Liber Primus Samuelis

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 29
  • Quare inquietasti me, ut suscitarer ( S1, 28, 15)? etc. Quaeritur, secundum historiam, utrum pythonissa ipsum prophetam de inferno evocaverit, an aliam aliquam imaginariam illusionem fallacia daemonum factam? De hac quaestione beatae memoriae Augustinus episcopus Simpliciano Mediolanensi episcopo ita scripsit: « Inquiris, inquam, utrum potuerit malignus spiritus excitare animam justi, et tanquam de abditis mortuorum repagulis evocare, ut videretur et loqueretur cum Saul. Nonne magis mirandum sit quia Satanas ipsum Dominum assumpsit, et constituit super pinnam templi? (voir: Mt, 5) Quolibet enim modo fecerit, ille etiam modus quo Samueli factum est ita ut Samuel excitaretur, similiter latet; nisi forte quis dixerit faciliorem diabolo fuisse licentiam ad Dominum vivum unde voluit assumendum, et ubi voluit constituendum, quam ad Samuelis defuncti spiritum e suis sedibus excitandum. Quod si illud in Evangelio nos ideo non conturbet, quia Dominus voluit atque permisit nulla diminutione suae potestatis et divinitatis id fieri, sicut ab ipsis Judaeis, quanquam perversis atque immundis, et facta diaboli facientibus, et teneri se, et vinciri, et illudi, et crucifigi, atque interfici passus est: non est absurdum credere ex aliqua dispensatione voluntatis divinae permissum fuisse, ut non invitus, nec dominante magica potentia, sed volens atque obtemperans occultae dispensationi Dei, quae pythonissam illam et Saulem latebat, spiritus prophetae sancti se ostenderet aspectibus regis, divina eum sententia percussurus. Quanquam in hoc facto potest adesse alius facilior intellectus, ut non vere spiritum Samuelis excitatum a requie sua credamus, sed aliquod phantasma, et imaginariam illusionem diaboli machinationibus factam, quam propterea Scriptura nomine Samuelis appellat, quia solent imagines earum rerum nominibus appellari, quarum imagines sunt. Sicut omnia quae pinguntur atque finguntur, earum rerum quarum imagines sunt, nominibus appellantur: sicut hominis pictura cum pingitur, proprium quodque nomen incunctanter adhibetur, et dicitur: Ille Cicero est, ille Salustius, ille Achilles, iste Hector, hoc flumen Simois, illa Roma, cum aliud nihil sint, quam pictae imagines. Unde cherubim cum sint coelestes virtutes, facti tunc ex metallo, quo imperavit Deus super arcam testamenti, magnae rei significandae gratia, non aliud quam cherubim illa quoque figmenta vocitabantur (voir: Ex, 25) . Itemque dum quisque videt somnium, non dicit, Vidi imaginem Augustini, sed, Vidi Augustinum, cum eo tempore quo aliquid tale aliquis vidit, ignoraret hoc Augustinus. Usque adeo manifestum est non ipsos homines, sed imagines eorum videri. Et Pharao spicas se dixit vidisse in somnis et boves, non spicarum aut boum imagines (voir: Gn, 41) . Si igitur constat liquido nominibus earum rerum quarum imagines sunt, easdem imagines appellari, non mirum est quod Scriptura dicit Samuelem visum, etiamsi forte imago Samuelis apparuit per ficta machinamenta ejus qui transfigurat se in angelum lucis, et ministros suos subornat velut ministros justitiae (voir: 1Co, 11) . Jam vero si illud, inquit, movet, quomodo a maligno spiritu Sauli vera praedicta sint, potest et illud videri mirum, quomodo daemones agnoverunt Christum, quem Judaei non agnoscebant (voir: Lc, 8 et Ac, 19) . Cum enim vult Deus etiam per infimos spiritus aliquem vera agnoscere, temporalia duntaxat ad istam mortalitatem pertinentia, facile est, et non incongruum, ut omnipotens et justus ad eorum poenam, quibus ista praedicuntur, ut malum quod eis imminet, antequam veniat praenoscendo patiantur, occulto apparatu mysteriorum suorum etiam spiritibus talibus aliquid divinationis impertiat, ut quod audiunt ab angelis, praenuntient hominibus. Tantum autem audiunt, quantum omnium Dominus atque moderator vel jubet vel sinit. Unde etiam spiritus pythonis in Actibus apostolorum attestatur Paulo apostolo, et evangelista esse conatur (voir: Ac, 16) . Miscent tamen isti fallacias, et quod verum nosse potuerunt, non docendi magis quam decipiendi fine praenuntiant. Et forte hoc est, quia cum illa imago Samuelis Saulem praedicat moriturum, dixit etiam secum futurum: quod utique falsum est. Magno quippe intervallo separari bonos a malis post mortem in Evangelio legimus, cum inter superbum illum divitem, qui jam apud inferos tormenta pateretur, et illum qui ad ejus januam ulcerosus jacebat, jam in requie constitutum, magnum chaos interjectum esse testatur (voir: Lc, 16) . Aut si propterea Samuel ei dixit, Mecum eris, ut non ad aequalitatem felicitatis sed ad parem conditionem mortis referatur, quod uterque homo fuerit, et uterque mori potuerit, jamque mortuus mortem vivo praenuntiabat; secundum utrumque igitur intellectum, habere exitum hanc lectionem, qui non sit contra fidem manifestum est: nisi forte profundiori inquisitione inveniatur ad liquidum, vel posse vel non posse animam, cum ex hac vita migraverit, magicis carminibus evocari, et vivorum apparere aspectibus, etiam corporis lineamenta gestantem, ut non solum videri valeat, sed et agnosci. Et si potest, utrum etiam anima justi, non quidem cogatur magicis sacris, sed dignetur ostendi occultioribus mysteriis [Al., imperiis] summae legi obtemperans, ut si fieri non posse claruerit, non uterque sensus in hujus Scripturae tractatione admittatur, sed illo excluso imaginatione similitudo Samuelis diabolico ritu facta intelligatur. Sed quoniam sive illud fieri possit, sive non possit, tamen fallacia Satanae, atque imaginum simulandarum callidi operatio decipiendis sensibus humanis multiformis invigilat, pedetentim quidem, ne inquisitionibus diligentioribus praescribamus, sed potius existimemus tale aliquid factum in maligno spiritu, pythonissae illius ministerio, quandiu nobis aliquid amplius excogitare atque explicare non datur. » Haec sunt quae tunc de pythonissa et Samuele scripsit beatissimus Augustinus.

Auctor incertus

• Liber 1, Caput 29
  • Post mortem autem Samuelis congregati sunt Philisthim contra Israel,consuluitque Saul Dominum, et non respondit ei. Quaesivit autem Saul pythonissam, quae suscitaret illi Samuelem, statimquesuscitatus ait ad eum: Quare inquietasti me ut suscitarer ( S1, 28, 15)? etcaetera. Quaeritur secundum historiam, utrum pythonissa ipsum prophetam de infernoevocaverit, an aliquam imaginariam illusionem fallacia daemonum fictam. De qua quaestione beatae memoriae Augustinus Mediolanensi episcopoSimpliciano ita scripsit. Inquiris, inquam, utrum spiritus immundus, qui erat in pythonissa, potueritagere ut Samuel a Saule videretur, et loqueretur cum eo: sed multo majorismiraculi est, quod ipse Satanas princeps immundorum spirituum potuit loqui cumDeo, et petere tentandum Job justissimum virum, qui etiam apostolos tentandospetiit. Aut si hoc ideo non habet difficilem quaestionem, quia per quam volueritcreaturam, cui voluerit creaturae, ubique praesens veritas loquitur, necpropterea magni meriti est, cui loquitur Deus: interest enim quid loquitur,quia et imperator cum multis innocentibus non loquitur, quibus providentissimeconsulit ad salutem: et cum multis nocentibus loquitur, quos jubetinterfici. Si ergo propterea hinc nulla quaestio est, nulla sit quaestio quomodo etiamimmundus spiritus cum anima sancti viri loqui potuerit: omnibus enim sanctisDeus creator et sanctificator longe utique major est. Quod si hoc movet, quod licuerit maligno spiritui excitare animam justi, ettamquam de abditis mortuorum receptaculis revocare, nonne magis mirandum, quod Satanas ipsum Dominum assumpsit, et constituit super pinnam templi (voir: Mt, 4, 5) ? Quolibet enim modo fecerit hoc ille, et modus quo Samueli factumest, ut excitaretur, similiter latet, nisi forte quis dixerit faciliorem fuissediabolo licentiam ad Dominum vivum, unde voluit, assumendum, et ubi voluitconstituendum, quam ad Samuelis defuncti spiritum a suis sedibusexcitandum. Quod si illud in Evangelio nos ideo non perturbat, quia Dominus voluit atquepermisit, nulla diminutione suae potestatis et divinitatis id fieri, sicut abipsis Judaeis, quamquam perversis atque immundis, et facta diaboli facientibus,et teneri se et vinciri et illudi et crucifigi atque interfici passus est: nonest absurdum credere ex aliqua dispensatione divinae voluntatis permissumfuisse, ut non invitus nec dominante atque subjugante magica potentia, sedvolens atque obtemperans occultae dispensationi Dei, quae Pythonissam illam etSamuelem latebat, consentiret spiritus prophetae sancti se ostendi aspectibusregis, divina eum sententia percussurus. Cur enim anima boni hominis a malis vivis evocata, si venerit, amitterevideatur dignitatem suam, cum vivi plerumque boni vocati ad malos veniant, etagant cum eis, quod officium postulat aequitatis, servato atque inconcussodecore virtutis suae, et illorum vitiis pro rerum praesentium vel usu velnecessitate tractatis? quamquam in hoc facto potest esse alius facilior exitus,et expeditior intellectus, ut non vere spiritum Samuelis excitatum a requie suacredamus, sed aliquod phantasma et imaginariam illusionem diabolimachinationibus factam: quam propterea Scriptura nomine Samuelis appellat, quiasolent imagines earum rerum nominibus appellari, quarum imagines sunt: sicutomnia quae pinguntur atque finguntur, ex aliqua parte materiae metalli autligni, vel cujusque rei aptae ad opera hujusmodi, quaeque etiam videntur et insomnis, et omnes fere imagines earum rerum, quarum imagines sunt, appellarinominibus solent. Quis enim est qui hominem pictum dubitet vocare hominem, quandoquidem etsingulorum quorumque picturam cum aspicimus, proprie incunctanter quaequenomina adhibemus velut cum, intuentes tabulam aut parietem, dicimus, illeCicero est, ille Sallustius, ille Achilles, ille Hector; hoc flumen Simois,illa Roma, cum aliud nihil sint quam pictae imagines. Unde Cherubin, cum sint coelestes potestates, fictae tamen ex metallo, quodimperavit Deus super arcam testamenti, magnae rei significandae gratia, nonaliud quam Cherubin illae quoque effigies vocitantur. Item quisquis videt somnium, non dicit vidi imaginem Augustini autSimpliciani, sed vidi Augustinum aut Simplicianum, cum eo tempore, quo talealiquid vidit, nos ignoraremus: usque adeo manifestum est non ipsos homines,sed imagines videri. Et Pharao se spicas dixit vidisse in somnis, et boves, non spicarum aut boumimagines. Si ergo liquido constat nominibus eorum quorum imagines sunt, easdemimagines appellari, non mirum est quod Scriptura dicit Samuelem visum, etiam siforte imago Samuelis apparuit machinamento ejus qui transfigurat se in angelum lucis, et ministros suos velut ministros justitiae (voir: 2Co, 11, 14 et 2Co, 11, 15) . Jam vero si illud movet, quomodo a maligno spiritu Saul vera praedicta sint,potest et illud mirum videri, quomodo daemones agnoverunt Christum, quem Judaeinon agnoscebant: cum enim vult Deus etiam per infimos supremosque spiritusaliquem cognoscere, temporalia dumtaxat atque ad istam mortalitatempertinentia, facile est et non incongruum, ut omnipotens et justus ad eorumpoenam, quibus ista praedicuntur, ut malum quod imminet eis antequam veniat,praenoscendo patiantur, occulto apparatu ministrorum suorum etiam spiritibustalibus aliquid divinationis impartiat, ut quod audiunt ab angelis, denuntienthominibus. Tantum autem audiunt, quantum omnium Dominus atque moderator vel jubet velsinit. Unde etiam spiritus pythonicus in Actibus Apostolorum attestatus Paulo apostolo (voir: Ac, 16) , evangelizare est conatus. Miscent tamen isti fallacias, et verum quod nosse potuerunt, non docendimagis quam decipiendi fine praenuntiant: et forte hoc est cum illa imagoSamuelis Saulem praedicaret moriturum, dixit etiam secum futurum, quod utiquefalsum est. Magno quippe intervallo post mortem separari bonos a malis in Evangelio (voir: Lc, 9) legimus; cum Dominus inter superbum illum divitem, cumjam apud inferos tormenta pateretur, et illum qui ad ejus januam ulcerosusjacebat jam in requie constitutus, magnum chaos interjectum essetestatur. Aut si propterea Samuel Sauli dixit, Mecum eris, ut non adaequalitatem felicitatis, sed ad parem conditionem mortis referatur, ut uterquehomo fuerit, et uterque mori potuerit, jamque mortuus, mortem vivopraenuntiabat: perspicit quantum opinor prudentia tua, secundum utrumqueintellectum habere exitum jam lectionem, quae non sit contra fidem: nisi forteprofundiore et perplexiore inquisitione, quae vel virium mearum, vel temporisexcedit angustias, inveniatur ad liquidum, vel posse vel non posse animamhumanam, cum ex hac vita migraverit, magicis carminibus evocatam, vivorumapparere conspectibus, etiam corporis lineamenta gestantem, ut non solum viderivaleat, sed et agnosci; et si potest, utrum etiam justi anima non quidemcogatur magicis, sed dignetur ostendi, occultioribus imperiis summae legisobtemperans; ut si fieri non posse claruerit, non uterque sensus in hujusscripturae tractatione atque expositione admittatur, sed illo exclusoimaginario, simulatio Samuelis diabolico ritu facta intelligatur. Sed quoniam sive illud fieri possit, sive non possit, tamen fallacia Satanae,atque imaginum simulandarum callida operatio decipiendis humanis sensibusmultiformis invigilat, pedetentim quidem ne inquisitionibus diligentioribuspraescribamus, sed tamen potius existimemus tale aliquid factum maligno spiritupythonissae illius ministerio, quamdiu nobis aliquid amplius excogitare, atqueexplicare non datur.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • (voir: S1, 28, 3) Post mortem autem Samuelis, congregati sunt Philistiim contra Israel: (voir: S1, 28, 6) consuluitque Saul Dominum, et non respondit ei. (voir: S1, 28, 7) Quaesivit autem Saul pythonissam, quae suscitaret illi Samuelem: statimque suscitatus ait ad eum: Quare inquietasti me, ut suscitarer ( S1, 28, 15), etc. Quaeritur secundum historiam utrum pythonissa ipsum prophetam de inferno evocaverit; an aliquam imaginariam illusionem fallacia daemonum factam. De qua quaestione beatae memoriae Augustinus episcopus Simpliciano episcopo Mediolanensi ita scripsit: Inquiris, inquam, utrum spiritus immundus, qui erat in pythonissa, potuerit agere, ut Samuel a Saule videretur, et loqueretur cum eo. Sed multo majoris miraculi est, quod ipse Satanas princeps immundorum omnium spirituum potuit loqui cum Deo, et petere tentandum Job (voir: Jb, 1, 11) justissimum virum, (voir: Lc, 12, 31) qui etiam Apostolos tentandos petiit; aut si hoc ideo non habet difficilem quaestionem, quia per quam voluerit creaturam, cui voluerit creaturae, ubique praesens veritas loquitur, nec propterea magni meriti est, cui loquitur Deus: interest enim quid loquatur, quia et imperator cum multis innocentibus non loquitur, quibus providentissime consulit ad salutem, et cum multis nocentibus loquitur, quos jubet interfici. Si ergo hinc propterea nulla quaestio est, nulla sit quaestio, quomodo etiam immundus spiritus cum anima sancti viri loqui potuerit. Omnibus enim sanctis Deus creator, et sanctificator longe utique major est. Quod si hoc movet, quod licuerit maligno spiritui excitare animam justi, et tanquam de abditis mortuorum receptaculis revocare, nonne magis mirandum est, quod Satanas ipsum Dominum assumpsit, et constituit supra pinnam templi? Quolibet enim modo fecerit, ille etiam modus, quo Samueli factum est, ut excitaretur, similiter latet. Nisi forte quis dixerit faciliorem diabolo fuisse licentiam ad Dominum vivum, unde voluit assumendum, et, ubi voluit, constituendum, quam ad Samuelis defuncti spiritum a suis sedibus excitandum. Quod si illud in Evangelio nos ideo non perturbat, quia Dominus voluit atque permisit nulla diminutione suae potestatis et divinitatis id fieri, sicut ab ipsis Judaeis, quamquam perversis atque immundis, et facta diaboli facientibus, et teneri se, et vinciri, et illudi, et crucifigi, atque interfici passus est: non est absurdum credere ex aliqua dispensatione divinae voluntatis permissum fuisse, ut non invitus, nec dominante, atque subjugante magica potentia, sed volens, atque obtemperans occultae dispensationi Dei, quae pythonissam illam, et Samuelem latebat, consentiret spiritus Prophetae sancti, se ostendi aspectibus regis, divina eum sententia percussurus. Cur enim anima boni hominis a malis vivis evocata, si venerit, amittere videatur dignitatem suam, cum et vivi plerumque boni vocati ad malos veniant, et agant cum eis, quod officium postulat aequitatis, servato atque inconcusso decore virtutis suae, et illorum vitiis pro rerum praesentium vel usu, vel necessitate tractatis.