Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 4, Caput 4
  • Et tunc quidem puellas egredientes ad hauriendam aquam invenimus: quia pulchritudinem sanctarum mentium in perfectiori conversatione respicimus. Puellae quidem sunt mentes electorum, integrae per innocentiam, decorae per virtutum claritatem. Et quia in secretiori vita pulchritudinem suam conservant, videri nequeunt, nisi cum ad hauriendam aquam egrediuntur. Puellae aquam hauriunt, quando electae animae ex profundo dolore praesentis exsilii fluenta lacrymarum fundunt. Haurire quidem aquam dicuntur: quia dum se projectas in hac valle lacrymarum lugentes memorant, quasi ad profundum, funem cogitationis mittunt, a quo cum labore aquas lacrymarum trahunt. Tunc etiam egressae videntur: quia quae quales sunt intus latent, apparent tamen in oculis; et quantum diligant Conditorem, indicant, quae in tanto dolore praesentis saeculi vitam sustinent. Ab istis ergo quaerendum est: Ubi est Videns? Quia locus perfectorum tunc bene cognoscitur, cum ab eis nobis ostenditur, qui per profectum vitae eorum conversationi vicini sunt. Sed habent praedicatores loca diversa. Alium quippe locum habent pro se, alium pro subditis: quia nimirum in seipsis in altissima contemplatione morantur, pro subditis ad doctrinae montem descendunt. Per contemplationem velut in coelo sunt; et quia alta sunt quae docent, et descendunt cum docent, et sublimia loquentes in alto se retinent. Perfectiores igitur auditores vicini suo rectori sunt, non cum in summa contemplatione est, sed in inferiori monte doctrinae. Quare et puellae respondentes dicunt: Hic est, ecce ante te: hodie enim venit in civitatem ( S1, 9, 12).
• Liber 4, Caput 4
  • Quasi dicant: Ideo locum ejus indicare possumus, quia illuc venit, ubi eum videre solebamus. Nam si in suae sublimitatis arce resideret, eum tibi nemo ostenderet. In civitate etenim doctor est, quando per ministerium praedicationis moratur in eruditione populi subjecti. In civitate est doctor, quando relinquit propria, ut communia disponat. Quia enim boni praedicatoris plebes per ejus exhortationem munitae ac fortes sunt, quando in eorum ministerio moratur, in civitate esse cognoscitur. Item quia in subjectae plebis multitudine alii simplices, alii sapientes sunt, puellae subjungunt: Festina nunc, hodie venit in civitatem: quia sacrificium est populi in excelso. Ingredientes autem statim invenietis eum, antequam ascendat in excelsum, ad vescendum. Neque enim comesturus est populus, donec ille veniat: quia ipse benedicet hostiae, et deinde comedent, qui vocati sunt ( S1, 9, 12 et S1, 9, 13).
• Liber 4, Caput 4
  • Quid est ergo, quod dicunt puellae: Festina nunc, hodie venit in civitatem ( S1, 9, 12), nisi quia raro videbatur in civitate, videlicet tarde veniens, cito recedens? Quo nimirum magisterio sanctae Ecclesiae doctor instruitur, ut videlicet raro sit in publico, frequens in secreto: ut quo tardius aspicitur, devotius veneretur. Tunc quidem quasi coelestis excipitur: quia quo amplius in secreto contemplationis latuit, verbi Dei thesauros ad eos, qui se exspectant, ditiores trahit. Ille enim potest multa bona in infimis dicere, cui per secretum mentis intuitum conceditur summa videre. Et quia dulcius videntur illa quae dicuntur, puellae dicunt: Festina ( S1, 9, 12). Quasi dicant: si id, pro quo in civitate venit, expleverit, videre in secreto suo repositum non potestis.
• Liber 4, Caput 4
  • Quod profecto verbum jam litteram non ad verbum, sed exemplum religiosorum est. Nam sanctus vir tantae erat districtionis, ut statutas dies et horas haberet, in quibus eum, qui cuperet, videre potuisset. Dicunt ergo: Festina ( S1, 9, 12). Ac si dicant: Si statutum tempus transierit, in horis suae quietis, verbis, aut actionibus non intendit. Qui ergo remotae vitae ordinem sumpsimus, hoc observare attentius debemus. Statuendae sunt nobis horae ministerii, ut breviter persistamus in opere, festinanter redire valeamus ad contemplationis arcem. Ipsae autem secreti silentii nostri morae, tanta lege districtionis custodiendae sunt, ut ipsi etiam, qui accedere solent, sciant, quia contra propositum nostrum ad nos accessum non habeant.
• Liber 4, Caput 4
  • Quia vero haec spiritualiter explanare coepimus, contra simplices hoc dici convenienter intelligi potest. In civitate quippe is, qui videtur extraneus, Samuelem alloqui posse putatur, in excelso autem non putatur: quia quos simplices esse credimus, plana, non alta eruditione eos indigere existimamus. Tunc ergo praedicatores sanctos audire debent, quando plana simplicibus loquuntur, quae intelligunt: non quando dicunt alta, quae intelligere nequaquam possunt. Dicunt ergo: Festina nunc, hodie venit in civitatem: quia sacrificium est populi in excelso ( S1, 9, 12). Quod tale est, ac si dicat: Quia multi sunt, qui summa audire desiderant, nunc tu debes festinare, quando ille similes tui simplices videtur instruere. Sacrificium quidem populi est devotio electae plebis. Quae nimirum devotio, quia verbo praedicationis in electorum cordibus excitatur, quasi a Samuele perficitur. In excelso est autem sacrificium populi, quando corda fidelium subditorum alta verba sanctae praedicationis devote audire concupiscunt. Unde et apte dicitur: Quia populus non comedit, nisi prius Samuel hostiae benedixerit: quia perfectiores auditores, dum ad summam virtutum perfectionem pervenire desiderant, verbum scientiae, per quod ad desiderata perveniant, in magno desiderio exspectant. Quo in loco notandum est, quia oblatum sacrificium nondum erat, et tamen dicit: Sacrificium est populi in excelso ( S1, 9, 12). Si enim sacrificium antequam offerri incipiat, non est, quomodo erat sacrificium, quod non erat? Sed quia nos spiritalia sequimur, nondum erat sacrificium, et erat: quia cum electi fideles altius erudiri appetunt, jam quidem magnam devotionem audiendi habent, quam, post auditam praedicationem, valde majorem habent. Non est ergo adhuc oblatum sacrificium: quia illa magnitudo devotionis, quae nascitur in corde electi de verbo praedicationis, ante praedicatoris verbum in corde non est. Et est quidem in excelso sacrificium: quia de exspectatione verbi, magna jam est in corde audire volentis vis devotionis. Quare et bene dicitur: Quia populus non comedit, donec ille hostiae benedicat. Quia enim summa inhianter diligunt, donec eadem summa percipiunt, non quiescunt. Si enim hostia mentis, ejus devotio est: hostiae benedicitur, quando ad vocem praedicationis sanctificatur, ut quo purior efficitur, divina susceptione acceptior habeatur. Quod enim in Dei sacrificio benedicitur, mundum quidem est cum offertur, et materiale: oblatum vero tanto est mundius, quanto non solum materiale, sed spirituale: quanto non solum mundum, sed etiam mundans est. Hostiarum quippe oblationibus mundari peccata quis dubitet? Sic namque, sic est mentis devotio: nam cum bona audire gestit, munda est; sed cum sanctae praedicationis accepta et benedicta manibus fuerit, tanto ardentior et sacratior redditur, quanto clarius didicit, quem amare dulcius notum possit. Munda quidem ante, velut praeparatio sacrificii fuerat, quae bonum nosse cupiebat, et tamen materialis erat apparatus: quia nondum novit, quae discere appetit, sed munda valde et spiritalis, cum jam doctrinae sanctificata vocibus, non jam appetit audire, quod sciat, sed audita delectatur experiri, quae amat. Tunc etiam non solum munda est hostia, sed mundans: quia quo ferventiori coelestium amore succenditur, ab ea negligentiae carnalis tenebrae potentius effugantur. Scriptum quippe est: Quia charitas operit multitudinem peccatorum ( 1P, 4, 8): quia nimirum carnalia nostra destruimus, cum ardenti devotione ad coelestia sublevamur.
• Liber 4, Caput 4
  • Cum sanctorum virorum praeconia audimus, in civitate ascendimus: quia illic eos quaerimus, ubi descendunt, non ubi sunt. Sed, ut superius dixi, praedicatorum locus, quem pro se habent, secreta divinitatis contemplatio est: locus autem pro subditis, praedicatio. Aliquando vero plana, aliquando alta loquuntur. Habent ergo communem locum pro omnibus, habent sublimem specialemque pro quibusdam, habent secretum pro se. Haec nimirum tria spiritualia loca signantur: quia Samuel egredi dicitur, et apparere in medio urbis, et ascendere in excelsum. Nam qui, ut appareret, egressus est, erat ubi, antequam appareret, latuisset. Egrediuntur ergo sacerdotes, quando a secreto meditationis ad praedicandum veniunt. In civitate apparent, quando planiora, id est ad agendum, vel ad intelligendum dicunt. In excelsum ascendunt, quando sapientibus aut fortia praecipiunt operis, aut revelant alta mysterii. Ordinatus ergo ascensus noster ostenditur, per hoc, quod Saul in civitate ascendere perhibetur. Nam nobis Pastorum nostrorum loca, in quibus orare, aut secreti esse consueverunt, veneranda, non adeunda sunt. Quod non solum exemplo, sed etiam divina cohortatione cognoscere possumus. In Cantico quidem canticorum sponsus denuntiat, dicens: Obsecro vos, filiae Jerusalem, ne evigilare faciatis dilectam, quousque ipsa velit ( Ct, 3, 5) . Mentes enim perfectorum sponsae sunt: quia dum secreto divini amoris se velut in thalamo collocant, ibi per visionem inveniunt, cui ineffabili amore junguntur. Cum ergo sponsa dormit in thalamo, conjungitur sponso: quia dum electa praedicatoris anima in secreta contemplatione reconditur, quasi in sponsi thalamo collocatur. Qui ergo hanc suscitat, sponso tollit: quia nimirum requies electae animae non solum sua, sed etiam delectatio sponsi est. Unde et per prophetam dicitur: Gaudebit sponsus super sponsam ( Es, 62, 5). Merito ergo Jerusalem filias sponsus adjurat, ut ab eis sponsa, quandiu dormire voluerit, non excitetur: ne, dum illa surgit a quiete thalami, ipse perfruitionem perdat amoris. Egressus ergo Samuelis exspectetur, quia viri sancti in secreto sui silentii venerandi sunt, inquietandi non sunt. In civitate igitur ascendendum est; quia electus doctor in communi loco doctrinae tanto lucro suis videtur, quanto ut prosit, exire cognoscitur. Quo in loco notandum, quia de Samuele non dicitur: Hodie ascendit in civitate, sed, hodie venit in civitatem ( S1, 9, 12): de Saule autem, et puero: non venerunt, sed ascenderunt ( S1, 9, 14), dicitur. Ille enim velut per planum venit, iste velut in alta conscendit. Quid aliud per hoc nobis ostenditur, nisi quia plana quae loquuntur praedicatores, nobis plana non sunt? In civitate ergo non venimus, sed ascendimus, quando aut plana praedicationis difficulter aspicimus, aut parva, quae praecipimur, cum labore portamus. Sed quia stare in civitate, munitum esse est, idcirco ascendimus; quia cum nos summi viri parva bona agere docent, malignorum spirituum consiliis acquiescere vehementer prohibent. Et quia valde laboriosum est, omnia tentamenta vincere, ad verba doctorum, quae hoc nobis praecipiunt, quasi per ascensus laborem conamur pervenire. Sed quia scriptum est, quod Unusquisque mercedem accipiet secundum suum laborem (quod nimirum non solum de aeterna retributione accipitur, sed etiam de praesenti) omnipotens Deus pro merito operis, electis suis tribuit augmenta virtutis (voir: 1Co, 3, 8) . Nam et Abrahae filio non parcenti dicitur: Per memetipsum juravi: quia fecisti rem hanc, et non pepercisti filio propter me: benedicam tibi, et multiplicabo semen tuum ( Gn, 22, 16). Plerumque enim, qui fideliter laborant, in faciendis iis quae sciunt, per divinam gratiam majora, quae agant, cognoscere merentur. In quorum typo bene Saul in civitate prius ascendere dicitur, in excelsum postea a Samuele ductus perhibetur. Verum obviam venire, est per eamdem viam venienti occurrere. Cum ergo a sanctis praedicatoribus salutis viam discere volumus, nobis quidem obviam veniunt, quando cum verbo salutis, quod quaerimus, occurrunt. Quasi enim eadem via veniunt, cum id nos docere festinant, quod nos proposuimus discere. Hoc profecto morale est omnium: si enim ea quae spiritualiter quibusdam competunt, indagamus, obviam venit; quia ordinandum regem ad se venire praecognoscit. Unde autem cognoscat, adjungitur: Dominus autem revelaverat auriculam Samuelis ante unam diem, quam veniret Saul, dicens: Hac ipsa, quae nunc est, hora, cras mittam ad te virum de terra Benjamin, et unges eum ducem super populum meum Israel, et salvabit populum meum de manu Philisthiim ( S1, 9, 15 et S1, 9, 16).
• Liber 4, Caput 4
  • Quid est enim, quod in extrema parte civitatis rex ducitur, et ungitur? Sed extrema pars civitatis est ultima pars populi subjecti. Qui ergo ultimum locum tenent in sancta Ecclesia, velut in extrema parte civitatis sunt. Ipsius autem Ecclesiae in ultima parte, conversi peccatores esse videntur. Nam justi quique in superiori vel prima sunt parte. Aut fortasse primum locum virginitas tenet, secundum continentia, tertium conjugalis vita, ultimum conversio peccatorum. In extrema igitur civitatis parte rex ungitur: quia sanctae Ecclesiae rector ordinatur, pro peccatoribus, non pro justis. Hinc enim per semetipsum Veritas dicit: Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam ( Mt, 9, 13) . Hinc iterum dicit: Non opus habent sani medico, sed male habentes ( S1, 9, 12) [mauvais référencement: S1, 9, 13] .

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 9
  • Festina nunc, hodie enim venit in civitatem, quia sacrificium est hodie populi in excelso. ( S1, 9, 12) Sacrificium in hoc loco, prout aliqui intelligi volunt, prandium intelligitur,quod praeparaverat Samuel populo in Kalendis, quia sequitur:

Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis ?)

• Liber 1, Caput 6
  • Festina nunc: hodie enim veniet in civitatem: quia sacrificium est hodie populo in excelso ( S1, 9, 12), Sacrificium in hoc loco prandium intelligitur, quod praeparaverat Samuel populo in Kalendis.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Proemium, Caput 3
  • Dilexit autem Salomon Dominum ambulans in praeceptis David patris sui, excepto quod in excelsis ambulabat, et accendebat thimiama ( R3, 3, 3) [mauvais référencement: R3, 3, 2] . Quid erat excelsa, quod frequenter in hoc libro legitur ? Et cur Samuel non culpatur, qui in excelso legitur immolasse ? (voir: S1, 9, 12 et S1, 9, 14)