Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 2, Caput 2
  • Grande nimis peccatum esse cognoscitur, quod poenitentiae lacrymis non deletur. Hoc namque nimis grande peccatum Synagogae propheta intuens, ait: Peccatum Judae scriptum est stylo ferreo, in ungue adamantino ( Jr, 17, 1) . Vel certe grande nimis coram Domino peccatum erat, quia ad peccandum alios pertrahebat. Quare et subditur: Quia detrahebant homines a sacrificio Domini. Detrahebant quippe a sacrificio homines, quia ad confessionem rectae fidei progredi infirmorum corda prohibebant. Et notandum quia qui detrahuntur a sacrificio homines dicuntur, quia nimirum si in fidei nostrae vera confessione persisterent, hos divinus sermo filiorum Dei appellatione signaret. Quibus profecto per Psalmistam Dominus dicit: Ego dixi dii estis, et filii excelsi omnes, vos autem sicut homines moriemini ( Ps, 81, 6 et Ps, 81, 7). Sequitur autem: Samuel autem erat minister in conspectu Domini, puer accinctus ephod lineo ( S1, 2, 18).

Auctor incertus

• Liber 1, Caput 2
  • etc. Itane vero verba haec unius putabuntur esse mulierculae, de nato sibi filiogratulantis? Tantum mens hominum a luce veritatis aversa est, ut non sentiatsupergredi modum feminae hujus dicta quae fudit? Porro qui rebus ipsis, quaejam coeperant etiam in hac terrena peregrinatione compleri, convenientermovetur, nonne intendit et aspicit et cognoscit per hanc mulierem, cujus etiamnomen, id est, Anna, gratia ejus interpretatur, ipsam religionemChristianam, ipsam civitatem Dei cujus rex est et conditor Christus, ipsampostremo Dei gratiam prophetico spiritu sic locutam; a qua superbi alienanturut cadant, qua humiles implentur ut surgant, quod maxime hymnus iste personuit:nisi forte quisquam dicturus est, nihil istam prophetasse mulierem, sed Deumtantummodo propter filium, quem precata impetravit, exsultanti laudationelaudasse. Quid ergo sibi vult quod ait: Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt virtute, pleni panibus minorati sunt, et esurientes transierunt terram, quia sterilis peperit septem, et multa in filiis infirmata est? ( S1, 2, 4) Numquid septem ipsa pepererat? Quamvis sterilis fuerit,unicum habebat quando ista dicebat; sed nec postea septem peperit, sive sex,quibus septimus esset ipse Samuel, sed tres mares et duas feminas. Deinde illo populo cum adhuc nemo regnaret, quod in extremo posuit, Dat virtutem regibus nostris, et exaltavit cornu Christi sui; unde dicebat,si non prophetabat? Dicat ergo Ecclesia Christi civitas legis magni gratiaplena, prole fecunda dicat, quod tanto ante de se prophetatum per os hujus piaematris agnoscit. Confirmatum est cor meum in Domino, et exaltatum est cornu meum in Deo meo. Vere confirmatum est cor, et cornu exaltatum, quia non in se, sedin Domino Deo suo. Dilatatum est super inimicos meos os meum ( S1, 2, 1). Quia et in angustiis pressurarum sermo Dei non est alligatus, nec inpraeconibus alligatis. Christus est iste Jesus, quem Simeon, sicut in Evangelio legitur, senexamplectens parvulum, agnoscens magnum: Nunc dimittis, inquit, Domine, servum tuum in pace, quoniam viderunt oculi mei salutare tuum ( Lc, 2, 29 et Lc, 2, 30). Dicat itaque Ecclesia: Laetata sum in salutare tuum. Quoniam non est sanctus ut est Dominus, et non est justus sicut Deus noster. Tamquam sanctus et sanctificans, justus et justificans. Non est sanctus praeter te, quia nemo fit nisi abs te. Denique sequitur: Nolite gloriari superbi, et nolite loqui excelsa. Neque exeat magniloquium de ore vestro, quoniam Deus scientiarum Dominus. Ipse vos scit, et ubi nemo scit; quoniam qui putat se aliquid esse, cum nihil sit; seipsum seducit ( Ga, 6, 3). Haec dicuntur adversariis civitatis Dei, ad Babyloniam pertinentibus de suavirtute praesumentibus in se, non in Domino gloriantibus, ex quibus sunt etiamcarnales Israelitae, terrenae Hierusalem cives terrigenae, qui, ut dicit Apostolus, Ignorantes Dei justitiam ( Rm, 10, 3), id est, quam dat Deus homini, quisolus est justus atque justificans; et suam volentes constituere ( Rm, 10, 3), idest, velut a se sibi paratam, non ab illo impartitam, justitiae Dei non sunt subjecti ( Rm, 10, 3): utique quia superbi, de suo putantes, non deDei, placere se Deo: qui est Deus scientiarum, atque ideo et arbitrorconscientiarum, ibi videns cogitationes hominum, quoniam vanae sunt, si hominumsunt, et ab illo non sunt. Et praeparans, inquit, adinventiones suas. Quas adinventiones putamus, nisi ut superbi cadant, et humiles surgant? Hasquippe adinventiones exsequitur, dicens: Arcus potentium infirmatus est, et infirmi praecincti sunt virtute. Infirmatus est arcus, id est, intentio eorum qui tam potentes sibi videntur,ut sine Dei dono atque adjutorio, humana sufficientia divina possint impleremandata; et praecinguntur virtute, quorum in terra vox est: Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. Pleni panibus, inquit, minorati sunt esurientes transierunt terram. Qui sunt intelligendi pleni panibus, nisi iidem ipsi quasi potentes, id est,Israelitae, quibus credita sunt eloquia Dei? Sed in eo populo ancillae filiiminorati sunt, quod verbo minus, bene tamen expressum est, quod ex majoreminores facti sunt, quia et in ipsis panibus, id est, divinis verbis, quaeIsraelitae soli tunc ex omnibus gentibus acceperunt, terrena sapiunt. Gentes autem quibus lex illa non erat data, posteaquam per novum Testamentumad illa eloquia venerunt, multum esuriendo terram transierunt, quia in eis nonterrena, sed coelestia sapuerunt. Et hoc velut quaereretur causa cur factum sit. Quia sterilis peperit septem, et multa in filiis infirmata est. Hic totum quod prophetabatur eluxit agnoscentibus numerum septenarium, quoest universae Ecclesiae significata perfectio. Propter quod et Joannes Apostolus ad septem scribit Ecclesias; eo modo seostendens ad unius plenitudinem scribere; et in Proverbiis Salomonis hoc anteapraefigurans, Sapientia aedificavit sibi domum, et suffulsit columnas septem ( Pr, 9, 1); sterilis enim erat in omnibus gentibus Dei civitas, antequamiste fetus, quem cernimus, oriretur. Cernimus etiam quae multa in filiis erat nunc infirmatam terrenam Hierusalem,quoniam quicumque filii liberae in ea erant, virtus ejus erat: nunc veroquoniam ibi littera est, et spiritus non est amissa virtute infirmata est. Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit ( S1, 2, 6). Mortificavit illam quae multa erat in filiis, et vivificavit hanc sterilem,quae peperit septem; quamvis commodius possit intelligi eosdem vivificare quosmortificaverit: id enim velut repetivit, addendo, Deducit ad inferos, et reducit; quibus enim dicit apostolus: Si mortui estis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens ( Co, 2, 20 et Co, 3, 1); salubriter utique mortificantur a Domino: quibus adjungit, Quae sursum sunt sapite, non quae super terram; ut ipsi sint illi,qui esurientes transierunt terram: mortui enim estis, inquit. Ecce quo modo salubriter mortificat Deus. Deinde sequitur: Et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo ( Co, 3, 3). Ecce quo modo eosdem ipsos vivificat Deus. Sed numquid eosdem deduxit ad inferos, et reduxit? Hoc utrumque sine controversia fidelium, in illo potius videmus impletum capite scilicet nostro,cum quo vitam nostram Apostolus dixit absconditam in Deo (voir: Co, 3) ;nam qui proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum ( Rm, 8, 32), isto modo utique mortificavit eum; et quia resuscitavit amortuis, eumdem rursus vivificavit; et quia in prophetia vox ejus agnoscitur, Non derelinques animam meam in inferno, eumdem deduxit ad inferos,et reduxit. Hac ejus paupertate ditati sumus. Dominus enim pauperes facit et ditat ( S1, 2, 7) [mauvais référencement: Jb, 4] . Nam quid hoc sit ut sciamus, quod sequitur audiamus: Humiliat et exaltat ( S1, 2, 7). Utique superbos humiliat, et humiles exaltat: quod enim alibi legitur: Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam ( Jb, 4, 6), hoc totumhabet sermo hujus, cujus nomen interpretatur, gratia ejus. Jam vero quod adjungitur, Suscitat a terra pauperem, de nullo meliusquam de illo intelligo, qui propter nos pauper factus est, cum dives esset: ut ejus paupertate, sicut paulo ante dictum est, ditaremur (voir: 2Co, 8) : ipsum enim de terra suscitavit, tam cito ut caro ejus nonvideret corruptionem. Nec illud ab illo alienabo quod additum est, Et de stercore erigit inopem. Inops quippe, idem qui pauper, stercus vero, unde erectus est, rectissimeintelliguntur Judaei persecutores; in quorum numero cum se dixisset Apostolus Ecclesiam persecutum: Quae mihi fuerunt, inquit, lucra, haec propter Christum damna esse duxi: nec solum detrimenta, verum etiam stercora existimavi esse, ut Christum lucrifacerem. De terra ergo suscitatus est ille, supra omnes divites pauper; et de illostercore erectus supra omnes opulentos, ille inops. Et sedeat cum principibus populi ( S1, 2, 8). Quibus ait, Sedebitis super duodecim sedes ( Mt, 19, 28), sed sedem gloriae danseis haereditatem. Dixerant potentes illi, Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus te ( Mt, 19, 27). Hoc votum potentissimi voverunt. Sed unde hoc eis nisi ab illo de quo continuo dictum est, Dans votum voventi. Alioquid ex illis exi potentibus, quorum arcus infirmatus est. Dans,inquit, votum voventi. Non enim quisquam Domino quid rectum voveret, nisi quia ab illo acciperetquod voveret. Sequitur: Et benedixit dans annos justi. Ut cum illo scilicet sine fine vivat, cui dictum est, Et anni tui non deficient ( Ps, 101, 28): ibi enim stant anni, hic autem transeunt, immo pereunt; anteenim quam veniant, non sunt; cum enim venerint, non erunt, quia cum suo fineveniunt. Horum autem duorum, id est, Dans volum voventi, et benedixit annos justi, unum est quod facimus, alterum quod sumimus. Sed hoc alterum Deo largitore non sumitur, nisi cum ipso adjutore primumillud efficitur. Quia non in virtute potens est vir (voir: Jr, 9) . Dominus enim infirmum facit adversarium suum, illum scilicet qui hominivoventi invidet, et resistit, ne valeat implere quod vovit. Potest ex ambiguo Graeco intelligi, et adversarium suum: cum enim Dominuspossidere nos coeperit, profecto adversarius qui noster fuerat, ipsius fit, etvincetur a nobis, sed non in viribus nostris, quia non in virtute sua potens est vir. Dominus ergo infirmum faciet adversarium suum, Dominus sanctus; ut vincatur asanctis quos Dominus Sanctus sanctorum efficit sanctos. Ac per hoc non glorietur prudens in prudentia sua, et non glorietur potens in potentia sua, et non glorietur dives in divitiis suis, sed in hoc glorietur qui gloriatur, intelligere et scire Deum, et facere judicium et justitiam in medio terrae ( Jr, 9, 22 et Jr, 9, 23). Non parva ex parte intelligit et scit Dominum, qui intelligit et scit etiamhoc a Domino sibi dari, ut intelligat et sciat Dominum: Quid enim habes , ait Apostolus: quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? ( 1Co, 4, 7) id est, quasi a te ipsotibi sit unde gloriaris. Facit autem judicium et justitiam, qui recte vivit: recte autem vivit, quiobtemperat praecipienti Deo: et finis praecepti, id est, ad quod referturpraeceptum, charitas est corde puro, et conscientia bona, et fide nonficta. Porro ista charitas , sicut Joannes apostolus testatur, ex Deo est ( 1Jn, 4, 7). Facere igitur judicium et justitiam ex Deo est. Sed quid est in medio terrae? Neque enim non debent facere judiciumet justitiam qui habitant in extremis terrae? Quis hoc dixerit? Cur ergoadditum est, In medio terrae? Quod si non adderetur, et tantummododiceretur, Facere judicium et justitiam, magis hoc praeceptum adhomines utrosque pertineret, et mediterraneos et maritimos. Sed, ne quisquam putaret, post finem vitae, quae in hoc agitur corpore,superesse tempus judicium justitiamque faciendi, quam, dum esset in carne, nonfecit, et sic divinum evadi posse judicium, in medio terrae mihi videturdictum, cum quisque vivit in corpore: in hac quippe vita, suam terram quisquecircumfert, quam moriente homine recipit terra, consurgenti utique redditura:proinde in medio terrae, id est, cum anima nostra isto terreno clauditurcorpore, faciendum est judicium atque justitiam, quod nobis prosit in posterum,quando recipit quisque secundum ea quae per corpus gessit, sive bonum, sivemalum. Per corpus quippe ibi dixit Apostolus, per tempus quo vixit in corpore: nequeenim si quis maligna mente atque impia cogitatione blasphemet, neque id ullismembris corporis operetur, ideo non erit reus, quia id motu corporis nongessit, cum hoc per illud tempus gesserit, quo gessit et corpus. Isto modo congruenter intelligi potest etiam illud quod in psalmo legitur: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae ( Ps, 73, 12): ut Dominus Jesus accipiatur Deus noster, qui est antesaecula, quia per ipsum facta sunt saecula; operatus est salutem in medioterrae, cum Verbum caro factum est, et terreno habitavit in corpore. Deinde posteaquam prophetatum est in his verbis Annae, quo modo gloriaridebeat, qui gloriatur, non in se utique, sed in Domino, propter retributionemquae in die judicii futura est: Dominus ascendit, inquit, in coelos, et intonuit; ipse judicabit extrema terrae, quia justus est.Prorsus ordinem tenuit confessionis fidelium: ascendit enim in coelum DominusChristus, et inde venturus est ad vivos et mortuos judicandos. Nam quis ascendit , sicut dicit Apostolus, nisi qui descendit in inferiores partes terrae? Qui descendit, ipse est et qui ascendit super omnes coelos, ut adimpleret omnia ( Ep, 4, 9 et Ep, 4, 10). Per nubes ergo suas tonuit, quia Spiritu sancto cum ascendissetimplevit. De quibus hoc illi Hierusalem, hoc est, ingratae vineae comminatus est apudIsaiam prophetam, ne pluant super eam imbrem. Sic autem dictum est. Ipse judicabit extrema terrae (voir: Es, 5) , ac si diceretur, etiam extremahominis; non enim alias partes non judicabit qui omnes homines proculdubiojudicabit. Sed melius intelliguntur extrema terrae, extrema hominis: quoniam nonjudicabuntur, quae in melius vel in deterius medio terrae commutantur, sed inquibus extremis inventus fuerit qui judicabitur. Propter quod dictum est, Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit ( Mt, 10, 22): Qui ergo perseveranter facit judicium et justitiam inmedio terrae, non damnabitur, cum judicabuntur extrema terrae. Et dat, inquit, virtutem regibus nostris, ut non eosjudicando condemnet. Dat eis virtutem, qua carnem sicut reges regant, et inillo mundum, qui propter eos fudit sanguinem, vincant. Et exaltavit cornu Christi sui. Quomodo Christus exaltavit cornu Christi sui? de quo enim supra dictum est, Dominus ascendit in coelos, et intellectus est Dominus Christus,ipse, sicut hic dicitur, Exaltabit cornu Christi sui. Quis ergo est Christus Christi? An cornu exaltabit uniuscujusque fidelis sui,sicut ista ipsa in principio hujus hymni ait: Exaltatum est cornu meum in Deo meo? ( S1, 2, 1) Omnes quippe unctos ejus chrismate, recte Christos possumusdicere: quod tamen totum cum suo corpus: unus est Christus. Haec Anna prophetavit, Samuelis mater, sancti viri, multumque laudati. In quo quidem tunc figurata est mutatio veteris sacerdotii; et nunc impleta,quando infirmata est quae multa erat in filiis, ut novum haberet sacerdotium inChristo, sterilis quippe peperit septem. Hoc canticum juxta Septuaginta interpretum translationem inserere compulsisumus, ut a beato Augustino positum est: pro eo quod in ipsa translationeampliorem et veriorem continet historiam. Interea Samuel erat ministrans in templo Dei, accinctus ephot (voir: S1, 2, 18) . Porro filii Heli divina sacrificia temerantes peccabant coramDomino, et deridebant per eos multi sacrificia Domini. Unde Heli sacerdos pro eorum iniquitate damnatus est, quod eos peccantesminus severa animadversione plectebat. Equidem coercuit, equidem corripuit, sed lenitate et mansuetudine patris, nonseveritate et auctoritate pontificis. Qua sententia discant sacerdotes quomodo filiorum etiam propter scelerapuniantur quique, et quamvis sancti sint, culpa tamen subditorum eisdem, si noncoerceant, imputatur.

Auctor incertus (Beda ?)

• Liber 1, Caput 1
  • Post librum Judicum sequitur liber Regum. Et aspice tempora. Primo judicum, postea regum; sicut erit primo judicium, deinde regnum. In quibus quippe temporibus multis et variis modis sacramenta Christi et Ecclesiae revelantur. Nam ab ipso exordio regum commutatum sacerdotium in Samuele reprobato Heli: et commutatum regnum in David, reprobato Saule, exclamavit praenuntiari novum sacerdotium novumque regnum, reprobato veteri quod umbra erat futuri, in Domino Jesu Christo venturum. Nonne ipse David cum panes propositionis manducavit, quos non licebat manducare nisi solis sacerdotibus, in una persona utrumque futurum, id est in uno Jesu Christo, regnum et sacerdotium figuravit? Itaque ipsa Samuelis sacerdotis successio, novum, ut praedictum est, et sempiternum sacerdotium praefigurabat, qui est Christus Jesus, Heli sacerdote reprobato, id est, Judaico sacerdotio abjecto. Mater quoque ipsa Samuelis, quae prius fuit sterilis, et posteriori fecunditate laetata, cujus etiam nomen Anna, id est, gratia ejus, interpretatur, ipsam religionem Christianam, ipsam postremo Dei gratiam significat, qua nobis Christus oritur, ipsam quoque Ecclesiam, quae olim sterilis, nunc fecunda in Dei laude laetatur. Quae nihil aliud in cantico suo prophetare videtur, nisi mutationem Veteris Testamenti vel sacerdotii, in Novum Testamentum vel sacerdotium, qui est Christus. Nisi forte quis dicat, nihil Annam prophetasse, sed Deum tantummodo propter filium impetratum, exsultanti praedicatione laudasse. Quid ergo sibi vult quod ait, Arcum potentum fecit infirmum, et infirmi accincti sunt virtute? Pleni panibus minorati sunt, et esurientes transierunt terram; quia sterilis peperit septem, et fetosa in filiis infirmata est? Nunquid ipsa septem peperit, quamvis sterilis fuerit? Unicum habebat, quando ista dicebat; sed nec postea septem peperit sive sex, quibus septimus esset ipse Samuel, sed tres mares et duas feminas. Deinde in illo populo, cum adhuc nemo regnaret, quid in extremo posuit: Dat virtutem regibus nostris, et exaltabit cornu Christi sui? Unde haec dicebat, nisi prophetabat? Dicit ergo Ecclesia Christi, civitas regis magni, Gratia plena, prole fecunda: dicit quod tanto ante de se prophetatum per hujus piae matris affectum agnoscit. Confirmatum est cor meum in Domino, et exaltatum est cornu meum in Deo salutari meo (voir: S1, 2, 1) , etc. Interea Samuel erat ministrans in templo Dei, accinctus ephod (voir: S1, 2, 18) . Porro filii Heli divina sacrificia nescientes peccabant coram Domino: et deridebant per eos multi sacrificium Dei. Unde et Heli sacerdos pro eorum iniquitate damnatus est, quod eos peccantes minus severa animadversione plectebat miserrimos: et quidem coercuit et corripuit, sed lenitate et mansuetudine patris, non severitate et auctoritate pontificis. Qua sententia discant sacerdotes quomodo ipsi propter peccata filiorum, id est propter scelera, puniantur. Quique etiam, quamvis sancti sint, culpa tamen subditorum eisdem, si non coerceatur, reputatur.

Theutmirus; Claudius Taurinensis

• Proemium, Caput 3
  • Samuel autem ministrabat ante faciem Domini puer accinctus ephot ( S1, 2, 18). quod erat ephot, usque dum dicit: abierunt in locum suum. ( S1, 2, 20) [mauvais référencement: S1, 2, 19] .