Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 6, Caput 2
  • Si vero idcirco sic respondisse creditur, quia verba prophetae, non Domini esse crediderit, sed prophetae, videmus adhuc imitatores Saul, qui dum in propria eruditione confidunt, majorum jussa quae audiunt, et per tumorem despiciunt, et meliorare permutando credunt. Quid est ergo, quod dicit: Imo audivi vocem Domini, et adduxi Agag regem Amalech? ( S1, 15, 20) Sed tale est, ac si dicat: Et quod praeceptum fuit, implere studui, et quod minus erat supplevi. Agendum fuit, ut Amalech percuteretur: sed quia, Deo auxiliante, vincitur, supplendum erat, ut quae in ejus immolarentur sacrificio servarentur. Quod aperte in superbis apparet: quia cum apertam culpa celare non possunt, permutare aut minuere conantur. Quasi dicat: Et si judicas apertas culpas operis, attendenda est occulta simplicitas intentionis. Culpa quidem esset de Amalech aliquid afferre, nisi allata Deo deberent immolari. Hoc quidem saepe in monasteriis accidit, cum quisque nimis religiosus subditus spiritualium praelatorum imperiis adjicere praesumit; cum regularem communem vitam despicit, et propriae sequitur arbitrium voluntatis. Dum enim meliorare vitam eligendo quam obediendo nititur, quid aliud quam apertam inobedientiam intentione virtutis colorare monstratur? Quem profecto locum non solum subditi, sed etiam praelati intueri subtiliter debent. Subjecti quidem notare subtiliter debent: quia ex eo Saul Deo displicuit, quod Deo immolare praeter prophetae praeceptum tentavit. Subtiliter notent praelati, quia demoliendi Amalech propheta regi praeceptum dedit. Sic enim debet doctor laudare communia, ut singulorum propria non contemnat. Illa quidem communis vita laudatur, quae charitate conjungitur, vitiis mediantibus non fuscatur. Apostoli quidem sententia est: Quia unusquisque proprium domum habet a Deo, unus quidem sic, alius vero sic. ( 1Co, 7, 7) Quorum ergo cibi et mensa communes sunt, debent attendere non solum commune bonum refectionis, sed proprietatem passionis: ut pariter comedant, sed contra fornicationis stimulos certare per abstinentiam pariter non contendant. Ejus vero caro amplius domanda est, cui carnis stimulus magis infestus est. Jam ergo non excitare communis est vita, ubi communitas refectionis attenditur, sed contra singularem pugnam pugnare singulariter perhibetur. Nec doctor bene praecipit, si non praecipit, unde Amalech percutitur, sed unde vivit. Praecipiat ergo doctor, sed ut fornicationis spiritus superetur. Non obedire subjecti refugiant, sed ubi superbiae crimen incurritur, non unde baratrum mortis devitatur. Inobedientes autem dum tumenti corde majorum jussa non faciunt, cum meliorare quod eis injungitur conantur, sua opera Deo offerre dum cupiunt, semetipsos tollunt. Nam per alias virtutes nostra ei impendimus, per obedientiam nosmetipsos exhibemus. Samuel ergo subjungens, ait: Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut obediatur voci Domini? ( S1, 15, 22)
• Liber 6, Caput 2
  • Quid enim sunt bona electorum hominum opera, nisi victimae et holocausta? Cum ergo holocausta et victimas per legem offerri Dominus praecepisset, quid est, quod Dominus holocausta et victimas nolle dicitur, velle autem ut ei obediatur pollicetur, nisi quia quae praeter obedientiam fiunt, holocausta et victimae non sunt? Quasi dicat: Tunc bona sunt bona opera, quando a praepositorum conscientia non discordant. Si vero hoc ideo dicitur ut virtus obedientiae commendetur, liquet quam sublime bonum sit, quod victimis et sacrificiis excellit. Quid est ergo, quod dicitur, vult ut obediatur voci Domini, ( S1, 15, 22) nisi quia omnia bona opera postponenda sunt his bonis quae jubentur? Nam cum bene praelati jubent, bona quae ex arbitrio subjecti eligunt, praelatorum imperiis postponuntur. Ipsa vero opera illis postposita, holocausta et victimae nominantur, ut non solum sentiantur non esse conferenda majorum imperiis minorum parva, sed maxima holocausta quidem eorum sunt, qui se omnino subtrahere volunt a publico opere, ut Deo se totos per amorem combustos offerant in secreto contemplationis. Victimae sunt eorum qui se a communi publico nequaquam separant, sed singulari virtute agunt, ut virtutes aliorum districtius vivendo transcendant. Haec quidem, et hujusmodi cum bonorum rectorum permissione aguntur, victimae et holocausta sunt, quae Deus probat: cum vero sic fiunt, ut per ea majorum praecepta negligantur, audiant qui offerunt, quid a Domino missus ad inobedientem regem propheta loquitur: Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut obediatur voci domini? ( S1, 15, 22) Quasi jussa patrum velut minora despicientes, et sua quasi majora exhibentes terreat, dicens: Hoc quia magnum agere putatis, parvum, et abjectum despicitis; sed si aperte cernitis, per hoc Domino non placetis. Bene autem, dum superborum opus discutitur, propheta acute exquirit, dicens: Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut obediatur voci Domini? ( S1, 15, 22) Exquirit siquidem, ut superbiae tumor pastorali auctoritate feriatur. Dicit: Nunquid vult Deus holocausta et victimas? ( S1, 15, 22) Quia qui sequi propriam voluntem eligunt, Deo placere se putant; sed Deus eorum opera, cum magna et ingentia sunt, nequaquam probat. Sed jam quibus laudibus obedientia praedicanda sit subjunxit, atque ait: Melior est enim obedientia quam victimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum. ( S1, 15, 22)
• Liber 6, Caput 2
  • Quia enim superius ait: Nunquid vult Deus holocausta et victimas? Nunquid utrumque obedientiae laudibus subjiciens, dum victimas et arietum adipem posuit, in adipe holocaustum intellexit? Quidquid melius est, bono utique melius est. Illa autem holocausta et victimae, quas non vult Deus, bona minime sunt. Quid est ergo, quod in obedientiae laudes dicitur, Melior est obedientia quam victimae, et auscultare quam offerre adipem arietum, ( S1, 15, 22) nisi quia tunc obedientia melior est, cum holocaustum et victima mala non est? Quasi ergo superbientes, inobedientesque ad tanti boni considerationem reducat, dicens: Et si nil a vobis per praesumptionem fieret, obedientiae virtus operibus quae eligitis melior esset. Liquet ergo, quo sita sit culmine, quam divinis oblationibus propheta vidit altiorem. Quod si, ut supra, spiritualem sensum sequimur, victimae ad magnae conversationis austeritatem, holocausta ad compunctionem vitae secretioris referenda sunt. Melior est enim obedientia quam victimae, et auscultare magis quam offerre arietum adipem. ( S1, 15, 22) Quia longe altioris meriti est propriam voluntatem alienae semper voluntati subjicere quam magnis jejuniis corpus atterere, aut per compunctionem se in secretiori sacrificio mactare. Quid est enim adeps arietum nisi pinguis et interna devotio electoris? Adipem ergo arietum offert, qui in studio secretae conversationis devotae orationis affectum habet. Melior est tamen obedientia quam victimae, et quam offerre adipem arietum. ( S1, 15, 22) Quia qui perfecte voluntatem praeceptoris sui implere didicit, in coelesti regno, et abstinentibus et flentibus excellit. Hoc certe, quia contra superbientem atque aperte Domini mandata contemnentem dicit, non confert bonum quod fecit bono quod contempsit; sed boni simulationem destruit, melioris boni ostensa veritate. Quasi dicat; Et si pro excellentiori virtutum gloria excellens bonum quaerebas, bonum obedientiae, quod excellentibus etiam excellit, eligere potius debuisti. Sic profecto loquens simulationem boni argumentando destruit; sed subjungendo, parens inobedientiae malum aperte confundit, dicens: Quoniam quasi peccatum ariolandi est, repugnare; et quasi scelus idololatriae, nolle acquiescere. ( S1, 15, 23)

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Proemium 1, Proemium 1
  • Cum a quampluribus fratribus, et etiam nonnullis prudentibus et nobilibus viris, rogarer ut secundum solertiam doctorum et traditionem magistri viri disertissimi, aliquod opusculum in volumina Regum digererem, ego quod a nullo doctorum per omnia expositum apud nos haberetur antiquorum, ob memoriam videlicet frequentata lectione recreandam, et praesertim propter illos qui aiunt, sicut in exordio hujusce voluminis notando tetigi, non alia contineri nisi praelia regum actusque multorum: quod ego diu multumque delitescendo facere distuli, maxime cum parva forem scientia praeditus, nec elucubratione artis saecularis sapientia fretus, et, ut ita dicam, indoctus eloquio, parvus ingenio, nec dicere poteram illud Psalmistae: A mandatis tuis intellexi. ( Ps, 118, 104) [mauvais référencement: Ps, 118] Necdignus eram, inquam, ut angelus carbone torrente de altari spurca purgaret labella, ut valerem Christi digne enucleare mysteria.Sed rursus his excusationibus reluctantem coeperunt me suasoris affaminibus, imo objurationibus, compellere ut aliquid juxta frugalitatem sensus, et ingenioli mei capacitatem, secundum quod a didascalo inculcata fuerant, describere nullatenus abnuerem.Sed cum negare non valerem, tandem assensum praebere decrevi, et ad aliqua, licet temere et formidolose, digerenda sum aggressus, eo videlicet jure ut intra domesticos parietes secretius retinerent, nec alicui ad legendum traderent, et [ne] mea imperitia, verum et temeritas,legentibus detecta, manifesta foret, et oblocutionibus occasio panderetur reprehendentium.Nam stylum cum ad primum librum describendo appulissem, ut abdite abdita auctore Deo congererem, exemplo mea impudentia est detecta, et sacris auribus magnifici Drogonis, egregii scilicet pontificis, quo nihil nobilius nihilque prudentius, est revelata nugacitas.Quo comperto, coepit ingenue libera auctoritate imperare ut darem operam, et coeptum opus non finirem, sed sagaciter ad calcem tenus perducerem.Cujus quoque praeconiis nullatenus resistere valui, verum nec tantae auctoritati renuere praesumpsi, non solum quidem quia filius erat praestantissimi Caroli Caesaris, imo frater mitissimi Ludovici principis, verum etiam quia erat praeclarus pontifex et abbas meus egregius.Hisenim necessitatibus adactus, praeconiisque multimodis compulsus, sed potius, ut ita dicam, Christi auxiliis fretus, qui praestat infirmis confidentiam et mutis locutionem, tentatum opus enucleare praesumpsi.Sed sciendum est quia quibusdam in locis totam sententiam, prout a doctoribus est exposita, digessi; quibusdam enim [vero] eorum sensum sequens, compendioso sermone multa inserui, et ex multis ad unum perduxi: quibusdam quoque quod in libris tractatorum non reperi, sicut a magistro aure accommodante didici, propriis intuli verbis.Nonnulla quippe, licet pauca, quae legenti patent, stipulata exemplis propria inserere praesumpsi, et in libellimodum Christo duce finire decrevi.In quo non persona est attendenda scribentis, sed qualitas consideranda est dictionis.In quam multos strenuos etiam doctorum modernos, qui multa quoque posteris dereliquerunt, ex dictis colligendo monumenta sanctorum.Non ideo dico ut eorum gressibus me coaequare valeam, praesertim cum illi rore coelestis nectaris campos maduerunt divinarum Scripturarum multimodos, et futuris saeculis dimisere proficua legentibus: ego vix aegreque saltem possum ex eorum dictis decerpere permodica et tandem intelligere vel minima: sed ne videret ingratus largitori, licet compulsus, contuli mediocriter qui potui praecipientibus.Simul etiam notandum est illis qui in hoc libro parum spiritale contineri contendant, quod hic Scriptura(sicut in multis divinis voluminibus) non solum tribus modis dignoscitur, juxta illud Salomonis: Ecce descripsi eam tripliciter: verumetiam multipliciter contineri, secundum quod in libro beati Job inscribitur.Atque utinam, inquit, Deus loqueretur tecum, et ostenderet tibi secreta sapientiae, et quod multiplex ejus esset lex.Quod doctorum solertia attestante septemforme dignoscuntur.Ipsi sunt enim septem sigilli, quibus iste liber, secundum Apocalypsim Joannis, signatus esse proclamatur, quem nemo potuit solvere, et aperire signacula ejus, nisi leo de tribu Juda, qui habet clavem David, qui hunc et signacula ejus aperuit.Sunt enim primus historialis, secundus allegorialis, tertius utriusque rei modus; quartus, de incommutabili divinae Trinitatisessentia: quando videlicet proprie, quando tropice sacris insinuetur oraculis.Quintus parabolaris, videlicet quando aliud dicitur, et aliud invenitur scriptum.Sextus de gemino Salvatoris adventu, ne aut primus pro secundo, aut secundus pro primo intelligatur.Septimus quo sic divinis praeceptis instruimur, ut certa vitae agendae forma, alius vero vitae significandae figura regulariter innotescat.Sed jam exemplis ex hoc volumine convenit edocere, ut his primum edocti sciant multa mysteria in eo contegi.Primus historicus ille est, ubi nihil spiritale continetur, sicut ait Samuel: Melior est obedientia quam victimae ( S1, 15, 22), et mille talia.Secundus allegorialis, ubi ait quod in omnibus finibus Israel puella speciosa regi David requiritur, in cujus sinu dormiat et calefiat:tam casta, ut calefactum ad libidinem non provocet; quae sapientiam figurat, quae etiam in senibus non senescit, sed frigescentibus membris dilectores suos igne ampliore succendit.Tertius, uterque modus sicut in David ostenditur, ubi Betsabee uxorem Uriae incaute respexisse dicitur, et peccasse: ut demonstretur quod nullus debeat juxta historiam mulieremincaute respicere.In quo facto allegorica etiam significatio continetur, sicut in suo loco abunde descripsimus. Quartus modus, ubi nobis aliquando proprie, aliquando tropice Divinitas sacris eloquiis intimatur: Proprie, sicut Elias ait: Vivit Dominus in cujus conspectu sto. ( R3, 17, 1) Et illud: Tu es enim Deus in coelo sursum, et in terra deorsum. ( Js, 2 et Dt, 4)Et: « Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob.» Tropice, juxta quod Michaeas: « Vidi Dominum sedentem, et omnem militiam coeli assistentem ei, » et caetera talia, quae de Deo translate non proprie accipi solent.Quintus parabolaris, quo cum aliud dicitur, aliud in sacris paginis invenitur.Hoc est quod in titulo psalmi XXXIV dicitur: Psalmus ipsi David, quando commutavit vultum suum coram Abimelech et dimisit eum ( Ps, 33, 1) [mauvais référencement: Ps, 34], cum in hoc libro coram Achis rege hoc fecisse narratur.Cum ergo pro Achis Abimelech posuit, legentem monuit, ex ipsius inter pretatione nominis, latens altius penetrare mysterium, de quo inferius suo in loco digessimus.Cui etiam convenit illud: Carduus qui est in Libano misit ad cedrum, quae est in Libano, ut daret ei filiam suam, ( Ch2, 25) et reliqua.De sexto vero, ubi geminus adventus Christi continetur, cunctis patet qui sit primus, quis erit futurus, qui uterque hic praefiguratur.Septimus proinde modus, qui geminam praeceptorum retinet qualitatem, ille est vitae agendae, ut exempli gratia: « Diliges proximum tuum tanquam te ipsum: Qui enim diligit proximum, legem ad implevit: » Quod David non solum in Jonatha implevit, verum etin Saul, quem inimicum dilexit: de quo Scriptura ait: Planxit autem David super Saul et filium ejus, ( S2, 1, 17) et reliqua.Ipse est et figurandae vitae, carnalium videlicet victimarum et vasorum compositione.Victimae enim hoc praefigurabant quod hortatur Apostolus, ut exhibeatis corpora vestra hostiam vivam, sanctam, Deo placentem. ( Rm, 12) Vasa vero similiter electos designabant, divinis officiis occupatos.Qui modus cum secundo similis videatur, illa tamen ratione discernitur quod hic ad mores tantum, ille etiam redigendus est ad fidem.Verum licet isti modi multi pliciter istic inveniantur, tamen juxta jugitatem triplicis divisionis, studuimus primum historicam, quae gesta depromit, tangere: deinde allegoricam significationem, quae fidem aedificat pandere, ad extremumquoque moralitatem, quae vitam honestam componit subnectere, ne pondere solius et unius intelligentiae pressus, aut historiae et allegoriae mole gravatus desidiosus lector occasionem possit invenire excusationis, sed potius cum hac paupertate discurrere valeat provocatus per campos ovans latissimos doctorum.
• Liber 1, Caput 14
  • Et ait Samuel: Nunquid vult Dominus holocausta et victimas, et non potius ut obediatur voci Domini? Melior est enim obedientia quam victimae; et auscultare magis quam offerre adipem arietum. Quoniam quasi peccatum hariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere. ( S1, 15, 22 et S1, 15, 23) Hic enim non aliud dicere possumus, nisi sententiam summi tractatoris papaeGregorii, quam in libris Moralium moraliter exponens, dum de bono obedientiaetractaretur, inseruit. Ait enim: Obedientia victimis jure praeponitur, quia per victimas aliena caro, perobedientiam vero voluntas propria mactatur. Tanto igitur quisque citius Deum placat, quando ante ejus oculos, repressaarbitrii superbia, gladio praecepti se immolat. Quo contrario,hariolandi peccatum inobedientia dicitur, ut quando sit virtusobedientiae demonstretur. Ex adverso ergo melius ostenditur quid de ejus laude sentiatur. Si enim quasi peccatum hariolandi, est repugnare, et quasi scelus idololatriae,nolle acquiescere: sola est obedientia quae fidei meritum possidet, qua sine quisqueinfidelis videatur. Hinc per Salomonem in ostensione obedientiae dicitur: Vir obediens loquitur victorias. ( Pr, 21) Vir quippe obediens victorias loquitur: quia dum alienae voci humilitersubdimur, nosmetipsos in corde superamus. Quid enim prodest indiscrete Deo aliquid offerre velle, et ejus contrairepraeceptis? Quia nequaquam quis valet de oblatis muneribus Dominum sibi placare, quinegligit obtemperare jussis. Quiaenim bonorum nostrorum non indiget, nostra datione minime pascitur: et ob hocmelior est obedientia quam victimae. De qua plenius in libris Moralium legere quis poterit:
• Liber 2, Caput 1
  • Inclyti tui, Israel, super montes tuos interfecti sunt. ( S2, 1, 19) In Hebraeo habetur, « super excelsa tua, » et est sensus: O Saul, super excelsatua, gloriosi Israel interfecti sunt: quia in peccato inobedientiae tuae, una tecumperierunt. Inobedientia namque pro idolis, id est excelsis, reputata est, sicut est illud inlibro Samuelis: Melior est enim obedientia quam victimae: et auscultare magis, quam offerre adipem arietum. ( S1, 15, 22) Quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae,nolle acquiescere. Sed quod ait:

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 2, Caput 1
  • Inclyti tui, Israel, super montes tuos interfecti sunt, ( Hebr, sl) » etc.In Hebraeo habetur super excelsa tua. Et est sensus: O Saul, gloriosi Israel super excelsa tua interfecti sunt, quia in peccata inobedientiae tuae una tecum perierunt. Inobedientia namque tua pro idolis, id est, excelsis reputata est, sicut est illud in libro Samuelis: Melior est enim obedientia, quam victimae; et auscultare magis quam offerre adipem arietum: quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere. ( S1, 15, 22)

Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis ?)

• Liber 2, Caput 1
  • Inclyti tui Israel super montes tuos interfecti sunt ( S2, 1, 19). In Hebraeo habetur, super excelsa tua. Et est sensus: O Saul, gloriosi Israel super excelsa tua interfecti sunt, quia in peccato inobedientiae tuae una tecum perierunt. Inobedientia namque tua pro idolis, id est, excelsis reputata est, sicut est illud in libro Samuelis: Melior est enim obedientia, quam victimae: et auscultare magis, quam offerre adipem arietum: quoniam quasi peccatum hariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere ( S1, 15, 22 et S1, 15, 23).

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • (voir: S1, 15) Increpans Samuel Saul, cur non audisset vocem Domini, sed versus ad praedam fecisset malum in oculis Domini parcendo, et non interficiendo Amalech, ait Samuel: Nunquid vult Dominus holocausta, aut victimas, et non potius ut obediatur voci Domini? Melior est enim obedientia, quam victimae, et auscultare magis, quam offerre adipem arietum. Quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle adquiescere. Pro eo ergo quod abjecisti sermonem Domini, abjecit te Dominus, ne sis rex. ( S1, 15, 22 et S1, 15, 23) Obedientia victimis jure praeponitur, quia per victimas aliena caro, per obedientiam vero voluntas propria mactatur. Tanto igitur quisque Deum citius placat, quanto ante ejus oculos repressa arbitrii sui superbia gladio praecepti se immolat: quo contra ariolandi peccatum inobedientia dicitur, ut quanta sit virtus obedientiae demonstretur. Ex adverso ergo melius ostenditur, quid de ejus laude sentiatur. Si enim quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle adquiescere, sola est, quae fidei meritum possidet, sine qua quisque infidelis esse convincitur, etiamsi fidelis esse videatur; hinc per Salomonem in ostensione obedientiae dicitur: Vir obediens loquitur victorias ( Pr, 21, 28): vir quippe obediens victorias loquitur, quia dum alienae voci humiliter subdimur, nosmetipsos in corde superamus; hinc in Evangelio veritas dicit: Eum, qui venit ad me, non ejiciam foras, quia de coelo descendi, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. ( Jn, 6, 37, Jn, 6, 38 et Jn, 6, 39) Quid enim? si suam faceret, eos, qui ad eum veniunt, repulisset? Quis autem nesciat, quod voluntas filii a patris voluntate non discrepet? Sed quoniam primus homo, quia suam facere voluntatem voluit, a paradisi gaudio exiit, secundus ad redemptionem hominum veniens, dum voluntatem se patris, et non suam, facere ostendit, permanere nos intus docuit. Cum igitur non suam, sed patris voluntatem facit, eos, qui ad se veniunt, foras non ejicit, quia dum exemplo suae obedientiae nos subjicit, viam nobis egressionis claudit.