Liber Primus Samuelis

Gregorius I (540-604)

• Liber 5, Caput 4
  • Quid est ad litteram deficere, nisi lassescere? Qui enim laudes transitorias de verbi praedicatione requirunt, deficiunt cum laudantur, quia nullo vigore verba proferunt, quae non laudari cernunt. Velut enim lassescentes deficiunt dum despecti obmutescunt. Sed et dum non comedunt, videntur deficere, quia si licitum haberent cibum favoris, velut refecti et fortes insequerentur vitia praedicatione verbi. Unde et arrogantis praedicatoris forma ostenditur, per id quod subjunctum est: Dixitque Jonathas: Turbavit pater meus terram. Vidistis enim ipsi, quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim paululum de melle isto; quanto magis si comedisset populus praedam inimicorum suorum quam reperit, nonne major facta fuisset plaga in Philistiim? ( S1, 14, 29 et S1, 14, 30)
• Liber 5, Caput 4
  • Quid est enim quod turbasse terram patrem reprehendit, nisi quia majores statuta sua per imperitiam confudisse redarguit? Terrae quidem nomine subditorum humilitas designatur, quae nimirum turbari cernitur, quando errante pastorum judicio, tranquillae veritatis ordinem deserere videtur. Et quia dum favores hominum arrogantes inhianter ambiunt, et hoc licitum esse asserere conantur, profectus suos in testimonium perducunt. Vidistis enim, ait,quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim paululum de melle isto. ( S1, 14, 29) Quasi dicat: Ex laude subjectorum crevi, dum non esse minor laudibus studui. Nam et electorum praedicatorum mos esse solet, ut dum se laudari considerant, hoc quod de se foris audiunt, esse viribus contendant. Et idcirco paululum mellis se Jonathas comedisse retulit: quia arrogans linguae favores se excipere licenter putat ad vitae profectum, non ad intentionem vanitatis. Sed omnino aliud est laudis praeconia moribus adaequare contendere, aliud laudes appetere, ut in iisdem laudibus profectum vitae possit invenire. Laudes quippe suas moribus exaequare conantur, qui ipsas laudes despiciunt, qui laudari ab hominibus nunquam volunt. Quantum certe in eis est laudari vehementer refugiunt, sed quia non possunt omnino effugere ne laudentur, conantur esse quod audiunt. Sed quidam, bonis ostensis operibus, idcirco laudari volunt, ut laudati majus conscendant in opus virtutis. Qua profecto praesumptionis suae aestimatione falluntur, quia qui in minimis laudes appetit, cum majora opera fecerit, ardentius et valde avidius laudes quaerit. Et fortasse ideo post patrem Jonathas non potuit regnare, quia illos signabat qui dum vane se extollunt vere deficiunt. Addidit quoque ratiocinando, et dicit: Quanto magis si comedisset populus praedam inimicorum suorum, nonne major facta fuisset plaga in Philistiim? ( S1, 14, 30) Mellis paululum in virgae summitate gustare, est de doctrinae facundia qualitercunque gloriari. Praedam vero inimicorum comedere, est virtutis opera per memoriam repetere, et recolendo gaudere. Quasi enim praedam inimicorum facit, dum ea, in quibus occultis hostibus quis praevaluit, ad memoriam ducit. Ea quoque ad saturitatem comedit, qui quasi sua virtute haec fecerit, se inaniter et vehementer extollit. Dicit ergo: Quanto magis si comedisset populus praedam inimicorum suorum, nonne major facta fuisset plaga in Philistiim? ( S1, 14, 30) Quasi dicat: Cum ex brevi gustu favoris, tantus profectus sit, quid electi praeliatores facerent, si plenas operum laudes licitas ac justas haberent? Sequitur: Percusserunt ergo Philistaeos in die illo a Magmis usque in Aion. ( S1, 14, 31)
• Liber 5, Caput 4
  • Quid est quod ait: Gustans gustavi? ( S1, 14, 43) Quare non dixit superius: Gustans gustavi paululum de melle isto; cum dixit: Vidistis quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim paululum de melle isto? ( S1, 14, 29) Sed quidam dum peccata confitentur, ea nimirum quibusdam vocibus minuunt, dum se non ex toto animo commisisse ostendunt. E contra autem electi viri quando se de minimis accusant; ea utique non quasi parva, sed quasi magna pronuntiant. Quid est dicere: Gustans gustavi, ( S1, 14, 43) nisi quod foris peccatum exercui, magno concupiscentiae ardore complevi? Et quid est post peccati confessionem dicere, Morior, ( S1, 14, 43) nisi mortem a se poenitendo et confitendo expellere, et expulsam timere? Quod quidem proprie est electorum, qui peccata sua deserunt: et tamen haec, quasi non deserta, pertimescunt. Et quidem puris confessionibus, et austeris poenitentiae cruciatibus delent, sed quasi non deleta vehementer timent. Sed quid est, quod ait: In summitate virgae? ( S1, 14, 43) nisi quia dum nos confitendo insequimur, proferre contra nos mendacium non debemus. Peccatum quidem in confessione prodendum est, sed augmentandum mendacio non est. Tale quidem debet esse in confessione, quale fuit in opere. Ut ergo ardor concupiscentiae bene prodatur, dicit: Gustans gustavi; ( S1, 14, 43) Et ut qualitas ejus appareat, subditur: In summitate virgae, ( S1, 14, 43) quasi dicat: Audacter inflammatus feci, sed hoc feci. Et quia filius regis confitetur, dicit: Quae erat in manu mea. ( S1, 14, 43) Virga Jonathae praedicatoris doctrinam atque disciplinam signat. Quae in manu tenetur, quando non solum docet, sed quod docet, operando exercet. Quid est ergo, quod ait: Quae erat, non, Quae est in manu mea? nisi quia aestimationem electorum insinuat, qui etiam cum prava committunt, praedicationis ministerio se indignos arbitrantur. Dicit ergo: In summitate virgae, quae erat in manu mea. ( S1, 14, 43) Quasi dicat: De illo superbiens peccavi, quo peccando me indignum feci. Erat ergo in manu mea, et non est, quia etsi aliquando feci quod docui, illud quod operando tenui superbiendo amisi. Nunc igitur timore perterritus dicit: Ecce morior. ( S1, 14, 43) Et quia idem metus aliquando divina inspiratione menti incutitur, aliquando comminatione doctorum, subditur: Et ait Saul: Haec faciat mihi Deus, et haec addat; quia morte morieris, Jonatha. ( S1, 14, 44) Sequitur: Dixitque populus ad Saul: Ergone Jonathas morietur, qui fecit salutem magnam in Israel? Hoc nefas est. Vivit Dominus, si ceciderit capillus de capite ejus in terram; quia cum Deo operatus est hodie. Liberavit ergo populus Jonatham, ne moreretur. ( S1, 14, 45)

Angelomus Luxovensis(-c.895)

• Liber 1, Caput 13
  • Sed et Hebraei, qui fuerant cum Philistim heri et nudiustertius, ascenderantque cum eis in castris, reversi sunt ut essent cum Israel, ( S1, 14, 21) et reliqua usquequo ait: Nuntiaverunt autem Sauli, dicentes, quod populus peccasset Domino comedens cum sanguine. Qui ait: Praevaricati estis. Volvite ad me jam nunc saxum grande. ( S1, 14, 33) Nam antequam spiritalem figuram aggrediamur enucleandam, manifestandum est quidest quod Scriptura dicit de Jonatha: Illuminati sunt oculi ejus, et quidsignificetjuxta historiam quod dicit, comedisse populum cum sanguine. Quid est quod sacra Scriptura ait: « Illuminati sunt oculi Jonathae, proptergustum mellis? » nunquid ante caecus erat? Minime. Sed illuminati sunt utique, non ad videndum, quia ante videbat, sed addiscernendum, quia vetita tetigerat. Sicut de primis hominibus legitur, qui mox ut prohibita gustaverunt, apertoshabuisse oculos referuntur, ad discernendum videlicet inter bonum quod amiserant, etmalum ad quod ceciderant. Caeterum aliqui aliter intelligi volunt: Aiunt enim quod ex nimio calore oculi, etexercitio praelii ac itineris, reverberati erant, et nimio jejunio fatigatus, nonsolum corpore, sed et mente fortassis defecerat, ubisunt oculi interiorishominis. Et ideo cum gustasset gustum mellis, illuminatus dicitur: quia non solum oculi exrefectione corporis, inquiunt, clarius videre coeperant, sed et interius mens clariorconfortata dulcedine mellis, ac promptior resumptis viribus ad persequendumadversarios exstiTit. Unde et ipse ait: Turbavit pater meus terram. Vidistis ipsi, quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim paululum de melle isto: quanto magis si comedisset populus de praeda inimicorum suorum quam ceperat? ( S1, 14, 29 et S1, 14, 30) Nam quod ait, Turbavit pater meus terram, ( S1, 14, 29) de patrata victoria intumuit, et ideo de indicto jejunio patrem suumreprehendit. Denique quod sequitur; Et versus ad praedam defatigatus populus, tulit oves et boves, et vitulos,et mactaverunt in terra. Comeditque populus cum sanguine. ( S1, 14, 32) Non fecit populus irritum juramentum. Quod enim Saul adjuraverat, dicens: Maledictus vir qui comederit panem usque ad vesperam, donec ulciscar de inimicis meis. ( S1, 14, 24) Ideo dixit, quia victoria jam potiti erant; sed peccasse Domino, et cumsanguine comedisse dicitur, quia contra legis praeceptum, antequam sacrificiumvespertinum perageretur, comederunt. Sic itaque usus erat, ut quando homicidium ab eis, aut in suis, aut in exterisfiebat, non comederent antequam sacrificium vespertinum pro eis fieret. Aliter, peccasse Domino et comedisse cum sanguine dicitur, quia, mactatisvictimis, non obtulerunt ad sanctuarium sacerdotibus, juxta legis praeceptum, adipemet sanguinem,cum videlicet sanctuarium secum haberent. Quando locus sanctuarii procul erat, jubetur sanguis victimarum in terram fundi dehis videlicet victimis, quas ad suos esus praeparabant, quando vero sanctuariumpraesens erat, sanguis hostiarum super altare Domini jubetur fundi. Sicut est illud in libro Deuteronomii: Sanguinem hostiarum tuarum fundes in altari, carnibus autem ipse vesceris. ( Dt, 12) Quod quia praefatus populus non fecit, peccasse dicitur Domino, et idcircodicitur cum sanguine comedisse. Sive quia retro olim per legem mystice praeceptum fuerat, ut ne quis de filiisIsrael ovem vel bovem aut capram, vel quodlibet animal quod Domino offerebatur, incastris immolarent, sed ad ostium tabernaculi universa ducerent, et ibiomniaocciderent. Quod quia non fecerant, comedisse passim occidendo referuntur cum sanguine. Licet iste sensus posterior quibusdam placere videatur, superiores vero, quosposuimus, magis (ut nobis videtur) historiae congruunt. Non ideo dicimus, ut istum refragemus, aut inhibeamus sensum, cum maxime spiritalisensui, de quo in sequentibus Domino duce dicturi sumus, convenit; sed prudentilectori derelinquimus sensum nostrum insinuando, ut si placuerit, mihi consentiendofaveat; quia hic, ut annui, ad radicem historiae pertinet. Ecce fundamentum historiae innuimus, nunc spiritalem significationempandamus. Sed prius quid significat quod Jonathas filius Saul pergentis ad praelium,etjejunium indicentis, videns super faciem agri mel, extendit summitatem virgae, etintinxit in favunt mellis, et gustavit, et illuminati sunt oculi ejus, propalabimus,ut postmodum caetera conjunctim insinuare valeamus. Verum quod ad gustum mellis oculi Jonathae illuminati sunt, sicut diximus, non advidendum, quia antea videbat, sed ad discernendum, quia vetita tetigerat. Tunc enim casus ille, sicut Adam, fecit illum attentum, reddiditque confusum: quidaliud exprimitur, nisi hoc facto admonetur, omnes illecebras voluptatum in saeculodebere contemnere is qui Deo nititur militare? Non enim potest contra Allophylosspiritales, id est adversus principes tenebrarum, viribus animi concurrere, qui adhuchujusmodi negligit dulcedinem declinare. Mel enimdistillans, inquit Scriptura (voir: Pr, 5) , labia meretricis, quod est delectatio voluptatis carnalis. De quo putatur, juxta mysticos intellectus, hunc gustasse Jonathan, et sortedeprehensum, vix precibus populi liberatum. Illud vero quod superius descripsimus, quia postquam Domini opitulante auxilio,Philistim conturbati dispersique et in fugam versi sunt, quicunque de filiis Israeladhaeserant, rursum ad suos Israeliticos reversi sunt, etc., hanc intelligentiam mystice habere dignoscitur: quod postquam haereticorumconventus, Domino cooperante, per ecclesiasticos viros victus atque dispersus et infugam versus catholicis cesserit; eos vero qui de Ecclesia ab ipsis haereticis vi velperversione subtracti fuerant, rursum ad Ecclesiam a qua discesserantredeuntes,plerique sacerdotes, adhuc diversa sentientes et in variis sectis seducti,aut illos quos de ipsis haereticis, quasi oves aut boves, ad Ecclesiam reducerepotuerint, baptizandos denuo decernunt; sic quibusdam sacerdotibus olim visum fuerat,ut de haeresi ad Ecclesiam conversi, iterum baptizarentur, sicut faciunt Donatistaehaeretici: quod utique illicitum est, eos qui semel abluti sunt, denuo baptizare, autcerte conversis ex gentilitate, nequaquam secundum ecclesiasticam regulam, rectumbaptismum tradere. Quos tamen Christus Dominus, velut Saul, per ecclesiasticos viros ad unitatemfidei revocat in fide sua, cujus figuram lapis ille grandis praetendebat, qui omnescredentes baptizari praecepit. Nam quod praeceptum erat, ut ovem vel bovemvel quodlibet animal, quod Dominoofferebatur, non in castris immolarent, sed ad ostium tabernaculi universa adducerent,prout superius ostendimus, et ibi omnia occiderent, typos adumbrabat futuros. Quod enim in lege ostium, hoc hic ingens saxum, hoc unitas fidei in Christosignificat. Nam sicut per oves et boves et vitulos et arietes, diversos homines ad fidemvenientes significat, ita per occisionem animalium, lavacrum regenerationisinsinuat. In quo baptismo, velut quodlibet animal, vetus homo moritur, et novusresurgit. Illi enim eosdem credentes quasi diversa animalia, ut dictum est, occidentes,super terram cum sanguine comedunt, qui in varias sectas divisi, in unitate fidei,sicut oportet, nequaquambaptizant. Quos utique quasi cum sanguine comedunt, dum illos absque perfecta purificationepeccatorum sibi aggregant. Quos velut comedunt, dum se cum illis unum corpus efficiunt. Sequitur: