Liber Secundus Samuelis

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Proemium 1, Proemium 1
  • Cum a quampluribus fratribus, et etiam nonnullis prudentibus et nobilibus viris, rogarer ut secundum solertiam doctorum et traditionem magistri viri disertissimi, aliquod opusculum in volumina Regum digererem, ego quod a nullo doctorum per omnia expositum apud nos haberetur antiquorum, ob memoriam videlicet frequentata lectione recreandam, et praesertim propter illos qui aiunt, sicut in exordio hujusce voluminis notando tetigi, non alia contineri nisi praelia regum actusque multorum: quod ego diu multumque delitescendo facere distuli, maxime cum parva forem scientia praeditus, nec elucubratione artis saecularis sapientia fretus, et, ut ita dicam, indoctus eloquio, parvus ingenio, nec dicere poteram illud Psalmistae: A mandatis tuis intellexi. ( Ps, 118, 104) [mauvais référencement: Ps, 118] Necdignus eram, inquam, ut angelus carbone torrente de altari spurca purgaret labella, ut valerem Christi digne enucleare mysteria.Sed rursus his excusationibus reluctantem coeperunt me suasoris affaminibus, imo objurationibus, compellere ut aliquid juxta frugalitatem sensus, et ingenioli mei capacitatem, secundum quod a didascalo inculcata fuerant, describere nullatenus abnuerem.Sed cum negare non valerem, tandem assensum praebere decrevi, et ad aliqua, licet temere et formidolose, digerenda sum aggressus, eo videlicet jure ut intra domesticos parietes secretius retinerent, nec alicui ad legendum traderent, et [ne] mea imperitia, verum et temeritas,legentibus detecta, manifesta foret, et oblocutionibus occasio panderetur reprehendentium.Nam stylum cum ad primum librum describendo appulissem, ut abdite abdita auctore Deo congererem, exemplo mea impudentia est detecta, et sacris auribus magnifici Drogonis, egregii scilicet pontificis, quo nihil nobilius nihilque prudentius, est revelata nugacitas.Quo comperto, coepit ingenue libera auctoritate imperare ut darem operam, et coeptum opus non finirem, sed sagaciter ad calcem tenus perducerem.Cujus quoque praeconiis nullatenus resistere valui, verum nec tantae auctoritati renuere praesumpsi, non solum quidem quia filius erat praestantissimi Caroli Caesaris, imo frater mitissimi Ludovici principis, verum etiam quia erat praeclarus pontifex et abbas meus egregius.Hisenim necessitatibus adactus, praeconiisque multimodis compulsus, sed potius, ut ita dicam, Christi auxiliis fretus, qui praestat infirmis confidentiam et mutis locutionem, tentatum opus enucleare praesumpsi.Sed sciendum est quia quibusdam in locis totam sententiam, prout a doctoribus est exposita, digessi; quibusdam enim [vero] eorum sensum sequens, compendioso sermone multa inserui, et ex multis ad unum perduxi: quibusdam quoque quod in libris tractatorum non reperi, sicut a magistro aure accommodante didici, propriis intuli verbis.Nonnulla quippe, licet pauca, quae legenti patent, stipulata exemplis propria inserere praesumpsi, et in libellimodum Christo duce finire decrevi.In quo non persona est attendenda scribentis, sed qualitas consideranda est dictionis.In quam multos strenuos etiam doctorum modernos, qui multa quoque posteris dereliquerunt, ex dictis colligendo monumenta sanctorum.Non ideo dico ut eorum gressibus me coaequare valeam, praesertim cum illi rore coelestis nectaris campos maduerunt divinarum Scripturarum multimodos, et futuris saeculis dimisere proficua legentibus: ego vix aegreque saltem possum ex eorum dictis decerpere permodica et tandem intelligere vel minima: sed ne videret ingratus largitori, licet compulsus, contuli mediocriter qui potui praecipientibus.Simul etiam notandum est illis qui in hoc libro parum spiritale contineri contendant, quod hic Scriptura(sicut in multis divinis voluminibus) non solum tribus modis dignoscitur, juxta illud Salomonis: Ecce descripsi eam tripliciter: verumetiam multipliciter contineri, secundum quod in libro beati Job inscribitur.Atque utinam, inquit, Deus loqueretur tecum, et ostenderet tibi secreta sapientiae, et quod multiplex ejus esset lex.Quod doctorum solertia attestante septemforme dignoscuntur.Ipsi sunt enim septem sigilli, quibus iste liber, secundum Apocalypsim Joannis, signatus esse proclamatur, quem nemo potuit solvere, et aperire signacula ejus, nisi leo de tribu Juda, qui habet clavem David, qui hunc et signacula ejus aperuit.Sunt enim primus historialis, secundus allegorialis, tertius utriusque rei modus; quartus, de incommutabili divinae Trinitatisessentia: quando videlicet proprie, quando tropice sacris insinuetur oraculis.Quintus parabolaris, videlicet quando aliud dicitur, et aliud invenitur scriptum.Sextus de gemino Salvatoris adventu, ne aut primus pro secundo, aut secundus pro primo intelligatur.Septimus quo sic divinis praeceptis instruimur, ut certa vitae agendae forma, alius vero vitae significandae figura regulariter innotescat.Sed jam exemplis ex hoc volumine convenit edocere, ut his primum edocti sciant multa mysteria in eo contegi.Primus historicus ille est, ubi nihil spiritale continetur, sicut ait Samuel: Melior est obedientia quam victimae ( S1, 15, 22), et mille talia.Secundus allegorialis, ubi ait quod in omnibus finibus Israel puella speciosa regi David requiritur, in cujus sinu dormiat et calefiat:tam casta, ut calefactum ad libidinem non provocet; quae sapientiam figurat, quae etiam in senibus non senescit, sed frigescentibus membris dilectores suos igne ampliore succendit.Tertius, uterque modus sicut in David ostenditur, ubi Betsabee uxorem Uriae incaute respexisse dicitur, et peccasse: ut demonstretur quod nullus debeat juxta historiam mulieremincaute respicere.In quo facto allegorica etiam significatio continetur, sicut in suo loco abunde descripsimus. Quartus modus, ubi nobis aliquando proprie, aliquando tropice Divinitas sacris eloquiis intimatur: Proprie, sicut Elias ait: Vivit Dominus in cujus conspectu sto. ( R3, 17, 1) Et illud: Tu es enim Deus in coelo sursum, et in terra deorsum. ( Js, 2 et Dt, 4)Et: « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob.» Tropice, juxta quod Michaeas: « Vidi Dominum sedentem, et omnem militiam coeli assistentem ei, » et caetera talia, quae de Deo translate non proprie accipi solent.Quintus parabolaris, quo cum aliud dicitur, aliud in sacris paginis invenitur.Hoc est quod in titulo psalmi XXXIV dicitur: Psalmus ipsi David, quando commutavit vultum suum coram Abimelech et dimisit eum ( Ps, 33, 1) [mauvais référencement: Ps, 34], cum in hoc libro coram Achis rege hoc fecisse narratur.Cum ergo pro Achis Abimelech posuit, legentem monuit, ex ipsius inter pretatione nominis, latens altius penetrare mysterium, de quo inferius suo in loco digessimus.Cui etiam convenit illud: Carduus qui est in Libano misit ad cedrum, quae est in Libano, ut daret ei filiam suam, ( Ch2, 25) et reliqua.De sexto vero, ubi geminus adventus Christi continetur, cunctis patet qui sit primus, quis erit futurus, qui uterque hic praefiguratur.Septimus proinde modus, qui geminam praeceptorum retinet qualitatem, ille est vitae agendae, ut exempli gratia: « Diliges proximum tuum tanquam te ipsum: Qui enim diligit proximum, legem ad implevit: » Quod David non solum in Jonatha implevit, verum etin Saul, quem inimicum dilexit: de quo Scriptura ait: Planxit autem David super Saul et filium ejus, ( S2, 1, 17) et reliqua.Ipse est et figurandae vitae, carnalium videlicet victimarum et vasorum compositione.Victimae enim hoc praefigurabant quod hortatur Apostolus, ut exhibeatis corpora vestra hostiam vivam, sanctam, Deo placentem. ( Rm, 12) Vasa vero similiter electos designabant, divinis officiis occupatos.Qui modus cum secundo similis videatur, illa tamen ratione discernitur quod hic ad mores tantum, ille etiam redigendus est ad fidem.Verum licet isti modi multi pliciter istic inveniantur, tamen juxta jugitatem triplicis divisionis, studuimus primum historicam, quae gesta depromit, tangere: deinde allegoricam significationem, quae fidem aedificat pandere, ad extremumquoque moralitatem, quae vitam honestam componit subnectere, ne pondere solius et unius intelligentiae pressus, aut historiae et allegoriae mole gravatus desidiosus lector occasionem possit invenire excusationis, sed potius cum hac paupertate discurrere valeat provocatus per campos ovans latissimos doctorum.
• Liber 2, Caput 1
  • Planxit autem David planctum hujuscemodi super Saul et super Jonatham filium ejus. Et praecepit ut docerent filios Juda carmen, sicut scriptum estin libro justorum, ( S2, 1, 17 et S2, 1, 18) etc. In Hebraeo et in veris exemplaribus non habetur carmen, sed arcum, quod nostris doctoribus item melius videtur. Nam quod scriptum est, quoniam plangebat interfectos Saul et Jonatham et praecepit ut docerent filios Juda arcum, ( S2, 1, 18) hoc ideo fecit quia Philisthaeos sagittariis abundare jam noverat. Aliter: « Praecepit David ut docerent filios Juda arcum, » hoc est ut reges Judadocerent fortitudinem, scilicet ut fortes et intenti essent in timore Domini, et inpraeceptis Dei: ne per inobedientiam, a fortitudine et timore Dominisicut Saulrecederent: et eo modo quo ille perierat, perirent, et unde Saul maxime horum ictibusperierat, eamdem bellandi artem, et sui milites ad revincendos eos, discerent. Quod vero sequitur sicut scriptum est in libro justorum, ( S2, 1, 18) ipsum librum hodie nusquam, neque apud ipsos Hebraeos inveniri posse,asseverant: sicut nec librum bellorum Domini, cujus in libro Numerorum mentio est,neque carmina Salomonis, neque disputationes ejus sapientissimas de lignorum natura,herbarumque omnium, totorumque jumentorum, volucrum, reptilium, et piscium. Vel quod in libro Verborum dicitur. Reliqua vero operum Salomonis priorum et novissimorum, scripta sunt in verbisNathan prophetae, et in libris Ahiae Silonitis, in visione quoque Jaddo videntiscontraJeroboam filium Nabat, et multa hujusmodi volumina, quae Scriptura quidem fuisseprobat, sed hodie constat non esse. Vastata namque a Chaldaeis Judaea, etiam bibliotheca quae est antiquituscongregata, inter alias provinciae opes, hostili igne consumpta est, ex qua pauci quinunc in sancta Scriptura continentur libri, postmodum Ezrae pontificis et prophetaesunt industria restaurati. Unde scriptum est de eo: Ascendit Ezras de Babylone, et ipse scriba velox in lege Moysi. ( Esd, 7, 6) [mauvais référencement: 1Esd, 7] Velox videlicet, quia promptiores litterarum figuras, quam eatenus Hebraeihabebant, reperit. Et in epistola regis Persarum legitur: Artaxerxes rex regum Ezrae sacerdoti, scribae legis Dei coeli doctissimo salutem. ( Esd, 7, 12) Sunt tamen qui dicunt, hunc librum justorum intelligidebere ipsum librum Regum,ubi continentur prophetae justi, Samuel videlicet, Gad et Nathan, in quo scriptum est,qualiter Saul recedens a timore Dei per inobedientiam suam periit.

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 2, Caput 1
  • Planxit autem David planctum hujuscemodi super Saul, et super Jonathan filium ejus, et praecepit ut docerent filios Juda arcum, sicut scriptum est in libro Justorum, ( S2, 1, 17 et S2, 1, 18) etc. Quod scriptum est de David, quando plangebat interfectos Saul et Jonathan, quia praeceperit ut docerent filios Juda arcum, ideo fecit, ut quia Philisthaeos sagittariis abundare jam noverat, unde et Saul maxime horum ictibus perierat, eamdem bellandi artem et sui milites ad revincendos eos discerent. Aliter (voir: Hebr, sl) : Praecepit David ut docerent filios Juda arcum, hoc est, ut reges Juda docerent fortitudinem, scilicet ut fortes et intenti essent in timore Domini et in praeceptis Dei, ne per inobedientiam a fortitudine et timore Domini sicut Saul recederent, et eo modo quo ille perierat, perirent. Quod vero sequitur: Sicut scriptum est in libro Justorum ( S2, 1, 17), etc Ipsum librum hodie nunquam neque apud ipsos Hebraeos inveniri posse asseverant, sicut nec librum Bellorum Domini, cujus in libro Numerorum mentio est (voir: Nb, 21) , neque carmina Salomonis, neque disputationes ejus sapientissimas de lignorum natura, herbarumque omnium, itemque jumentorum, volucrum, reptilium, et piscium. Vel quod in libro Verborum Dierum dicitur: Reliqua vero opera Salomonis priorum et novissimorum, scripta sunt in verbis Nathan prophetae, et in libris Ahiae Silonitis, in visione quoque Addo videntis, contra Jeroboam filium Nabat; ( Ch2, 9) et multa hujusmodi volumina, quae Scriptura quidem fuisse probat scripta, sed hodie constat non esse. Vastata namque a Chaldaeis Judaea, et bibliotheca antiquitus congregata inter alias provinciae opes hostili est igne consumpta; ex qua pauci, qui nunc in sancta Scriptura continentur libri, postmodum Ezrae pontificis prophetae sunt industria restaurati. Unde scriptum est de eo: Ascendit Ezras de Babylone, et ipse scriba velox in lege Moysi. ( Esd, 7) [mauvais référencement: Esd, 1] Velox videlicet, quia promptiores litterarum figuras, quam eatenus Hebraei habebant, reperit. Et in epistola regis Persarum ita scriptum est: Artaperses, rex regum, Ezrae sacerdoti scribae legis Domini coeli doctissimo salutem. ( Esd, 7) Sunt tamen qui dicunt hunc librum Justorum intelligi debere ipsum librum Regum, ubi continentur prophetae justi, Samuel videlicet, Gad et Nathan. In quorum libro scriptum est qualiter Saul, recedens a timore Domini, per inobedientiam suam periit.

Hugo de Sancto Victore -1141

• Liber 1, Caput 2
  • Planxit autem David planctum hujuscemodi super Saul et super Jonathan filium ejus; et praecepit, ut docerent filios Juda arcum, ( S2, 1, 17) id est artem sagittandi; quoniam Saul, et Jonathas filius ejus sagittis Philisthiim interierant, ut si denuo bellum surgeret, contra adversarios se defendere possent. Sicut scriptum est in libro justorum. ( S2, 1, 18) Quidam librum justorum hunc eumdem librum intelligendum putant, propter Samuelem et David: de quibus principaliter agit. Alii librum justorum, legem Moysi interpretantur, in qua forma justitiae hominibus proponitur. Ex qua conjici putant in nonnullis locis artem sagittandi utilem, sicut fortassis illud in Genesi Jacob dicente quod portionem tulerit de manu Amorrhaei in gladio et arcu. Alii librum justorum non hominum interpretantur, sed judiciorum vel praeceptorum. Ac si diceretur in libro juris, ut sit sensus, praecepit ut docerent filios Juda arcum, ut hoc ita quasi pro lege teneretur, et inviolabiliter observaretur, secundum quod scriptum est in libro juris, et praecepto legis editum. Clypeus fortium, ( S2, 1, 21) pluraliter pronuntiandum, quod tamen singulariter exponens adjungit: Clypeus Saul. ( S2, 1, 21) Modus dicendi quando aliquid communiter proponitur, cui singularis executio adjungenda est. Hic fit in rerum exaggeratione, quando quid cum valida intentione narratur. Abjectus est clypeus fortium, clypeus Saul, ( S2, 1, 21) quasi non esset unctus oleo. Quasi hominis vilis, quasi hominis sanctificationem divinam non habentis. Deinde sequitur: A sanguine interfectorum ab adipe fortium, sagitta Jonathae nunquam abiit retrorsum. ( S2, 1, 22) Ac si diceret. Non abiit retrorsum sagitta Jonathae in praeliis ut emissa unquam cassa resiliret a sanguine fortium, ab adipe medullatorum; sed fortiter penetravit effundens sanguinem, et perstringens adipem fortium, quos interficiebat. Jonathas in excelsis tuis, o Israel, interfectus est. Doleo super te, frater mi Jonatha. ( S2, 1, 25 et S2, 1, 26)

Beda (672-735)

• Liber 1, Caput 8
  • Et percussit Moab, et mensus est eos funiculo coaequans terrae ( S2, 8, 2), etc. Quod scriptum est de David: Et percussit Moab, et mensus est eos funiculo coaequans terrae ( S2, 8, 2), hyperbolice debet accipi. Non enim fieri poterat ut homines in terra viventes in tantum humiliarentur, donec ipsius terrae dorso funiculo super extenso comprobante apparerent aequales; sed immensam humiliationem captae et oppressae gentis voluit Scriptura hoc verbo accumulare, ut diceret coaequatos eos terrae, quasi a Deo essent evirati atque contempti, ut in nullo amplius homines in terra degentes quam terra ea quae nullos haberet homines possent valere. Cujusmodi locutionis plura habes exempla in Scripturis, quale est illud Evangelii: Sunt autem et alia multa quae fecit Jesus, quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos qui scribendi sunt libros ( Jn, 21, 25). Quomodo enim non caperet mundus libros qui scribi potuissent in mundo? Sed ad insinuandam magnitudinem ac multitudinem operum Domini, tali verbo voluit uti Scriptura. (voir: S2, 1, 17 et S2, 1, 23) Et in planctu David, aquilis velociores, leonibus fortiores. Cui simillimum est illud etiam saecularium litterarum: Qui candore nives anteirent, cursibus auras. Quod autem mensus eos funiculo dixit, funiculum allegorice pro sorte posuit, eo quod funiculo solent agrorum spatia metiri. Unde scriptum est: Et sorte divisit eis terram in funiculo distributionis. Significat autem quod tam libera dispositione David regiones Moabitarum haeredibus quibus vellet divideret, quam si possessor quilibet agros proprios ad nutum suum ducto hinc inde funiculo dirimeret. Mensus est autem duos funiculos, unum ad occidendum, et unum ad vivificandum. Et hoc allegorice dictum significans quod in sua David potestate habuerit, nullo utique contradicente, quos eorum neci daret contumaces, quibus parceret subjectis.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • (31.) Igitur exorto praelio percusserunt Philistaei Israel plaga magna: et mortuus est Saul, et Jonathan filius ejus. (voir: S2, 1, 2) Evadens autem quidam venit ad David in Sicelech, et nuntiavit David plagam magnam, quae facta est in populo: (voir: S2, 1, 6) insuper etiam mentiendo addidit, quod ille percussisset Saul et filium ejus. (voir: S2, 1, 15) At David Christum Domini vindicans jussit eum occidere: (vers. XII, 17) planxit David hujuscemodi super Saul, et super Jonathan filium ejus ( S2, 1, 17) [mauvais référencement: S2, 1, 18] . Et praecepit, ut docerent filios Juda arcum, sicut scriptum est in libro justorum ( S2, 1, 18). Hoc ideo fecit, ut quia Philistaeos sagittariis abundare jam noverat, unde et Saul maxime horum ictibus perierat, eamdem bellandi artem et sui milites ad revincendos eos discerent. Quod vero sequitur: sicut scriptum est in libro justorum ( S2, 1, 18); ipsum librum hodie nusquam, neque apud ipsos Hebraeos inveniri posse asseverant, sicut nec librum bellorum Domini, ( Nb, 21, 14) cujus in libro Numerorum mentio est, (voir: R3, 32 et R3, 33) neque carmina Salomonis, neque disputationes ejus sapientissimas de lignorum natura, herbarumque omnium, itemque jumentorum, volucrum, reptilium, et piscium, vel quod in libro dierum dicitur: reliqua vero opera Salomonis, priorum, et novissimorum scripta sunt in verbis Nathan Prophetae ( Ch2, 9, 29), et in libris Ahiae Silonitis: in visione quoque Addo videntis contra Jeroboam filium Nabat ( Ch2, 9, 29), et multa hujusmodi volumina, quae Scriptura quidem fuisse probat, sed hodie constat non esse. Vastata namque a Chaldeis Judaea, etiam bibliotheca antiquitus congregata, inter alias provinciae opes hostili igne consumpta est, ex qua pauci, qui nunc in sancta Scriptura continentur libri, postmodum Ezrae Pontificis, et Prophetae sunt industria restaurati: unde scriptum est de eo: Ascendit Ezras de Babylone, et ipse scriba velox in lege Moysi ( Esd, 7, 6) [mauvais référencement: Esd, 1, 7, 6] : velox videlicet, quod promptiores litterarum figuras, quam eatenus Hebraei habebant, reperit, et in epistola regis Persarum Artaxerses Rex regum Ezrae Sacerdoti scribae legis Dei coeli doctissimo, salutem ( Esd, 7, 12).