Liber Primus Samuelis

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 16
  • Dixeruntque servi Saul ad eum: Ecce exagitat te spiritus Domini malus ( S1, 16, 15), etc. In hoc libro quaeri solet de spiritu qui agitabat Saul: si Domini, cur malus; si malus, cur Domini dicatur? Haec sententia duobus verbis comprehensa est, et in Deo potestas justa, et in diabolo potestas injusta. Nam idem est spiritus malus per nequissimam voluntatem, et idem spiritus Domini per acceptam justissimam potestatem. Unde ergo spiritus Domini appellatur diabolus? propter ministerium; quia omnibus etiam spiritibus malis bene utitur Deus, vel ad damnationem quorumdam, vel ad emendationem, vel ad probationem. Et quamvis malignitas a Deo non sit, potestas tamen, nisi a Deo, non est (voir: Greg, sl) Sicut antiquus humani generis inimicus, quia licet afflictionem justorum semper appetat, tamen si ab auctore nostro potestatem non accipit, ad tentationis articulum nullatenus convalescit. Unde et omnis voluntas diaboli injusta est; et tamen, permittente Deo, omnis potestas justa. Ex se enim tentare quoslibet injuste appetit, sed eos qui tentandi sunt, et prout tentandi sunt, non nisi tentare Deus juste permitTit. Bene ergo nunc dicitur: Spiritus Domini malus exagitat te ( S1, 16, 15). Ecce unus idemque spiritus et Domini appellatur et malus: Domini videlicet per licentiam potestatis justae, malus autem per desiderium voluntatis injustae. (voir: Isid, sl) Sic et alibi dictum est etiam: Sopor Domini, ( S1, 26, 12) qui occupaverat milites ejusdem Saul, cum David hastam et scyphum abstulisset a capite dormientis; non quia sopor tunc a Domino erat ut ipse dormiret, sed quia ille sopor qui tunc homines apprehenderat, nutu Dei erat infusus, ne David servi ejus in eo loco praesentia sentiretur. Dicitur ergo spiritus Dei malus, hoc est, minister Dei ad faciendum in Saul quod eum pati Judex omnium potentissimus judicabat, quoniam spiritus ille voluntate qua malus erat, non erat Dei; creatura vero qua conditus erat, et potestate, quam non sua, sed Domini omnium aequitate acceperat, Dei erat; formidari igitur non debet, quia nihil, nisi permissus, valet. (voir: Greg, sl) Nam et in Evangelio expellenda de homine Legio Domino dicebat: Si ejicis nos, mitte nos in gregem porcorum. ( Mt, 8, 31) [mauvais référencement: Mt, 8] Sola ergo vis illa timenda est, quae cum hostem saevire permiserit, ei ad usum justi judicii et injusta illius voluntas servit. (voir: Isid, sl) Erat autem David in canticis musicis eruditus. Diversorum enim sonorum rationabilis moderatusque concentus, con cordi varietate compacta, ordinate Ecclesiae insinuat unitatem, quae variis modis quotidie resonat, et suavitate mystica modulatur. Iste adhuc puer in cithara suaviter, imo fortiter canens, malignum spiritum qui operabatur in Saule, compescuit; non quod citharae illius tanta vis erat, sed quod figura crucis Christi, quae de ligno et extensione nervorum mystice gerebatur, ipsaque passio, quae cantabatur, jam tunc spiritus daemoniacos opprimebat. Tropologice autem, hoc facto David ad compatiendum proximo instruimur. Plerumque enim superbus dives exhortationis blandimento placandus est: quia et plerumque dura vulnera per lenia fomenta mollescunt, et furor insanorum saepe ad salutem, medico blandiente, reducitur; cumque eis in dulcedinem condescenditur, languor insaniae mitigatur. Neque enim negligenter intuendum est quod cum Saulem spiritus adversus invaderet, apprehensa David cithara ejus vesaniam sedabat. Quid enim per Saulem, nisi elatio potentium? Et quid per David innuitur, nisi humilis sanctorum vita? Cum ergo Saul ab immundo spiritu arripitur, David canente, ejus insania temperatur; quia cum sensus potentium per elationem in furorem vertitur, dignum est ut ad salutem mentis, quasi dulcedine citharae, locutionis nostrae tranquillitate revocetur.

Auctor incertus

• Liber 1, Caput 16
  • Et perrexit Samuel, et abiit in Ramatha. Spiritus autem Domini recessit a Saul, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino, et suffocabat eum. Et dixerunt pueri Saul ad eum: Ecce Spiritus Domini malus suffocat te (voir: S1, 16, 13, S1, 16, 14 et S1, 16, 15) . Hoc igitur a pueris ejus quomodo sit dictum Spiritus Domini malignus, superiora verba indicant narrantis Scripturae et dicentis: Spiritus malignus a Domino: secundum hoc enim Domini, quod a Domino, quia per seipsum necare velle habebat, id est, comprehendere Saul: posse autem non habebat, nisi summa justitia sineretur; si enim juste vindicatDeus, quemadmodum ipse dicit Apostolus (voir: Rm, 1) , cum tradit homines adconcupiscentias cordis eorum, non mirum si nihilominus juste vindicans traditeos etiam in concupiscentias aliorum nocere volentium, sua semper incommutabiliaequitate servata. Animadvertendum sane cum additamento dici, Spiritus Domini malus. Cum autem tantummodo dicitur, Spiritus Domini, etiamsi non addatur bonus, ex hoc intelligitur bonus: unde apparet, bonum spiritum secundum substantiam, malum autem secundum ministerium dici spiritum Dei: quamquamquaeri adhuc possit utrum cum Spiritus Dei dicitur, et ex ipso jam etsi nihil addatur, intelligitur bonus ille qui est in Trinitate consubstantialis Patri et Filio, Spiritus sanctus; de quo dicitur, Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas ( 2Co, 3, 17) [mauvais référencement: 1Co, 3] ; et iterum, Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum ( 1Co, 2, 10); et illud, Sic et qui Dei sunt, nemo scit nisi Spiritus Dei; et multis hic modis dicitur Spiritus Dei, etintelligitur Spiritus sanctus, etiamsi non addatur, quoniam ea quae circumstant satis indicant de quo dicatur, ita ut aliquando nec Dei addatur, et tamenintelligatur ille Spiritus Dei principaliter sanctus; nam quem alium commemoratubi dicit, Ipse Spiritus dat testimonium spiritui nostro, quia sumus filii Dei ( Rm, 8, 16), et, Ipse Spiritus adjuvat infirmitatem nostram, et omnia haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult; et divisiones donationum, idem autem Spiritus (voir: 1Co, 12, 11 et 1Co, 12, 12) : in his enimomnibus sententiis nec Dei nec sanctus est additum, et tamen ipseintelligitur. Sed nescio utrum manifesto aliquo exemplo probari possit alicubi dictumSpiritum Dei sine additamento, ubi Spiritus ille sanctus non significetur; sedaliquis quamvis bonus, creatus tamen et conditus: quae enim praeferuntur dubia,indigent clariore documento, sicut illud quod scriptum est, Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2); nam et ibi Spiritum sanctum acciperequid impediat non invenio: cum enim aquarum nomine illa materies insinuareturinformis, quae de nihilo facta est, unde omnia fierent, quid prohibetintelligere Spiritum sanctum conditoris, qui superferebatur huic materiae nonlocorum gradibus intervallisque spatiorum, quod nequaquam de ulla re incorporearecte dicitur, sed excellentia et eminentia dominantis supra omnia voluntatis,ut omnia conderentur: praesertim cum ea locutio, sicut illarum Scripturarum mosest, etiam propheticum quoddam sonet mysterium, quo futuri baptismatis ex aquaet Spiritu sancto populi praefigurarentur. Non ergo cogit quod dictum est, Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2),illum intelligere spiritum, sicut nonnulli intelligunt, quo mundi molesuniversa ista corporea velut animatur ad ministerium quorumque gignentium, etin sua specie continendarum corporalium creaturarum: creatura est enim quidquidest tale. Illud etiam quod scriptum est, Quoniam Spiritus Domini replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7), non desunt qui eumdem spiritum velint accipere,invisibilem scilicet creaturam, cuncta visibilia universali quadam aspirationevegetantem atque continentem. Sed neque hic video quid impediat Spiritum sanctum intelligere, cum ipse Deusdicat apud prophetam, Coelum et terram ego impleo ( Jr, 23, 24); nonenim sine suo Spiritu sancto implet Deus coelum et terram. Quid ergo mirum si de Spiritu sancto ejus dictum est, Replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7)? Aliter etiam replet sanctificando, sicut de Stephano dicitur, Repletus est Spiritu sancto, et de caeteris talibus aliter:replet sanctificante gratia, sicut quosdam sanctos; aliter astante atqueordinante praesentia, sicut omnia. Quamobrem nescio utrum certo aliquo documento Scripturarum possit ostendi,cum sine ullo additamento dicitur Spiritus Dei, vel Spiritus Domini, aliquidaliud significari quam Spiritum sanctum. Sed etsi est forte quod impraesentiarum non occurrat, illud certe arbitrornon temere dici, quoties in sanctis eloquiis commemoratur Spiritus Dei, necadditur aliquid, sive illi Patri et Filio consubstantialis Spiritus sanctus,sive aliqua creatura invisibilis intelligatur, malum autem non posse intelliginisi addatur etiam malus; malo enim quia bene utitur Deus ad ministeriumjudicii sui; appellatur etiam ipse Spiritus Dei ad vindictam malorum etdisciplinam vel probationem bonorum. Nec illud jam movere nos debet, quod postea scriptum est eumdem SaulemSpiritu Dei super se facto prophetasse: quomodo post bonum Spiritum, spiritusmalus, et rursus post malum bonus: hoc enim fit non mutabilitate Spiritussancti, qui est incommutabilis cum Patre et Filio, sed mutabilitate animihumani, Deo cuncta distribuente, sive malis pro merito damnationis velemendationis, sive bonis pro largitate gratiae suae: quamquam videri possitetiam idem fuisse Dei Spiritus semper in Saul, malus autem illi quod ejussubstantiae capax non esset; sed non recte hoc videtur: tutior est enim illesensus et verior, ut pro mutabilitate affectionis humanae, Spiritus Dei bonusbene afficiat, vel ad prophetiam, vel ad opus quodlibet in munere divino:afficiat autem malus qui propter mysterium divinae aequitatis omniadistribuentis, et omnia recte utentis, dicitur et ipse Spiritus Dei: praesertimquia dictum est, Recessit ab eo Spiritus Dei, ei comprehendit eum spiritus malignus a Domino; nullo pacto enim potest idem videri recessisse etapprehendisse. Porro in nonnullis exemplaribus, et in eis maxime quae de lingua Hebraea adverbum videntur expressa, invenitur Spiritus Dei sine additamento positus, etintelligitur malus ex eo quod arripiebat Saul, et reficiebat eum David tangendocitharam. Manifestum est tamen ideo non additum malus, quia paulo superius jam dictumerat, et de vicinitate Scripturae subaudiri et intelligi poterat: ita enim inejusmodi exemplaribus legitur. Igitur quandocumque Spiritus Dei arripiebat Saul, tollebat David citharam, etpercutiebat manu sua, et refocillabatur Saul, et levius habebat: recedebat enimab eo spiritus malus. Sive ergo quod dictum hic non est, Spiritus Dei, sed tantummodo spiritusmalus, quod ibi minus dictum erat, tamquam redditum apparet: sive quia superiusita positum erat, Et dixerunt servi Saul ad eum, Ecce spiritus Dei malus exagitat te; jubeat dominus noster ut servi tui qui coram te sunt, quaerant hominem scientem psallere cithara, ut quando te arripuerit spiritus Dei malus, psallat manu sua, et levius feras. Non opus erat, cum rursum diceretur, Quandocumque spiritus Dei arripiebatSaul, addere malum, quia notum erat de quo tunc diceretur.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • Igitur recedente a Saul Domino propter inobedientiam, arreptus est maligno spiritu a Domino, irruebatque spiritus Domini in eum malignus. Jam vero illud, quod etiam malus appellatus est spiritus Domini, sic intelligitur quomodo dictum est: Domini est terra, ( Ex, 9, 29, Ps, 23, 1 et 1Co, 10, 26) tanquam creatura, et in ejus posita potestate: aut si propterea non congruit hoc locutionis exemplum, quia terra non est mala, omnis enim creatura Dei bona est ( 1Ti, 4, 4), illud congruat, quod ipse Saul jam reprobus, et sceleratus, atque ingratus sancto David persecutor etiam ejus cum saevissimae invidiae facibus agitaretur, tamen adhuc Christus Domini dicebatur, sicut eum appellavit ipse David, cum vindicavit exstinctum (voir: S2, 1, 24) . Sed magis arbitror malignum spiritum, a quo vexabatur Saul, ideo dictum spiritum Domini, quod occulto Dei judicio Saulem vexabat: utitur enim Deus ministris etiam spiritibus malis ad vindictam malorum, vel ad bonorum probationem; alio modo ad illam rem, alio ad istam. Quamvis enim multum sit quisque malignus spiritus, quia mala voluntate nocere appetit: tamen nocendi potestatem non accipit, nisi ab illo, sub quo sunt omnia (voir: Rm, 13, 1) certis, et justis meritorum gradibus ordinata. Quia sicut non est mala voluntas a Deo, sic non est potestas nisi a Deo; quamvis enim sit in cujusque potestate quid velit, non est tamen in cujusque potestate, quid possit vel facere cuiquam, vel a quoquam pati. Nam et ipse filius unicus Dei passurus ad tempus humiliter, superbe loquenti homini, et dicenti quod potestatem haberet occidendi, vel dimittendi eum: non haberes , inquit, in me potestatem, nisi data esset tibi desuper . Diabolus etiam volens nocere justo Job, nocendi quidem voluntate diabolus erat, sed tamen a Domino Deo potestatem petebat dicens, mitte manum tuam, et tange carnem ejus : quamvis hoc esset, si permitteretur, ipse facturus. Ipsam enim permissionem petebat hoc modo: et manum Domini appellabat permissam a Domino manum suam; id est ipsam potestatem, quam volebat accipere. Cui congruit illud in Evangelio; quod Dominus discipulis ait: hac nocte postulavit Satanas vexare vos sicut triticum ( Lc, 22, 31). Dictus est ergo spiritus Dei malus, hoc est minister Dei ad faciendum in Saul, quod eum pati judex omnipotentissimus judicabat: quoniam spiritus ille voluntate, qua malus erat, non erat Dei; creatura vero, qua conditus erat, et potestate quam non sua, sed Domini omnium, aequitate acceperat, Dei erat. Verba etiam ipsa Scripturarum ita se habent. Et perrexit Samuel, inquit, et abiit in Ramatha, et spiritus Dei recessit a Saul, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino, et suffocabat eum. Et dixerunt pueri Saul ad eum: Ecce spiritus Domini malus suffocat te. ( S1, 16, 13, S1, 16, 14 et S1, 16, 15) [mauvais référencement: S1, 16, 13] Hoc igitur a pueris ejus quomodo sit dictum spiritus Dei malignus, superiora verba indicant narrantis Scripturae, et dicentis: spiritus malignus a Domino. ( S1, 16, 15) Secundum hoc enim Domini, quod a Domino, quia per seipsum necare velle habebat: id est comprehendere Saul: posse autem non habebat, nisi summa justitia sineretur: si enim juste vindicat Deus, quemadmodum ipse dicit Apostolus: (I Rom. 2) cum tradit homines ad concupiscentias cordis eorum; nil mirum si nihilominus juste vindicans tradit etiam eos in concupiscentias aliorum nocere volentium, sua semper incommutabili aequitate servata. Animadvertendum est sane, cum additamento dici spiritus Dei malus, cum autem tantummodo dicitur spiritus Dei, etiamsi non addatur bonus, ex hoc intelligitur bonus. Unde apparet, bonum spiritum secundum substantiam, malum autem secundum ministerium, dici spiritum Dei. Quanquam quaeri adhuc possit, utrum cum spiritus Dei dicitur: et ex hoc ipso jam, et si nihil addatur, bonus intelligitur, ille intelligatur, qui est in Trinitate consubstantialis Patri, et Filio, Spiritus Sanctus, de quo dicitur: ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas ( 2Co, 3, 17). Et iterum. Nobis autem revelabit Deus per spiritum suum ( 1Co, 2, 10). Et illud: sic et quae Dei sunt, nemo novit nisi Spiritus Dei ( 1Co, 2, 11). Et in multis locis hoc modo dicitur: Spiritus Dei, et intelligitur Spiritus sanctus, etiamsi non addatur, quoniam ea quae circumstant, satis indicant de quo dicatur, ita ut aliquando nec Dei addatur, et intelligatur tamen ille Spiritus Dei principaliter sanctus. Nam quem alium commemorat ubi dicit: ipse spiritus testimonium dat spiritui nostro, quia sumus filii Dei? ( Rm, 8, 16) Et ipse Spiritus adjuvat infirmitatem nostram ( Rm, 8, 26). Et omnia haec operatur unus, atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult ( 1Co, 12, 11). Et divisiones donationum sunt, idem autem Spiritus ( 1Co, 12, 4). In his enim omnibus sententiis, nec Dei, nec sanctus est additum, et tamen ipse intelligitur. Sed nescio utrum manifesto aliquo exemplo probari possit alicubi dictum Spiritum Dei sine additamento, ubi Spiritus ille sanctus non significetur, sed alius, quamvis bonus, creatus tamen et conditus: quae proferuntur enim dubia sunt, et indigent clariore documento, sicut illud quod scriptum est: Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2). Nam, et ibi Spiritum sanctum accipere quid impediat, non invenio, cum enim aquarum nomine illa materies insinuaretur informis, quae de nihilo facta est, unde omnia fierent: quis prohibet intelligere Spiritum sanctum conditoris, quod superferebatur huic materiae, non locorum gradibus, intervallisque spatiorum; quod nequaquam de ulla re incorporea recte dicitur, sed excellentia et eminentia dominantis supra omnia voluntatis, ut omnia conderentur? praesertim cum ea locutio, sicut illarum scripturarum mos est, etiam propheticum quoddam sonat mysterium, quo futuri baptismatis aqua, et Spiritu sancto nascituri populi figurantur. Non ergo cogit, ut dictum est, et spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2), illum intelligere spiritum (sicut nonnulli intelligunt) quo mundi moles universa ista corporea velut animatur, ad ministerium quorumque gignentium, et in sua specie continendarum corporalium creaturarum. Creatura est enim quidquid est tale. Illud etiam quod scriptum est: quoniam Spiritus Domini replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7), non desunt, qui eumdem spiritum velint accipere; invisibilem scilicet creaturam cuncta visibilia universali quadam conspiratione vegetantem atque continentem. Sed neque hic video quid impediat Spiritum sanctum intelligere, cum ipse Deus dicat apud Prophetam: coelum et terram ego impleo: (voir: Jr, 22, 24) non enim sine suo Spiritu sancto implet Deus coelum et terram. Quid ergo mirum si de Spiritu sancto ejus dictum est replevit orbem terrarum? aliter enim replet sanctificando, sicut de Stephano (voir: Ac, 6, 5 et Ac, 7, 55) dicitur: repletus est Spiritu sancto, ( Lc, 1, 67) et de caeteris talibus. Aliter ergo replet sanctificante gratia, sicut quosdam sanctos, aliter adstante atque ordinante praesentia sicut omnia. Quamobrem nescio, utrum certo aliquo documento scripturarum possit ostendi, cum sine ullo additamento dicitur Spiritus Dei, vel Spiritus Domini, aliquid aliud significari, quam Spiritum sanctum. Sed et si est forte quod in praesentiarum non occurrat, illud certe arbitror non temere dici quotiens in sanctis eloquiis commemoratur Spiritus Dei, nec additur aliquid, sive ille Patri, et Filio consubstantialis Spiritus sanctus, sive aliqua invisibilis creatura intelligatur, malum tamen non posse intelligi, nisi etiam addatur malus. Malo enim, quia bene utitur Deus, ad ministerium judicii sui, appellatur etiam ipse spiritus Dei ad vindictam malorum, et disciplinam, vel bonorum probationem.
• Liber 1, Caput 1
  • Nec illud jam movere nos debet, quod postea scriptum est: (voir: S1, 19, 23) eumdem Saulem spiritu Dei super se facto prophetasse. Quomodo post bonum spiritum spiritus malus, et rursum post malum bonus? Hoc enim fit non mutabilitate Spiritus sancti, qui est immutabilis cum Patre et Filio, sed mutabilitate animi humani Deo cuncta distribuente, sive malis pro merito damnationis, vel emendationis, sive bonis pro largitate gratiae suae. Quanquam videri possit etiam idem fuisse Dei Spiritus semper in Saul: malus autem illi, quod ejus sanctitatis capax non esset. Sed non recte hoc videtur: tutior est enim ille sensus, et verior, ut pro mutabilitate affectionis humanae spiritus Dei bonus bonum afficiat, vel ad prophetiam, vel ad opus quodlibet aliud in munere divino; afficiat autem malus, qui propter ministerium divinae aequitatis omnia distribuentis, et omnibus recte utentis dicitur et ipse Spiritus Dei: praesertim quia dictum est recessit ab eo spiritus Dei, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino; ( S1, 16, 14) nullo pacto enim potest idem videri recessisse et apprehendisse. Porro autem in nonnullis exemplaribus, et eis maxime, qui de lingua Hebraea ad verbum videntur expressa, invenitur Spiritus Dei sine additamento positus, et intelligitur malus, ex eo quod arripiebat Saul, et reficiebat eum David tangendo citharam. Manifestum est tamen, ideo non additum malus, quia paulo superius jam dictum erat, et de vicinitate Scripturae subaudiri et intelligi poterat. Ita enim in ejusmodi exemplaribus legitur: Igitur quandocunque spiritus Dei arripiebat Saul, tollebat David citharam, et percutiebat manu sua, et refocillabatur Saul, et levius habebat: recedebat enim ab eo spiritus malus. ( S1, 16, 23) Sive ergo quod dictum hic non est, spiritus Dei, sed tantummodo spiritus malus, quod ibi minus dictum erat, tanquam redditum apparet: sive quia superius ita positum erat: et dixerunt servi Saul ad eum: ecce Spiritus Dei malus exagitat te; jubeat Dominus noster; et servi tui, qui coram te sunt, quaerant hominem scientem psallere cithara, ut quando arripuerit te spiritus Dei malus, psallat manu sua, et levius feras. ( S1, 16, 15 et S1, 16, 16) Non erat opus, ut rursum diceretur, quandocunque spiritus Dei arripiebat Saul, addere malum, quia notum erat, de quo tunc diceretur.