Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramatha Sophim, de monte Ephraim, et nomen ejus Helcana, filius Hieroboam, filii Heliu, filii Thau, filii Suph, Ephrathaeus. ( S1, 1, 1)
• Liber 1, Caput 1
  • Sed quaerendum est, cur dicatur vir unus ( S1, 1, 1). Nam si unitas haec referatur ad numerum, superfluum videtur: unusquisque enim unus, et non duo, est. Et sanctus Samuel, a quo ista scribuntur, contra morem scriptorum sanctae Ecclesiae frustra inchoasse nullatenus credendus est. Nam scriptor illius voluminis, cum beati Job vitam ad exemplum fidelium duceret, sic exorsus est: Vir erat in terra Hus, nomine Job ( Jb, 1, 1). Evangelista etiam Lucas, cum in principio sui Evangelii justi sacerdotis praeconia diceret, ait: Fuit in diebus Herodis regis sacerdos nomine Zacharias ( Lc, 1, 5). Nam nec ille ait: Vir unus; nec evangelista: Fuit sacerdos unus. Quid est ergo quod electus propheta contra usum scriptorum, scribendi tale coepit exordium? Sed quia non solum scriptor erat, sed etiam propheta, noverat de quo historia diceret; et qui per historiam dicebatur, noverat quem signaret. Quod ergo de historia praeter usum narrat historiae, hoc ad usum catholicae fidei, in intellectu loquitur allegoriae. Unde et hac nova consuetudine, simul tota confitetur Ecclesia, quia Deus et homo unus est Christus. Dicit ergo: Fuit vir unus ( S1, 1, 1); quia de Deo homine loquebatur, ut deitatem, et humanitatem ejus assereret, et non aliam suscipientis verbi, et suscepti hominis personam, sed Dei et hominis unam, eamdemque esse apertius demonstraret: quae tamen unitas, ad excellentiam dignitatis ejus referri convenienter potest. Nam etsi Redemptorem alium sancta Ecclesia non habuit, ex virtutis ostensione viros nonnullos habuit. Dum ergo unus dicitur, incomparabilis demonstratur.
• Liber 1, Caput 1
  • De Ramatha Sophim, de monte Ephraim ( S1, 1, 1). Ramatha, Sophim et Ephraim, Hebraica nomina sunt, quorum primum in lingua nostra sonat, Visio consummata, secundum vero, Specula; tertium denique, Frugifer, sive fructificans, interpretatur. Quae autem est visio consummata, nisi Dei omnipotentis cognitio perfecta? Hanc profecto consummatam visionem doctor Gentium insinuat, dicens: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum ( 1Co, 13, 12). Et quid specula, nisi illa angelorum sublimitas intelligitur? Specula quippe in sublimi, ad clariorem visionem eligitur. Ramatha autem Sophim recte dicitur: quia illa Conditoris nostri perfecta cognitio, a solis illis beatis civibus haberi potest, qui in superna illa sublimitate consistunt. Jubar quippe aeterni luminis in sui plenitudine, non in imo praesentis exilii, sed de statu respicitur aeternae sublimitatis. Unde bene Ramatha Sophim in monte Ephraim sita perhibetur. Quis est enim mons Ephraim, nisi coelum? Mons quippe est frugifer, qui aeternae pulchritudinis flores, et fructus indeficientis gaudii, semper profert. Bene autem, et Ramatha, et Sophim in Ephraim monte sita perhibetur, quia illa omnipotentis Dei aeterna visio, et altitudo illa civium beatorum, non in terra habetur, sed in coelo. De Ramatha namque se esse insinuans, ait: Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem ( Jn, 10, 15). Hinc iterum dicit: Nemo novit Filium nisi Pater, et Patrem nemo novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare ( Lc, 10, 22 et Mt, 11, 27). De specula, hoc est sublimi fuit, qui et Judaeos increpans, dicit: Vos de deorsum estis, ego autem de supernis sum: vos de hoc mundo estis, ego autem non sum de hoc mundo ( Jn, 8, 23). De monte Ephraim fuit, qui dicit: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi ( Jn, 6, 51). De monte Ephraim eum fuisse Joannes Baptista affirmans, ait: Qui de coelo venit, super omnes est ( Jn, 3, 31). Hinc Psalmista ait: A summo coelo egressio ejus ( Ps, 18, 7). Hinc Gentium doctor ait: Secundus homo de coelo, coelestis ( 1Co, 15, 47). Vir ergo, qui unus fuisse asseritur, de Ramatha Sophim de monte Ephraim exstitisse perhibetur: quia qui inter omnes natus supra omnes enituit, inde tantus in terra apparuit, quia de coelo venit. De Ramatha quippe Sophim fuit, quia etsi incomparabilis hic refulsit, magnitudo tamen excellentiae ejus non capitur, nisi ubi ejus perfecta cognitio aeternis civibus exhibetur. Nam hic eum in excellentia virtutis aspexerat, quid dicebat: Quod vidimus, et audivimus, et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae ( 1Jn, 1, 1). Sed quia magnitudinem excellentiae ejus non viderat, in Ramatha eam nobis repromittit, dicens: Cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum; sicuti est ( 1Jn, 3, 2).
• Liber 1, Caput 1
  • Potest autem hujus montis nomine, beatissima semper virgo Maria Dei Genitrix designari: mons quippe fuit, quae omnem electae creaturae altitudinem electionis suae dignitate transcendit. An non mons sublimis Maria, quae ut ad conceptionem aeterni Verbi pertingeret, meritorum verticem supra omnes angelorum choros, usque ad solium deitatis erexit? Hujus enim montis praecellentissimam dignitatem Isaias vaticinans, ait: Erit in novissimis diebus, praeparatus mons domus Domini in vertice montium ( Es, 2, 2). Mons quippe in vertice montium fuit, quia altitudo Mariae supra omnes sanctos refulsit. Nam sicut mons altitudinem, ita domus designat habitationem. Mons quippe et domus apte dicitur, quae dum incomparalibus est illustrata meritis, Dei unigenito, in quo recumberet, sacrum praeparavit uterum. Nam mons in vertice montium Maria non fieret, si supra angelorum altitudinem, hanc divina fecunditas non levaret. Et domus Domini non fieret, si in ejus ventre, per assumptam humanitatem, verbi divinitas non jaceret. Sed recte mons frugifer dicitur, de qua optimus fructus, id est novus homo generatur, quam certe in fecunditatis suae gloria pulchram, ornatamque propheta respiciens, ait: Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet ( Es, 11, 1). De hujus namque montis fructu, David Deo exsultans, ait: Confiteantur tibi populi Deus, confiteantur tibi populi omnes, terra dedit fructum suum ( Ps, 66, 6 et Ps, 66, 7) [mauvais référencement: Ps, 66, 6]. Terra quippe fructum suum dedit, quia quem Virgo peperit, non concepit materiali opere, sed sancti Spiritus obumbratione (voir: Lc, 1, 35) . Hinc eidem regi et prophetae a Domino dicitur: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam ( Ps, 131, 11). Hinc Isaias ait: Erit fructus terrae sublimis ( Es, 4, 2). Nam quem Virgo genuit, non solum homo sanctus fuit, sed etiam potens Deus. De hoc fructu ad eamdem beatam Virginem, Elisabeth salutante, dicitur: Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui ( Lc, 1, 42). Recte igitur mons Ephraim dicitur, quae dum ineffabili dignitate divinae generationis attollitur, in ejus fructu, arida humanae conditionis germina revirescunt. Vir igitur de Ramatha Sophim factus est de monte Ephraim: quia qui per divinitatis suae potentiam angelos condidit, de carne praecelsae Virginis, formam suscepit humanitatis. Et quia per humanitatem, quam assumpsit, non ex infidelibus, sed ex fidelibus nasci voluit, sequitur: Filius Hieroboam, filii Heliu, filii Thau, filii Suph ( S1, 1, 1).
• Liber 1, Caput 1
  • Sequitur: Ephrathaeus ( S1, 1, 1). Qui autem de Ephraim monte asseritur, cur Ephrathaeus esse perhibetur? Sed hoc ad litteram patet, quia videlicet de Ephraim monte esse aliquis potuit, qui de tribu Ephraim natus non fuit. Dicitur ergo Ephrathaeus, ut qui ex loco ostenditur, de stirpe etiam propaginis agnoscatur. Quia vero Ephrathaeus fructificans dicitur, recte hoc personae Redemptoris adscribitur, qui prophetae vaticinio praedicatur: Erit tanquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo ( Ps, 1, 3) [mauvais référencement: Ps, 1, 4]. Nam in praefinita apparens plenitudine temporum, coelestis doctrinae flores, in poma vertit electorum; et quotquot sibi conjunxit ex humano genere, quasi tot fructus protulit ad aeternitatem: quo in loco dum Redemptoris vita describitur, latenter etiam diaboli perditio demonstratur. Nam de monte Ephraim fuit, et tamen Ephrathaeus non fuit: quia de coelo quidem cecidit, sed arbor pessima bonum fructum non dedit. Qui habebat duas uxores, nomen uni Anna, nomen secundae Phenenna: fueruntque Phenennae filii, Annae vero non erant liberi. ( S1, 1, 2)
• Liber 1, Caput 2
  • Haec de principio typica expositione protulimus; nunc in ejusdem verbis historiae eruditionem nostram per moralem significationem requiramus. Fuit vir unus, ( S1, 1, 1) inquit, de Ramatha Sophim ( S1, 1, 1).
• Liber 1, Caput 2
  • Quae etiam nostra sunt, quia hi qui, abrenuntiantes saeculo, remotioris vitae secretum petivimus, monachi vocamur. Monos quidem Graece, Latine autem unus dicitur. Hoc quippe titulo appellationis inscribimur, ut vox nominis nostri nobis insinuet altitudinem dignitatis, et animus noster tanto ardentius ad conditoris visionem se erigat, quanto sublimitatem claritatis, in qua semper debet consistere, quasi in fronte praelatam portat. Sed divini amoris sublimitas in sola catholica Ecclesia veris electis impenditur. Bene ergo vir, qui unus dicitur, de Ramatha Sophim, de monte Ephraim fuisse perhibetur. Ramatha quippe, ut jam dixi, Hebraeum nomen est, sed Latina locutione dicitur Visio consummata. Quae profecto appellatio sanctae Ecclesiae convenit, quae antiquitus a prophetis praevisa est, sed in finem saeculorum in Redemptoris fide disposita. Consummata ergo visio sancta Ecclesia dicitur, quia per Redemptorem humani generis erecta est in religionis culmine, quae olim tantum praevisa erat spiritu prophetiae. Haec autem Sophim esse describitur in monte Ephraim aedificata ( Supra, initio expositionis allegoricae ), quia contemplatione Dei celsissima est, et spiritalibus virtutibus fecunda. Sophim quippe specula dicitur, Ephraim fructificans. Quae profecto vocabula situm sanctae Ecclesiae recte insinuant, quae non solum intentione visionis alta est, sed excellentia conversationis. Quibus etiam vocabulis et haereticorum dementia, et caeterorum improborum sterilitas reprobatur. Illi quidem, dum a rectitudine fidei deviant, speculationem sublimitatis non habent; isti vero, quia recta vident quae agant, et ea facere semper dissimulant, speculam quidem habent, sed virtutum montem excellenti vita non obtinent. Sancta vero Ecclesia quia in Sophim, id est in speculatione sublimis est, gloriatur, dicens: Nostra conversatio in coelis est ( Ph, 3, 20). Quia etiam in virtutum monte per boni operis fructum constituta est, elisam reproborum fidem reprobans, ait: Fides sine operibus mortua est ( Jc, 2, 26). Hinc item praedicans dicit: Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei ( Ga, 6, 10). Vir ergo qui unus dicitur de monte Ephraim esse memoratur, quia et terrena despicere, et superna desiderare, ei solum prodest qui per fidem catholicam intra sanctam Ecclesiam sese continet. Sequitur: Et nomen ejus Helcana, filius Hieroboam, filii Heliu, filii Thau, filii Suph. ( S1, 1, 1)

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramathaim Sophim, de monte Ephraim, et nomen ejus Elcana, filius Jeroham, filii Eliu, filii Thau, filii Suph, Ephrataeus. ( S1, 1, 1) Quia enim in prolegomena, imo in isagoge polliciti sumus prius fundamentahistoriae ponere, et postmodum culmen allegoriae, atque ubi gratum fuerit, moralitatisharmoniam inserere, ideoque primum dignumfore arbitramur de generatione sanctiSamuelis prophetae historiam praedicere, ut postmodum continuatim allegoriam ejusvaleamus, Domino favente, dirigere. Elcana namque pater ipsius de stirpe Levi fuit, sed non de generatione Aaronsacerdotis: quod enim pater ejus de tribu Levi fuerit, Verba dierum manifestissimecomprobant, ubi series generationis usque ad Levi perducitur. Dicitur enim filius fuisse Jeroham, filii Eliu, filii Thau, filii Sophoniae, filii Elcana, filii Maath, filii Amasai, filii Elcanae, filii Joel, filii Azariae, filii Sophoniae, filii Thaath, filii Asir, filii Abiasaph, filii Core, filii Isaar, filii Levi ( Ch1, 6), et reliqui. Cujus generatio hic concordare comprobatur. Quam generationem in sequentibus spiritali intellectui concinnere conabimur.Matrem quoque ejus de tribu Juda fuisse monstratur, in eo quod Ephrataeusvocatur. Ephrataeus ab Ephrata uxore Chaleb, quam constat fuisse de tribu Juda, dictusest. Ephrataeus ab Ephrata civitate, id est Bethlehem, quia Bethlehem prius Ephratavocata est. Et si quem movet quod ab Ephraim, non ab Ephrata, Ephrataeus vocatur, unde insubsequentibus legitur (voir: S1, 1, 17) quod David filius Ephrataei vocetur, cum liquido pateat eumdem Isai patremDavid, non de Ephraim, sed de tribu Juda exstitisse: et probet eumdem ElcanamEphrataeum ab Ephrata, non ab Ephraim dici. Hic inter medios cives Ephrem sortis exsistens, Ramathaim Sophim civitateminhabitabat, unde Scriptura de monte fuisse Ephraim commemorat. Intra cunctas namquetribus habitationem Levitarum fuisse non dubium est Ramathaim,ipsa est quae in Evangeliis Arimathia legitur, de qua fuisse Joseph eadem Evangeliacomprobant (voir: Mt, 27, Mc, 15, Lc, 23 et Jn) . Est enim civitas in regione Tamnitica, juxta Diospolim. De qua notandum est, quod juxta Hebraicam veritatem non Ramathaim, sed Armathasive Aramathaim (sicut in libris locorum legimus) habetur. Similiter etiam interpretationibus Hebraicorum nominum Aramathaim reperitur, quodnos ita legendum non dubitamus, unde et Armathia nuncupatur, et interpretatur excelsaduo vel eorum. Bene excelsa duo. Juxta historiam, ut quae intelligantur tribus, regalis, videlicet et sacerdotalis,id est Juda et Levi, ex quibus exstitit pater ejus etmater. Sophim, Speculator dicitur: speculatores hic fortassis prophetaeintelliguntur, quorum filius Elcana fuerit.

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramatha Sophim, de monte Ephraim, et nomen ejus Elcana, ( S1, 1, 1) etc. Dicamus primum de generatione prophetae secundum historiam, ut postea continuatim allegoriam ejus inseramus. Elcana quippe, pater Samuelis prophetae, de stirpe Levi fuit, sed non de generatione Aaron sacerdotis: fuit enim, ut Verba dierum narrant, idem Elcana filius Jeroboam, filii Eliel, filii Thahu, filii Suph, filii Elcana, filii Mahath, filii Amasai, filii Azoel, filii Hariae, filii Sophoniae, filii Thahath, filii Asir, filii Abiasaph, filii Corae, filii Saar, filii Caath, filii Levi, filii Israel. ( Hebr, sl) Mater quoque ejus de tribu Juda exstitisse monstratur in eo quod Ephrathaeus. Ephrathaeus ab Ephratha, uxore Caleb, quam constat fuisse de tribu Juda, dictus est. Et si quem movet quod ab Ephraim non ab Ephratha Ephrathaeus vocetur, videat in subsequentibus qualiter David filius viri Ephrathaei vocetur, cum liquido pateat eumdem Isai non de Ephraim, sed de tribu Juda exstitisse, et probet eumdem Elcanam Ephrathaeum ab Ephratha, non ab Ephraim dici. Hic inter medios cives Ephraim fortis existens, Ramatha Sophim civitatem inhabitabat. (voir: Hier, sl) Est enim ipsa civitas in regione Thamnitica juxta Diospolim, unde fuit Joseph, qui in Evangeliis de Arimathia esse scribitur (voir: Mt, 27, Mc, 15, Lc, 23 et Jn, 19) .

Auctor incertus

• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramatha Sophim, de monte Ephraim, et nomen ejus Helchana filius Hieroboam, filii Heliu, filii Tau, filii Suph, Ephrathaeus. ( S1, 1, 1) Helcana non de Amram ortus, sed de Isaar, qui et ipse filius fuit Caath, etCaath filius Levi. Hic Isaar pater fuit Chore, quo pereunte, filii ejus remanserunt. De cujus stirpe fuit Samuel, quorum posteritas postea temporibus David etSalomon, cantatores et prophetae in populo et templo Dei fuerunt. Hujus Caath familiae acceperunt urbes et suburbana ad inhabitandum, ut liberJesu Nave testatur, in monte Ephraim, ubi fuerunt civitates Sichem, et Gazer,et Cethsain, et Bethoron; fuit enim Helchana filius Hieroboam, filii Heliu,filii Tau, filii Suph, filii Helchana, filii Johel, filii Azariae, filiiSophoniae, filii Thaat, filii Asir, filii Abisaph, filii Chore, filii Isaar,filii Caath, filii Levi, filii Israel, ut Verba dierum narrant. etc. Iste ergo laudabilis vir habuit duas uxores, nomen uni Anna, et nomensecundae Phenenna. Habebat autem filios de secunda Phenenna, sterilis vero erat prior illa, quaeet nobilior erat. Similia invenies etiam in Genesi: cognata quippe sibi est Scripturadivina. Invenies ibi (voir: Gn, 16) primam uxorem Abrahae Saram nobiliorem;secundam vero Aegyptiam Agar, ignobilem fuisse; et ante patrem effectum Abrahamde ignobili quam de nobili. Fuit tamen postmodum etiam de nobili conjuge pater. Ita ergo etiam nunc Helchana hic qui est possessio Dei, prius de secundauxore efficitur pater: quoniam quidem concluserat Deus vulvam Annae, sicut etprius concluserat vulvam Sarae. Post plurimos vero partus Phenennae, etiam Annae vulva orationibus etprecibus aperitur, et efficitur etiam ipsa mater filii ejus, obtulit Deo. Quid ergo haec in se sacramenti contineant videamus. Phenenna interpretatur conversio, Anna autem interpretatur gratia. Unusquisque ergo nostrum, qui vult effici possessio Dei, istas sibi duasjungat uxores, et cum ipsis sibi nuptias celebret. Primam sibi jungat, quae nobilior est et generosior, gratiam: haec enim nobisper fidem prima conjungitur, sicut et Apostolus dicit, Gratia salvi facti estis per fidem ( Ep, 2, 8). Secundae vero conjungimur Phenennae, id est, conversioni, quia post gratiamcredulitatis, emendatio fit morum et vitae conversio. Sed cum iste sit ordo nuptiarum, alius ordo procreationis efficitur. Prima nobis filios parit Phenenna, quia primos fructus de conversioneproferimus, et prima justitiae germina de actibus et operibus procreamus:primum namque justitiae opus est, converti a peccatis, quia nisi anteconvertamur et declinemus a malo, non poterimus de Anna effici patres, nec degratia liberos generare. Videamus ergo nunc uniuscujusque differentias. Phenenna filios habet, sed qui non assistunt Deo, neque enim tales filiipossunt esse conversionis, ut assistant et adhaereant Deo; nec tamen inanes etpenitus alieni sunt a rebus Dei: accipiunt namque partes de sacrificiisdivinis, et edunt de hostiis Dei. Unusquisque ergo nostrum primo convertitur a peccato, et ex conversionegenerat opera justitiae; postea vero excitata in nobis Anna, per zelum etaemulationem boni precem fundat ad Deum, ut ipsa filios generet. Quales ergo Anna, quae est gratia, filios generat, qui assideant Deo? Gratia enim et veritas per Jesum Christum facta est ( Jn, 1, 17). Hic ergo filius gratiae, qui verbo Dei et Deo vacat.

Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis ?)

• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramathaim Sophim, de monte Ephraim, et nomen ejus Elcana, filius Jeroam, filii Eliu, filii Thou, filii Suph Ephrataeus ( S1, 1, 1). Ramathaim interpretatur, duo excelsa: Et haec duo excelsa, duae intelliguntur tribus: regalis videlicet, et sacerdotalis. Quod Pater Elcanae de tribu fuerit Levi, liber Paralipomenon plenissime docet, in quo series genealogiae illius usque ad Levi perducitur (voir: Ch1, 6) . Matrem quoque ejus de tribu Juda exstitisse monstratur, in eo quod Ephrataeus vocatur. Ephrataeus ab Ephrata uxore Caleb, quam constat de tribu Juda fuisse, dictus est. Et si quem movet, quod non ab Ephraim, sed ab Ephrata, Ephrataeus vocetur: videat in subsequentibus, qualiter David filius viri Ephrataei vocetur: cum liquido pateat eumdem Isai, non de Ephraim, sed de tribu Juda exstitisse, et probet eumdem Elcana Ephrataeum ab Ephrata, non ab Ephraim dici. Sophim, speculatores interpretantur. Speculatores hic Prophetae intelliguntur, quorum filius Elcana fuit. De monte Ephraim ( S1, 1, 1). De monte vero Ephraim fuisse dicitur, quia ibi erat ejus habitatio. Intra cunctas namque tribus, habitationem Levitarum fuisse non dubium est.

Isidorus Hispalensis 565-636

• Liber 1, Caput 4
  • De monte Ephraim ( S1, 1, 1). Id est, non de vallibus, neque de campis, non de collibus. De monte Ephraim, qui interpretatur fructificatio; id est ergo, de monte frugifero, Dominus inquit: Dominus montium, non convallium.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Proemium, Caput 3
  • Fuit vir unus de Ramatha in Sophin de monte Effraim, et nomen ejus Helcana. ( S1, 1, 1) Et post pauca. Habuit uxores duas: nomen uni Annae, et nomen secundae Fennenae. ( S1, 1, 2). Quid significet vir iste: vel duae uxores ejus, una fecunda, alia infecunda. Et cur de Anna scribitur: quod affligebat quoque eam aemula ejus, et vehementer angebat. ( S1, 1, 6) Et reliqua.
• Liber 1, Caput 1
  • Fuit vir unus de Ramatha in Sophim de monte Ephraim, et nomen ejus Helcana, filius Hieroboam, filii Heliu, filii Tau, filii Suph, Ephrataeus. ( S1, 1, 1) Helcana non de Aran (id est Amram) ortus, sed de Isaar, qui et ipse filius fuit Caath, et Caath filius Levi. (voir: Ex, 6, 18 et Ex, 6, 19)