne Bennenom ( Ch2, 28, 3): siquidem filium Eunom significat. Vallis autem Ennom Hebraice dicitur Gehennom, cujus nomine in novo Testamentopoena inferorum gehenna cognominatur: quia nimirum sicut in convalle Ennom quiidolis servierunt, in ea prophetis attestantibus perierunt, ita peccatores exhis quae peccaverunt, aeterna damnatione puniuntur. Denique Jeremias cum referret sibi praecepisse Dominum, ac dixisse ad vallemfilii Ennom quae est juxta introitum portae fictilis, paulo post dicit: Et non vocabitur locus iste amplius Tophet et vallis filii Ennom, sed vallis occisionis; et dissipabo consilium Juda et Hierusalem in loco isto, et subvertam eos gladio ( Jr, 19, 6 et Jr, 19, 7). Isaias quoque manifestissime Tophet infernum appellat, qui cum perpetuum diaboli interitum sub nomine Assur describeret, dicens: A voce enim Domini pavebit Assur virga percussus, et erit transitus virgae fundatus, quam requiescere faciet Dominus super eum ( Es, 30, 31 et Es, 30, 32); statim quomodo et ubi esset periturus subdidit dicens: Praeparata enim ab heri Tophet a rege, praeparata, profunda et dilatata ( Es, 30, 33): pulchre ait dilatata, quia Tophet dicitur Latitudo. Nutrimenti , inquit, ejus ignis et ligna multa flatus Domini sicut torrens sulphuris succendens eam ( Es, 30, 33). Contaminavit autem Josias Tophet, vel ossa mortuorum ibi, sicut insequentibus de aliis idolorum locis fecisse legitur, vel alia quaelibet immundadispergens, quatenus abominationi potius quam delectation aptus omnibus, quiaspicerent, locus appareret. Quod sequitur de eodem rege Josia: Abstulit quoque equos quos dederant reges Juda soli in introitu templi Domini ( R4, 23, 11); et paulo post: Currus autem solis combussit igni ( R4, 23, 11), ostendit omnium gentium idololatrarumsuperstitioni Judaeos eo tempore fuisse mancipatos, ita ut in venerationemsolis, quem more gentilium Deum esse credebant, simulacro ejus quod fecerantcurrus equosque subdiderint, et hoc in atriis templi Domini: sic enim solentgentiles pingere vel facere simulacrum solis, ut puerum imberbem in curruponentes, equos eidem quasi curru coelum petentes subjugent. Cui propterea pueri aptant imaginem, quia sol velut quotidie novo ortu natusnullum per saecula senium incidit. Ut autem eidem currus et equos tribuant, de miraculo sumptum Eliae prophetae,quia curru igneo et equis igneis est raptus ad coelum, Joannes Constantinopolitanus episcopus aestimat: quia enim Graece helios dicitur sol, sicut etiam Sedulius cum de Eliae ascensu caneret, ostendit dicens: Quam bene fulminei praelucens semita coeli,Convenit Eliae, meritoque et nomine fulgens!Hac ope dignus erat: nam si sermonis hujus una per accentum mutareturlittera, sol est; audientes Graeci ab Israelitis, quos divinas litteras haberefama prodebat, praedicari, quod Elias curru igneo et equis sit igneis adcoelestia translatus, vel certe hoc ipsum inter alia depictum in parietevidentes, crediderunt vicinia decepti nominis, solis hic transitum per coelosesse designatum; et miraculum divinitus factum, commutarunt in argumentumerroris humana stultitia commendatum; quos imitati ipsi Judaei satagerunt ne inaliquo gentilium stultissimis minus parerent stulti. Quod paulo post de eodem rege dicitur: Excelsa quoque quae erant in Hierusalem ad dextram partem montis offensionis, quae aedificaverat rex Salomon Astaroth idolo Sidoniorum et Chamos offensioni Moab, et Melcho abominationi filiorum Ammon, polluit rex et contrivit statuas, et succidit lucos, replevitque loca eorum ossibus mortuorum ( R4, 23, 13 et R4, 23, 14). Luce est clarius quod excelsa nominare solet Scriptura loca in collibusposita frondentibus, in quibus vel daemonibus immolabant, vel etiam Domino,locorum amoenitate allecti, contra interdictum relicto altari, quod erat intemplo, hostias offerebant. Unde saepius in hoc libro de regibus qui minus perfecte justi fuere, dicitur: Verumtamen excelsa non abstulit ( R4, 12, 3 et R4, 15, 35). Montem autem offensionis montem idoli dicit, quia nimirum consuetudinis estScripturarum offensionem idola nuncupare, quia vel in illis offenditur Deus,vel offensionem et ruinam suis afferunt cultoribus: sicut in hac ipsa sententia subsequenter intimatur, dum dicitur: Quod aedificaverat Salomon rex Israel Astaroth idolo Sidoniorum, et Chamos offensioni Moab, et montem abominationi filiorum Ammon ( R4, 23, 13). Ubi quoque, ni fallor, palam ostenditur, quod utinam non ostenderetur! quiavidelicet Salomon de admisso idololatriae scelere numquam perfectepoenituit. Nam si fructus poenitentiae dignos faceret, satageret ante omnia ut idolaquae aedificaverat de civitate sancta tollerentur, et non in scandalumstultorum, quae ipse, cum fuisset sapientissimus, erronee fecerat, quasisapienter ac recte facta reliquisset. Meminit supra et hujus loci Scriptura dicens: Tunc aedificavit Salomon fanum Chamos idolo Moab in monte qui est contra Hierusalem, et Moloch idolo filiorum Ammon ( R3, 11, 7). Nec videri debet contrarium quod ibi mons in quo facta sunt haec idola contraHierusalem, hic in Hierusalem esse positus asseritur; nimirum in tanta eraturbis vicinia positus, ut ad ipsam pertinere, et ad ipsam quoque sordibus, quaein eo congerebantur, attingere videretur.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 4, Caput 2
  • Quod paulo post de eodem rege dicitur: Excelsa quoque, quae erant in Hierusalem ad dexteram partem montis offensionis, quae aedificaverat rex Salomon Astaroth idolo Sidoniorum, et Chamos offensioni Moab, et Moloch abominationi filiorum Ammon, polluit rex, et contrivit statuas, et succidit lucos, replevitque loca eorum ossibus mortuorum ( R4, 23, 13 et R4, 23, 14).