Liber Primus Samuelis

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 15
  • Surgensque Samuel, abiit in Ramatha. Spiritus autem Domini recessit a Saule, et exagitabat eum spiritus nequam a Domino. ( S1, 16, 13 et S1, 16, 14) Quaeritur de hoc spiritu nequam: Si Domini, cur malus? si malus cur Domini? Sedduobus verbis comprehensa est haec sententia. Et in Domino potestas justa, et in diabolo potestas injusta. Nam idem spiritus, malus, per nequissimam voluntatem, et idem spiritus, Domini,per acceptam justissimam potestatem. Inde ergo spiritus Domini appellatusest diabolus, propter ministerium, quiaomnibus etiam spiritalibus malis bene uti dicitur, vel ad damnationem quorumdam, velemendationem, vel ad probationem. Et licet afflictionem semper appetat, tamen si ab auctore nostro potestatem nonaccipit, idem malignus spiritus ad tentationis articulum nullatenus convalescit. Unde et omnis voluntas diaboli injusta est; et tamen, permittente Deo, omnispotestas justa. Bene ergo dicitur, spiritus Domini malus exagitabat eum, Domini, videlicet perlicentiam potestatis justae, malus autem, per desiderium voluntatis injustae. Et quamvis malignitas a Domino non sit, potestas nisi a Deo non est. Sic et alibi dictum est etiam de sopore Domini qui occupaverat militesejusdemSaul, cum David hastam et scyphum abstulisset a capite dormientis. Non quia sopor tunc in Domino erat, ut ipse dormiret, sed quia ille sopor (voir: S1, 26) , qui tunc homines apprehenderat, nutu Dei erat infusus, ne David a servis ejusin eo loco praesentia sentiretur. Dicitur ergo spiritus malus Domini, hoc est minister Dei, ad faciendum in Saulquod eum pati debere Omnipotentissimus judicabat. Quoniam spiritus ille, ut dictum est, voluntate qua malus erat, non erat Dei;creatura vero qua conditus erat, et potestate quam non suam, sed Domini omniumaequitate acceperat, Domini erat. Hoc secundum historiam dictum est. Tropologice vero per Saul, populus praefigurabatur Judaeorum qui in adventuSalvatoris, ob impietatem suam a Deo derelictusest. Spiritum sanctum quem olim acceperat, amisit; atque ab spiritu nequam, hoc est,diaboli mendacio, usque nunc agitatur.

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 16
  • Dixitque Dominus ad Samuelem: Usquequo tu luges Saul, cum ego projecerim eum, ne regnet super Israel? Imple cornu tuum oleo, et veni et mittam ad Isai Bethlehemitem, providi enim in filiis ejus mihi regem, ( S1, 16, 1) etc. Itaque Saule propter inobedientiam reprobato, misit Deus Samuel ad Isai, et sumpto cornu olei unxit in regem David. Sed videamus eumdem David, quomodo Christum prophetice significaverit. David enim interpretatur manu fortis, sive desiderabilis. Et quid fortius leone illo de tribu Juda (voir: Ap, 5) , qui vicit mundum? (voir: Jn, 16) Et quid desiderabilius illo de quo dicitur: Venit desideratus cunctis gentibus?. ( Ag, 2) Ungitur iste David in regem futurum, denuntians per unctionem illam Christum. Christus enim a Chrismate appellatur. Reprobatis septem filiis Isai majoribus, minimus aetate electus est ad regNum. Quia spreto Judaico sacerdotio et regno, prioris videlicet populi, qui sabbatismum secundum legem servabat, Christus Dominus noster, caput minoris populi, sacerdotio perpetuo functus est, et in regem unctus, cujus regnum non habet finem, et cui omnes gentes, linguae et tribus servient. David ab officio pastorali pecorum ad hominum regnum transfertur. Noster autem David, ipse Jesus, a bobus Judaicae plebis ablatus est, et in regnum gentium translatus est. In Judaea enim non est modo Christus, ablatus est inde, nunc gentium greges pascit. Igitur recedente a Saul Domino propter inobedientiam, arreptus est maligno spiritu, et exagitabat eum spiritus nequam a Domino ( S1, 16, 14).

Auctor incertus

• Liber 1, Caput 16
  • Et perrexit Samuel, et abiit in Ramatha. Spiritus autem Domini recessit a Saul, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino, et suffocabat eum. Et dixerunt pueri Saul ad eum: Ecce Spiritus Domini malus suffocat te (voir: S1, 16, 13, S1, 16, 14 et S1, 16, 15) . Hoc igitur a pueris ejus quomodo sit dictum Spiritus Domini malignus, superiora verba indicant narrantis Scripturae et dicentis: Spiritus malignus a Domino: secundum hoc enim Domini, quod a Domino, quia per seipsum necare velle habebat, id est, comprehendere Saul: posse autem non habebat, nisi summa justitia sineretur; si enim juste vindicatDeus, quemadmodum ipse dicit Apostolus (voir: Rm, 1) , cum tradit homines adconcupiscentias cordis eorum, non mirum si nihilominus juste vindicans traditeos etiam in concupiscentias aliorum nocere volentium, sua semper incommutabiliaequitate servata. Animadvertendum sane cum additamento dici, Spiritus Domini malus. Cum autem tantummodo dicitur, Spiritus Domini, etiamsi non addatur bonus, ex hoc intelligitur bonus: unde apparet, bonum spiritum secundum substantiam, malum autem secundum ministerium dici spiritum Dei: quamquamquaeri adhuc possit utrum cum Spiritus Dei dicitur, et ex ipso jam etsi nihil addatur, intelligitur bonus ille qui est in Trinitate consubstantialis Patri et Filio, Spiritus sanctus; de quo dicitur, Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas ( 2Co, 3, 17) [mauvais référencement: 1Co, 3] ; et iterum, Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum ( 1Co, 2, 10); et illud, Sic et qui Dei sunt, nemo scit nisi Spiritus Dei; et multis hic modis dicitur Spiritus Dei, etintelligitur Spiritus sanctus, etiamsi non addatur, quoniam ea quae circumstant satis indicant de quo dicatur, ita ut aliquando nec Dei addatur, et tamenintelligatur ille Spiritus Dei principaliter sanctus; nam quem alium commemoratubi dicit, Ipse Spiritus dat testimonium spiritui nostro, quia sumus filii Dei ( Rm, 8, 16), et, Ipse Spiritus adjuvat infirmitatem nostram, et omnia haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult; et divisiones donationum, idem autem Spiritus (voir: 1Co, 12, 11 et 1Co, 12, 12) : in his enimomnibus sententiis nec Dei nec sanctus est additum, et tamen ipseintelligitur. Sed nescio utrum manifesto aliquo exemplo probari possit alicubi dictumSpiritum Dei sine additamento, ubi Spiritus ille sanctus non significetur; sedaliquis quamvis bonus, creatus tamen et conditus: quae enim praeferuntur dubia,indigent clariore documento, sicut illud quod scriptum est, Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2); nam et ibi Spiritum sanctum acciperequid impediat non invenio: cum enim aquarum nomine illa materies insinuareturinformis, quae de nihilo facta est, unde omnia fierent, quid prohibetintelligere Spiritum sanctum conditoris, qui superferebatur huic materiae nonlocorum gradibus intervallisque spatiorum, quod nequaquam de ulla re incorporearecte dicitur, sed excellentia et eminentia dominantis supra omnia voluntatis,ut omnia conderentur: praesertim cum ea locutio, sicut illarum Scripturarum mosest, etiam propheticum quoddam sonet mysterium, quo futuri baptismatis ex aquaet Spiritu sancto populi praefigurarentur. Non ergo cogit quod dictum est, Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2),illum intelligere spiritum, sicut nonnulli intelligunt, quo mundi molesuniversa ista corporea velut animatur ad ministerium quorumque gignentium, etin sua specie continendarum corporalium creaturarum: creatura est enim quidquidest tale. Illud etiam quod scriptum est, Quoniam Spiritus Domini replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7), non desunt qui eumdem spiritum velint accipere,invisibilem scilicet creaturam, cuncta visibilia universali quadam aspirationevegetantem atque continentem. Sed neque hic video quid impediat Spiritum sanctum intelligere, cum ipse Deusdicat apud prophetam, Coelum et terram ego impleo ( Jr, 23, 24); nonenim sine suo Spiritu sancto implet Deus coelum et terram. Quid ergo mirum si de Spiritu sancto ejus dictum est, Replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7)? Aliter etiam replet sanctificando, sicut de Stephano dicitur, Repletus est Spiritu sancto, et de caeteris talibus aliter:replet sanctificante gratia, sicut quosdam sanctos; aliter astante atqueordinante praesentia, sicut omnia. Quamobrem nescio utrum certo aliquo documento Scripturarum possit ostendi,cum sine ullo additamento dicitur Spiritus Dei, vel Spiritus Domini, aliquidaliud significari quam Spiritum sanctum. Sed etsi est forte quod impraesentiarum non occurrat, illud certe arbitrornon temere dici, quoties in sanctis eloquiis commemoratur Spiritus Dei, necadditur aliquid, sive illi Patri et Filio consubstantialis Spiritus sanctus,sive aliqua creatura invisibilis intelligatur, malum autem non posse intelliginisi addatur etiam malus; malo enim quia bene utitur Deus ad ministeriumjudicii sui; appellatur etiam ipse Spiritus Dei ad vindictam malorum etdisciplinam vel probationem bonorum. Nec illud jam movere nos debet, quod postea scriptum est eumdem SaulemSpiritu Dei super se facto prophetasse: quomodo post bonum Spiritum, spiritusmalus, et rursus post malum bonus: hoc enim fit non mutabilitate Spiritussancti, qui est incommutabilis cum Patre et Filio, sed mutabilitate animihumani, Deo cuncta distribuente, sive malis pro merito damnationis velemendationis, sive bonis pro largitate gratiae suae: quamquam videri possitetiam idem fuisse Dei Spiritus semper in Saul, malus autem illi quod ejussubstantiae capax non esset; sed non recte hoc videtur: tutior est enim illesensus et verior, ut pro mutabilitate affectionis humanae, Spiritus Dei bonusbene afficiat, vel ad prophetiam, vel ad opus quodlibet in munere divino:afficiat autem malus qui propter mysterium divinae aequitatis omniadistribuentis, et omnia recte utentis, dicitur et ipse Spiritus Dei: praesertimquia dictum est, Recessit ab eo Spiritus Dei, ei comprehendit eum spiritus malignus a Domino; nullo pacto enim potest idem videri recessisse etapprehendisse. Porro in nonnullis exemplaribus, et in eis maxime quae de lingua Hebraea adverbum videntur expressa, invenitur Spiritus Dei sine additamento positus, etintelligitur malus ex eo quod arripiebat Saul, et reficiebat eum David tangendocitharam. Manifestum est tamen ideo non additum malus, quia paulo superius jam dictumerat, et de vicinitate Scripturae subaudiri et intelligi poterat: ita enim inejusmodi exemplaribus legitur. Igitur quandocumque Spiritus Dei arripiebat Saul, tollebat David citharam, etpercutiebat manu sua, et refocillabatur Saul, et levius habebat: recedebat enimab eo spiritus malus. Sive ergo quod dictum hic non est, Spiritus Dei, sed tantummodo spiritusmalus, quod ibi minus dictum erat, tamquam redditum apparet: sive quia superiusita positum erat, Et dixerunt servi Saul ad eum, Ecce spiritus Dei malus exagitat te; jubeat dominus noster ut servi tui qui coram te sunt, quaerant hominem scientem psallere cithara, ut quando te arripuerit spiritus Dei malus, psallat manu sua, et levius feras. Non opus erat, cum rursum diceretur, Quandocumque spiritus Dei arripiebatSaul, addere malum, quia notum erat de quo tunc diceretur.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Liber 1, Caput 1
  • (Cap 7. 2.) Et factum est ex qua die mansit arca in Cariathiarim, multiplicati sunt dies. Erat quippe annus vicesimus, et requievit omnis domus Israel post Dominum. ( S1, 7, 2) Non ita intelligendum est quasi viginti anni, quibus arca (maneret) manserit in Cariathiarim, ad octavum usque annum regni David, quando eam congregata populi frequentia adduxit in Hierusalem (voir: S2, 6) , sint computandi. Invenitur namque in sequentibus, (voir: S1, 14, 8) , quod temporibus Saulis fuit delata de hac civitate, et allata in castra, pugnante eo adversus Philistaeos: sic etenim scriptum est: Et ait Saul ad Achiam: applica arcam Dei: erat enim ibi arca Dei in die illa cum filiis Israelis. Et quia constat (voir: S2, 7) quod David eam in Hierusalem adduxerit, tultam de domo Aminadab, in quam tunc illatam esse perhibetur, restat intelligi, quod in diebus Saulis relata de castris, et in praefatam sit illata civitatem; unde denuo regnante David affertur in Hierusalem. Est ergo sensus memoratae sententiae, quia ex quo mansit arca in Cariathiarim, erat annus vicesimus, cum eam inde transferri temporibus Saul causa belli contingeret: vel certe vicesimus erat annus, cum adhuc omnis domus Israelis requievit post Dominum, abjectis videlicet idolis, illi soli serviens; quod eam fecisse toto tempore praesulatus Samuelis, qui Josepho teste duodecim annis completus est, et primo tempore regni Saul, quod, eodem historico affirmante, viginti annis tenuit, nullus sanctae historiae curiosus ignorat. Namque postmodum (voir: S1, 16, 14) cum recessisset a Saule spiritus Domini, et agitaret cum spiritus nequam, maxime (voir: S1, 18, 10) ad persequendum David innoxium et justum, necesse erat partem militiae (vel) et plebis ejus nonnullam, malitiae illius exstitisse complicem. Cariathiarim ipsa est, quae alio nomine Cariath Baal vocatur civitas saltuum ( Js, 15, 60 et Js, 18, 14) civitas saltuum una de urbibus Gabaonitarum pertinens ad tribum Juda, euntibus ab Hierusalem Diospolim milliario nono. De hac fuit Urias propheta, quem interfecit Joachim in Hierusalem, sicut Hieremias scribit.
• Liber 1, Caput 1
  • Cumque ab illo recessisset, venit ad collem Domini, ubi erat statio Philistinorum. ( S1, 10, 5) Jam primum signum peractum, sicut locutus fuerat homo Dei: et ecce cuneus Prophetarum obvius ei; et insiluit super eum spiritus Dei, et prophetavit in medio eorum. Videntes autem omnes, qui noverant eum heri, et nudius tertius, quod esset cum prophetis, et prophetaret, dixerunt ad invicem: Quaenam res accidit filio Cis? Num et Saul in Prophetis? ( S1, 10, 10 et S1, 10, 11) Et hoc quidem non puto habere aliquid quaestionis: Spiritus enim, ubi vult, spirat. ( Jn, 3, 8) Et spiritum prophetiae nullarum animarum potest maculare contactus, attingit enim ubique propter suam munditiam; ( Sg, 7, 24) afficit autem omnes non eodem modo, sed alios per informationem spiritus eorumdem hominum, ubi rerum demonstrantur imagines; alios per fructum mentis ad intelligentiam, alios utraque inspiratione, alios autem nescientes. Per informationem spiritus, duobus modis, aut per somnia, sicut non solum plerique sancti, sed et (voir: Gn, 45, 2) Pharao, et (voir: Da, 2, 1 et Da, 4, 1) Nabuchodonosor rex vidit, quod nemo eorum intelligere valuit, sed tamen videre utique potuerant: aut demonstratione in extasi, quod Latini nonnulli pavorem interpretantur. Mirum si proprie, sed vicine: tamen cum fit mentis alienatio a sensibus, ut spiritus hominis divino spiritu assumptus, capiendis atque intuendis imaginibus vacet, sicut Danieli demonstratum est quod non intelligebat, et Petro illud vas summissum est de coelo quatuor lineis: nam et ipse, quid illa demonstratio figuraret, postea cognovit. Per fructum autem mentis ad intelligentiam uno modo cum haec ipsa, quae demonstrantur in imaginibus, quid significent, et quo pertineant, revelantur, quae certior prophetia est. Nam magis ipsam vocat Apostolus prophetiam ( 1Co, 3, 2), sicut Joseph meruit intelligere, quod Pharao nonnisi videre; et Daniel exponit regi, quod ille cernit et nescit. Cum vero ita mens afficitur, ut non rerum imagines conjecturali examinatione intelligat, sed res ipsas intueatur, sicut intelligitur sapientia, et justitia, omnisque incommutabilis, et divina species, ad prophetiam, de qua nunc agimus, non pertinet. Utroque autem munere prophetiae donantur ii, qui et rerum imagines in spiritu vident, et quid valeant, simul intelligunt, aut certe manifestis locutionibus in ipsa demonstratione informantur, sicut in Apocalypsi quaedam exponuntur. Nescientes autem afficit prophetiae spiritus, sicut Caiphas cum esset pontifex prophetavit ( Jn, 11, 49) de Domino, quod expediret unum mori pro tota gente, ( Jn, 11, 50) cum aliud in verbis quae dicebat, attenderet, quae non se a seipso dicere nesciebat. Abundant in sanctis libris exempla. Hoc autem verbo, quod positum est, insiluit in eum spiritus, tanquam ex abdito divinitatis secreto, repentinus significatur afflatus. Horum igitur modorum, quonam potius affectum esse intelligamus Saul, satis apparet ex eo quod ibi scriptum est: Convertit Deus in Saul cor aliud. ( S1, 10, 9) Sic enim aliam cordis significat affectionem, quam convertendo fecit Deus, ut imaginum significantium, et praefigurantium capax fieret ad propheticam divinationem. Quantum autem distat prophetia Saul a prophetis? tantum distat inter prophetiam prophetarum, sicut Isaias, sicut Jeremias, et caeteri hujusmodi fuerunt, atque istam transitoriam, quae in Saul apparuit, quantum distat inter loquelam humanam cum loquuntur homines, et cum eadem loquela propter necessarium prodigium asina locuta est, (voir: Nb, 20, 28) in qua sedebat Baalam propheta: accepit enim hoc ad tempus illud jumentum, ut Deus quod statuerat, demonstraret: unde non habitu perpetuo inter homines bestia loqueretur: aut si hoc exemplum majore differentia remotum est, multo minus mirandum est homini reprobo datam fuisse ad momentum temporis, affectu transitorio prophetiam, quoniam ille dederat, qui et asinam, cum voluit, loqui fecit. Magis enim distat pecus ab homine, quam homo reprobus ab electis etiam hominibus; non enim si quisquam dixerit aliquid, quod ad sapientiam pertinet, continuo sapiens existimandus est. Sic nec quisquam si aliquando prophetaverit, jam inter prophetas numerabitur, cum et Dominus (voir: Mt, 13, 20) in Evangelio dicat: quosdam cum gaudio verbum excipere, et radicis altitudinem non habere, sed esse temporales. Ideoque, sicut consequens indicat lectio, factum est in parabolam: et Saul inter prophetas ( S1, 10, 12). Hoc igitur mirari desinamus, cum in hominibus apparet divinitus aliquid, quorum vel meritum, vel habitum excedit, cum forte vult Deus cujusdam significationis gratia tale aliquid demonstrari. Si autem hoc movet, quod postea Saul malo spiritu invadente praefocabatur, (voir: S1, 16, 14) qui prophetiae spiritum prius acceperat, neque hoc mirandum est. Illud enim factum est ex dispensatione aliquid significandi, hoc est ex merito judicandi. Nec movere nos debent haec alternantia in animo humano, hoc est in creatura mutabili, praesertim eodem tempore, quo caro corruptibilis, mortalisque portatur. Aut non videmus in ipso Petro, quantum indicat Evangelium, exstitisse tantam confessionem, ut audire meruerit, Beatus es Simon Barjona, quia non tibi revelavit caro et sanguis, sed pater meus, qui in coelis est ( Mt, 16, 17)? Et paulo post tam carnaliter eum de Domini passione sensisse, ut statim audiret: Vade post me, Satana, scandalum mihi es, non enim sapis quae Dei sunt, sed quae hominum. ( Mt, 16, 23) Et fortasse aliquanto interius intelligentibus tantum valet ad visa illa mentis, haec differentia, qua Petrus primo intellexit, Deo patre revelante, quod filius Dei esset Christus, et postea, ne moreretur, extimuit, quantum valet ad distinguenda visa, quae in spiritu hominis alienata mente imaginarie fiunt, revelatio prophetiae, qua primo afflatus est Saul, et commixtio spiritus mali, quo postea premebatur.
• Liber 1, Caput 1
  • Igitur recedente a Saul Domino propter inobedientiam, arreptus est maligno spiritu a Domino, irruebatque spiritus Domini in eum malignus. Jam vero illud, quod etiam malus appellatus est spiritus Domini, sic intelligitur quomodo dictum est: Domini est terra, ( Ex, 9, 29, Ps, 23, 1 et 1Co, 10, 26) tanquam creatura, et in ejus posita potestate: aut si propterea non congruit hoc locutionis exemplum, quia terra non est mala, omnis enim creatura Dei bona est ( 1Ti, 4, 4), illud congruat, quod ipse Saul jam reprobus, et sceleratus, atque ingratus sancto David persecutor etiam ejus cum saevissimae invidiae facibus agitaretur, tamen adhuc Christus Domini dicebatur, sicut eum appellavit ipse David, cum vindicavit exstinctum (voir: S2, 1, 24) . Sed magis arbitror malignum spiritum, a quo vexabatur Saul, ideo dictum spiritum Domini, quod occulto Dei judicio Saulem vexabat: utitur enim Deus ministris etiam spiritibus malis ad vindictam malorum, vel ad bonorum probationem; alio modo ad illam rem, alio ad istam. Quamvis enim multum sit quisque malignus spiritus, quia mala voluntate nocere appetit: tamen nocendi potestatem non accipit, nisi ab illo, sub quo sunt omnia (voir: Rm, 13, 1) certis, et justis meritorum gradibus ordinata. Quia sicut non est mala voluntas a Deo, sic non est potestas nisi a Deo; quamvis enim sit in cujusque potestate quid velit, non est tamen in cujusque potestate, quid possit vel facere cuiquam, vel a quoquam pati. Nam et ipse filius unicus Dei passurus ad tempus humiliter, superbe loquenti homini, et dicenti quod potestatem haberet occidendi, vel dimittendi eum: non haberes , inquit, in me potestatem, nisi data esset tibi desuper . Diabolus etiam volens nocere justo Job, nocendi quidem voluntate diabolus erat, sed tamen a Domino Deo potestatem petebat dicens, mitte manum tuam, et tange carnem ejus : quamvis hoc esset, si permitteretur, ipse facturus. Ipsam enim permissionem petebat hoc modo: et manum Domini appellabat permissam a Domino manum suam; id est ipsam potestatem, quam volebat accipere. Cui congruit illud in Evangelio; quod Dominus discipulis ait: hac nocte postulavit Satanas vexare vos sicut triticum ( Lc, 22, 31). Dictus est ergo spiritus Dei malus, hoc est minister Dei ad faciendum in Saul, quod eum pati judex omnipotentissimus judicabat: quoniam spiritus ille voluntate, qua malus erat, non erat Dei; creatura vero, qua conditus erat, et potestate quam non sua, sed Domini omnium, aequitate acceperat, Dei erat. Verba etiam ipsa Scripturarum ita se habent. Et perrexit Samuel, inquit, et abiit in Ramatha, et spiritus Dei recessit a Saul, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino, et suffocabat eum. Et dixerunt pueri Saul ad eum: Ecce spiritus Domini malus suffocat te. ( S1, 16, 13, S1, 16, 14 et S1, 16, 15) [mauvais référencement: S1, 16, 13] Hoc igitur a pueris ejus quomodo sit dictum spiritus Dei malignus, superiora verba indicant narrantis Scripturae, et dicentis: spiritus malignus a Domino. ( S1, 16, 15) Secundum hoc enim Domini, quod a Domino, quia per seipsum necare velle habebat: id est comprehendere Saul: posse autem non habebat, nisi summa justitia sineretur: si enim juste vindicat Deus, quemadmodum ipse dicit Apostolus: (I Rom. 2) cum tradit homines ad concupiscentias cordis eorum; nil mirum si nihilominus juste vindicans tradit etiam eos in concupiscentias aliorum nocere volentium, sua semper incommutabili aequitate servata. Animadvertendum est sane, cum additamento dici spiritus Dei malus, cum autem tantummodo dicitur spiritus Dei, etiamsi non addatur bonus, ex hoc intelligitur bonus. Unde apparet, bonum spiritum secundum substantiam, malum autem secundum ministerium, dici spiritum Dei. Quanquam quaeri adhuc possit, utrum cum spiritus Dei dicitur: et ex hoc ipso jam, et si nihil addatur, bonus intelligitur, ille intelligatur, qui est in Trinitate consubstantialis Patri, et Filio, Spiritus Sanctus, de quo dicitur: ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas ( 2Co, 3, 17). Et iterum. Nobis autem revelabit Deus per spiritum suum ( 1Co, 2, 10). Et illud: sic et quae Dei sunt, nemo novit nisi Spiritus Dei ( 1Co, 2, 11). Et in multis locis hoc modo dicitur: Spiritus Dei, et intelligitur Spiritus sanctus, etiamsi non addatur, quoniam ea quae circumstant, satis indicant de quo dicatur, ita ut aliquando nec Dei addatur, et intelligatur tamen ille Spiritus Dei principaliter sanctus. Nam quem alium commemorat ubi dicit: ipse spiritus testimonium dat spiritui nostro, quia sumus filii Dei? ( Rm, 8, 16) Et ipse Spiritus adjuvat infirmitatem nostram ( Rm, 8, 26). Et omnia haec operatur unus, atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult ( 1Co, 12, 11). Et divisiones donationum sunt, idem autem Spiritus ( 1Co, 12, 4). In his enim omnibus sententiis, nec Dei, nec sanctus est additum, et tamen ipse intelligitur. Sed nescio utrum manifesto aliquo exemplo probari possit alicubi dictum Spiritum Dei sine additamento, ubi Spiritus ille sanctus non significetur, sed alius, quamvis bonus, creatus tamen et conditus: quae proferuntur enim dubia sunt, et indigent clariore documento, sicut illud quod scriptum est: Spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2). Nam, et ibi Spiritum sanctum accipere quid impediat, non invenio, cum enim aquarum nomine illa materies insinuaretur informis, quae de nihilo facta est, unde omnia fierent: quis prohibet intelligere Spiritum sanctum conditoris, quod superferebatur huic materiae, non locorum gradibus, intervallisque spatiorum; quod nequaquam de ulla re incorporea recte dicitur, sed excellentia et eminentia dominantis supra omnia voluntatis, ut omnia conderentur? praesertim cum ea locutio, sicut illarum scripturarum mos est, etiam propheticum quoddam sonat mysterium, quo futuri baptismatis aqua, et Spiritu sancto nascituri populi figurantur. Non ergo cogit, ut dictum est, et spiritus Dei ferebatur super aquas ( Gn, 1, 2), illum intelligere spiritum (sicut nonnulli intelligunt) quo mundi moles universa ista corporea velut animatur, ad ministerium quorumque gignentium, et in sua specie continendarum corporalium creaturarum. Creatura est enim quidquid est tale. Illud etiam quod scriptum est: quoniam Spiritus Domini replevit orbem terrarum ( Sg, 1, 7), non desunt, qui eumdem spiritum velint accipere; invisibilem scilicet creaturam cuncta visibilia universali quadam conspiratione vegetantem atque continentem. Sed neque hic video quid impediat Spiritum sanctum intelligere, cum ipse Deus dicat apud Prophetam: coelum et terram ego impleo: (voir: Jr, 22, 24) non enim sine suo Spiritu sancto implet Deus coelum et terram. Quid ergo mirum si de Spiritu sancto ejus dictum est replevit orbem terrarum? aliter enim replet sanctificando, sicut de Stephano (voir: Ac, 6, 5 et Ac, 7, 55) dicitur: repletus est Spiritu sancto, ( Lc, 1, 67) et de caeteris talibus. Aliter ergo replet sanctificante gratia, sicut quosdam sanctos, aliter adstante atque ordinante praesentia sicut omnia. Quamobrem nescio, utrum certo aliquo documento scripturarum possit ostendi, cum sine ullo additamento dicitur Spiritus Dei, vel Spiritus Domini, aliquid aliud significari, quam Spiritum sanctum. Sed et si est forte quod in praesentiarum non occurrat, illud certe arbitror non temere dici quotiens in sanctis eloquiis commemoratur Spiritus Dei, nec additur aliquid, sive ille Patri, et Filio consubstantialis Spiritus sanctus, sive aliqua invisibilis creatura intelligatur, malum tamen non posse intelligi, nisi etiam addatur malus. Malo enim, quia bene utitur Deus, ad ministerium judicii sui, appellatur etiam ipse spiritus Dei ad vindictam malorum, et disciplinam, vel bonorum probationem.
• Liber 1, Caput 1
  • Nec illud jam movere nos debet, quod postea scriptum est: (voir: S1, 19, 23) eumdem Saulem spiritu Dei super se facto prophetasse. Quomodo post bonum spiritum spiritus malus, et rursum post malum bonus? Hoc enim fit non mutabilitate Spiritus sancti, qui est immutabilis cum Patre et Filio, sed mutabilitate animi humani Deo cuncta distribuente, sive malis pro merito damnationis, vel emendationis, sive bonis pro largitate gratiae suae. Quanquam videri possit etiam idem fuisse Dei Spiritus semper in Saul: malus autem illi, quod ejus sanctitatis capax non esset. Sed non recte hoc videtur: tutior est enim ille sensus, et verior, ut pro mutabilitate affectionis humanae spiritus Dei bonus bonum afficiat, vel ad prophetiam, vel ad opus quodlibet aliud in munere divino; afficiat autem malus, qui propter ministerium divinae aequitatis omnia distribuentis, et omnibus recte utentis dicitur et ipse Spiritus Dei: praesertim quia dictum est recessit ab eo spiritus Dei, et comprehendit eum spiritus malignus a Domino; ( S1, 16, 14) nullo pacto enim potest idem videri recessisse et apprehendisse. Porro autem in nonnullis exemplaribus, et eis maxime, qui de lingua Hebraea ad verbum videntur expressa, invenitur Spiritus Dei sine additamento positus, et intelligitur malus, ex eo quod arripiebat Saul, et reficiebat eum David tangendo citharam. Manifestum est tamen, ideo non additum malus, quia paulo superius jam dictum erat, et de vicinitate Scripturae subaudiri et intelligi poterat. Ita enim in ejusmodi exemplaribus legitur: Igitur quandocunque spiritus Dei arripiebat Saul, tollebat David citharam, et percutiebat manu sua, et refocillabatur Saul, et levius habebat: recedebat enim ab eo spiritus malus. ( S1, 16, 23) Sive ergo quod dictum hic non est, spiritus Dei, sed tantummodo spiritus malus, quod ibi minus dictum erat, tanquam redditum apparet: sive quia superius ita positum erat: et dixerunt servi Saul ad eum: ecce Spiritus Dei malus exagitat te; jubeat Dominus noster; et servi tui, qui coram te sunt, quaerant hominem scientem psallere cithara, ut quando arripuerit te spiritus Dei malus, psallat manu sua, et levius feras. ( S1, 16, 15 et S1, 16, 16) Non erat opus, ut rursum diceretur, quandocunque spiritus Dei arripiebat Saul, addere malum, quia notum erat, de quo tunc diceretur.