Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 2, Caput 2
  • In quo autem populus Domini mandata transgrederetur, si ipsi dormirent cum mulieribus? Sed quia hoc in figura contingebat illis, hoc profecto, quod dominicae Incarnationis tempore debebat fieri praesignabat. Nam quando sacerdotes cum mulieribus dormiunt subditi mandata Domini transgrediuntur, quia dum praelati haeresum admistione maculantur, reproba subjectae Synagogae multitudo in eisdem fetoribus mergitur. Ait ergo: Quare facitis res hujusmodi, quas ego audio, res pessimas ab omni populo? Quod tale est ac si dicat: Tanto gravius delinquitis, quanto foedius universum populum vestro crimine maculatis. Simile etiam aliquid per prophetam dicitur: A Dan , inquit, auditus est fremitus curruum et equorum ejus ( Jr, 8, 16). In quo nimirum loco non est intelligendum quod a Dan auditum sonitum referat, sed quod ipse curribus, et equis saeviens, eumdem sonitum qui audiatur agat. Quo in loco hoc etiam notandum est, quia qui res pessimas ab omni populo se audisse retulit, mansuetae affectionis verba subjunxit, dicens: Nolite, filii; non est bona fama quam audio de vobis, ut transgredi faciatis populum Domini. Et acute quidem reprehendit Heli, et mansuete admonuit, quia Scriptura patrum veterum et errorem Judaici populi denuntians, increpat, et ab ejusdem erroris sui nocte, benigno affectu, ad verae fidei diem vocat. Filios quidem eos appellat, ut se debere esse haeredes paternae promissionis agnoscant; et tanto devotius mundi Salvatorem recipiant, quanto promissionem ejus fuisse factam patribus non ignorant. Sed et de peccati audacia eos revocare gestiens, rationem subjungit, dicens: Si peccaverit vir in virum, pacari ei potest Deus; si autem in Deum peccaverit, quis orabit pro eo ( S1, 2, 25).
• Liber 2, Caput 2
  • Vir in virum peccare est homo in hominem perversa agere. Quid est ergo quod dicit: Pacari ei potest Deus, nisi quia talia peccata levia erant in illorum comparatione quae Judaei committere in Dei Filium cogitabant? In Deum quippe peccabant, quia eum quem moliebantur occidere Deum se esse apertissima miraculorum luce monstraverat. Hoc quippe per semetipsum Dominus ostendit, dicens: Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent ( Jn, 15, 24). Et ut ostenderet implacabilitatem Dei Patris, subjungit dicens: Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, quia viderunt et oderunt me, et Patrem meum ( Jn, 15, 22) [mauvais référencement: Jn, 15, 22] . Tale est ergo, ac si dicat: Cujus prece illud peccatum indulgetur, quod in ipsum indultorem committitur: quis pro eo omnipotentem Patrem obsecrat, qui coaeternum Unigenitum in mortem damnat? Nihil enim apertius diceret, si fateretur, dicens: Hic, quem velut purum hominem persequimini, etiam Deus est. Rationis ergo lex exigit ut qui conditorem persequitur venia defraudetur. Sed ducit divina pietas districtionem rationis; legis enim aequitatem ostendit, sed prolatae assertionis vigorem in promulgati juris exsecutione non tenuit. Aequitatis enim rigore decretum est ut ad indulgentiae obtentum nulla prece pertingeret; sed quibus oratio hominis nulla suffecit, pietas Redemptoris non defuit. Omnis homo qui pro transgressionibus oret tollitur; sed quibus homo sufficiens erat nullus, ipse Deus homo factus est intercessor pius. Nam in cruce suspensus oravit, dicens: Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt ( Lc, 23, 34) [mauvais référencement: Lc, 22, 34]. Pacatus est ergo Deus iis qui in Deum peccaverunt, non aliena prece, sed sua. Sed pacatus est Deus non omnibus, sed quibusdam. Quidam namque persecutores Domini praedicantibus apostolis conversi sunt, caeteri vero periere. De istis enim Lucas meminit, dicens: Factus est numerus eorum quinque millia ( Ac, 4, 4). De reprobis vero subjungitur: Et non audierunt vocem patris sui, quia voluit Dominus occidere eos ( S1, 2, 25).
• Liber 2, Caput 3
  • Magnus vero nobis timor incutitur, quia Heli filiorum culpa damnatur, cujus peccata propria nulla referuntur. Nam bonis subditis bene vivere ad salutem sufficit, praelatis vero propria vita non sufficit. Valde etenim senex est, qui vivere irreprehensibiliter semper studet. Unde etiam scriptum est: Senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque annorum numero computata; cani enim sunt sensus hominis, et aetas senectutis vita immaculata ( Sg, 4, 8). Sed quidam bene vivendo praeeminent, qui auctoritatem quam praelatio exigit nullam habent. Nam etsi ad agenda bona excitare subditos satagunt, tamen contraire delinquentibus per zelum rectitudinis erubescunt. Qui nimirum etsi ad redarguendos eos aliquando exeunt, nocent potius loquendo quam prosunt, quia eorum obstinationem non digna severitate confundunt. Nam idem Heli filiorum scelera, et quomodo ad tabernaculi ostium cum mulieribus dormirent, audivit; qui, velut ab aspera invectione auctoritatis incipiens, res pessimas ab omni populo se audisse perhibuit. Sed qui insequi eas quas exposuit culpas debuit, per subsequentia verba laevigavit, dicens: Nolite, filii. In qua nimirum propinquitatis appellatione quantum a Domini voluntate dissentiat liquet, quia illos filios appellavit quos divinus sermo supra Belial, id est spiritus nequam, filios esse perhibuit, dicens: Porro filii Heli filii Belial ( S1, 2, 12). Cum mulieribus quippe dormire est secure et sine metu futurae vindictae peccare. Mulieres quippe meretrices sunt concupiscentiae saeculares. Quae bene ad tabernaculi ostium observare perhibentur, quia ad introitum regni coelestis tendentibus insidiantur. Qui vero sic mundi concupiscentias sequitur, ut saepe divini metus consideratione terreatur, polluitur quidem cum mulieribus, sed non dormit, quia etsi transgrediendo labitur, in perpetratis tamen facinoribus per securitatem nequaquam requiescit. Dormiens itaque cum mulieribus nomine propinquitatis honorandus non est, quia qui, projecto jam Dei timore, in suis sceleribus obstinati sunt, leviori increpatione arguendi non sunt, ne leve pondus peccati esse putent id in quo corruunt, dum grave eis illud non sonat quod ex auctoritate praedicatur. Sed remissi pastores inter fomenta verborum quaedam proferre solent argumenta rationis. Unde et Heli voce dicitur: Si peccaverit vir in virum, pacari ei potest Deus; si autem in Deum peccaverit, quis orabit pro eo ( S1, 2, 25)?
• Liber 2, Caput 3
  • Quod tamen idcirco dictum potest intelligi, quia sacerdotes arguuntur. Vir enim in virum peccat, cum ille delinquit cujus culpa corrigenda ad hominis superioris judicium respicit. Quia igitur peccata subditi populi, quae ad sacerdotes respiciunt, ipsorum sacerdotum precibus delentur, cum sacerdos in culpam labitur, superior persona non est cujus precibus expietur. Quod et ipsa Veritas per se insinuat, dicens: Si sal evanuerit, in quo salietur ( Mt, 5, 13) ? Dicat ergo: Quis orabit pro eo? Quasi dicat, quis ei intercessor remanet, cum ille se transgrediendo praecipitat, qui ad intercedendum pro aliis ordinatus est? Quo profecto culpae magnitudo monstratur, quia plerique eorum a Domino in impoenitentis cordis caliginem projiciuntur, et nulla hominis adhortatione resipiscunt. Quare apte subjunctum est: Non audierunt vocem patris sui, quia voluit eos Dominus occidere ( S1, 2, 25).

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 2
  • Si peccaverit vir in virum, placari ei potest Deus; si autem in Deum peccaverit vir, quis orabit pro eo? ( S1, 2, 25) Non igitur eo modo in virum, quo in Deum peccatur: quia in virum peccarepeccatum qualecunque est, leviorque remissio. In Deum vero peccare, id est, ab ejus cultu recedere, impietatis peccatum est,difficiliorque remissio. Et quoniam cum in virum quis peccat, placato sibi viro, facit sibi Deumplacabilem; in Deum autem cum quis peccat, quis orabit pro eo? Ac si dicatur: Perquem, Deum sibi in quem peccavit propitium facere potuerunt. Tamen non ita intelligendum est, quod nulla venia speranda sit iis qui in divinoofficioaliquid deliquerint, etiamsi digne poenitentiam gerant, sed quod difficiliorsit venia et major agenda poenitentia iis qui in rebus Deo sacratis offendunt, quamqui proximum suum in verbo vel in facto aliquid laeserit. Quia quanto major gloria, tanto gravior sit offensa. Hic notandum est siquidem quia praesulibus ac omnibus qui praesunt populoChristiano, considerandum est subtilius, qualiter filii Heli divina sacrificiatemerantes peccabant coram Domino, et deridebant per eos multi sacrificium Domini,unde et Heli sacerdos per eorum iniquitatem damnatus est, quod eos peccantes minussevera animadversione flectebat. Et quidem coercuit, et quidem corripuit, sed lenitate et mansuetudine patris, nonseveritate et auctoritate pontificis: quasententia discant sacerdotes (ut dicerecoepimus) quod non debeant propter ullos humanos favores, aut commoda terrena iisquibus praesunt, in peccatis quibus peccant in Deum, non solum assentire et blandiri,sed nec lenitate, aut mansuetudine, imo dura ac severa increpatione corrigere etemendare: ne si tacuerint peccata filiorum, id est scelera populorum, ipsi pereant quicorrecti non fuerant, et qui praesunt pariter cum eis puniantur. Quod quamvis sancti sunt, culpa tamen subditorum propter silentium et mollitieminvectionis, si non coerceant, eis reputabitur. E regione namque si juxta modum culpae, dura invectione increpare studuerint, etantidoto suae praedicationis, vulnera peccatorum curare non neglexerint, coronamaeternaemercedis sciant se esse percepturos. Scriptum namque est: Qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte, et operiet multitudinem peccatorum. ( Jc, 5) Denique in Veteri Testamento legimus, quod Phinees sacerdos zelatus, ut furoremDomini placaret, peccantes coram populo pugione transfixit, et propterea et nomen etsacerdotium aeternum sibi promeruit. Quod quia Heli animadversione in filios peccatum vindicare noluit, non solumsacerdotium perdidit, sed etiam morte mulctatus est, sicut diximus, et sacra historiain sequentibus manifestissime ostendit. Nam sequitur:

Rabanus Maurus (780-856)

• Liber 1, Caput 2
  • Si peccaverit vir in virum, placari poterit Deus. Si in Domino peccaverit vir, quis orabit pro eo? ( S1, 2, 25) Non igitur eo modo in virum quo in Deum peccatur, quia in virum peccare, peccatum qualecunque est, contra proximum factum, levisque est ejus remissio. In Deum vero peccare, id est, ab ejus cultu recedere, impietatis peccatum est, difficiliorque ejus remissio. Et quoniam cum in virum quis peccat, placato sibi viro facit Deum sibi placabilem; in Deum autem cum quis peccat, quis orabit pro eo? Ac si dicatur: Per quem sibi Deum, in quem peccavit, propitium facere poterit? Tamen non ita intelligendum est, quod nulla venia speranda sit his qui in divino officio aliquid deliquerint, etiamsi digne poenitentiam gerant, sed quod difficilior sit venia, et major agenda poenitentia his, qui in rebus Deo sacratis offenderint, quam si quis proximum suum in verbo, vel in facto aliquid laeserit. Quia quanto major gloria, tanto gravior fit offensa.

Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis ?)

• Liber 1, Caput 2
  • Si peccaverit vir in virum, placari potest ei Deus ( S1, 2, 25). Quia placato sibi viro, in quem peccavit, placabilem sibi facit Deum, cui in viro peccavit. Si autem in Deum peccaverit vir, quis orabit pro eo ( S1, 2, 25)? Non ergo eo modo in virum, quo in Deum peccatur. Quia in virum peccare, peccatum qualecumque est, leviorque remissio. In Deum vero peccare, id est, ab ejus cultu recedere, impietatis peccatum est, difficiliorque remissio. Et quoniam cum in virum quis peccat, placato sibi viro, facit sibi Deum placabilem. In Deum autem cum quis peccat, quis orabit pro eo? Ac si dicatur: Per quem, Deum, sibi in quem peccavit, propitium facere poterit?