Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 6, Caput 2
  • Perfecti etenim viri, quia a rigore justitiae nulla laude mollescunt, tales ante quales post laudis suae testimonium sunt, et quae prius dixerant, eadem post repetendo confirmant. Sed quaerendum est, quid significet hoc, quod dicitur: Hodie. ( S1, 15, 28) Si enim reproborum vita nox est, quid est quod in die Saul regnum scinditur? Sed si nox est vita pastoris reprobi, cum ejus regnum scinditur, diem facit. Dies quippe non fit, nisi eum nox recedit. Dicit ergo, Hodie, ( S1, 15, 28) quia caligo inobedientis damnari perhibetur. Unde et exeunte Juda Dominus dicit: Nunc clarificatus est filius hominis ( Jn, 13, 31); quia noctem vitae illius vidit discedere, et puram lucem justitiae in aliis discipulis permanere. Dicitur etiam: Hodie, ( S1, 15, 28) quia amoto superbo, regi humili regnum tradebatur. Unde et subditur: Et tradidit illud proximo tuo meliori te. ( S1, 15, 28) Cum ergo dies dicitur, non abjecti regis lucidum aliquid cernitur, sed substituti gloria praedicatur, qui de regni culmine magnae virtutis debebat splendore radiare. Et divinae sententiae incommutabilitatem asserens subdit, dicens: Porro triumphator in Israel non parcet, et poenitudine non flectetur. ( S1, 15, 29)
• Liber 6, Caput 2
  • Quis enim hujus triumphatoris nomine, nisi Conditor humani generis intelligendus est? Nam occultos adversarios quicunque superat, ejus virtute vincit, qui ei gratiam superandae tentationis impendit. Quid est quod triumphator non parcere dicitur, cum Samuel rogatur? quia cum praedicatores peccantibus subditis irascuntur, cum superbos aut lubricos divina sententia feriunt, non impetu furoris sui, sed divinae voluntatis judicium exsequuntur. Quasi certe dicat: Ego quidem non meam, sed illius sententiam protuli, qui quod decernendo profert, revocari non potest. Non ergo parcit, et poenitudine non flectitur; sed eis qui, nec a peccatis suis desinere, nec peccatorum possunt quae diligunt poenitere et causam subjiciens, ait: Neque enim homo est, ut agat poenitentiam. ( S1, 15, 29) Quasi dicat: Et iterum esse ei est, cui mutabilitas nulla est. Potest etiam triumphatoris nomine substituti regis perfectio designari, qui et multorum triumphorum gloriam habiturus erat, et contra voluntatem Conditoris parcere alicui non auderet. Unde et in hoc ipso eodem libro, de eo scriptum est: Et percutiebat David omnem terram, nec relinquebat viventem virum, et mulierem. ( S1, 27, 9) De eo etiam dicitur: Neque enim homo est, ut agat poenitentiam. ( S1, 15, 29) Quid enim hoc loco homo, nisi carnalibus passionibus subditus designatur? Quasi adhuc superbum mordeat, dicens: Te modo peccatorum poenitet, cum audaciae tuae sententiam percipis; sed ille poenitentiam non aget, qui, ut homo et inobedientiae, et tumori non subjacet. Et ille adhuc in ore suo confitetur, dicens: Peccavi. ( S1, 15, 30) Ipsius autem confessionis qualitatem ostendit, quia subjunxit, dicens: Sed nunc honora me coram senioribus populi mei, et coram Israel. ( S1, 15, 30)

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 14
  • Porro triumphator in Israel non parcet et poenitudine non flectetur: neque enim homo est, ut agat poenitentiam. ( S1, 15, 29) In Hebraeo legitur: « Porro triumphator Israel non mentietur. » Triumphatoriste Deus est, cui omnis victoria recte ascribitur. Non mentietur, quia ea quae promittit sibi famulantibus largitur. Poenitudine non flectitur, quia non poenitet eum de bonis quae largitus est, quiamutabilis non est, sed secundum justitiam et veritatem universa dijudicat.

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 15
  • Porro triumphator in Israel non parcet et poenitudine non flectetur. Neque enim homo est ut agat poenitentiam ( S1, 15, 29), etc. Triumphator in Israel Dominus est, cui omnis victoria recte ascribitur, quia mutabilis non est, sed secundum justitiam et veritatem universa dijudicat. Notandum autem quod alia editio habet: Non revertar, inquit Samuel, tecum, quia sprevisti verbum Domini, et spernit te Dominus, ne sis rex super Israel. Et convertit Samuel faciem suam ut abiret, et tenuit Saul, pinnulam diploidis, et disrupit eam. Et dixit ad eum Samuel: Disrupit Dominus regnum Israel de manu tua hodie, et dabit proximo tuo bono super te. Et dividetur Israel in duo, et non convertetur, neque poenitebit eum, quoniam non est sicut homo, ut poeniteat eum; ipse minatur, et non permanet ( Aug, sl). Iste cui dicitur: Spernit te Dominus, ne sis rex super Israel, et disrupit Dominus regnum ab Israel de manu tua hodie ( Aug, sl), quadraginta regnavit annis super Israel, tanto scilicet temporis spatio, quanto et ipse David, et audivit hoc primo tempore regni sui; intelligamus ideo dictum quia nullus de ejus stirpe fuerat regnaturus, et respiciamus ad stirpem David, unde exortus est secundum carnem Mediator Dei et hominum, et homo Christus Jesus. ( 1Ti, 2) Non autem in Scriptura, quod in plerisque Latinis codicibus, legitur: « Disrupit Dominus regnum Israel de manu tua; » sed sicut a nobis positum est inventum in Graecis: « Disrupit Dominus regnum ab Israel de manu tua, » et intelligatur, « de manu tua, » quod est, « ab Israel. » Populi quoque Israel personam figurate gerebat homo iste, qui populus regnum fuerat amissurus, Christo Jesu Domino nostro per Novum Testamentum non carnaliter, sed spiritaliter regnaturo. De quo dum dicitur: « Et dabit illud proximo tuo, » ad carnis cognationem id refertur. Ex Israel enim Christus secundum carnem, unde et Saul. Quod vero additum est, « bono super te, » potest quidem intelligi, « meliori te; » nam et quidam sic sunt interpretati. Sed melius sic accipitur, « bono super te, » ut quia ille bonus est, ideo sit super te, juxta illud aliud propheticum: Donec ponam omnes inimicos tuos sub pedibus tuis, ( Ps, 109, 1) [mauvais référencement: Ps, 109] in quibus est et Israel, cui suo persecutori regnum abstulit Christus, quamvis fuerit illic et Israelita, in quo dolus non erat, ( Jn, 1, 47) [mauvais référencement: Jn, 1] quoddam frumentum quasi illarum palearum. Nam utique inde erant apostoli, inde tot martyres, quorum primus Stephanus (voir: Ac, 7) ; inde tot Ecclesiae, quas apostolus Paulus commemorat, in conversione magnificantes Dominum. De qua re non dubito intelligendum quod sequitur, Et dividetur Israel in duo ( S1, 15, 28). In Israel scilicet inimicum Christo, et Israel adhaerentem Christo; in Israel ad ancillam, et Israel ad liberam pertinentem. Nam ista duo genera primum simul erant, velut Abraham adhuc adhaeret ancillae, donec sterilis per Christi gratiam fecundata clamaret: Ejice ancillam et filium ejus. ( Gn, 21) Propter peccatum quidem Salomonis, regnante filio ejus Roboam, scimus Israel in duo fuisse divisum, atque ita perseverasse, habentibus singulis partibus reges suos, donec illa gens tota a Chaldaeis esset ingenti vastatione subversa atque translata. Sed hoc quid ad Saulem, cum, si tale aliquod comminandum esset, ipsi David potius fuerit comminandum, cujus erat filius Salomon? Postremo nunc inter se gens Hebraea divisa non est, sed indifferenter in ejusdem erroris societate dispersa per terras. Divisio vero illa, quam Deus sub persona Saulis illius regni et populi figuram gerentis eidem regno populoque minatus est, aeterna atque immutabilis significata est. Per hoc adjunctum est: « Et non convertetur, neque poenitebit eum, quoniam non est sicut homo, ut poeniteat eum: ipse minatur et permanet; » id est, homo minatur, et non permanet; non autem Deus, quem non poenitet sicut hominem. Ubi enim legitur quod poeniteat eum, mutatio rerum significatur, immutabili praescientia manente divina. Ubi ergo non poenitere dicitur, non mutare intelligitur. Prorsus insolubilem videmus per haec verba prolatam divinitus fuisse sententiam de ista divisione populi Israel et omnino perpetuam. Quicunque enim ad Christum transierunt, vel transeunt, vel transibunt, inde non erant, inde secundum Dei praescientiam, non secundum generis humani unam eamdemque naturam. Prorsus quicunque ex Israelitis adhaerentes Christo perseverant in illo, nunquam erunt cum Israelitis qui ejus inimici usque in finem vitae hujus esse persistunt; sed in divisione quae hic praenuntiata est, perpetuo permanebunt.

Hugo de Sancto Victore -1141

• Liber 1, Caput 1
  • Porro triumphator in Israel non parcet, nec poenitudine flectetur. ( S1, 15, 29) Hebraeus habet sic: Vagham, Neza Izrahelloe Zachir, ; id est, porro virtus Israel non mentietur. Hoc vult dicere, quod Deus qui est triumphator in Israel, quia per eum Israel triumphat et vincit; sine virtutis Israel, id est dans virtutem et fortitudinem Israel; ipse non mentietur, ut verbum suum mutet, sicut tu modo verbum ejus cassare conatus es, non faciens quod praecepit. Ipse autem non mentietur, sed ad effectum perducet verbum suum, sive non parcet quasi miseratione aliqua mutatus, ut non impleat quod proposuit, sicut tu prius videri voluisti parcens hominibus dignis morte, et mendacem faciens Deum. Nec poenitudine flectetur, ut poeniteat eum proposuisse, et sic flectatur, et non faciat quod facere cogitavit. Neque enim homo est ut agat poenitentiam. Homo enim qui malum velle potest et mutare potest, poenitentiam agere potest.

Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis ?)

• Liber 1, Caput 13
  • Porro triumphator in Israel non parcet, et poenitudine non flectetur: neque enim homo est, ut agat poenitentiam ( S1, 15, 29). In Hebraeo legitur, porro triumphator Israel non mentietur. Triumphator iste Deus est. Non mentietur, quia ea quae promittit sibi famulantibus, largitur. Poenitudine non flectetur, quia non poenitet eum de bonis quae largitus est.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • Quod si ita sane est, ut nomen scientiae rebus, quas per sensus corporis experimur, deputandum sit, nulla est omnino scientia Dei. Non enim Deus per seipsum ex corpore et animo constat, sicut homo, sed melius dicitur, aliam esse scientiam Dei, et non ejusdem generis, cujus ista est, quae hominum dicitur: sicut etiam id ipsum, quod Deus dicitur, longe aliud est, quam quemadmodum est dictum, quod stetit in synagoga deorum ( Ps, 81, 1). Tamen ad non latere quoquo modo pertinet communicatio ipsa vocabuli. Sic etiam de ira hominis detraho turbulentum motum, ut remaneat vindictae vigor, atque ita utcunque surgo ad innotescentiam illius, quae appellatur ira Dei. Item de misericordia si auferas compassionem cum eo quem miseraris participatae miseriae, ut remaneat tranquilla bonitas subveniendi, et a miseria liberandi, insinuatur misericordiae divinae qualiscunque cognitio. Zelum quoque Dei non repudiemus, et aspernemur, cum scriptum invenimus, sed auferamus de humano zelo pallidam tabem doloris, et morbidam perturbationem animi, remaneatque illud solum judicium, quo corruptio castitatis impunita esse non sinitur, et adsurgimus, ut incipiamus aliquo modo capere zelum Dei. Quapropter cum legimus etiam Deum dicentem poenitet me: consideremus, quod id soleat in hominibus opus poenitendi, cum procul dubio reperitur voluntas mutandi, sed in homine cum dolore animi est; reprehendit enim in se, quod temere fecerit. Auferamus ergo ista quae de humana infirmitate atque ignorantia veniunt, et remaneat solum velle, ut non ita sit aliquid, quemadmodum erat. Sic potest aliquantum intimari menti nostrae, qua regula intelligatur quod poenitet Deum. Cum enim poenitere dicitur, vult non esse aliquid sicut fecerat, ut esset, sed tamen, ut cum ita esset, ita esse debeat: et cum ita esse jam non sinitur, jam non debet esse ita, perpetuo quodam, et tranquillo aequitatis judicio, quo Deus cuncta mutabilia incommutabili voluntate disponit. Sed quoniam praescientiam, et scientiam cum laude solemus in hominibus appellare, iramque ipsam solet humanum genus in magnis potestatibus tremere, potius quam reprehendere, congruenter putamus talia dici de Deo. Qui autem zelat, et quem aliquid poenitet, quoniam vel culpari solet, vel in se culpam corrigere, atque ideo cum reprehensione ista de hominibus dici, propterea movet cum legimus esse aliquid in Deo ejusmodi. Sed illa scriptura omnibus consulens, propterea magis et ista ponit, ne quae placent, sic intelligantur in Deo, quomodo consueverint in hominibus intelligi. Per haec enim, quae displicent, cum ea non audemus sic intelligere in Deo, ut inveniuntur in homine, discimus etiam illa sic quaerere, quae apta esse atque convenientia putabamus. Nam si propterea non est illud de Deo dicendum, quia in homine displicet, non dicamus incommutabilem Deum, quia de hominibus cum reprehensione dictum est: Non enim est illis commutatio ( Ps, 54, 20) [mauvais référencement: Ps, 53, 20] . Item sunt quaedam, quae in homine laudabilia sunt: in Deo autem esse non possunt: sicut pudor quidem aetatum viridiorum magnum est ornamentum, sicut timor Dei: non enim tantum in veteribus libris laudatur, sed Apostolus etiam dicit: perficientes sanctificationem in timore Dei, ( 1Co, 7, 1) qui utique nullus in Deo est. Sicut ergo laudabilia hominum recte intelliguntur in Deo, non ut in hominibus, sed vocabulis tantummodo communibus longe alia ratione, et modo. Nam paulo post idem Samuel, cui dixerat Dominus: poenitet me, quod constituerim regem Saul ( 1Co, 15, 11), ipsi Sauli ait de Deo : quoniam non est sicut homo, ut poeniteat eum ( S1, 15, 29). Ubi videlicet satis ostendit etiam, cum dicit Deus, poenitet me, non humano more accipiendum esse, sicut jam quantum valuimus, disputavimus.