This work is licensed under LO
Post Moysi et Jesu Nave libros, et Judicum, octavus sive nonus in canone sanctarum Scripturarum primus liber Regum ostenditur. Qui profecto liber, sicut et pleraque volumina sacri eloquii, quod a sanctae Ecclesiae doctoribus nondum sit expositus, nonnulli simpliciores hunc non esse mysticum arbitrantur, et eo sublimiora per spiritum nulla dicere, quo planiora per litteram videtur enarrare. Sed si ea, quae in aliis explanationum libris doctores sancti locuti sunt legerent, hujus quoque historiae quam sit immensa profunditas invenirent. Nam plerumque in illorum expositionibus quod hic planum per litteram dicitur valde esse arduum per spiritalem intelligentiam declaratur, et aperte insinuant quia longe sublimius de sacra historia intelligunt quam in ejus superficie foris legunt. Planum namque est quod Elcana vir Ephrataeus uxores duas habuisse describitur (voir: S1, 1, 2) ; quod Heli sacerdos, dum a censura correptionis filiorum affectione dissolvitur, de sella cadit, et fracta cervice interit (voir: S1, 4, 18) ; quod rex Saul obedire Deo in Amalecitarum demolitione noluit (voir: S1, 15, 9) , sed non multo post et vitam et regnum amisit (voir: S1, 31, 5) . Sed haec nimirum plana, sicut placet simplicioribus, doctores sancti, ut digna sublimitate perciperent, eorum intellectum non in simplicitate quaesierunt litterae, sed in volatu allegoriae. Hinc est enim quod cum sanctus Augustinus (voir: AVG, civ, 17, 4) duas Elcanae uxores per historiam legeret, in planitie lectionis spiritalem altitudinem intuens, Synagogae typum una, altera vero quia figuram sanctae Ecclesiae haberet, exposuit. Sanctus quoque Hieronymus (voir: HIER, adv, Pelag, 1, 8 et HIER, adv, Iovin, 1, 10) Heli sacerdotis et Saul mortem, non ad hoc solum in sacra historia positam, ut inobedientes praepositos eorum terreret poena, sed etiam ut, dum veterum et transgressorum rectorum repulsio legitur, antiquae legis et sacerdotii interitus designetur. Sacra igitur Regum historia non idcirco spiritalibus sacramentis vacua credenda est, quia a venerabilibus patribus seriatim non est exposita, sed eo altior et profundior, quo, velut immensi vastitas fluminis, ex parte quavis exigua hauriri exponendo potuit, et repletis eorum vasculis, suae plenitudinis impetu quotidie implendis aliis decurrit. Dum ergo quaedam hujus sacrae historiae ad robur suorum operum tollerent, plenitudinem vero illius in suae sublimitatis secreto indiscussam praeterirent, quid aliud agere visi sunt, quam de immenso amne aliquid capere, quod sitientibus fidelium mentibus propinarent?
Quorum profecto morem nos quoque in praesenti opere sequimur, qui ad ingentem hanc historiam gratia aperiendae intelligentiae ejus accedimus, cujus tamen universitatem exponendam suscipere non audemus, hoc videlicet a praefatis venerabilibus Patribus distantes, quia non sparsim et de diversis locis eligimus quod exposituri sumus, cum illi non ex ordine aliquam sacrae hujus historiae partem, sed sparsim testimonia quaedam susciperent, quae ad eruditionem fidelium exponere habuissent. Dei ergo omnipotentis adjutorio confisi, a principio voluminis usque ad David regis unctionem explanare proponimus, ut brevi isto, quod cernitur, experiri possimus si ultra progredi exponendo debeamus. Plerique etenim dum immoderata proponunt, exsecutores propositi sui fieri nunquam possunt, maxime cum tractator sacri eloquii morem gerat viri in alta specula consistentis, Scriptura vero sacra silvae vastioris similitudinem. Qui profecto vir in alto situs, etsi acuta visione nemoris vastitatem considerat, tamen dum summa montium, dum extrema collium, dum arborum celsa, in quadam aequalitate sibi convenientia respicit, quam magnae valles, quam distentae planities in medio lateant, non attendit. Sed si perambulare quod ei breve videtur coeperit, repente cognoscit quia qui se totum vidisse putaverat, valde plura remanserant quae non viderat. Unde et saepe immoderatus viator decipitur, ut tanto periculosius iter expleat, quanto et eum in via, expleto die, noctis error intercipit, qui velut in parvi itineris spatio nec diei partem se explere cogitavit. Sic sic nimirum, dum sacrae historiae intellectum in quadam sensuum ejus summitate consideramus, omnipotentis Dei gratia, velut altos opacioris silvae vertices de quadam sublimitate attendimus. Sed quia dum iidem sensus subtilius considerari et proferri coeperint, alios se multipliciores gignunt, velut in superficie, ut videtur, totius inspecti nemoris, at vallium concava et distenti Matini latent spatia, quae non videntur. Tutius ergo gradimur, si sic metimur ea quae cernimus, ut etiam ea quae procedendo visuri sumus percurrenda esse cogitemus. Itaque dum ingentis historiae parvam partem explanare proponimus, pro modulo imbecillitatis nostrae cursum itineris in vicinio terminamus, tam videlicet ingenii tenuitate diffisi, quam sacri voluminis profunditate perterriti.
Sed et primum non tam instituere quam obsecrare lectorem censui, ut
inanitate expositionis meae pondus sacrae historiae nequaquam penset,
quia divina eloquia ex mensura tractatorum nunquam aestimanda
sunt. Nam nec idcirco sunt vilipendenda, quia non subtiliter
considerantur; nec celsa et venerabilia ideo, quia facunde et subtiliter
exponuntur. Alia quippe virtus est quae apud saeculi
sapientes tanta habetur, quantum eam extollere possunt praeclara
ingenia. Sacra vero Scriptura, quia divinitus inspirata est,
tanto sublimius etiam praeclara hominum ingenia superat, quanto ipsi
praeclari homines Deo inferiores sunt, et nihil in illa spiritali
sublimitate conspiciunt, nisi quod eis ipsius divinae dignationis
bonitate revelatur. Nemo igitur in ejus scientia ita
perfectus est, ut proficere ultra non possit, quia inferior est omnis
profectus hominis, divinitatis altitudine eam inspirantis.
Unde et per Psalmistam de Domino dicitur:
Qui tegit in aquis superiora ejus
(Ps, 103, 3). Si enim aquarum appellatione illae supernae
designantur profundae intelligentiae angelorum, dum sacri eloquii
altitudinem Deus in aquis tegere dicitur, constat nimirum quia homo
semper illa sit inferior cui solum ejus inferiora revelantur.
Hinc etiam per Moysen praecipitur ut agni residuum igne comburatur
(voir: Ex, 12, 10)
, quia videlicet Scripturae sacrae, quae ad cognoscendum
Redemptorem sunt editae, pro sublimitatis suae dignitate venerandae tunc
etiam sunt cum non intelliguntur. Itaque etsi nihil pensatur
quod a me dicitur, nihilominus pensandum est quia haec sacra Scriptura,
quae a me indigne exponitur, ei cui omnipotens Deus secreta aperire
voluerit bona et sublimia multa dicit. Scriptura etenim sacra
tam mirabiliter ab omnipotente Deo condita est, ut etsi multipliciter
videatur exposita, non desunt tamen ei secreta quibus servet occulta,
quia fere nunquam sic exponitur, ut ei non plura remaneant quae quotidie
exponantur. Qua profecto ejus incomprehensibilitate
omnipotens Deus humanae mutabilitati magna dispensatione consuluit; nam,
ut vilescere nota non possit, sic mire disposita est, ut cognita
nesciatur, et eo legatur gratius, quo quotidie discitur; ac dum semper
recentia intimat, suavius oblectet.
Historia ergo Regum, quia eo spiritu condita quo et caetera Scripturae
sanctae volumina cognoscuntur, non debet credi eis esse minor
sacramentis, quibus non est inferior titulo auctoritatis. Nam
omnes scriptores ejus prophetae fuisse referuntur, qui cum historica
narrant, spiritualia signant; exteriora loquuntur, et intima innuunt;
terrena proponunt, ut coelestia exsequantur. Unde et hic
liber primus et secundus ejusdem historiae ad hoc prophetae Samueli
ascribitur, ut ex auctoris titulo sentiatur historia quam scribit, non
tam historia quam prophetia; simplex veraque littera, sed alta nimis et
multiplicitate occultorum sensuum profunda. Nos autem de
tanto ejus pondere pro modo pusillitatis nostrae assumimus ferenda quae
possumus. Nam cum suavis sit in superficie litterae, altior
in typis allegoriae, moribus instruendis utilis, lucida in exemplis
exhibendis, in locis tamen singulis et historica asserere, et typica
proferre, et conferre moralia, et proponere exempla refugio; quanquam
alia sub uno intellectu, adjuvante Domino, sim expositurus, alia vero
sub pluribus. Maxime cum his temporibus scribendi operam dare
censuerim, in quibus dum cordibus quorumdam ecclesiasticorum virorum
vetus sollicitudo mundanae intentionis immergitur, nova scribendi studia
eo esse superflua judicant, quo et doctorum venerabilium abundare vetera
non ignorant. Qui nimirum ratione convincendi essent, nisi
signum calumniae, exposita fronte, praetenderent. Nam qui
nova velut nova contemnunt, illa quae probant vetera, curarum
saecularium saturitate fastidiunt. Quos sane plures sub unius
denotatione Scriptura exponit, dicens:
Anima saturata calcabit favum
(Pr, 27, 7). Favus quippe mel novum continet. Quasi
ergo dicat: Dum terrenarum rerum cura immoderatius pascitur, in ea quae
valde placere solet recenti Scripturarum dulcedine non
laetatur. Sed quia hujus sacrae historiae commenta veterum
nulla reperiunt, rectius agunt, si opus nostri laboris ea charitate qua
ad utilitatem parvulorum sanctae Ecclesiae impenditur amplectantur, et
pro reprehensionum molestia nobis in tanta Scripturae profunditate velut
altissimo pelago laborantibus praesidia orationum ferant.
Hinc nimirum nostri sudoris fructum suum faciunt, quia dum ex
benignitate diligunt, ad aeternae remunerationis sibi cumulum vertunt,
et quod tantis temporibus tam clausa et inexposita Scriptura ad communem
intelligentiam ducitur, et quod parvuli sanctae Ecclesiae dum in veteris
Scripturae tegminibus novae religionis splendorem suscipiunt, in
profectu suae devotionis adjuvantur.
Sed quia in diversis sanctorum Patrum operibus diversa hujus historiae testimonia inveniuntur exposita, notare lector debet quia aliquando eorum sensus tractando subsequor, aliquando autem enodare historiam aliter insudo, ut et opus quod spe divinae inspirationis aggredior, et antiquorum patrum auctoritate sit validum, et lectori nequaquam fastidiosum, dum inter ea quae novit vetera ea etiam ei quae non novit nova repraesentat. Ad quam profecto sententiarum pronuntiationem aliquando ex necessitate ducor, quia et Patres venerabiles si seriatim cuncta exponerent quae ex parte tetigerunt, eam seriem locutionis quam tenere visi sunt observare nequaquam potuissent. Dum igitur sanctorum Patrum intellectus praetereo, necessitate aliquando, aliquando commoditate utor, quia et fastidium lectori amoveo, et dum totum seriatim discutio, multa ex mediis contra me veniunt quae illorum sequi sententias non permittunt. In quo sane opere lectorem flagito, ut non verba ex eloquentium oratorum sanctae Ecclesiae comparatione consideret, sed sententiarum intellectus ex ecclesiasticae disciplinae rationibus penset, quia etsi juxta Dei prohibitionem in ejus domo nemus plantare nescio (voir: Dt, 26, 21) , regulam tamen, qua sancta Scriptura fideliter exponitur, in nullo derelinquo. Sed et ubi minus placet quod peritus lector invenerit, consideret quod dum spiritalem historiam et altis sensibus profundam, velut magni pelagi procellas nauta peregrinus aggredior, reprehensibile valde non est si gubernaculum dicendi pulchre non ducitur, cum spumantes undarum vertices irruunt, qui peritissimum regimen saepe solvere clavum cogunt. Sic sic nimirum nec silvosa colere devotus arator ingrediens rectas sulcorum disponit lineas, si ea prius reducto vomere saepius non rescindat, quia artem facilitas nulla sequitur, si eamdem arandi peritiam consuetudo culturae praeire nulla videatur. Verum nec planitiem historiae quis hac aestimatione consideret, quia plerumque tanto difficilius ad spiritalium sensuum secreta pertingimus, quanto in littera planiori secretorum adituum situm longius videmus; et eo ejus tangere summa non possumus, quo gradus est inferior unde tangere summa cogitamus. Quid enim est intellectus divinitatis, nisi ineffabilis quaedam summa celsitudinis? Et quia omnipotens Deus per Scripturas agnoscitur, quid est eadem sacra Scriptura, nisi gradus quidam, qui conscenditur ut illa sublimitas contingatur? Quoties ergo historia planior est, sed altior intellectus, quid est aliud, nisi quia talem gradum illa sublimitas habet a quo facile contingi non potest? Si ergo aliquid indecens etiam in planioris historiae explanatione lector inspexerit, tanto benignius dare veniam poterit, quanto rationabilius agnoscit quia, dum a plano quod cernitur ad illa sublimia ultra non tendimus, facile vacillamus. Priora igitur voluminis, quia tam sanctae Ecclesiae sacramenta continent, quam mores electi hominis demonstrant, positi in studio bonae conversationis, sub utroque intellectu sigillatim edissero, ut cum in actibus veterum novae fidei rationes agnoscimus, in eis etiam conversationis nostrae aedificationem capiamus. Sed et quia in salute fidelium fides operibus prior est, typicam significationem, velut solidum fundamentum, praemittimus, cui totius suscepti operis fabrica in morali vel historica expositione imponatur vel subsequatur.
Fuit vir unus de Ramatha Sophim, de monte Ephraim, et nomen
ejus Helcana, filius Hieroboam, filii Heliu, filii Thau, filii
Suph, Ephrathaeus.
(S1, 1, 1)
Quem ergo vir iste nobis insinuat, nisi Dominum ac Redemptorem nostrum,
qui et in infirmitate nostrae carnis apparuit, et tamen eamdem susceptae
naturae infirmitatem vitae remissioris blanditiis non
subegit? Vir quippe a virtute nominatur: Homo autem in
paradiso conditus, bellum cum apostata angelo habuit, cui tamen per
conditionalem virtutem resistere non curavit. Fortis ergo
conditus, sed hosti enerviter subjugatus, vir non fuit ex congressione,
qui fuit ex munere. Sic itaque factus est fortis, ut damnata
humana natura, victori hosti praevalere non posset, si hanc ille non
assumeret, qui supra homines exstitisset. Factus est itaque
praeliator noster, Conditor noster. Sed utrum vir fuerit,
noscitur, si ex ostensa virtute consideretur. Assumpsit
nostram naturam, quae dum in ipso vinceret, nobilitatem conditam
repararet, et fieret in Redemptore infirma valida, quae in Adam facta
fuerat fortis infirma
(voir: Mt, 4)
. Cui nimirum, dum jejunaret, in eremo tentator adfuit,
antiquae victoriae suae tela reparavit, gulae, elationis ac superbiae
jacula intorsit; sed cum sibi per omnia resistentem reperit.
Vir ergo claruit per victoriam, qui fortem jam victorem apostatam
angelum superans, non ei potentiam suae divinitatis exhibuit, sed
infirmitatem humanitatis. Hunc virum propheta Jeremias
considerans, ait:
Femina circumdabit virum
(Jr, 31, 22). Hunc Zacharias monstrat, dicens:
Ecce vir, Oriens nomen ejus
(Za, 6, 12). Hunc beatus Petrus apostolus Judaeis praedicans,
dicit:
Jesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis,
virtutibus, et prodigiis, et signis: hunc praefinito consilio,
et praescientia Dei traditum per manus iniquorum affigentes,
interemistis
(Ac, 2, 22 et Ac, 2, 23). Hinc eidem Redemptori in via colloquens Cleophas,
ait:
De Jesu Nazareno, qui fuit propheta, potens in opere et
sermone
(Lc, 24, 19). Vir etenim fuit, qui et in hoc mundo ab Ecclesia
expulit antiquum hostem, et in inferno, moriens, alligavit.
Et quia qui moriens inferni vires comminuit, resurgens nobis aditum
reseravit aeternitatis, magnitudinem virtutis suae non solum vivendo
monstravit nobis, sed etiam moriendo et resurgendo. Quia ergo
Redemptor noster per humanitatem, quam assumpsit, magnae virtutis opera
egisse cognoscitur, recte is qui eum typo significat vir fuisse
perhibetur.
Sed quaerendum est, cur dicatur
vir unus
(S1, 1, 1). Nam si unitas haec referatur ad numerum,
superfluum videtur: unusquisque enim unus, et non duo, est.
Et sanctus Samuel, a quo ista scribuntur, contra morem scriptorum
sanctae Ecclesiae frustra inchoasse nullatenus credendus est.
Nam scriptor illius voluminis, cum beati Job vitam ad exemplum fidelium
duceret, sic exorsus est:
Vir erat in terra Hus, nomine Job
(Jb, 1, 1). Evangelista etiam Lucas, cum in principio sui
Evangelii justi sacerdotis praeconia diceret, ait:
Fuit in diebus Herodis regis sacerdos nomine
Zacharias
(Lc, 1, 5). Nam nec ille ait: Vir unus; nec evangelista: Fuit
sacerdos unus. Quid est ergo quod electus propheta contra
usum scriptorum, scribendi tale coepit exordium? Sed quia non
solum scriptor erat, sed etiam propheta, noverat de quo historia
diceret; et qui per historiam dicebatur, noverat quem
signaret. Quod ergo de historia praeter usum narrat
historiae, hoc ad usum catholicae fidei, in intellectu loquitur
allegoriae. Unde et hac nova consuetudine, simul tota
confitetur Ecclesia, quia Deus et homo unus est
Christus. Dicit ergo:
Fuit vir unus
(S1, 1, 1); quia de Deo homine loquebatur, ut deitatem, et
humanitatem ejus assereret, et non aliam suscipientis verbi, et suscepti
hominis personam, sed Dei et hominis unam, eamdemque esse apertius
demonstraret: quae tamen unitas, ad excellentiam dignitatis ejus referri
convenienter potest. Nam etsi Redemptorem alium sancta
Ecclesia non habuit, ex virtutis ostensione viros nonnullos
habuit. Dum ergo unus dicitur, incomparabilis
demonstratur.
Nam aequalem non habuit, qui dum humano generi excellenti vita, et
verbo consuluit, singulari munere dare potuit dona
Redemptionis. Unde et Paulus ait:
Abundantiam gratiae, et donationis, et justitiae accipientes;
in vita regnabunt per unum Jesum Christum
(Rm, 5, 17). Hanc excellentiae suae dignitatem per semetipsum
Judaeis improperans, ait:
Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum
non haberent
(Jn, 15, 24). Excellentiam quoque pulchritudinis ejus Psalmista
considerans dixit:
Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in
labiis tuis
(Ps, 44, 3). Singulare bonum Redemptionis Isaias in eo
testificans, ait:
Vere languores nostros ipse tulit, et iniquitates nostras ipse
portavit
(Es, 53, 4). Singularem quoque dignitatem ejus, aeternus genitor
ostendens, a magnifica gloria clamavit dicens:
Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene
complacui.
(Mt, 3, 17, Mt, 17, 5 et 1P, 2, 17). Unus vir erat, quem Petrus confitens, ait:
Non est aliud nomen datum sub coelo, in quo oporteat nos
salvos fieri
(Ac, 4, 12). Hanc excellentiae ejus magnitudinem Paulus asserit,
dicens:
Dominus exaltavit illum, et dedit illi nomen, quod est super
omne nomen
(Ph, 2, 9). Et quia excellentia virtutis ejus non solum electos
homines, sed etiam cunctos beatos angelos superat, Hebraeis hunc
praedicans Paulus, dicit:
Qui cum sit splendor gloriae, et figura
substantiae ejus, portansque omnia verbo virtutis suae,
purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram majestatis
in excelsis, tanto melior angelis effectus, quanto
differentius prae illis nomen haereditavit. Cui
enim dixit aliquando angelorum: Filius meus es tu, ego hodie
genui te? Et rursum: Ego ero illi in patrem, et
ipse erit mihi in filium.
(He, 1, 3, He, 1, 4 et He, 1, 5) Recte ergo vir unus dicitur, cui nemo
comparatur. Sed quem tantum agnovimus, audiamus jam unde
esset.
De Ramatha Sophim, de monte Ephraim
(S1, 1, 1). Ramatha, Sophim et Ephraim, Hebraica nomina
sunt, quorum primum in lingua nostra sonat, Visio consummata, secundum
vero, Specula; tertium denique, Frugifer, sive fructificans,
interpretatur. Quae autem est visio consummata, nisi Dei
omnipotentis cognitio perfecta? Hanc profecto consummatam
visionem doctor Gentium insinuat, dicens:
Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad
faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et
cognitus sum
(1Co, 13, 12). Et quid specula, nisi illa angelorum sublimitas
intelligitur? Specula quippe in sublimi, ad clariorem
visionem eligitur. Ramatha autem Sophim recte dicitur: quia
illa Conditoris nostri perfecta cognitio, a solis illis beatis civibus
haberi potest, qui in superna illa sublimitate consistunt.
Jubar quippe aeterni luminis in sui plenitudine, non in imo praesentis
exilii, sed de statu respicitur aeternae sublimitatis. Unde
bene Ramatha Sophim in monte Ephraim sita perhibetur. Quis
est enim mons Ephraim, nisi coelum? Mons quippe est frugifer,
qui aeternae pulchritudinis flores, et fructus indeficientis gaudii,
semper profert. Bene autem, et Ramatha, et Sophim in Ephraim
monte sita perhibetur, quia illa omnipotentis Dei aeterna visio, et
altitudo illa civium beatorum, non in terra habetur, sed in
coelo. De Ramatha namque se esse insinuans, ait:
Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem
(Jn, 10, 15). Hinc iterum dicit:
Nemo novit Filium nisi Pater, et Patrem nemo novit
nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare
(Lc, 10, 22 et Mt, 11, 27). De specula, hoc est sublimi fuit, qui et Judaeos
increpans, dicit:
Vos de deorsum estis, ego autem de supernis sum: vos de hoc
mundo estis, ego autem non sum de hoc mundo
(Jn, 8, 23). De monte Ephraim fuit, qui dicit:
Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi
(Jn, 6, 51). De monte Ephraim eum fuisse Joannes Baptista
affirmans, ait:
Qui de coelo venit, super omnes est
(Jn, 3, 31). Hinc Psalmista ait:
A summo coelo egressio ejus
(Ps, 18, 7). Hinc Gentium doctor ait:
Secundus homo de coelo, coelestis
(1Co, 15, 47). Vir ergo, qui unus fuisse asseritur, de Ramatha
Sophim de monte Ephraim exstitisse perhibetur: quia qui inter omnes
natus supra omnes enituit, inde tantus in terra apparuit, quia de coelo
venit. De Ramatha quippe Sophim fuit, quia etsi
incomparabilis hic refulsit, magnitudo tamen excellentiae ejus non
capitur, nisi ubi ejus perfecta cognitio aeternis civibus
exhibetur. Nam hic eum in excellentia virtutis aspexerat,
quid dicebat:
Quod vidimus, et audivimus, et manus nostrae contrectaverunt
de verbo vitae
(1Jn, 1, 1). Sed quia magnitudinem excellentiae ejus non viderat,
in Ramatha eam nobis repromittit, dicens:
Cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum;
sicuti est
(1Jn, 3, 2).
Potest autem hujus montis nomine, beatissima semper virgo Maria Dei
Genitrix designari: mons quippe fuit, quae omnem electae creaturae
altitudinem electionis suae dignitate transcendit. An non
mons sublimis Maria, quae ut ad conceptionem aeterni Verbi pertingeret,
meritorum verticem supra omnes angelorum choros, usque ad solium
deitatis erexit? Hujus enim montis praecellentissimam
dignitatem Isaias vaticinans, ait:
Erit in novissimis diebus, praeparatus mons domus Domini in
vertice montium
(Es, 2, 2). Mons quippe in vertice montium fuit, quia altitudo
Mariae supra omnes sanctos refulsit. Nam sicut mons
altitudinem, ita domus designat habitationem. Mons quippe et
domus apte dicitur, quae dum incomparalibus est illustrata meritis, Dei
unigenito, in quo recumberet, sacrum praeparavit uterum. Nam
mons in vertice montium Maria non fieret, si supra angelorum
altitudinem, hanc divina fecunditas non levaret. Et domus
Domini non fieret, si in ejus ventre, per assumptam humanitatem, verbi
divinitas non jaceret. Sed recte mons frugifer dicitur, de
qua optimus fructus, id est novus homo generatur, quam certe in
fecunditatis suae gloria pulchram, ornatamque propheta respiciens, ait:
Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus
ascendet
(Es, 11, 1). De hujus namque montis fructu, David Deo exsultans,
ait:
Confiteantur tibi populi Deus, confiteantur tibi populi
omnes, terra dedit fructum suum
(Ps, 66, 6 et Ps, 66, 7) [mauvais référencement: Ps, 66, 6]. Terra quippe fructum suum dedit, quia quem Virgo
peperit, non concepit materiali opere, sed sancti Spiritus obumbratione
(voir: Lc, 1, 35)
. Hinc eidem regi et prophetae a Domino dicitur:
De fructu ventris tui ponam super sedem tuam
(Ps, 131, 11). Hinc Isaias ait:
Erit fructus terrae sublimis
(Es, 4, 2). Nam quem Virgo genuit, non solum homo sanctus fuit,
sed etiam potens Deus. De hoc fructu ad eamdem beatam
Virginem, Elisabeth salutante, dicitur:
Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris
tui
(Lc, 1, 42). Recte igitur mons Ephraim dicitur, quae dum
ineffabili dignitate divinae generationis attollitur, in ejus fructu,
arida humanae conditionis germina revirescunt. Vir igitur de
Ramatha Sophim factus est de monte Ephraim: quia qui per divinitatis
suae potentiam angelos condidit, de carne praecelsae Virginis, formam
suscepit humanitatis. Et quia per humanitatem, quam
assumpsit, non ex infidelibus, sed ex fidelibus nasci voluit, sequitur:
Filius Hieroboam, filii Heliu, filii Thau, filii
Suph
(S1, 1, 1).
Quatuor quippe patrum nomina assignantur: quia dum ex fideli populo
Dominus carnem sumpsit, eos per humanitatem patres habuit, quos totidem
principalium virtutum gloria illustravit. Unde et non ad
infidelem aliquem, sed ad fidelem Abraham divina promissione dicitur:
In semine tuo benedicentur omnes gentes terrae
(Gn, 22, 18). Hinc evangelista Matthaeus generationis ejus ordinem
texens, ait:
Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii
Abraham
(Mt, 1, 1). Hinc per semetipsum Samaritanae mulieri loquitur,
dicens:
Salus ex Judaeis est
(Jn, 4, 22). Hinc Paulus ait:
Quorum adoptio est filiorum, et gloria, et
testamentum, et legislatio, et obsequium, et promissa: quorum
patres, ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super
omnia Deus benedictus in saecula
(Rm, 9, 4 et Rm, 9, 5). Quibus profecto, quia et prudentia adfuit in
cognitione rerum; justitia, qua cognita disponere recta cuperent;
fortitudo, qua exequi quae vellent, bona potuissent; temperantia, per
quam discrete cuncta perficerent, apte quaternario numero
designantur.
Sequitur:
Ephrathaeus
(S1, 1, 1). Qui autem de Ephraim monte asseritur, cur
Ephrathaeus esse perhibetur? Sed hoc ad litteram patet, quia
videlicet de Ephraim monte esse aliquis potuit, qui de tribu Ephraim
natus non fuit. Dicitur ergo Ephrathaeus, ut qui ex loco
ostenditur, de stirpe etiam propaginis agnoscatur. Quia vero
Ephrathaeus fructificans dicitur, recte hoc personae Redemptoris
adscribitur, qui prophetae vaticinio praedicatur:
Erit tanquam lignum, quod plantatum est secus decursus
aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo
(Ps, 1, 3) [mauvais référencement: Ps, 1, 4]. Nam in praefinita apparens plenitudine temporum,
coelestis doctrinae flores, in poma vertit electorum; et quotquot sibi
conjunxit ex humano genere, quasi tot fructus protulit ad aeternitatem:
quo in loco dum Redemptoris vita describitur, latenter etiam diaboli
perditio demonstratur. Nam de monte Ephraim fuit, et tamen
Ephrathaeus non fuit: quia de coelo quidem cecidit, sed arbor pessima
bonum fructum non dedit.
Qui habebat duas uxores, nomen uni Anna, nomen secundae
Phenenna: fueruntque Phenennae filii, Annae vero non erant
liberi.
(S1, 1, 2)
Quid per Phenennam, nisi Synagoga exprimitur? Et quid per
Annam, nisi sancta Ecclesia figuratur? Phenennae quippe filii
fuisse referuntur: quia cum Redemptor noster in carne apparuit, per
Legem, quam dederat, per prophetas, quos miserat, editos in fide
synagogae filios invenit. Annae autem non erant liberi, quia
novitia tunc, et coelesti sponso nuper conjuncta sancta Ecclesia,
praedicando adhuc nequaquam pariebat. Unde et ei ejusdem
sponsi voce in Cantico dicitur:
Soror nostra parvula est, et ubera non habet
(Ct, 8, 8). Vel certe non pro inaequalitate aetatis filios non
habuisse dicitur, sed per infecunditatem sterilitatis. Quae
est ergo sterilitas Annae, nisi obduratio Judaeae? Quae enim
dura corda Judaeorum ad Redemptoris fidem convertere non potuit, nimirum
sterilis fuit. Sed notandum, quia Phenenna, quae prius parere
dicitur, uxor secunda nominatur. Prius quippe synagoga in
fide filios edidit, sed tamen dignitate sanctae Ecclesiae minor
fuit. Secunda igitur uxor exstitit, non tempore conjugalis
copulae, sed inaequalitate praerogativae. Sequitur:
Et ascendebat vir ille statutis diebus de civitate sua, ut
adoraret et immolaret Domino Deo exercituum in Silo.
(S1, 1, 3)
Quae enim spiritalis civitas Redemptoris, nisi Scriptura sacra
exstitit? Haec nimirum civitas suis civibus tot defensionum
munimina contulit, quot praecepta; tot arma eis praebuit, quot consilia
salutis. Quid autem fuit Redemptori nostro ascendere, nisi in
humanitatis forma, divinitatis suae alta revelare? Et quia in
sacra Scriptura cognoscitur, de civitate sua recte ascendere
perhibetur. Statuti vero dies sunt promissiones de se, in
sanctis Scripturis positae. Dies quippe sunt, quia ad
cognoscendum eum, electis lucent. Statuti quoque dies sunt,
quia ab antiquis Patribus in eodem sacro eloquio eos esse positos non
ignoramus. Diem namque ascensus ejus praefigebat Moyses, cum
dicebat:
Prophetam vobis suscitabit Dominus de filiis vestris, tanquam
me ipsum audietis
(Dt, 18, 18). Diem quoque statuebat, qui dicebat:
Non deficiet sceptrum de Juda, et dux de femore ejus, donec
veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio
gentium
(Gn, 49, 10). Diem hujus ascensus statuens, ait Michaeas:
Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in
principibus Juda: ex te enim exiet dux, qui regat populum meum
Israel
(Mi, 5, 2). Hinc Isaias ait:
Ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, et vocabitur
nomen ejus Emmanuel
(Es, 7, 14). Quotquot enim de illo Legis et prophetarum
promissiones sunt, tot statutos dies ad ejus ascensum
intuemur. Nam velut in statutis diebus ascendebat, cum
Judaeis dicebat:
Scrutamini Scripturas, in quibus vos putatis aeternam habere
vitam, quia ipsae sunt, quae testimonium perhibent de me
(Jn, 5, 39). Hinc iterum dicit:
Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim
ille scripsit
(Jn, 5, 46). Statutis ergo diebus ascendit, quia promissionum
insignia, quae in sanctis Scripturis posuit, apparendo
monstravit. Possunt autem statuti dies intelligi promissi in
adventu ejus splendores miraculorum. Quos nimirum dies
propheta Isaias statutos intuens, ait:
Dicite pusillanimis: Confortamini, et nolite
timere: ecce Deus noster ultionem adducet retributionis;
Deus ipse veniet, et salvabit nos. Tunc
aperientur oculi caecorum, et aures surdorum audient: tunc
saliet, sicut cervus, claudus; et aperta erit lingua
mutorum
(Es, 35, 4, Es, 35, 5 et Es, 35, 6). Sed qui dies statutos ad ascensum Redemptoris
agnovimus, utrum in eis ascenderit, videamus. Requisitus
namque a Joanne, si ipsum, an alium exspectarent, respondit missis
discipulis, et ait:
Ite et dicite Joanni quae vidistis et audistis: caeci vident,
claudi ambulant, leprosi mundantur, pauperes evangelizantur; et
beatus homo, qui non fuerit scandalizatus in me
(Lc, 7, 22 et Lc, 7, 23) [mauvais référencement: Lc, 7, 19]. Statutis ergo diebus ascendit, qui ut ab electorum
suorum cordibus vetusti erroris caliginem pelleret, tot promissorum
miraculorum splendoribus radiavit. Sed ascendit, ut adoraret
et immolaret, quia ad hoc cognosci voluit, ut moriendo redimeret, quos
vivendo docuisset. Adoravit quippe, quia in exemplum
electorum se Deo Patri totum humilem, et abjectum per obedientiam
praebuit. Immolavit autem, quia qui nobis exempla humilitatis
vivendo dedit, se Deo Patri in ara crucis oblationem et hostiam
tradidit, et quos vivendo docuit, moriendo redemit. Utrumque
enim nobis valde necessarium novit, et ideo alterum sine altero non
impendit. Nam cum natus esset in Bethlehem Judae, eum fraude
Herodes ad interficiendum quaesivit
(voir: Mt, 2, 13)
; sed si tunc Redemptor moreretur, immolaret utique, et non
adoraret: quia victima moriendo fieret, sed quos morte debebat liberare,
nequaquam vivendo docuisset. Et si vivendo nos docens, mori
contemneret, profecto adoraret et non immolaret. Ut ergo
adoraret, persequentem se regem in Aegyptum fugit, et ut immolaret,
dissuadenti Petro exprobravit, dicens:
Vade retro, satana, non enim sapis ea quae Dei sunt, sed quae
hominum
(Mt, 16, 23). Adorare namque se insinuans, ait:
Non veni facere voluntatem meam, sed ejus qui misit
me
(Jn, 6, 38). Hinc item dicit:
Quae ei sunt placita, facio semper
(Jn, 8, 29). Immolare etiam se insinuans, ait:
Propterea me diligit Pater, quia ego pono animam
meam, et iterum sumam eam: nemo tollit eam a me, sed ego
pono eam a meipso. Potestatem habeo ponendi eam,
et iterum sumendi eam
(Jn, 10, 17 et Jn, 10, 18). Et paulo ante:
Ego sum Pastor bonus, qui pono animam meam pro ovibus
meis
(Jn, 10, 11) [mauvais référencement: Jn, 11]. Immolare eum Paulus intuens ait:
Tradidit semetipsum pro nobis oblationem, et hostiam Deo in
odorem suavitatis
(Ep, 5, 2). Ascendit ergo, ut adoraret, et immolaret: quia ad hoc
se tot miraculis ostendit, ut nos verbis et exemplis instrueret, et
mortem nostram moriendo superaret.
Sed notandum, quia cum ad immolandum Ephrathaeus ascendere dicitur,
Deus omnipotens, cui immolat, Deus exercituum nominatur. Cur
hoc fieri cognoscitur nisi quia Redemptoris morte non unus Judaicus
populus, sed omnes Gentes redimebantur? Quid enim sunt
fideles multitudines nationum, nisi Dei omnipotentis
exercitus? Hos nimirum exercitus ad regis sui triumphum
Psalmista exsultare cohortans, ait:
Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce
exsultationis
(Ps, 46, 2) [mauvais référencement: Ps, 46]. Hos convenire item intuens, dixit:
Omnes gentes, quascunque fecisti, venient, et adorabunt coram
te, Domine, et honorificabunt nomen tuum
(Ps, 85, 9). Dicitur ergo Dominus exercituum, quia profecto per
mortem Dominicam non solum electa Judaea colligitur, sed omnes gentes ad
Dei omnipotentis servitium perducuntur; quae dum contra occultos hostes
fideles acies virtutum armis robustas ducunt, per gloriam triumphi ad
superna regna perveniunt.
Locus etiam immolationis declaratur, quia dicitur:
In Silo
(S1, 1, 3). Silo enim missus, sive missio
interpretatur. Quid namque per hanc missionem, nisi summi
Patris injunctum unigenito praeceptum obedientiae designatur?
quid est etiam quod in Silo immolare dicitur, nisi quia non aliter se
morti dedit, quam a Patre mandatum habuit? Non quippe
immolaret in Silo, si aliter moreretur, quam praeceptum a Patre
habuisset. Unde et per semetipsum dixit:
Sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio
(Jn, 14, 31). Hinc Paulus ait:
Factus obediens Patri usque ad mortem crucis
(Ph, 2, 8). In Silo igitur et adoravit, et immolavit: quia tam
vivendo, quam moriendo, Patris sui voluntatem fecit.
Sequitur:
Erant ibi duo filii Heli, Ophni, et Phinees, sacerdotes
Domini.
(S1, 1, 3)
De quibus recte quaeritur, cur dicantur sacerdotes Domini, qui non
valde inferius Belial filii esse referantur? Sed si ad
litteram simpliciter istud de Heli filiis quaeritur, facile respondetur:
quia eo tempore sacerdotes Domini dicti sunt, quando simulacrorum
sacerdotes ex deorum falsorum nominibus censebantur. Cum ergo
dicuntur sacerdotes Domini, per insignia fidei, a simulacrorum
cultoribus discernuntur. His enim verbis eorum fides, et non
vita praedicatur: quia et pravitatem exercebant operis, sed non errabant
in fide Conditoris. Quod tamen et tempore divinae
incarnationis Judaeae praelatis convenienter adscribitur. Qui
nimirum sacerdotes duo esse referuntur, et hoc ipsum non refertur ad
virtutis laudem, sed ad calliditatis reprehensionem. Unde et
per semetipsum Dominus eis comminatur, dicens:
Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui similes estis
sepulcris dealbatis, quae a foris videntur pulchra, intus sunt
plena ossibus mortuorum
(Mt, 23, 27).
Sed quid est, quod ibi esse referuntur? Si enim Silo, id est
missio, illam summi Patris praeceptionem significat, quomodo praelati
Judaeae ibi fuerunt, qui eum, cui injuncta fuit, non recipiendo venerati
sunt, sed expellendo peremerunt? Ibi tamen fuerunt, quia etsi
crudeliter saevierunt in mortem Domini, ex illa tamen crudelitate non
sunt consecuti, quod saeviendo statuerunt, sed aeterni Patris consilium
in ejus unigeniti morte complebant. Consilium namque eorum
fuit, ut eum ideo morti traderent, ne in ipsum populus credere
potuisset; sed qui persecutores suos injunctae sibi paternae
praeceptionis adjutores habebat, mortuus resurrexit, et omnis mundus in
eum credidit. Ibi enim erant filii Heli, Ophni, et Phinees,
id est in missione: quia Redemptor noster ad implendam Patris sui
voluntatem, Judaeorum praelatos fautores habuit; quamquam ipsi se ei
nequaquam favere crederent, quem occidere non pavissent. Unde
et sequitur:
Venit ergo dies, et immolavit Helcana, deditque Phenennae, et
filiis, et filiabus ejus partes.
(S1, 1, 4)
Quem diem istum esse credimus, nisi quem Scripturae sacrae testimonio
Isaias statuit, dicens:
Tanquam ovis ad occisionem ducetur, et sicut agnus coram se
tondente obmutescet, et non aperiet os suum
(Es, 80, 7)? Venit quippe dies, cum claritas promissi oraculi
tempus ostendit Dominicae passionis. Tunc immolavit Helcana,
quia se Redemptor noster aeterno Patri in sacrificio nostrae
absolutionis per mortem crucis obtulit. Tunc Phenennae et
filiis et filiabus ejus dedit partes, quia nimirum electos Judaeae, quos
apud inferos reperit, ad paradisi gaudia reportavit. Partes
quippe eorum, sunt dona gaudiorum perennium. Unde et
Psalmista sortis suae situm eligens, ait:
Portio mea, Domine, sit in terra viventium
(Ps, 141, 6). Bene autem seorsum Phenenna et filii et filiae
seorsum in accipiendis partibus nominantur. Phenenna quippe
doctores Judaeae significat, filii vero validiores auditores ejus,
filiae autem infirmiores, ipsius subditos designant. Seorsum
ergo mater, et filii, et filiae memorantur: quia propter disparia
electorum veterum merita, aequalia eorum praemia non fuerunt.
Sequitur:
Annae autem dedit partem unam tristis: quia Annam
diligebat.
(S1, 1, 5)
Quid est, quod cum partes Phenennae, et filiis, et filiabus dedit,
tristis nequaquam fuit: cum vero partem unam Annae tribuit, tristis
fuisse perhibetur? Sed quid est una pars Annae, nisi
temporalis afflictio sanctae Ecclesiae? Hanc namque ei partem
dabat, cum dicebat:
Amen amen dico vobis, quia plorabitis, et flebitis vos,
mundus autem gaudebit, vos vero contristabimini
(Jn, 16, 20). Hanc partem ei dabat, cum Ananiae Paulum commendaret,
dicens:
Vade, quia vas electionis est mihi iste, ut portet
nomen meum coram gentibus, et regibus, et filiis Israel: ego
enim ostendam ei, quanta eum oporteat pro nomine meo
pati
(Ac, 9, 15 et Ac, 9, 16). Unde in ejus acceptione idem doctor Gentium
gloriatur, dicens:
Adimpleo ea, quae desunt passionum Christi in corpore
meo
(Col, 1, 24). Hinc iterum dicit:
Ego stigmata Jesu in corpore meo porto
(Ga, 6, 17). Hinc ait:
Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu
Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego
mundo
(Ga, 6, 14). Unam quippe partem a sponso susceperat, qui gloriari
in sola cruce disponebat. Cum ergo partes Phenennae tribuit,
Helcana tristis non fuit; quia Redemptor noster electos synagogae, post
mortis triumphum; paradisi gaudiis jam laetus reddidit. Annae
autem partem tristis tribuit, quia non compati ei non poterat, quam
mortis conjugem relinquebat, et crucis haeredem. Unde et
patiente Stephano, apertis coelis, Jesus stare perhibetur
(voir: Ac, 7, 55)
. Stare enim ejus compati est.
Quod autem subditur,
quia Annam diligebat
(S1, 1, 5), utriusque rei causa intelligi convenienter
potest. Nam sive hunc ideo tristem esse quis accipiat, quia
Annam diligebat, sive idcirco ei partem unam tribuisse, a bono
intellectu non vacat. Si enim non diligeret, compati ejus
passionibus nequaquam vellet. Nam cur illa de Aegypto
educitur, nisi quia ad passionem invitatur? Sed ei lacte, et
melle emanantia loca promittuntur. Bene igitur cum ei partem
unam dare dicitur, diligere eam perhibetur: quia nimirum Redemptor
noster sanctae Ecclesiae, etsi crucis suae laborem credidit,
excellentiora ei valde in coelo constituit dona
retributionis. Cujus nimirum passionis incrementa edisserens
subdit, atque ait:
Dominus autem concluserat vulvam ejus.
Affligebat quoque eam aemula ejus, et vehementer angebat in
tantum, ut exprobraret ei, quia concluserat Dominus vulvam
ejus.
(S1, 1, 6 et S1, 1, 7)
Vulvam quippe sanctae Ecclesiae Dominus clausit, quia summo ejus
judicio repulsum Judaeorum populum in Redemptoris nostri fide generare
non potuit. Quam nimirum ejus aemula afflixit, quia contra
eam synagoga minis atque exprobrationibus saevit. Sed ei quam
nec minae neque contumeliae fregerant, etiam tormento poenas
inferebat. Bene itaque eam non solum affligere, sed
vehementer angere perhibetur: quia repulsa Judaea contra electam
Ecclesiam cum terrore minarum, movit, et plagis caedit. Unde
et de persequente tunc Saulo, in Apostolorum Actibus dicitur:
Saulus adhuc spirans minarum, et coedis in discipulos
Domini, accessit ad principem sacerdotum, et petiit ab eo
epistolas in Damascum, ut si quos inveniret hujus viae viros,
vinctos perduceret in Jerusalem
(Ac, 9, 1 et Ac, 9, 2). Qui enim minas et caedes spirabat, nimirum eam, quam
non bene aemulabatur, Ecclesiam non solum affligebat, sed etiam
angebat. Nam ejus aemulum se fuisse fatetur, dicens:
Audistis enim aliquando conversationem meam in
Judaismo, quoniam supra modum persequebar Ecclesiam Dei, et
expugnabam illam, et proficiebam in Judaismo supra multos
coaetaneos meos in genere meo, abundantius aemulator existens
paternarum mearum traditionum
(Ga, 1, 13 et Ga, 1, 14). Et quia in tantae damnationis profundum Judaea
cecidit, ut inde laetetur, quod aeterna Dei animadversione projicitur,
subjunctum est:
In tantum, ut exprobraret ei, quod dominus conclusisset
vulvam ejus
(S1, 1, 6). Adhuc quippe pro magno habebat, quod
converti ad fidem non praevalebit. Quasi ergo magnitudinem
caecitatis ejus propheta admirans, ait: Tanta caligine erroris
deprimitur, ut inde bonis insultet, quod ipsa bona fieri ultra non
potest. Cui profecto pereunti quia sancta Ecclesia condoluit,
sequitur:
Porro Anna flebat
(S1, 1, 7)
Nam et doloris sui lamenta protulit, dicens.
Tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi
meo: optabam quidem et ipse anathema fieri pro fratribus meis a
Christo, qui sunt cognati mei secundum carnem
(Rm, 9, 2 et Rm, 9, 3). Et quia de eorum conversione gaudium non recepit,
subditur:
Et cibum non capiebat.
(S1, 1, 7) Cibum denique caperet, si de Judaeae integra
conversione laetitiae refectionem habuisset. Quae ergo flevit
cibum non accepit, quia quae de pereunte Judaea doluit, de ejus salute
gaudium non recepit. Sed cibus laetitiae, qui de Judaeorum
conversione non datur sanctae Ecclesiae, per sponsi cohortationem
porrigitur. Nam verba praedicationis ejus, etsi auditores non
recipiunt reprobi, non tamen vacant a mercede retributionis.
Omnipotens enim Deus, et hoc remunerat quod sine reproborum profectu
reprobis impenditur; et quod electis praedicatoribus adversitatis
ingerunt, per libram aequi examinis in lucro eis pensat
retributionis. Unde apte subinfertur:
Dixit ergo ei Helcana vir suus: Anna, cur
fles? Et quare non comedis? Et
quamobrem affligitur cor tuum? Numquid non ego
melior sum tibi, quam decem filii?
(S1, 1, 8)
Quasi ergo per internae inspirationis solatium menti doctoris Redemptor
dicat: Frustra de amisso lucro praedicationis quereris, quae eo
abundantiorem fructum recipis, quo affectum charitatis etiam inimicis
impendis. Inde igitur doles, unde gaudere
debuisses. Et quia ipse est electorum praemium, interrogat
dicens:
Numquid non ego melior sum tibi, quam decem
filii?
(S1, 1, 8) Decem namque filios Anna pareret, si
primitiva Ecclesia Judaeorum populum sub decalogo Legis positum in fide
genuisset. Et quia nonnulli praedicando prosunt aliis, qui
per multa displicent Conditori, ratione ostenditur, quia melior vir suus
Annae, quam decem filii sunt. Potest autem et per hoc quod
cur fleat, inquiritur, ipsius Judaeae perditio designari.
Quasi dicat: Otiose plangitur, cui justorum prece nequaquam
indulgetur. Cum ergo subsequenter interrogat:
Quare non comedis?
(S1, 1, 8) Profecto ei gaudium de conversione
gentilitatis intimatur. Quasi ergo dicat: Cum orbem universum
parere debeas, frustra non gaudes, quod ea, quae projecta est, erroris
tenebras non relinquat. Sequitur:
Surrexit ergo Anna, postquam comederat, et biberat in
Silo, Heli sacerdote sedente super sella ante postes templi
Domini, et cum esset amaro animo oravit ad Dominum flens
largiter.
(S1, 1, 9 et S1, 1, 10)
Quid enim fuit tunc sanctae Ecclesiae manducare, nisi cibum solatii divina cohortatione suscipere? Et bibere ei quid exstitit, nisi de infusa sibi internae consolationis suavitate gaudere. Nam si cibus confortat, potus exhilarat; cibum ergo sumimus, quando visis aeternis praemiis, inter adversa roboramur. Et quasi post cibum bibimus: quia ubi se mens electi in aeternorum bonorum cogitatione roborat, eo copiosius gaudet inter magna adversa quae sustinet, quo magnis laboribus ampliores repositas in coelo retributiones videt. Audax quippe superna refectione tunc reddita, vires renovat, ut tanto fortius terrena despiciat, quanto eam supernorum amor exaltat. Bene itaque postquam manducavit et bibit, surgere Anna memoratur. Surrexit namque, quia ad praedicationis instantiam animum reformavit.
Et quia Judaicus populus adhuc sacrificiorum ritus, adhuc et honorem legalis magisterii, et sublimitatem pontificalis dignitatis habebat, super sellam Heli sacerdos sedere perhibetur. Quod tamen Legis magisterium, quia non spiritaliter, sed carnaliter exhibere poterat, non intra templum, sed ante postes templi sedebat. Quid est enim templum Domini, nisi spiritalis intelligentia sanctarum Scripturarum? Postes autem templi sunt Lex et Prophetia. Unde et in monte Dominus in medio Moysi et Heliae transfiguratus apparuit (voir: Mt, 17, 3 et Lc, 9, 30) : quia tunc divinitatis ejus splendor aspicitur, cum non in occidente littera (voir: 2Pi, 1) , sed in spiritalis Legis et prophetiae significatione, ejus sacramenta requiruntur. Heli ergo sedebat ante postes templi, id est foris, quia doctores synagogae a spiritali Scripturarum intelligentia expulsi erant, et tamen in subversione subjecti populi, auctoritatem habebant magisterii, et dignitatem praelationis. Anna autem amaro animo flevisse scribitur.
Et quia potum Annae ad laetitiam retulimus sanctae Ecclesiae, quae
laetari ostenditur, amaro animoflevisse quomodo narratur? Sed
rationabiliter intelligi potest, quia ad laetandum hanc contemplatio
supernae retributionis extulerat, et compassio repulsae Judaeae in
amaritudinem animi afficiendo concitavit. Inter turbines
quippe magnae persecutionis deprehensa, revelatis sibi supernis
praemiis, exsultavit, sed in amaritudinem incidit, quia electum prius
populum perire conspexit. Unde et orans largiter flere
describitur, ut tantae affectionis munere, populi sui salutem a Domino
impetrare potuisset. Potest et hoc totum aliter
intelligi. Nam in Silo, id est in ministerio, quo missa est,
manducavit; quia etsi omnem Judaeorum populum lucrifacere non potuit,
plures tamen ex eo ad Redemptoris fidem praedicando
convertit. Unde et praedicante Petro, una die quinque millia
hominum
(voir: Ac, 4, 4)
, altera vero, tria millia crediderunt
(voir: Ac, 2, 4)
. Et quia quod bibimus, facilius glutire possumus, quam
quod manducamus: manducavit Anna et bibit, quia difficile alios, alios
vero facile praedicando convertit. Nam et ad praedictam Petri
praedicationem plura millia uno momento crediderunt, sed Paulus non ante
credidit, quam ipsis praedicatoribus per minas et caedes vehementer
obstitit. Postquam autem manducavit, et bibit in Silo Anna,
surrexit: quia ut eos, qui erant praedestinati ad aeternam vitam, de
Judaea abstulit, sese ad praedicationem Gentium praeparavit.
Sed qualem gignere appetebat, ostenditur per hoc, quod additum est:
Et votum vovit, dicens: Domine exercituum, si respiciens
videris afflictionem famulae tuae, et recordatus mei fueris, nec
oblitus ancillae tuae, dederisque servae tuae sexum virilem,
dabo eum Domino omnibus diebus vitae suae, et novacula non
ascendet super caput ejus.
(S1, 1, 15)
Quid est, quod Anna virilem sexum a Domino postulat, nisi quia eos,
quos sancta Ecclesia parere praedicando appetit, Evangelica perfectione
fortes esse concupiscit? In comparatione quippe Evangelicae
perfectionis, opera illa Legis, quae videbantur fortia, non fuerunt
fortia, sed infirma. Ibi enim mandatum est:
Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum
(Lv, 19, 18). In Evangelio autem Dominus praecipit, dicens:
Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt
vos
(Mt, 5, 44). Ibi immunditia fornicationis a corpore reciditur, ut
fortitudo conversationis, quasi virili sexu praecellat, etiam a corde
immunda cogitatio resecatur:
Qui viderit, inquit, mulierem ad concupiscendum
eam, jam maechatus est eam in corde suo
(Mt, 5, 28) [mauvais référencement: Mt, 5, 82]. Synagoga igitur, quae infirmitate praeceptorum
Judaicum populum genuit, non peperit sexum virilem, sed potius
muliebrem. Anna itaque dum virilem sexum sibi dari a Domino
postulat, quid aliud exoptare cernitur, nisi tales per Evangelium
gignere, qui fortes appareant, et exteriori munditia corporis, et
interna charitate?
Et quia de conversione gentilium humanam gloriam praedicatorum ordo non
appetit, subjectum est:
Dabo eum Domino omnibus diebus vitae suae
(S1, 25, 28). Domino namque filium dat qui de eo quem
praedicando gignit aliquid suis laudibus non usurpat. Omnibus
quoque diebus vitae suae hunc Domino tribuit, qui de virtutibus, in
quibus subditus meliorando proficit, propriis favoribus nihil
ascribit. Dies namque vitae electi subditi sanctae virtutes
sunt, quae ejus animam coruscando illuminant ne in via coelestis patriae
vitiorum nocte tenebrescat.
Sed perfectus ordo praedicatoris, dum favores de lucro praedicationis
habere despicit, subditorum temporalia bona ambiendo non
tollit. Unde bene quoque illic subditur:
Et novacula non ascendet super caput ejus
(S1, 1, 11). Novacula cum super caput ascendit, capillos
radit. Quid enim per capillos, qui corpori superfluunt, nisi
abundans terrenae substantiae copia designatur? Et quid per
novaculam, nisi malorum pastorum cupiditas exprimitur? Qua
novacula nati filii caput raditur, cum bona subditorum per praedicatorum
cupiditatem rapiuntur. Hinc namque et delinquenti Judaeae per
prophetam dicitur:
Pastores tui lupi vespere non relinquentes in mane
(So, 3, 3). Vespere namque pastores lupi fiunt, quia
intenebrescente, atque decrescente in fine isto saeculo, rapere
subditorum bona non metuunt. Qui in mane non relinquunt, quia
dum temporalibus inhiant, inalbescente adventu futuri judicii, danda
sibi praemia non reservant. Quos nimirum Michaeas denotat,
dicens:
Prophetae qui seducunt populum meum, qui mordent dentibus
suis, et praedicant pacem; et si quis non dederit in ore eorum
quidpiam, sanctificant super eum praelium
(Mi, 3, 5). Prophetae quippe populum Domini seducunt, cum
praedicatores reprobi auditorum suorum judicia confundunt. Et
mordentes dentibus pacem nuntiant, quia in appetitu suae rapacitatis,
dum terrena flagitiosorum dona suspiciunt, eis divinae indulgentiae
securitatem pollicentur. Super ipsos autem praelium
sanctificant, qui in ore eorum aliquid non dant, quia justos etiam
districtis sententiis terrent, qui eis pro voto terrena non
exhibent. Qui nimirum super caput filii novaculam ponunt, dum
praetextu charitatis coelestia praedicant, ut eis terrena per
cupiditatem tollant. Hanc certe novaculam quod sancta
Ecclesia in praedam subditorum non habeat, doctor egregius in semetipso
ostendit, dicens:
Non quaero datum, sed quaero fructum
(Ph, 4, 77). Hinc item dicit:
Qui Evangelium annuntiat, de Evangelio
vivat. Ego autem non sum usus hac
potestate
(1Co, 9, 14 et 1Co, 9, 15). Qui enim necessaria non curat a subditis alimenta
percipere, ostendit plane qua mundani contemptus sublimitate lucra
turpia et illicita dona confutaret. Anna igitur dum novaculam
non ascensuram super caput filii vovet, aperte mores sanctae Ecclesiae
insinuat, quae ad aeternam vitam electos loquendo parturit, sed
temporalia bona eorum per avaritiam nunquam tollit. Sed quia
hoc de Anna adhuc vovente, et non pariente dicitur, apte subinfertur:
Factum est autem, dum illa multiplicaret preces coram Domino,
ut Heli observaret os ejus.
(S1, 1, 12)
Quid fuit sanctae Ecclesiae pro pariendi desiderio preces coram Domino
multiplicare, nisi assiduis orationibus pro convertenda Synagoga
insistere? Et quid Judaico sacerdotio os ejus observare, nisi
praedicationi sanctae Ecclesiae insidiari? Os namque ejus
observavit, quia rectam praedicationem fidei reprehendere vehementer
studuit. Bene autem tunc os ejus observasse dicitur, cum illa
preces multiplicaret, quia tanto callidius ei nocere studuit, quanto
majora ejus desideria in praedicationis instantia recognovit.
Denique os ejus non observaret, sed attenderet, si praedicationem fidei
nostrae ad salutis suae fructum audire voluisset. Sequitur:
Porro Anna loquebatur in corde suo, tantumque labia ejus
movebantur, et vox penitus non audiebatur.
(S1, 1, 13)
Quid est aliud cor sanctae Ecclesiae, nisi ea quae intra se est devota
et erudita beatitudo fidelium? In corde autem suo Anna locuta
est, quia sanctae Ecclesiae praedicatio eis tantum profuit qui vero
lumine illustrandi erant ex divina praedestinatione. Quid
vero est motus labiorum, nisi signorum promotio in sanctis
praedicatoribus? Qui profecto, etsi velut foris loquentia
labia et in imo stare videbantur, dum caecis visum, auditum surdis,
vitam mortuis dabant, magnos utique meritorum motus
exhibebant. Unde et illud ingens labium sanctae Ecclesiae,
dum loquens velut in imo stare videretur, quia non solum verbo et
conversatione humilis erat, sed et signorum potestate sublimis, ut motus
sui, usque ad coelum se extulit, dicens:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20). Heli itaque tantum Annae labia mota conspexit, et
vocem penitus non audivit, quia Judaicum sacerdotium opera apostolorum
miratum est, sed ex eorum praedicatione non est promotum in
salutem. Vox itaque Annae non audiebatur, quia etsi signorum
ostensione sancta Ecclesia mirabilis erat, dum praedicationis verba
protulit, ad amorem Redemptoris extraneos accendit. Sed quid
de ea sentiat Heli, quam non intelligit? Sequitur:
Aestimavit eam igitur Heli temulentam.
(S1, 1, 13)
Hoc nimirum etiam juxta historiam Actuum apostolorum agnovimus, quia
diebus Pentecostes sancti apostoli ebrii crediti sunt, cum, accepta
sancti Spiritus plenitudine, Christi magnalia omni lingua loquerentur
(voir: Ac, 2, 4)
. Spiritualiter autem sancta Ecclesia ebria creditur,
quam Judaea non aestimat vera asserere, sed haeretica, et falsa
praedicare. Ebria tamen erat, non potatione erroris, sed
repletione Spiritus sancti. Etenim mutare cor, mentem
alienare consuevit ebrietas. Mutato autem corde pergebat, qui
nuper domos intrans, fideles quosque minis terrens, caedibus lanians,
jam eum quem persecutus Jesum fuerat verum esse omnipotentis Dei Filium
praedicabat
(voir: Ac, 9, 20)
. Unde et superioris sensus insaniam sese perdidisse
glorians, dicit:
Qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus,
sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci
(1Ti, 1, 13). Aliud cor se accepisse testificans, ait:
Nos autem sensum Christi habemus
(1Co, 2, 16). Unde et tanto attentius praedicabat, quanto in sensu
Christi vim majoris dilectionis acceperat. Sed dum ardenter
sancta Ecclesia diligeret, dum fiducialiter ea quae diligebat
praedicaret, Judaeorum sacerdotium ejus verba in onere impatientiae, non
in suavitate devotionis, habuit. Quare et sequitur:
Dixitque ei: Usquequo ebria eris?
Et quia ei silentium indicere tentavit, adjunxit:
Digere paulisper vinum, quo mades.
(S1, 1, 14)
Vinum quo madebat Anna digereret, si a fervore praedicationis sancta
Ecclesia Judaeorum minis victa tepuisset. Et quia ultro
praedicationis sensum ei subtrahere nitebantur, vinum Anna paulisper
digerere jubetur. An non digerere Annam Heli tunc jussit, cum
Judaeorum principes caesis apostolis denuntiaverunt, dicentes ne ultra
loquerentur in nomine Jesu? Sed quia illud quo madebant
digerere vinum noluerunt, respondentes, dixerunt:
Obedire oportet magis Deo quam hominibus
(Ac, 5, 29). Et iterum:
Non possumus quae vidimus et audivimus non loqui
(Ac, 4, 20). Sed quia sancta Ecclesia inter verba libertatis
virtutem mansuetudinis custodivit, sequitur:
Nequaquam, Domine mi.
(S1, 1, 15)
Dominum namque vocavit, cui ministerium praedicationis exhibuit, sed Dominum vocans, ebriam se esse abnegat; ut superiori ordini ex humilitate se subderet, et falsae objectioni ex veritate contrairet. Dominum namque eum vocans, honoravit; et ebriam se esse abnegans, quod non erat satis humiliter ostendit. Potest autem ebrietatis objectio erga sanctam Ecclesiam aliter accipi. Nam dum ministerio evangelicae praedicationis insisteret, dum ex lucro credentium, in magnam populorum gloriam veniret, eam sacerdotes Judaeorum non putabant aeternorum bonorum culmen appetere, sed terrenae sublimitatis gloriam desiderare. Dum ergo ebria vocatur, everso statu mentis, coelestia postponere et appetere terrena reprehenditur.
Sed quae labentia bona saeculi despexit, dicit:
Nequaquam, Domine mi. Nam mulier infelix
nimis ego sum.
(S1, 1, 15) Quasi dicat: Tu me labentis mundi felicitatem appetere
cogitas, sed ego tanto infeliciorem me video, quanto felicitatis meae
gaudia hinc longius recognosco. Quia vero illic me futuram
felicem credo, hic eo valde me infelicem arbitror, quo ad gloriam nullam
concupisco. Mulier quippe sancta Ecclesia dicitur pro
fecunditate, infelix nimis pro fortitudine, quia et orbem verbo paritura
erat, et orbis gloriam non posset perfecte despicere, si non eam
supernus amor mira fortitudine roboraret; vel nimis infelix fuit, quia
de perditione populi sui non parum doluit. Quam profecto
sapiens Salomon vehementer admirans, ait:
Mulierem fortem quis inveniet
(Pr, 31, 10)? Quo in loco etiam notandum est quia non dicit mulier
infelix, sed nimis ego sum. Nimis namque infelix fuit, cui
nullum de saeculo blandimentum placuit. Vel certe nimis
infelicem se asserit, quae se ab aeternae vitae gaudiis expulsam per
primae culpae meritum meminit, ad quae redire non praevalet, nisi per
multas vitae hujus tribulationes. Non enim nimis infelix
existeret, si ad perdita paradisi gaudia sine praesenti tribulatione
reverti potuisset. Hinc namque Paulus, nimiae hujus
infelicitatis aerumnam inevitabilem ostendens, dicit:
Per multas tribulationes oportet nos introire in regnum
Dei
(Ac, 14, 21). Ac si ergo detrahenti sibi Judaico sacerdotio sancta
Ecclesia respondens dicat: Tu mihi regnum ascribis in felicitate
temporis, sed meum illud est ad quod non pertingitur nisi ex afflictione
multae tribulationis, sequitur:
Vinum et omne quod inebriare potest non bibi.
(S1, 1, 15)
Vinum namque non bibit, quia de praedicationis officio temporalia lucra
non petiit. Aliud quod inebriare potest non bibit, quam in
lapsum vitiorum carnis concupiscentia non evertit. Juxta
superiorem vero sententiam vinum non bibit, quae aliquid pravitatis
haereticae non habuit in refectione. Aliud quod inebriare
potest biberet, si de verbi facundia decepta tumuisset. Quia
vero recta intentione vera docuit, subdens, ait:
Sed effudi animam meam in conspectu Domini.
(S1, 1, 15)
In conspectu namque Domini animam effundere est conceptam in mente
verbi Dei scientiam pro solo conditoris amore praedicare.
Anima quippe effunditur, cum innatus verbi Dei intellectus ad utilitatem
audientium divulgatur. Quisquis enim pro humanis favoribus,
quisquis pro terreno commodo, verbum Dei praedicat, quia res alia de
praedicatione attenditur, in conspectu Domini verbum illud animae non
profertur. Quare et doctor gentium asserit, dicens:
Non sumus, sicut plurimi, adulterantes verbum Dei, sed sicut
ex sinceritate, sed sicut ex Deo, coram Deo in Christo
loquimur
(2Co, 2, 17). Anna ergo in conspectu Domini animam suam effudit,
quia sancta Ecclesia in virtutum omnium culmine perfecta, in eruditione
fidelium magna facundiae verba protulit, sed ex vitae verbis soli Deo
placere desideravit. Cujus praedicationis etiam ministerium
commendat, dicens:
Ne putes ancillam tuam quasi unam de filiabus Belial, quia ex
multitudine doloris et maeroris mei locuta sum usque in
praesens.
(S1, 1, 16)
Quasi dicat: Quae tibi aeternae vitae bona loquitur, velut idololatra
despici non meretur. Ancillam quoque suam se esse asserit, ut
cognoscat ex nomine ministerii quia ad aeterna ei appetit lucra
famulari. Sequitur:
Quia ex multitudine moeroris et doloris locuta sum usque
in praesens
(S1, 1, 16). Quasi apertius loquatur, et dicat: Hinc
agnosce quod nihil a malo spiritu habeam, quia ex multa poena
persecutionis ad loquendum venio, et praedicationis instantiam nullis
poenis victa derelinquo. Potest etiam dolor Annae ad
affectionem sanctae Ecclesiae, moeror ejus referri ad
passionem. Ex multitudine quidem doloris locuta est, quae
pereunti Judaico populo verbum praedicationis protulit ex affectu
compassionis. Quod Paulus insinuat, dicens:
Veritatem dico in Christo Jesu, non mentior,
testimonium perhibente mihi conscientia mea in Spiritu sancto,
quoniam tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo:
optabam ego ipse anathema esse pro fratribus meis a Christo, qui
sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt Israelitae
(Rm, 9, 1, Rm, 9, 2 et Rm, 9, seq). Sed qui se ex multitudine doloris loqui insinuat, an
ex multitudine loquatur dicat:
A Judaeis quinquies quadragenas, una minus, accepi, ter
virgis caesus sum, semel lapidatus sum
(2Co, 11, 24). Sancta vero Ecclesia patienter adversa tolerans,
humiliter innocentiae, et veritatis suae virtutem manifestans, quibusdam
Judaeae sacerdotibus bonum praedicationis suae loquendo
persuasit. Quare et subditur:
Tunc ait Heli: Vade in pace, det tibi Deus Israel petitionem
quam rogasti eum.
(S1, 1, 17)
Prius quippe Heli oranti Annae prolatis contumeliis contradixit, postea
vero in ejus sibi devotione complacuit. Quid est hoc, nisi
quod Judaicum sacerdotium, et per alios sui officii ministros
praedicanti Ecclesiae obstitit, et per alios cognitae demum fidei
nostrae veritati consensit? Nam de obsistentibus dicitur, qui
caesis denuntiaverunt apostolis, dicentes ne ultra loquerentur in nomine
Jesu
(voir: Ac, 5, 40)
. De consentientibus autem idem Lucas meminit, dicens:
Plurima turba sacerdotum obediebat fidei
(Ac, 6, 7). Tunc ergo Heli pro voto fecunditatis Annae precatus
est, cum sacerdotum plurima illa turba, fidei obediens, per
praedicationem sanctae Ecclesiae electorum numerum multiplicari
desideravit. Quam certe in pace ire optavit, quia fructum
praedicationis eam desideravit consequi, sine dolore
passionis. Et quia in eorum voto sancta Ecclesia sibi
complacuit, sequitur:
Utinam inveniat ancilla tua gratiam in oculis tuis.
(S1, 1, 18) Quasi dicat: Juxta intuitum desiderii tui opus
ministerii mei subsequatur gratia divinae dispensationis.
Sequitur:
Et abiit mulier in viam suam, et comedit, et bibit, vultusque
ejus non sunt amplius in diversa mutati.
(S1, 1, 18)
In viam suam mulier abiit, quia sancta Ecclesia verbum fidei gentibus
praedicavit. Quod et apostoli Judaeis comminantes dicunt:
Quia indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur
ad gentes
(Ac, 13, 46). Quae bene mulier tunc dicitur, cum recedit, quia per
praedicationem Redemptoris exhibitura erat in gentibus fructum magnae
fecunditatis. Comedit autem, et bibit, et tamen vultus ejus
non sunt amplius in diversa mutati, quia magna lucra de conversione
gentium habuit, sed persecutionem quam in Judaea passa fuerat, etiam in
gentibus invenit. Sed ordine quo abierit edisserens, ait:
Et surrexerunt mane, et adoraverunt coram Domino; reversique
sunt, et venerunt in domum suam, in Ramatha.
(S1, 1, 19)
Quid est autem quod supra de sola Anna singulariter dicitur:
Abiit mulier in viam suam
(S1, 1, 18), nunc vero pluraliter:
Surrexerunt mane
(S1, 1, 19), nisi ut cum viro descendere cognoscatur? Et
quia vir sanctae Ecclesiae Redemptor humani generis est, qui jam ad
coelos ascenderat, cum ipsam Judaeam incredulitatis suae caligine
obrutam relinquebat, quomodo de Anna et de viro suo Helcana intelligi in
Christi et Ecclesiae typo nunc potest quod simul mane surgerent, et in
civitatem suam pariter redirent? Sed quia civitatem Ramatha,
coelestem patriam designare jam diximus, quomodo hoc sanctae Ecclesiae
convenit, quae statim ut a Judaeorum praedicatione cessavit, ad
coelestem patriam non ascendit? Verum quia resurgens a
mortuis Dominus, missis in praedicatione doctoribus loquitur, dicens:
Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem
saeculi
(Mt, 28, 20), absurdum non est ut cum eo sancta Ecclesia surgere et reverti
sentiatur. Qui enim electos suos per spiritalem praesentiam
nunquam deserit, et cum stantibus permanet, et cum abeuntibus
recedit. Ramatha vero coelestem patriam designare diximus,
sed quod nihil aliud significare possit non diximus. Quid
ergo aliud hoc in loco significat, nisi adimpletionem prophetiae in
gentium vocatione? Ramatha quippe visio consummata dicitur,
ut jam diximus. Quid vero est gentium jam impleta vocatio,
nisi prophetarum visio consummata? Nam visionem asserebat,
sed non consummatam, qui de futuro adhuc quod viderat pronuntiabat,
dicens:
Omnes gentes quascunque fecisti venient, et adorabunt coram
te, Domine
(Ps, 85, 9). Hinc item repromittit, dicens:
Adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient
ei
(Ps, 71, 11) [mauvais référencement: Ps, 71, 15]. Visio igitur consummata recte prophetarum promissio
dicitur, quia nimirum, auctore Deo, juxta eorum oracula, in Redemptorem
humani generis omnes gentes crediderunt. Mane autem cum viro
suo Anna surgere dicitur, quia sancta Ecclesia in exortu interni luminis
ad gentes transiit cum verbo praedicationis. Vel mane surgit,
quod Judaeam in nocte infidelitatis deseruit. Mane etiam
surgit, quia prosperum iter in conversione gentium invenit.
Et coram Domino adoravit, quia in repulsione Synagogae incomprehensibile
judicium venerata est omnipotentis Dei. Adoravit quippe, et
recessit, quia cum a gentis suae praedicatione pro sola Dei omnipotentis
ordinatione recederet, divino judicio per obedientiam obsecuta est quod
penetrare intelligendo non potuit. Adorans autem reversa est,
quia ministerium praedicationis in vocatione gentium adimplere
proposuit, sed tantum ejusdem praedicationis modum in superna
contemplatione quaesivit. Reverti enim praedicatoribus est ad
divinae contemplationis lumen recurrere. Inde quippe lucem
hauriunt, qua et ad venerationem fidelium luceant, et quam loquendo
auditorum suorum mentibus infundant. Hinc namque est quod
praedicator egregius ante ad tertii coeli secreta sustollitur, et sic
terrena disponere perhibetur, et paradisi secreta ingrediens verba
percipit, quae non licet homini loqui
(voir: 2Co, 12, 2)
, ut discernere et loqui utiliter foris possit. Anna
ergo reversa memoratur, quia sancta Ecclesia dum terrena disposuit,
qualiter sint eadem terrena disponenda, in ea ad quam saepe revertitur
Dei contemplatione instruitur. Et tunc demum in domum suam
venit, quia in auditorum devotione collocare se potuit, cum accedendi ad
eos modum sursum revertendo cognovit. Domum namque sanctae
primitivae Ecclesiae gentium devotio exstruxit, quam, dum sibi in eis
condidit, custodiae sollicitudine inhabitavit. Quae videlicet
domus posita in visione consummata describitur, quia non ante condi
potuit quam vocationis ejus praedictum a prophetis tempus
advenit. Sequitur:
Cognovit autem Helcana Annam conjugem suam, et
recordatus est ejus Dominus. Et factum est post
circulum dierum, concepit Anna et peperit
filium.
(S1, 1, 19 et S1, 1, 20)
Helcana Annam conjugem suam tunc cognovit, cum Redemptor noster
praefinitum tempus vocandae gentilitatis aspexit, quo dum novae sponsae,
sanctae videlicet Ecclesiae, gremio gratiam superni amoris infunderet,
novam ex ea prolem fidelium generaret. Nam velut nondum
cognoscebat eam, cum volentes transire in Asiam praedicatores a Spiritu
sancto prohibiti sunt
(voir: Ac, 16, 6)
. Hinc est, quod cum ad praedicationem Judaeae
discipulos suos mitteret, per semetipsam Veritas prohibet dicens:
In viam gentium non abieritis, et in civitates Samaritanorum
non intraveritis
(Mt, 10, 5). Quando autem cognovit Annam conjugem suam Helcana,
tunc recordatus est ejus Dominus, quia gentilitas tunc venisse in Dei
memoriam visa est, cum sancta Ecclesia, Verbo Dei per amoris gratiam
conjuncta, in salute visitatur. Quid est hoc loco circulus
dierum, nisi innumeris sancti Spiritus ostensa radiis manifestatio
divinae voluntatis? Quae profecto dum praedicatorum suorum
mentibus, in contemplatione suspensis, claritates supernae dispositionis
innumeras exhibet, nimirum, veluti plures dies, temporum circulus
clausas tenet. Circulus quippe dierum Annae conceptum
praevenit, quia sanctae Ecclesiae Verbum Dei ad docendum non ante
infunditur, quam ab ea supernae dispositionis radii plenius
agnoscantur. Quae concipiens filium peperit, quia ii quos in
fide Redemptoris parit nova conversatione robusti sunt.
Et vocavit nomen ejus Samuel, eo quod a Domino postulasset
eum.
(S1, 1, 20)
Samuel interpretatur, nomen ejus Deus. Quem ergo nobis
Samuel convenientius insinuat, quam praedicatorum ordinem, qui ad fidem
vocatus est ex gentilitate? Quia enim fortis conversatione
est, potestate sublimis, et dum in eo speciale signum gratiae divinae
conspicitur, ad venerationem praedicationis ejus devotae auditorum
turbae deducuntur, recte nomen ejus nuncupatione declaratur.
Hinc est quod ad Moysen a Domino dicitur:
Posui te in deum Pharaonis
(Ex, 7, 1). Hinc item in lege prohibens, ait:
Diis non detrahes
(Ex, 22, 28). Et notandum quia cujus nomen deus dicitur, filius,
non filia fuit, quia certe pastoralis dignitas, cum infirma
conversatione deprimitur, splendore tam celsi nominis non
ornatur. Quia igitur ordo doctorum ad evangelizandi
ministerium ex gentilitate promotus excellentiae dignitatis suae
meritorum gratia impar non fuit, recte nunc dicitur:
Vocavit nomen ejus Samuel, eo quod a Domino postulasset
eum
(S1, 7, 12). Et notandum quia hoc loco postulare dicitur
quod postulando promeruit. Apertis ergo verbis ostenditur cur
Annae primogenitus tanto nomine censeatur. Quod tale est ac
si dicat: Idcirco ei tantum nomen imposuit, quia is qui superno munere
nascitur meritorum gratia magnus fuit. Sed ut ostendatur quo
studio eum provida mater foveat, sequitur:
Ascendit autem vir ejus Helcana, et omnis domus,
ut immolaret hostiam solemnem, et votum suum; et Anna non
ascendit. Dixit enim viro suo: Non vadam, donec
ablactetur infans.
(S1, 1, 21 et S1, 1, 22)
Quae est autem immolatio solemnis hostiae, nisi illa sanctae Ecclesiae
amoris oblatio, qua conditori conjungitur in aeterna
contemplatione? Ad hanc autem Helcana tunc ascendit, cum
Redemptor noster jam de morte triumphans, jam possibilitatis nostrae
tenebras superans, carnem, quam pro nostra salute suscepit, ad coelestia
sublimavit. Cum quo et omnis domus ejus ascendit, quia
priores electos Synagogae in altitudinem immortalitatis
extulit. Tunc immolavit solemnem hostiam, cum se aeterno
Patri per glorificatae carnis materiam in coelo exhibuit, et angelorum
naturam, sicut de redemptione nostra, ita etiam de eorum reparatione
laetificavit. Ad hanc solemnem hostiam Anna invitatur, quia
sancta Ecclesia superni sponsi spirituali cohortatione ad aeternam
contemplationem divinae claritatis per quotidiana desideria amoris
accenditur. Quae tamen ab ascensu suo abstinet, ut filium
lactet, quia ut prosit hic Christi parvulis, dilationem suae gloriae
patienter sustinet. An non ad immolationem hujus solemnis
hostiae mater illa invitata fuerat, quae dicebat:
Cupio dissolvi, et esse cum Christo
(Ph, 1, 23)? Sed quae per amoris desideria ad sponsi speciem
trahitur, an amet lactare filium, dicat:
In carne mihi manere necessarium est propter vos
(Ph, 1, 24). Quo etiam cibo se Corinthios aluisse insinuat,
dicens:
Lac vobis potum dedi, non escam
(1Co, 3, 2). Lactare quippe parvulos sanctae Ecclesiae est
pastoribus infirmorum sive simplicium auditorum corda planioris
Scripturae pabulo enutrire. Quibus profecto idem doctor
egregius dicit:
Nihil judicavi me scire inter vos, nisi Christum, et hunc
crucifixum
(1Co, 2, 2).
Ablactantur autem infantes, cum parvuli sanctae Ecclesiae tam
spiritualis eruditionis quam bonae conversationis incrementa suscipiunt,
et jam non planiora sacri eloquii, sed alta ejus sacramenta
requirunt. Et ablactatus infans ante conspectum Domini ut
appareat ducitur, cum per adhortationem praedicatorum quisquis subjectus
bene proficiens bonis operibus adornatur. Qui enim ad hoc
ducitur ut appareat, non tantum ut videat defertur, sed etiam ut
videatur. Quia enim in fine a Domino multi audituri sunt:
Nescio vos
(Mt, 25, 12), apparere in conspectu Domini Samuel dicitur, quia electus, et
humilis subditus, dum perfecte praesentia despicit, adveniente extremo
judice nequaquam reprobatur. Quos autem saeculum in sui amore
defixos retinet, in conspectu Domini non apparent. Qui enim
in honore rerum transeuntium videri elatiores appetunt, hoc profecto
superbiendo agunt, ut ab eo quo solo videri debent honorabiles nunquam
videantur. Unde et rex electus, et in rerum culmine positus,
ne in flore saeculi deciperetur obsecrat, dicens:
Ne projicias me, Domine, a facie tua
(Ps, 50, 13). Anna ergo et ablactare filium repromittit, et ante
conspectum Domini ut appareat ducere, quia sancta Ecclesia electos
subditos quos erudit praesentia perfecte despicere docet, et bona agere,
et ad aeterna bona per humilitatem festinare. Et notandum
quia ab ablactationis loco ductus asseritur, qui apparere debere in
conspectu Domini perhibetur, quia videlicet, non parum interest
spiritualis itineris, cum ab eo quod de coelesti magisterio discimus in
usum perfectae tendimus operationis. Quia vero a studio
ejusdem boni operis nunquam cessandum est, sequitur:
Et appareat ibi jugiter.
(S1, 1, 22)
Jugiter namque ibi apparemus unde nunquam discedimus.
Jugiter ergo in conspectu Domini apparere est decorem bonae
conversationis nullis vitae tenebris obscurare, quia qui ad illicita
nulla defluit, a secreto divini intuitus nunquam exit; et quasi in luce
positum hunc divina bonitas respicit quia eas quas damnavit peccatorum
tenebras electione sui examinis non attendit. Donec igitur
ablactetur infans, ad immolandam solemnem hostiam se non ascensuram Anna
denuntiat, quia sancta Ecclesia tandiu custodire filios proponit,
quandiu de eorum perfectione secura fieri valeat quia ipsi ab accepta
bonitate ulterius non recedant. Potest tamen ascensus
solemnis hostiae ad altitudinem sanctae praedicationis
referri. Nam de ascensu viri ejus per Prophetam scriptum est:
Ascendit super cherubim, et volavit super pennas
ventorum
(Ps, 17, 11). Super cherubim quippe Dominus ascendit, quia in
sublimibus praedicatorum suorum mentibus ascendit, et scientiae suae
altitudinem ponit. Et super pennas ventorum volat, quia coram
spiritualibus eorum oculis in altitudinem mirae intelligentiae se sancti
Spiritus flatibus elevat. Et tenebras latibulum suum ponit
, quia majestatis suae sublimitatem reprobis abscondit.
Sed
in circuitu ejus tabernaculum suum
(Ps, 17, 12), quia quos per sublimia dona elevat, eis suae Majestatis etiam
gloriam manifestat.
Bene autem cum Helcanae ascensus asseritur, omnis domus ejus ascendisse
perhibetur, quia illos quorum mentibus eminet in altitudine suae
contemplationis velut domesticos et familiares tenet. Quae
est autem Helcanae, id est Redemptoris nostri hostia solemnis, nisi
sanctorum suorum cordibus ineffabilis illius internae amor
eruditionis? Nam eorum quisque sibi ineffabiliter complacet
in eo, quod se ostensa Redemptoris sublimitas tam sublimiter
docet. Anna ergo se cum viro suo ascendere abnegat, donec
filium lactat, quia sancta Ecclesia tandiu vitavit alta praedicando
contingere, quandiu cognovit rudes auditores suos velut parvulos alta
capere nequaquam posse. Hinc namque in ipsis sanctae
Ecclesiae primordiis factum est ut, velut parvulo adhuc Annae filio, per
trium evangelistarum scripta, Matthaei scilicet, Lucae et Marci, lac
propinaretur, qui humanitatis Dominicae historiam scribentes, pauca de
ejus divinitate tractaverunt; sed cum parvulus Ecclesiae populus
cresceret, et in mensuram aetatis plenitudinis Christi proficeret
(voir: Ep, 4, 13)
, cui lactis potus non suffecerat, pasci cibo solido
perquirebat. Compulsa itaque mater Ecclesia ascendere est, ut
ipsa quoque cherubim fieret, volantique super se Redemptori
appropinquaret, pennas assumeret, ambulantem super eas in sacramentorum
altitudine teneret, atque ex ejus Majestate caperet quod poscenti unico
alimentum daret. Unde factum est ut rogatus a fratribus
evangelista Joannes, non solum humana sed etiam angelica superans,
condita cuncta transcenderet, et quem videre meruit unigenitum in sinu
Patris praedicaret, dicens:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus
erat Verbum
(Jn, 1, 1). Tunc ergo Anna ascendit, cum sancta Ecclesia se in
celsitudinem divinae praedicationis tam sublimiter extulit.
Tunc etiam immolavit solemnem hostiam, quia de cognitione divinitatis in
auditorum suorum cordibus flammam mirae devotionis accendit.
Solemnis quippe hostia fuit, de incomparabili eloquio, singularis
oblatio devotionis. Tunc in conspectu Domini filium adduxit,
cum auditorum suorum cordibus perfectam cognitionem summae divinitatis
intimavit. Quae profecto Dei cognitio, quia non solum fide
tenenda est, sed confessione, et quod credimus, et confitemur, nec
ignorare ulterius, nec silere permittimur, puer ablactatus, qui ad domum
Domini adducitur, jugiter in conspectu Domini manere
declaratur. Sequitur:
Et dixit ei Helcana vir suus: Fac quod tibi bonum videtur;
mane, donec ablactes eum.
(S1, 1, 23)
Quid est quod Annae consilium viri sui auctoritate roboratur, nisi quia
propositum sanctae Ecclesiae non ex humano praesumitur judicio, sed ex
divino? Nam quidquid sancta Ecclesia in subjectis sibi
nationibus disponere voluit, tunc demum id ratum habuit, cum ex internae
veritatis judicio quid disponendum esset agnovit. Et quia
advocatum habemus apud Patrem
(voir: 1Jn, 2, 1)
, qui interpellat pro nobis, subjungit, atque ait:
Precorque ut impleat Dominus verbum suum.
(S1, 1, 23)
Quod est verbum, quod implendum asseritur, nisi praedestinata conversio
gentilitatis? Et quia per ejus sanguinem reconciliamur Deo,
ipse pro implendo verbo precatur, cujus obtentu salus nostra
perficitur. Precari etiam ei est se in humanitate assumpta
pro salute nostra aeterno Patri continue exhibere; quod dum sic se
offerre non desinit, receptioni nostrae aditum ad vitam
facit. Quia vero dispositionis suae consilium exquirendo
perfecit, apte subinfertur:
Mansit ergo mulier, et lactavit filium suum donec
amoveret eum a lacte
(S1, 1, 23). Deinde sequitur:
Et adduxit eum, postquam ablactaverat, in vitulis tribus, et
tribus modiis farinae, et amphora vini; et adduxit eum in domum
Domini in Silo.
(S1, 1, 24)
Quid namque per vitulum hoc loco significatur, nisi propositum
imitandae vitae perfectorum? Sed vitulus est cum in corde
exoritur proficientis, bos autem cum per robur virtutis ad affectum
perducitur magnae conversationis. Quo in loco valde
quaerendum est cur non unus vitulus, sed tres ad tabernaculum adducti
perhibentur. Sed in tribus vitulis infans delatus ostenditur,
ut eorum formam insinuet qui ad praedicationis ministerium
instruuntur. Perfectus etenim doctor, et peccatoribus
convertendis, et custodiendis justis invigilat. Quasi enim
colonus summi patrisfamilias utrumque bovem aratris inserit, ut non
solum vigilare stantibus ne corruant, sed etiam lapsos possit erigere ut
subsistant. Sed qui duos boves habet in subjectorum
sollicitudine, ut esse perfectus valeat, bovem tertium jungat in divina
contemplatione, ut et corda proximorum integro jugo, loquendo, velut
arando, aperiat, et semetipsum per singularem amoris fortitudinem ad
conditoris sui speciem semper extendat. Samuel ergo in
vitulis tribus ad domum Domini ducitur, cum bene quisque proficiens
proponit ut ex labore praedicationis prodesse valeat proximis, et ex
secreto quietis inhaerere intimae visioni conditoris. Et quia
id bene exhibere animus imperiti nunquam poterit, in tribus etiam
farinae modiis offertur. Ex farina quippe cum panes fiunt,
praeparatio refectionis perficitur. Quod vero non in panibus,
sed in farinae modiis offertur, bonam devotionem doctrinam proponere
ostenditur, non ipsius doctrinae commodum exhibere. Modius
ergo farinae sanctae praedicationis praeparationem
significat. Sed in tribus modiis farinae infans adducitur,
quia dum praedicare proponimus, verbum scientiae praeparamus
peccatoribus ad conversionem, justis ad statum perseverantiae, et nobis
ad supernam contemplationem; vel certe unus modius est, ut diximus, pro
conversione peccatoris, alius pro disciplina conjugati, tertius vero pro
excellenti puritate continentis. Et modii quidem dicuntur pro
mensura discretionis. Unde et beatus Paulus perhibet, dicens:
Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad
sobrietatem
(Rm, 12, 3).
Quod profecto, qua praedicatorum ordo electus exigentibus [ Forte,
electus ex gentibus], non ex levitate vanitatis habuit, sed ex
virtute bonae intentionis, sequitur:
Et amphora vini
(S1, 1, 24). Virtus vero bonae intentionis est charitas
Dei, quae in electorum cordibus diffunditur, per donum Spiritus
sancti. Quod nimirum charitatis donum recte vini appellatione
figuratur, quia mentem occupat, et a terrenis affectibus alienat, ut
intentionem ad saeculum non habeat, quam ad appetenda sola coelestia
inflammat. Verum, ut hujus quoque virtutis non perfectio, sed
initium designetur, amphora vini, et non poculum fuisse
ostenditur. In amphoram quippe reponimus quod quandoque per
poculum propinemus. Hinc est enim quod is qui supernae
charitatis perfectionem gustaverat, Deo omnipotenti confitebatur dicens:
Impinguasti in oleo caput meum, et poculum meum inebrians,
quam praeclarum est
(Ps, 22, 5)! In amphora ergo vini Samuel oblatus ostenditur, quia
electus quisque, cum ad evangelicae praedicationis ministerium
praeparatur, ipsius praedicationis bonum proponit, non pro vana hujus
saeculi ambitione, sed pro sola charitate impendere. In
vitulis ergo adducitur pro proposito fortitudinis, in farinae modiis pro
doctrina verbi, in amphora vini pro intentione charitatis.
Quae profecto virtutum initia, ubi sint perficienda edocet, cum
subjungit:
Et adduxit in domum Domini in Silo
(S1, 1, 24). Domus Domini sancta Ecclesia recte
intelligitur, quae nimirum in Silo sita esse perhibetur. Silo
autem locus est in quo arca Dei mansisse perhibetur. Quid
ergo aliud Silo isto in loco significat quam veteris legis
traditionem? Nam velut arcam Dei continet, dum carnalem
litteram foris exhibet, quae in suis secretis spiritalem scientiam
clausam tenet. Quid est ergo, quod domus Domini in Silo sita
esse perhibetur, nisi quia sancta Ecclesia in sacramento Scripturarum
velut in loco fundata cognoscitur? Illuc Samuel adductus
asseritur, illic oblatus, quia praeter sanctam Ecclesiam locus non est
ubi merita virtutum crescant, et ad culmen perfectionis
veniant. Sed cum ipse qui adductus est asseritur, ejus quoque
dilationis causa memoratur, cum subditur:
Puer autem adhuc erat infantulus.
(S1, 1, 24) Nam si infantulus tunc non esset, dum per se posset
accedere, duci huc ab alio non oporteret. Sequitur:
Et immolaverunt vitulum, et obtulerunt puerum Heli.
(S1, 1, 25)
Superius de sola Anna dicebatur:
Et adduxit eum secum, postquam ablactaverat
(S1, 1, 24). Nunc autem de Helcana pariter, et de Anna
subjungitur:
Et immolaverunt vitulum, et obtulerunt puerum
Heli
(S1, 1, 25). Tunc immolatus est vitulus, cum adductus
est Samuel, et oblatus. Si ergo ibi erat tunc Helcana, et cum
ducebatur, et cum offerebatur, quare non dictum est, adduxerunt eum
secum, sicut dictum est, immolaverunt, et obtulerunt? Sed
quia haec ad Ecclesiam et ad Christum retulimus, illi lactare, illi
adducere pertinet, offerre et immolare sibi et Christo. Ipsa
quippe institit verbo praedicationis, sed quibus doctrinam insinuat
virtutem adimplendae operationis nequaquam subministrat.
Litteram quippe Scripturae loquendo exhibet, sed ipsum bonum se
petentibus nonnisi cum sponso dare potest. Immolatur ergo
vitulus cum divina gratia cordi bona petentis infunditur, ut bona quae
destinando deliberat studio boni operis hilariter impendat.
Vitulus enim tunc immolatur, quia victima boni operis propositi ab
omnipotenti Deo devotae mentis oblatione suscipitur, si id quod ei
vovendo mens exhibet, totum Deo mactatur per hilaritatem. De
hac immolatione vituli Dominus in Evangelio ait: Si vos, cum
sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto
magis
Pater meus coelestis dabit spiritum bonum petentibus
se?
(Lc, 11, 13 et Mt, 7, 11) Hinc Paulus ait:
Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et
metet, unusquisque prout destinavit in corde suo, non ex
tristitia, aut ex necessitate, hilarem enim datorem diligit Deus
(2Co, 9, 6 et 2Co, 9, 7). Quid namque est destinare in corde, nisi proponere ex
deliberatione? Dum ergo destinavit dixit, quasi vitulum
adductum asseruit. Sed dum addidit, non ex tristitia, aut ex
necessitate, quia hilarem datorem diligit Deus, adductum vitulum
qualiter immoletur exposuit. Adducuntur ergo vituli cum ad
agenda fortia bene proponenda praeparamur, sed vitulus immolatur cum
deliberatio boni propositi Deo impenditur in oblatione magnae
devotionis. Uterque autem, id est vir et uxor, vitulum
immolasse perhibentur, quia eadem hilaritas fidelibus subditis
praedicatoris voce ostenditur, atque in eorum cordibus divina gratia
propagatur. Pariter ergo vitulum immolant cum in corde bene
proficientis subditi divina convenit cum humana
praedicatione. Tres autem vituli adducuntur, quia cum
auxilium lapsis et stantibus ferre, et nobis ipsis opem custodiae
proponimus, dum una bona intentione haec attendimus, tria quidem sunt
respectu operis, sed unum in munere oblationis. Tria quidem
sunt, quia erga nos, et proximos nostros diverso respectu et diversis
temporibus exhibentur, sed unus sunt vitulus, quia simul proponuntur, et
pari devotione oblationis Deo impenduntur, et una in eis hilaritas, et
alia non habetur.
Sequitur:
Et obtulerunt puerum Heli
(S1, 1, 25). In Heli non solum personae doctorum
veterum, sed etiam doctrinae figurantur. Quid est ergo quod
puer Samuel Heli oblatus asseritur, nisi hoc, quod aperte cognoscitur,
quia quisquis praedicando aliis prodesse nititur, non solum nova
scribere debet, sed etiam vetera? Unde et Dominus in
Evangelio per parabolam dicit:
Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum similis est homini
patrifamilias qui profert de thesauro suo nova et vetera
(Mt, 13, 52). Samuel ergo Heli tunc offertur, cum mens bene
proficientis subditi legis et prophetarum scientia eruditur, ut in
libris antiquorum occidentem litteram legat, sed etiam secundum spiritum
vivificantem intelligat; et sic quod foris sonat accipiat, ut praeter
elementorum sonum, quod intus insonet spiritus recognoscat; et ad fidem
nova habeat, sed, quoties necesse fuerit, ad Novi Testamenti
confirmationem Scripturas veteres adducat. Tunc quippe
defendere nova poterit, cum eorum rationem ex veteribus
agnoscit. Aperte igitur Samuel Heli oblatus asseritur, quia
solum sufficienter nova praedicat qui eam rationem qua intelligenda sunt
vetera non ignorat. Et quia easdem Scripturas veteres
intelligere sine praeceptore non possumus, et doctor nihil in nobis
docendo proficit, si quod ipse foris loquitur in cordibus nostris per
divinam gratiam non infundatur, mater non sola puerum obtulit, sed cum
viro. Ei autem cui filium tradit se cum verbo praeconii Anna
insinuavit, dicens:
Obsecro, mi Domine, vivit anima tua, ego sum illa mulier,
quae stetit coram te hic.
(S1, 1, 26)
Coram Heli Anna stetit, quia sancta Ecclesia doctorum synagogae nullis
persecutionibus corruit. Quod tale est ac si dicat Ecclesia
glorians Synagogae praepositis: Idcirco orbem parere per Evangelium Deo
potui, quia adversa quae mihi intulistis invicta toleravi.
Nam si poenis victa vetustati me subderem, novam Redemptori tot nationum
sobolem nequaquam genuissem. Et quia humiliter loquitur,
obsecrando Dominum vocat. Quia vero ei vitae aeternae pignus
in fide Redemptoris dari appetit, dicit:
Vivit anima tua
(S1, 1, 26). Sed quae se stetisse gloriata est, magna de
se protulit. Et quia eadem magna humiliter, non superbe,
dixerat, ea protinus ad laudem omnipotentis Dei retulit, dicens:
Oravi, et dedit mihi Dominus petitionem, quam rogavi eum,
idcirco et ego commendavi eum Domino.
(S1, 1, 27)
Divina gratia ad hoc sanctae Ecclesiae filios tribuit, ut eos doctrina
veritatis instituat, bonis moribus exornet, pia super eos custodia
vigilet, a malo declinare perfecte faciat, et ad aeternam patriam
sufficientem bonorum operum copiam praeparare. Haec profecto
ministerii pastoralis sunt, sed electus praedicator ea suis viribus
implere posse diffidit. Quia ergo nec sua virtute aliquos per
Evangelium potest gignere, nec quos generat custodire, recte per Annam
in Ecclesiae typo nunc dicitur:
Oravi, et dedit mihi Dominus petitionem, quam
rogavi eum. Idcirco et ego commendavi eum Domino,
cunctis diebus quibus fuerit commendatus
Domino.
(S1, 1, 27 et S1, 1, 28) Nam ut gignere possit obsecrat; et ut hi quos orando
obtinet in sancta conversatione permaneant, eos item omnipotenti Deo
precibus commendat. Et quia ab eisdem precibus nunquam
desinit, cunctis diebus se commendare filium Deo dicit.
Cunctis namque diebus Domino filium commendare est ei pro eorum salute
quos generat omni hujus vitae tempore supplicare. Dies namque
quibus Domino commendamur tempora praesentis vitae
significant. In quibus profecto diebus tanto validioribus
divinae protectionis auxiliis indigemus, quanto gravioribus spirituum
malignorum tentamentis impetimur. Quia vero in plerisque
Codicibus non commendatus, sed
commodatus legitur, a bono intellectu non
vacat. A matre quippe Ecclesia in hac vita filii
commodantur. Quidquid vero commodamus, id reddi nobis in fide
excipientis exspectamus. Dies vero virtutum spiritalium
claritates sunt. Quibus profecto diebus Annae filius Domino
commodatur, quia ei sancta Ecclesia electos offert in claritate
virtutum, ut eos postmodum ad augmentum sui aeterni gaudii sibi
omnipotens Deus exhibeat in splendoribus praemiorum. Et
notandum quia omnibus diebus commendatus asseritur, ut ei de eo quod
habendum est de spirituali conversatione nihil desit, quem praedicator
electus in aeterna vita recipere tenebrosum ex aliqua parte non
poterit. Sequitur:
Et adoraverunt ibi Dominum.
(S1, 1, 28) Et nos membra sanctae Ecclesiae, cum per scripturas
Testamenti Veteris, venerationi, et praecepto conditoris submittimur,
ibi profecto Dominum adoramus, quia Patrum veterum fidem tenemus, et
eamdem fidem per dilectionem in bono opere exercemus.
Haec de principio typica expositione protulimus; nunc in ejusdem verbis
historiae eruditionem nostram per moralem significationem
requiramus.
Fuit vir unus,
(S1, 1, 1) inquit,
de Ramatha Sophim
(S1, 1, 1).
In hoc viro uno quid rectius quam unusquisque novus saeculi contemptor
designatur? Vir namque dicitur, quia proposito fortis est;
unus vero, quia amore singularis; vir namque est, quia ex magna virtute
cuncta praesentia despicit; sed unus, quia sola omnipotentis Dei specie
frui concupiscit. Quisquis enim perfecte terrena despicit,
vir est ex fortitudine, sed si conditorem suum ardenter videre non
cupiat, non est unus ex intentione. Perfectio igitur viri in
praeconio ponitur unitatis, ut qui saeculum potenter despicit mentem non
dividat, solis supernis inhiet, ad ea tantum quae de visione conditoris
sunt aeterna gaudia suspiret. Talis profecto erat qui Deo
confitens ait:
Quid mihi restat in coelo, et a te quid volui super
terram?
(Ps, 72, 25) Hinc item dicit:
Vultum tuum, Domine, requiram
(Ps, 26, 8). Qui enim in terra nihil voluit, profecto vir fuit;
sed qui neque in coelo, neque in terra aliquid praeter ipsum voluit,
qui, spretis omnibus, solum ejus vultum quaesivit, non solum vir, sed
etiam unus exstitit. De hac unitate Dominus in Evangelio
Marthae loquitur, dicens:
Martha, Martha, sollicita es, et turbaris erga
plurima; porro unum est necessarium
(Lc, 10, 41 et Lc, 10, 42). Hinc Lucas de perfecto credentium numero loquens,
ait:
Erat eis cor unum, et anima una
(Ac, 4, 32). Unum quippe eis cor erat, quia per intentionem
rationis solum conditorem aspexerant; unam animam habebant, quia per
affectionem amoris solum ejus faciem videre desiderabant.
Hinc est quod diligens Propheta secum reputat, dicens:
Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum, quando veniam et
apparebo ante faciem Dei?
(Ps, 41, 3) [mauvais référencement: Ps, 41, 2] Pro hac unitate obtinenda Veritas docens ait:
Qui non renuntiaverit omnibus quae possidet non potest meus
esse discipulus
(Lc, 14, 33).
Quae etiam nostra sunt, quia hi qui, abrenuntiantes saeculo, remotioris
vitae secretum petivimus, monachi vocamur.
Monos quidem Graece, Latine autem unus
dicitur. Hoc quippe titulo appellationis inscribimur, ut vox
nominis nostri nobis insinuet altitudinem dignitatis, et animus noster
tanto ardentius ad conditoris visionem se erigat, quanto sublimitatem
claritatis, in qua semper debet consistere, quasi in fronte praelatam
portat. Sed divini amoris sublimitas in sola catholica
Ecclesia veris electis impenditur. Bene ergo vir, qui unus
dicitur, de Ramatha Sophim, de monte Ephraim fuisse
perhibetur. Ramatha quippe, ut jam dixi, Hebraeum nomen est,
sed Latina locutione dicitur Visio consummata. Quae profecto
appellatio sanctae Ecclesiae convenit, quae antiquitus a prophetis
praevisa est, sed in finem saeculorum in Redemptoris fide
disposita. Consummata ergo visio sancta Ecclesia dicitur,
quia per Redemptorem humani generis erecta est in religionis culmine,
quae olim tantum praevisa erat spiritu prophetiae. Haec autem
Sophim esse describitur in monte Ephraim aedificata ( Supra, initio
expositionis allegoricae ), quia contemplatione Dei celsissima
est, et spiritalibus virtutibus fecunda. Sophim quippe
specula dicitur, Ephraim fructificans. Quae profecto vocabula
situm sanctae Ecclesiae recte insinuant, quae non solum intentione
visionis alta est, sed excellentia conversationis. Quibus
etiam vocabulis et haereticorum dementia, et caeterorum improborum
sterilitas reprobatur. Illi quidem, dum a rectitudine fidei
deviant, speculationem sublimitatis non habent; isti vero, quia recta
vident quae agant, et ea facere semper dissimulant, speculam quidem
habent, sed virtutum montem excellenti vita non obtinent.
Sancta vero Ecclesia quia in Sophim, id est in speculatione sublimis
est, gloriatur, dicens:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20). Quia etiam in virtutum monte per boni operis fructum
constituta est, elisam reproborum fidem reprobans, ait:
Fides sine operibus mortua est
(Jc, 2, 26). Hinc item praedicans dicit:
Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad
domesticos fidei
(Ga, 6, 10). Vir ergo qui unus dicitur de monte Ephraim esse
memoratur, quia et terrena despicere, et superna desiderare, ei solum
prodest qui per fidem catholicam intra sanctam Ecclesiam sese
continet. Sequitur:
Et nomen ejus Helcana, filius Hieroboam, filii Heliu, filii
Thau, filii Suph.
(S1, 1, 1)
Hoc etiam nomen superius ostendimus, quia ab Hebraea lingua in nostram,
Dei fervor, verteretur. Quod profecto nomen viri bene
congruit ordini spiritalis expositionis. Qui enim vir unus
dicitur, necesse est ut ex Dei fervore censeatur. Quis enim
aut temporalia despicere, aut amare coelestia sine divina gratia
possit? Necesse quippe est ut hunc gratia divina praeveniat,
quatenus, Spiritus sancti igne succensus, quanto ardentius summa
diligit, tanto fortius ima contemnat. Cui etiam in
genealogiae ordine quatuor patrum nomina perscribuntur, quia in fide
Redemptoris eorum praedicatione genitus est qui in eumdem humani generis
Redemptorem per quatuor Evangelistarum scripta de omni mundi parte
credidere. Qui etiam Ephrathaeus dicitur. De monte
Ephraim et Ephrathaeus est qui in fertili terra sterilis non
est. Nam plerique intra sanctam Ecclesiam nomine censentur
fidei, cujus nullos proferunt fructus actionis. Qui nimirum
dum de Ecclesia prodeunt, velut de monte fructifero esse sentiuntur; sed
quia ipsi bonorum operum non habent fructum, non sunt
Ephrathaei. De monte ergo Ephraim est, et Ephrathaeus non
est, qui fidem catholicam in Ecclesia dedicit, sed opera digna fidei non
impendit. Talibus profecto veritas in Evangelio comminatur,
dicens:
Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti
fructum ejus
(Mt, 21, 43) [mauvais référencement: Mt, 21, 34]. Hinc sub ficulneae specie, colono sanctae Ecclesiae
repulsionem infructuosae animae imperans, ait:
Succide eam, ut quid terram occupat
(Lc, 13, 7)? Hinc Joannes Baptista comminans, ait:
Jam securis ad radicem arboris posita
est. Omnis arbor, quae non facit fructum bonum
excidetur, et in ignem mittetur
(Mt, 3, 10 et Lc, 3, 9). De monte quoque Ephraim eos esse ostenderat, sed non
Ephrathaeos, de quibus Veritas in Evangelio per parabolam dicit:
Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis,
qui reddant ei fructum temporibus suis
(Mt, 21, 41). Vir ergo de monte Ephraim, dicitur Ephrathaeus, quia
quicunque intra sanctam Ecclesiam fidem catholicam tenemus, dum per
ardorem affectionis terrena abjicimus, coelestia amamus, oportet et ut a
terrenis quae despicimus per boni operis laborem separemur, et ad ea
quae diligimus coelestia praeparemur. Esse ergo in Ecclesia,
et opera bona non facere, quia ad acquirendae aeternae salutis bonum non
prodest, vir qui de monte Ephraim asseritur, etiam Ephrathaeus fuisse
memoratur.
Unde et duas uxores habere describitur, quia activae vitae per
fecunditatem boni operis et contemplativae vitae conjungitur per amorem
internae delectationis. Quamobrem Phenennae filil fuisse
dicuntur, Annae autem filii non fuisse. Quid enim sunt
activae vitae filii, nisi bonorum operum fructus? Et quid est
quod Anna filios non habet, nisi quia rudis contemplatio ea quae jam
amare coepit internae contemplationis gaudia cito non
obtinet? Filii quidem sunt contemplativae vitae gaudia
internae visionis. Sed mens, quae contemplari aeterna
inchoat, ad eorum gaudia excipienda tanto difficilius pervenit, quanto
etiam illorum pulchritudinem non attendit. Quis ergo in
gloria ejus pulchritudinis gaudere praevalet quam non videt?
Mens autem quae in aeternorum bonorum contemplatione se noviter elevat,
ad ea tanto tardius assurgit, quanto humanitatis suae familiares
tenebras velociter non deponit, quia dum a se abjicere mundanas curas
non praevalet, velut in oculis gestat pulverem, quo id quod cupit videre
non potest. Prius ergo abjiciendus est pulvis ex oculo,
deinde oculus refovendus. Pulvis quippe abjicitur cum ab
intentione mentis cuncta rerum corporearum phantasmata removentur, et
oculus refovetur, cum usu continuae meditationis eadem mentis intentio
ad aeterna sustollitur. Quae profecto cum diuturna
consuetudine in supernis morari didicerit, eadem diuturnitate
consuetudinis, puritatem obtinet, qua dum clarius aeterna respicit, in
eorum gloria exsultare plenius possit. Anna ergo non habuisse
filios dicitur, ut non solum inchoantis imperfectio designetur, sed
etiam vitae contemplativae celsitudo. Magno enim meritorum
sita est culmine, quae in fecunditatis suae gaudio facile haberi non
potest. Hinc est enim quod Jacob Rachelem conjugem habere
desiderat
(voir: Gn, 29, 18 et Gn, 29, seq)
, sed tamen ei prius Lia substernitur, ut pro obtinenda illius
specie septenarius annorum numerus in soceri servitio geminetur, quia
amator vitae contemplativae, hanc in ubertate aeterni gaudii cito
adipisci desiderat, sed tamen ei omnium donorum largitor Spiritus cito
non tribuit, ne habitam quasi vilem despiciat, si facilitas ei hanc pro
voto repraesentat; sed tanto ea fruatur dulcius, sollicitiusque
custodiat, quanto hanc difficilius promeretur. Quare et
sequitur:
Et ascendebat vir ille statutis diebus, ut adoraret, et
immolaret Domino exercituum in Silo.
(S1, 1, 3)
Statutis quidem diebus ascendit, quia in splendoribus aerternae
visionis paulatim proficit. Quid enim sunt illae
manifestationes interni luminis, nisi dies electae mentis? et
statuti namque dies sunt, quia in profectu spiritalis vitae positis
divina ordinatione disponuntur; statuti etiam dies sunt, quia in eorum
claritate non possumus admitti cum volumus, sed cum divina dignatione
sublevamur. Aliquando namque nos in contemplatione internae
lucis excipit, quandoque labi usque ad praeferendas humanitatis tenebras
relinquit. Quasi enim statutis diebus elevat, quibus
amoenitatem internae lucis non jugiter aperit, sed per tempora suae
dispositionis ostendit. Dies ergo nostri sunt, quia in magnis
splendoribus excipimur, cum internae gloriae nobis pulchritudo
revelatur. Statuti vero dies idcirco nominantur, quia ut
intima luce fruamur, non est nostri conaminis, sed divinae
dignationis. Saepe namque diuturno silentio, instantibus
supplicationibus, crebris gemitibus, illam nobis internae lucis gloriam
aperiri flagitamus, et in ejus amoenitate recipi non meremur.
Saepe nil tale pro ejus desiderio agimus, sed subito nos divina gratia
praevenit, ab imo nostrae infirmitatis erigit, in superna rapit,
insperantibusque nobis gloriam suae lucis ostendit. Diebus
ergo statutis ascendimus, quia in contemplationem coelestium sublimari
non possumus nostro conamine, sed divina dispositione.
Ascensus quoque dies sunt, quia quando illa sublimi luce non fruimur, in
imo sumus; et cum in illius alta visione assumimur, quam in imo
jacuissemus ante assumptionis nostrae horam, cognoscimus.
Displicemus nos tunc nobis, in quo fuimus, placemus autem in quo sumus,
quia absorpta jam mens amore coelestium, dum laetatur luce, qua fruitur,
cuncta terrena horrore nimio dedignatur. Unde et beatus
Petrus, dum in montem assumitur, dum nube lucida obumbratur, dum ei
transfigurati gloria Salvatoris ostenditur, dicit:
Bonum est nos hic esse, Domine
(Mt, 17, 4). Nam quia jam Dei omnipotentis munere meretur
interesse sublimibus, incomparabile illic bonum ineffabiliter diligit,
ex cujus pulchritudine cuncta quae transeunt velut foeda
reprehendit.
Sed quid est quod idem vir de civitate sua ascendere
dicitur? Quid vero est aliud civitas, nisi cohabitantium
munimentum? Quae autem est haec civitas, nisi muniti cordis
perfecta custodia circumspectionis? Haec nimirum velut
cohabitantes cives altis moenibus protegit, quia dum custodiendis
virtutibus solerter invigilat, internam eorum pacem hostis callidus non
conturbat. In hac certe civitate nos consistere sapiens ille
praecepit, qui ait:
Omni custodia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita
procedit
(Pr, 4, 23). Hinc etiam Dominus discipulis praecipit, dicens:
Vos autem sedete in civitate, donec induamini virtute ex
alto
(Lc, 24, 49). In civitate quippe sedemus cum per quotidianam
sollicitudinem in internae custodiae defensione requiescimus.
In qua sedentes virtute induimur ex alto, quia praeparati jam in
habitaculum sancti Spiritus per ejus gratiam in supernae gloriae
contemplationem sublevamur. In hoc igitur quod vir
Ephrathaeus de civitate sua ascendere dicitur, quid aliud quam
negligentiae nostrae culpa indicatur? Nam per contemplationem
rimari caelestia volumus, qui non solum cordis, sed etiam corporis
custodiam non habemus. Et quidem saepe indecenter aspicimus,
otiosa audimus, superflua loquimur, somnum, cibum non ad refectionem
corporis habemus, sed ad usum delectationis. Itaque cum
discutere ambigua volumus, superna conspicere, tenebras nostras
deserere, internae dulcedinis saporem gustare, ab illius secreto tanto
dignius repellimur, quanto munitionis nostrae fortitudines negligentius
dissipamus; jamque nobis tanto est ascendere difficilius, quanto ad
nosmetipsos relapsi in altitudinem custodiae erigere non curavimus
cordis munitiones. Ascendat ergo vir de civitate sua, ut qui
per internam contemplationem appetit proficere, exteriores sensus
ordinet, mentem regat, et quasi in altis receptus munitionibus
exspectet, ubi eum superna illustratio visitet. Ad statutorum
quippe dierum ascensum jam qui paratus invigilat, dignus custodia
puritatis efficitur, ut saepius divina dignatione visitetur.
Sed dum ascendere dicitur, ascensionis etiam causa memoratur, cum
subditur:
Ut adoraret, et immolaret Domino exercituum in
Silo
(S1, 1, 3).
Quisquis divinae contemplationis arce sustollitur, in illa cuncta, illuminante luce, respicit, et quod se admirabiliter terreat, et quod ineffabiliter delectet. Nam illa summa visio, ut electae menti se aperit, et imperscrutabilem abyssum judiciorum Dei et bonitatis ejus abundantiam misericorditer ostendit ut videntem magno pavore dejiciat, et ingenti gaudio sustollat; et terrore quidem dejicitur ut statum mundanae affectionis deserat, et mulcetur gaudio ut quod praegustare de conditoris bonitate inchoat ardentius concupiscat. Tunc quippe adorat, cum, considerata illa immensitate omnipotentiae, sic conditori submittitur, ut contra spiritualem conversationem carnalis concupiscentiae impulsibus non levetur. Adorans autem immolat, quia quo humilius divina veneratione prosternitur, summae claritatis illius blandimento suavius refovetur. Adorare igitur ascendenti, est divinae omnipotentiae magna casti amoris veneratione submitti; immolare vero, divinae lucis suavitate ineffabiliter delectari. Electa enim mens velut spirituali immolationi Deo se consecrat, dum in illa ineffabili elevationis suae laetitia eam ignis divinae charitatis ardentius inflammat. Deum ergo electi cujusque studium sub Ephrathaeo viro ostenditur, et adorare dicitur, et immolare, quia sic mens electa appetit superna conspicere, ut spirituali visione proficiens, et omnem statum conterat carnalis vitae, et plenitudinem capiat aeternae laetitiae. Nam etsi ad hanc summae contemplationis altitudinem carnalis aliquis non assumitur, quantum tamen ad illam spiritualem conversationem, in quam illo ascensu contemplationis proficit, antequam proficiat, quodam modo carnalis est. Hoc enim ipsum quasi carnale est, per altitudinem visionis a corporearum rerum intentione separari non posse.
Sed, ut temeritas humanae audaciae comprimatur, prius adorare dicitur,
postea immolare. Ordinatus quippe contemplantis ascensus est,
si a timore incipiat. Timor autem ipse, quid est aliud quam
electae mentis ad divinam gloriam speculandam transeuntis praeordinata
purgatio? Eo enim purius divinae lucis radios intueri
merebatur, quo, validiori timore dejecta, visioni Majestatis intimae
purgatior exhibetur. Sic ergo Ephrathaei hujus conversatio
foris nobis ostenditur, ut ad perfectionem tendentibus quid intus
agendum sit rationabiliter demonstretur. Igitur dum summae
gloriae respergi claritate appetimus, praesumptionis nostrae ausum in
hoc timoris transitu praefigamus, ut quo venerabilius omnipotentem
Dominum metuimus, eo perspicacius benignitatis ejus gloriam
videamus. Cujus etiam timoris magnitudo electae menti
aliquando post ostensionem laetae visionis incutitur. Quod
profecto dum fit, non fit ut mentem ad gloriae visionem purificet, sed
ut custodiat ab elatione. Unde et Petrus, et Jacobus, et
Joannes prius transformati Domini gloriam viderunt, deinde incusso eis
timore cecidere, ne elati perderent quod humiliter assumpti videre
meruissent
(voir: Mt, 27, 2 et Mt, 27, seq)
. Aliquando ergo adoratio immolationem praecedit,
aliquando immolatio adorationem, sed nimirum divina dispositione, non
nostro conamine. Vir quippe Ephrathaeus, ut prius adoraret,
et postea immolaret, ascendisse describitur, quia profecto ordo ita
perfectus est, ut a veneratione, quae ex pavore divinae districtionis
nascitur, ad speculationem laetae majestatis efferamur.
Divina tamen clementia electas mentes aliquando sic suae dulcedinis
infusione exhilarat, ut eas in timoris magnitudinem non
inducat. Unde et subditur:
Venit ergo dies, et immolavit Helcana.
(S1, 1, 4)
Quid est quod dicit: Venit dies, et immolavit; et non dixit: Adoravit,
et immolavit, nisi quia, ut superius dixi, sic saepe divina dignatione
ad videndum gloriam divinae claritatis extollimur, ut nulla tunc
judiciorum immista consideratione turbemur. Et quanquam sine
magna veneratione omnipotenti Deo electa anima nunquam assistat, tamen
velut immolat, et non adorat, dum sic illa summi gaudii felicitate
fruitur, ut dejectione timoris nulla quatiatur. In hunc
quippe affectum venerat, quae dicebat:
Osculetur me osculo oris sui
(Ct, 1, 1). Quem timoris affectum praetendit, quae osculari
appetit? Hinc etiam de Moyse scriptum est:
Quia Deo loquebatur, sicut solet loqui vir ad amicum
suum
(Ex, 33, 11). Nam, velut veniente die, hunc Scriptura sacra sic
immolare ostendit, ut eum adoratio timoris nulla
prostravisset. Quo in loco hoc notandum video, quod ut
adoraret, et immolaret, ascendere dicitur, non tamen adorasse et
immolasse, veniente die, sed immolasse solum. Alii ergo sunt
dies quibus ascendimus, ut adoremus, et immolemus; alius ille dies qui
dum venerit, immolamus. Dum enim nostro conamine in divinarum
rerum meditatione suspendimur, quasi statuti ascensus nostri dies sunt,
quia quosdam spiritualis luminis radios intuemur, quosdam nos ipsi nobis
ordinamus, ab imo nostrae humanitatis quadam altitudine
sublevamur. Sed quia his meditationibus sine divina gratia
nihil agitur, et quia nec timorem nobis praevalemus incutere, nec
divinae dulcedinis suavitatem exhibere, ascensus quidem dies sunt, in
quibus adorare et immolare statuimus, sed tamen in eis nec adoramus, nec
immolamus. Dies autem alius venit, et immolamus, quia subita
luce gratiae divinae respergimur, et de gloria Majestatis ejus
ineffabilem percipimus abundantiam dilectionis. Hic ergo dies
non est illorum aliquis, sed illos sequitur, quia nimirum si nostra
dispositione hanc divinae gratiae largitatem accipere non valeamus,
tamen eam nunquam promeremur, nisi omnino curemus, ut et meditando, et
quotidie legendo, et orando, et in iis quae possumus spiritualibus
claritatibus immoremur. Venisse autem dies dicitur, ut
superna dignatio designetur, quia cum electas animas visitat, non est
facultatis nostrae, sed bonitatis suae. Sequitur:
Deditque Phenennae, et filiis, et filiabus
partes. Annae autem dedit partem unam tristis,
quia Annam diligebat.
(S1, 1, 4 et S1, 1, 5)
Filii namque Phenennae sunt mentis sacrae consilia, quae per studium
pietatis activae vitae subcrescunt. Qui nimirum filii cum
matre partes accipiunt, cum consilia pietatis ad splendorem supernae
gratiae in operum bonorum pinguescunt devotione. Pia etenim
mens, quo sublimius tollitur in divina contemplatione, eo devotius se
extendit in sancta operatione. Partes namque matris hujus, et
filiorum, praeparationes sanctorum operum sunt. Unam vero
partem Annae tristis exhibet, quia per contemplationem, qua superna
desiderat, quandiu, in hac aerumna temporis impedita, superna quae amat
non obtinet, in solis fletibus pastum refectionis habet.
Jejunam quippe se tenet, quoties, se projectam ab aeternis gaudiis
memorans, flere non potest. Partem igitur unam a tristi
accipit, quia nunquam pro voto reficitur, nisi cum flendo
satiatur. Quam ei vir Ephrathaeus tristis tribuit, qui cum
partem Phenennae tribueret, tristis non fuit, quia videlicet laetatur in
praeparatione bonorum operum, quia supernis quae amat quandiu differtur,
gaudiis non laetatur. Hanc certe partem Annae tribuerat, qui
aeternis se intuens exclusum bonis loquebatur, dicens:
Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte, dum dicitur
mihi quotidie: ubi est Deus tuus?
(Ps, 41, 4) Sed inchoantis adhuc imperfectio designatur, dum
Ephrathaei conjux altera alteram affligere et vehementer angere
perhibetur. Perfecto enim cuique eo nequaquam pugna
committitur uxorum, quo firma jam experientia novit discrete disponere
indigentiam operis et intentionem contemplationis. Nam velut
in pace utramque uxorem possidet, qui nec tempora operis contemplationi
deputat, nec contemplationis otia per intentionem operis
inquietat.
Affligebat quoque eam aemula ejus, et vehementer angebat; in
tantum, ut exprobraret ei quod conclusisset Dominus vulvam
ejus.
(S1, 1, 6)
Ab aemula Anna affligitur, cun immoderata intentio boni operis turbat
quietem internae visionis. Affligitur, cum ei illa
praeponitur quae esse nobilior comprobatur, et vehementer angitur, quia
electae mentis contemplatio angustatur, dum is qui in contemplatione
sublimium esse desiderat sese in activae vitae operibus immoderatius
dilatat. Angere quippe stringere est. Mentis
quippe visio stringitur, cum, impedita occupationibus operum, in illa
internae lucis immensitate nequaquam dilatatur. Et quia hanc
vehementer angere dicitur, notandum est quia etiam boni operis
immoderata sollicitudo contemplationi non parum nocet.
Phenenna quippe Annam vehementer angit, quia mens, dum activae vitae
immoderate impenditur, valde difficile est, ut cum ad disponenda terrena
se occupat, in visione coelestium potenter surgat. Cui etiam
velut sterili Phenenna exprobrat, quia dum ex activa vita bonorum operum
fructus cito proferimus, et ad internae contemplationis gaudia facile
pertingere non valemus, sterilis ista cernitur, dum rudes de ejus
fecunditate desperamus. Dum ergo pro fecunditate Phenennam
diligimus, Anna affligitur, angitur, et sterilitatis opprobrio notatur,
quia dum bonorum actionum sollicitudinem non ea qua debemus discretione
restringimus, puritatem contemplationis tanto nobis difficiliorem
reddimus, quanto nobiliorem vitam excellenti studio nequaquam
retinemus. Sed quia ad altiora inchoavit ascendere, si fortis
est in suo proposito, hujusmodi tentamenta tolerans, non
desperat. Nam ad ea quae coepit alta contemplationis
innititur, et de actionis cibo consolari despicit, qui in sola
conditoris specie delectari concupivit. Apte itaque subditur:
Porro Anna flebat, et non capiebat cibum.
(S1, 1, 7)
In fletu quippe ardens desiderium divinae contemplationis ostenditur,
in dedignatione vero cibi despectus laetitiae transeuntis.
Mens enim quae ferventibus desideriis interna desiderat, dum terrenae
laetitiae blandimentum respuit, dum instantibus gemitibus infundi sibi
supernae lucis amoenitatem expetit, flet utique, et cibum non
capit. Hunc namque cibum fastidiebat, qui dicebat:
Renuit consolari anima mea
(Ps, 76, 3). Sed qui cibum solatii capere de oblectamento rerum
conditarum dedignatus est, epulas deliciarum suarum, quia in solo
conditore invenerit, dicit:
Memor fui Dei, et delectatus sum
(Ps, 76, 4). Ad has profecto epulas flentem conjugem hortabatur,
cum diceret:
Quare tristis es anima mea, et quare conturbas
me? Spera in Deo, quoniam adhuc
confitebor illi, salutare vultus mei et Deus
meus
(Ps, 42, 5). Quae nimirum exhortatio hic quoque cognoscitur, quia
a viro suo cur fleat, et quare non comedat, et afflictum cor habeat,
interrogatur. Quasi dicat: Cur de non habita contemplationis
perfectione contristaris, quam si rudis non obtines, proficiens
obtinebis? Unde et quae afflicta ab aemula comedere noluit, a
viro cohortata manducavit; quia quae saniori consilio ima despicit,
perfectionem contemplationis habet in spe, quam nondum habet in virtute
experientiae. Fere enim deficienti et collapsae
contemplationi spei renovatae gaudium cibus est. Ad viri ergo
sui vocem Anna reficitur, cum contemplationis intentio concussa per
tentationem ab eo qui se amare coeperat ad spem sui profectus
excitatur. Unde sumpto cibo surrexit, omnipotenti Deo preces
fudit, atque ei sexum virilem, si hunc ab eo accipere mereretur,
vovit.
Natum filium omnipotenti Deo vovet, qui gaudium contemplationis ad fructum mentis expetit, non ad favorem vanitatis. Sed bene petentibus in contemplationis desiderio carnales praepositi obsistere vehementer solent; eo quippe ineptius agere secretiorem vitam appetentes cogitant, quo ipsi vim internae dulcedinis ignorant. Qui si aliquando in spiritales subditos voce asperae invectionis saeviunt, ab eis humillima ratione sedandi sunt. Nam si se irrationabiliter contra recte agentes erigunt, reverentia superioris ordinis exigit ut tunc honorentur, cum modum rationis excedunt. Quos sane utrosque et carnales scilicet praelatos, et spiritales subditos, bene Heli et Anna insinuant; nam cum ille ante postes templi Domini sederet, et Anna oraret, os ejus Heli observavit, et eam ebriam vocavit. Sed haec, quae injurias patienter sustinuit, humilitatem responsi exhibuit cum veritate rationis. Ancillam se ejus asseruit ex multo dolore et moerore loqui, et furentem in se animum, non solum sedavit, sed etiam pro consequendo fructu sui desiderii ad orationem convertit.
Sed quia haec ultima ad historiam diximus, non ab re agimus si in his
sacrae historiae verbis eruditionem nostram paulo subtilius
requiramus. Si ergo rerum ordo requiritur, prius manducavit,
et bibit, dehinc amarum animum habuit, oravit Dominum flens largiter,
postea votum vovit, et preces multiplicavit. Quid
multiplicatio precum Annae, nisi illam electorum perfectionem
significat, ad quam nos Doctor egregius hortatur, dicens:
Sine intermissione orate
(1Th, 5, 17)? Sine intermissione namque orare nisi perfectus vir
potest; orare enim sine intermissione est per affectum supplicationis
conditori semper assistere. Qui autem imperfectionis adhuc
infirmitate deprimitur, eo sine intermissione Dominum non obsecrat, quod
in ipso etiam orationis tempore a conspectu ejus mentis elabitur
vagatione. Bene autem ante precum multiplicationem votum
vovisse sancta mulier dicitur, quia nisi quis se totum coelitem per
propositi rigorem exhibeat, eo saepius ab affectu supplicationis
educitur, quo mobilitate mentis in gyrum mundanae intentionis vertitur,
et in conspectu Domini per fortem custodiam non tenetur. Sed
spiritali proposito sese vovere electi mens coelestibus gaudiis poterit,
si largiter flere jam novit, si fletuum largitate supernae dulcedinis
saporem gustare jam didicit, atque, in illius internae refectionis suae
gaudio occupata, respicere terrena fastidit. Aperte igitur
ante votum suum flevisse largiter Anna describitur, quia totum sese quis
exhibere sic coelitem, terrena obliviscendo, non poterit, nisi, magnis
accensus fletibus, in mortuae jam mundo mentis solatio delectationis
intimae recipere suavitatem novit. Et quia in gaudio animae
hoc lacrymarum solatium non recipitur, si se prius non afficit per
amaritudinem compunctionis, et quidquid in se de labenti vivit laetitia
salubris tristitiae pugione transfigit. Anna amaro animo ante
flevisse relata est, et sic largiter flere potuisse. Quod
bene Salomon insinuat, dicens:
Cor, quod novit amaritudinem animae suae, in gaudio ejus non
miscetur extraneus
(Pr, 14, 10). Extraneus quippe est qui adhuc de bonis exterioribus
intentionem delectationis habet. Qui certe in gaudio
amaricati cordis non recipitur, quia non potest experiri quae sit
interna laetitia, nisi qui perfecte contemnere exteriorem
curat. Sed notandum adhuc quia ante ista omnia surrexisse
relata est et antequam surgeret, comedisse et bibisse. Quis
est cibus electae animae, nisi juxta veritatis vocem:
Omne verbum quod procedit de ore Dei
(Mt, 4, 4)? et quid est ei surgere, nisi se ad statum supernae
intentionis erigere? Ante ergo surrexisse, quam amaro animo
fuisse dicitur, et antequam surgeret manducasse et bibisse, quia electa
anima de aerumna vitae praesentis dolere non poterit, si sese ad illa
quae in coelestibus perdidit non extendit; et se ad illa summa non
elevat, si a Scripturae sacrae pabulo jejunat. Ut surgamus
ergo, manducamus et bibimus, quia tum ad altitudinem superni amoris
erigimur, cum Scripturae sacrae profundis et planioribus sensibus
roboramur. Dehinc si surgamus, amaritudinem cordis
acquirimus, quia dum in superna per amorem ferimur, quae in imo sunt non
nobis praebent blandimenta gaudii, sed asperitatem
afflictionis. Sed jam ab amaro animo ad fletuum fluenta
conscendimus, quia cum jugi validaque compunctione transfigimur, ea mala
quae in hac valle lacrymarum incurrimus, et futura quae timemus, et
aeterna bona quae amisimus, flere copiosius valemus. Hinc
vero ad vovendorum votorum secreta procedimus, quia dum ab omni quod
foris libet fletuum nos largitas sepelit, velut totos effectos coelites
supernis obtutibus ostendit, et vota vovemus quibus sic aeterna bona
placent, ut mens nostra per nulla terrena atque carnalia se
inquinet. Dehinc profectus nostros precum multiplicatio
sequitur, quia eo jam libentius, saepius et instantius aeterna orando
quaerimus, quo in solo futurorum bonorum solatio respiramus.
Mane autem adorant, et in civitatem suam revertuntur.
Post multiplicationem precum cum Anna conjuge mane adorare est inter
magna virtutum dona humilitatis virtutem custodire; et quia in illa
sublimi visione diutius stare non potest anima quae adhuc ista
corruptionis sarcina praegravatur, apte in civitatem suam reversi
referuntur. Electa anima, cum, infirmitate praegravante, a
Dei contemplatione repellitur, ut redire in eamdem visionis altitudinem
valeat, debet habere constructa aedificia munitionis, quatenus, ad
semetipsam relapsa, in alto se teneat, unde iterum ad eamdem intimae
charitatis altitudinem consurgat. Quod et sub typo Jerusalem
electae animae per Prophetam dicitur:
Sta in excelso, et vide jucunditatem quae veniet
tibi a Deo tuo
(Ba, 4, 36 et Ba, 5, 5). Quasi dicat, etsi manere jugiter in Dei
contemplatione non potes, ne usque ad ima deponaris, ut ab altis
custodiae tuae turribus ad eum contemplandum sine difficultate
conscendere quem desideras possis. In Ramatha quidem
civitatem suam revertitur, si cum a divinae Majestatis visione
repellitur, in sanctorum angelorum contemplatione retinetur.
Sed cum de ista subtiliori natura, id est angelica, cogitare non
praevalet, si ad beatos martyres, vel electos alios, qui jam aeternitate
recepti sunt, meditando recurrit, quia de perfecta eorum gloria cogitat,
nimirum tunc in sua civitate recipitur, qui morari in sublimibus
prohibetur. Bene autem eadem Ramatha civitas sua dicitur,
quia quam familiariter diligit, suam esse indubitanter credit, suam
namque hanc civitatem esse cognoverat, qui dicebat:
Scimus quia si terrestris domus nostra hujus habitationis
dissolvatur, quia aedificationem habemus ex Deo, domum non
manufactam, sed aeternam in coelis
(2Co, 5, 1). Hinc iterum dicit:
Jerusalem, quae sursum est, mater nostra est
(Ga, 4, 26). Sed qui in illa sublimi civitate reverti non potest,
redeat nihilominus in civitatem suam Ramatha; et qui ab altissima illa
deponitur, in istius Ecclesiae adhuc in imo peregrinantis, sed sublimis
vitae fulgore radiantis, visione teneatur. Eo quippe hinc
iterum redire ad revisendum jubar altiverique luminis poterit, quo eum
sensum quem carnis sarcina ab internae lucis secreto retrahit usque ad
terrae infima non deponit.
Quid est autem quod post dierum circulum Anna concipit et parit, nisi quia gaudium perfectae devotionis contemplatio ad conditoris pulchritudinem semel elevata non suscipit? Post dierum ergo circulum concepisse et peperisse dicitur, quia dum ex consuetudine contemplatio ad superna rapitur, in visione superni luminis munus accipit desideratae fecunditatis. Circulus namque dierum est infusio divinae lucis. Quae profecto in suo ambitu diebus pluribus cingitur, dum una sua claritate mentem irradiat, sed sui splendoris radios per vices dispensativae manifestationis ei insinuat, quousque perfectius gaudium de ampliori manifestatione comprehendat. Vel certe post dierum circulum Anna concipit, quia nimirum quandiu mentis aciem contemplationis ruditas in gyrum mutabilitatis concutit, ipsa mens ad percipiendum plenum internae majestatis gaudium non assurgit. Velut enim in quodam circulo dies transeunt, cum mens inchoantis in contemplationis se culmen elevat, sed vix per respecti jubar luminis eam adhuc rorantem ac discurrentem fixam in sua luce servat. Post dierum ergo circulum concipit, quia prius a mutationis suae vertigine in standi robur anima ducitur, et cum stare fixa ex usu in contemplatione didicerit, gaudium perfectae devotionis in fructu suae fecunditatis apprehendit. Quod etiam conceptum parit, quando proximis ad gloriam supernae majestatis innotescit.
Natus vero puer in tribus vitulis ad tabernaculum ducitur, quia de
largitate spiritualis muneris gratias referre debemus summae
Trinitati. De quibus vitulis Dominum obsecrans propheta
dicit:
Omnem aufer iniquitatem, et accipe bonum, et reddemus vitulos
labiorum nostrorum
(Os, 14, 3). Quasi dicat: Pro largitate munerum reddemus
sacrificia laudis, per obsequium labiorum. In domum vero
Domini puer offerendus adducitur, cum sacrae mentis profectus, sanctae
Ecclesiae doctoribus revelatur, ut dum collatione sapientum discutitur,
fraude hostis callidi nequaquam maculetur. Potest et domus
Domini aeternam patriam designare. De hac quippe Psalmista
exsultans, dicit:
Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum
laudabunt te.
(Ps, 83, 5) In domum Domini puer adducitur, cum electa mens in
alta sustollitur, et de omni quod spiritualiter proficit omnipotenti Deo
gratias referre satagit, a quo profectus sui sibi impensa munera
recognoscit. Bene autem unus vitulus immolatur, cum tres
delati referantur, quia etsi personarum Trinitas confessione fidelium in
divinis laudibus canitur, earumdem personarum inseparabilis unitas
praedicatur. Sed qualis, aut quanta sit laus, si devota non
sit? Apte itaque tribus vitulis totidem farinae modii
conjunguntur, ut de eo quod in Dei laudibus ore dicimus per devotionem
satiemur. Nam sine farina vitulum offert, qui in Dei laudibus
verba quidem edit, sed mente vaga ad ea quae loquitur non
intendit. Sed si verba Dei laudando, vel orando, proferentes
hilarescimus, dum intelligentiae miscemus gaudium, illius vini quod
laetificat cor hominis amphoram farinae sociamus. Hoc
profecto insinuat, qui exoptans ait:
Benedicat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus, et
metuant eum omnes fines terrae
(Ps, 66, 7 et Ps, 66, 8) [mauvais référencement: Ps, 66, 7]. Quasi tres vitulos ad tabernaculum duxit, qui Deum
laudans, divinitatis ejus nomen repetendo, personarum proprietates
exposuit. Sed cum metuant, non eos, sed
eum dixit, profecto qui tres adduxit vitulos
unum immolavit. Et quia farinam vitulis, et farinae vinum
miscuit, gloriatur, dicens:
Ad ipsum ore meo clamavi, et exsultavi sub lingua mea
(Ps, 65, 17). Dum enim clamavit, quasi ad immolandum sacrificii
vitulum duxit, sed sub lingua sua exsultare non posset, si alta precis
suae verba non intelligeret. Cum clamavit ergo, intellexit
quae clamavit, et cum exsultavit in oblatione omnipotentis Dei, non
solum vitulum habuit, sed etiam farinae modios, et amphoram
vini. Igitur vitulus, farina et vinum, laus est Dei,
intellectus laudis, et laetitia devotae mentis. Cur autem
modius et amphora in Dei oblatione nominantur, nisi quia mensurae sunt
nomina? Hoc etiam quid spiritualiter indicet Paulus exponit,
dicens:
Unusquisque proprium donum habet ex Deo, unus quidem sic
alius vero sic
(1Co, 7, 7). Hinc Veritas dicit:
Mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et
supereffluentem dabunt in sinum vestrum
(Lc, 6, 38). Hanc nobis mensuram custodire sacra Scriptura
praecepit, dicens: Supra te onus ne
levaveris. Sed electae animae valde cavendum est,
ut haec tria omnipotenti Deo ardore piae devotionis offerat, et studio
manifestae veritatis. Unde et ejusdem Annae filius sacerdoti
oblatus asseritur. Quod profecto et nos agimus, si cum in
sancta conversatione proficimus, cum fecundis jam mentibus spiritalium
gaudiorum fructum proferimus, ad praelatorum nostrorum examen ducimus
omne quod in nobis ex superna contemplatione generatur. Et
quia electi viri inter dona sublimia humilitatis suae bonum non
deserunt, sequitur:
Et adoraverunt ibi Dominum.
(S1, 1, 28)
In domo Domini Dominum adorant, qui et alta mente in supernae patriae contemplationem se elevant, sed per humilitatem omnipotenti Deo substernuntur, et omni corde in virtute Spiritus tam sublimiter elevantur. Haec non ex ordine, sed summatim ad historiam, sive moralem intelligentiam exponendo perstrinximus, ut verba spiritalis cantici quod subsequitur secundum moralem typicamque explanationem paulo latius indagemus.
Et oravit Anna, et ait: Exsultavit cor meum in
Domino.
(S1, 1, 28 et S1, 2, 1)
In Annae persona sanctae Ecclesiae typum latere jam
ostendimus. Quae nimirum, nato jam puero, in Domino exsultare
se perhibet, quia de eo quod ad fidem Redemptoris gentilem populum
traxit vane non tumuit, sed in eo laetitiae suae intentionem tenuit, a
quo fecunditatis suae dona suscepit. Quibus nimirum verbis
sic laetitiae suae situm indicat, ut causam pariter exsultationis
ejusdem ostendat. Sterilis quidem flevit, pariens exsultavit,
ut sanctae Ecclesiae mores portenderet, quae se in hanc vallem
lacrymarum a paradisi gaudiis projectam dolet, sed pro lucrandis
animabus exsilii sui aerumnas patienter sustinet. In hoc
tantum exsultare consuevit, si in aerumna temporis, qua premitur, per
fecunditatis suae gloriam, multiplicatis electis, coelestis patriae
damna reparentur. Dicit ergo:
Exsultavit cor meum in Domino
(S1, 2, 1), quia fructus sui propositi consecuta est.
Quo in loco notandum est quia hoc quod glorians loquitur orasse
perhibetur. Nam praemissum est:
Et oravit Anna, et ait: Exsultavit cor meum in
Domino
(S1, 1, 28 et S1, 2, 1). Quae autem nihil a Deo petere flagitando
cognoscitur, cur orasse perhibetur? Sed quia hoc futurum esse
per prophetiae spiritum sancta mulier noverat, et id fieri vehementer
optat, et exsultando loquitur, et orando. Exsultabat quidem
certitudine futurorum, vehementer exoptans fieri quod noverat
revelatione sacramenti. Sancta quoque Ecclesia inde divina
beneficia amando et venerando recolit, praedicat et orat, quia nimirum
id foris loquendo exsequitur, quod intus miro desiderio fieri cupit, et
factum magna devotione veneratur. Dicit ergo:
Exsultavit cor meum in Domino
(S1, 2, 1), quia munera quae ad aeternae laetitiae fructum accipit
ad temporale gaudium non convertit. Sequitur:
Et exaltatum est cornu meum in Deo meo.
(S1, 2, 1)
Quid est cornu Annae, nisi potestas sanctae Ecclesiae? Quod
profecto cornu tunc mirabiliter se extulit, cum Dei Filius per assumptam
humanitatem naturae nostrae participem se fecit. In eo igitur
cornu sanctae Ecclesiae exaltatum est, in quo humana natura jam splendet
supra angelos elevata. Sed in hoc quod hunc Deum suum et
salutarem sancta Ecclesia singulariter asserit, Synagogae repulsionem
latenter ostendit. In Deo igitur salutari nostro exaltatum
est cornu nostrum, quia sublimitas Ecclesiasticae potestatis in
humanitate nobis erecta est Redemptoris. Unde et de eodem
Redemptore per Zachariam dicitur:
Erexit cornu salutis nobis, in domo David pueri sui,
sicut locutus est per os sanctorum prophetarum suorum
(Lc, 1, 69 et Lc, 1, 70), quia exaltatum cornu suum refert, latenter indicat, quia ante
cornu habuerat quod exaltatum non erat. Sancta quippe
Ecclesia ante Redemptoris adventum cornu habuit, quia in patriarchis et
prophetis tam recte vivendi ordinem quam delinquentes corrigendi
potestatem divinitus accepit. Sed tamen cornu exaltatum non
habuit, quia etsi vivere juste poterat, tamen ad Paradisi gaudia sine
Redemptoris praesentia redire non poterat. Nunc autem sanctae
Ecclesiae cornu exaltatum est, qui jam mundi Redemptorem venientem
recepimus, per cujus gratiam non solum recte possumus vivere, sed et ad
paradisi gaudia transire, quia ille jam pro nobis mortuus resurrexit, in
cujus morte mors obiit, et paradisus se ejus fidelibus
reseravit. Exaltatum est ergo cornu nostrum in Deo nostro,
quia, effusa jam gratia sancti Spiritus in electorum multitudinem
impressam Redemptoris imaginem videmus, dum qui terrena omnia despiciunt
carnis voluptates fugiunt, propria derelinquunt, tanto altiori potestate
radiant, quanto haec tanta virtutis insignia in veterum multitudine
sancta Ecclesia non habebat. Exaltatum est cornu nostrum in
Deo salutari nostro, quia quotquot eum recipimus, dedit nobis potestatem
filios Dei fieri
(voir: Jn, 1, 12)
. Hoc cornu exaltare volebat Salutaris noster, cum
dicebat:
Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes, et
scorpiones, et omnem virtutem inimici
(Lc, 10, 19). Hinc item asserens ait:
Quodcunque ligaveris super terram erit ligatum et in
coelis
(Mt, 16, 19). Hinc iterum repromittit, dicens:
Sedebitis super sedes judicantes duodecim tribus
Israel
(Mt, 19, 28). Dicat ergo Anna:
Exaltatum est cornu meum in Deo meo
(S1, 2, 1), ut videlicet sanctae Ecclesiae gloria designetur, quae
singulare culmen potestatis obtinet de praesentia
Redemptoris. Et quia jam in toto mundo distenditur, quae
quondam intra Judaeam persecutionibus angebatur, sequitur:
Dilatatum est os meum super inimicos meos.
(S1, 2, 1)
Qui enim inimici Ecclesiae alii quam Judaei intelligendi
sunt? Supra quos nimirum dilatatum os habet, quia contra
eorum perfidiam omnium gentium jam fidelium linguas movet. Os
ergo sanctae Ecclesiae dilatatum est, quia per universum orbem
diffunditur, et dum nationes universas praedicatione veritatis erudit,
Judaeorum stultitiam, veluti dilatato ore, reprehendit. Et
quia hoc inde potuit, quia venientem in carne mundi Redemptorem
gaudenter excepit, causam dilatati oris exponit, dicens:
Quia laetata sum in salutari tuo.
(S1, 2, 1)
Jam quis sit salutaris Dei cognovimus. De quo etiam Isaias
vaticinans ait:
Videbit omnis caro Salutare Dei; videbunt omnes fines
terrae Salutare Dei
(Es, 70, 10)
(voir: Ps, 97, 3)
. Jesus autem nostro eloquio Salutaris
dicitur. De quo etiam Habacuc sibi gaudium repromittit,
dicens:
Gaudebo in Deo Jesu meo
(Ha, 3, 18). Ecce veterum Judaeorum vocibus Dominus Jesus Deus
asseritur. Sed nunc Judaei Salvatorem exspectant, quem Deum
esse nequaquam credunt. Sed fortasse hoc Judaei in ore suo
reprobare contendunt, et dum Jesum Salvatorem interpretantur, Deum
Salvatorem non unigeniti personam, sed Patris intelligunt; verumtamen in
eodem loco subditur, unde unigeniti persona apertius demonstretur:
Domine Deus, inquit, virtus mea, constitue pedes meos in
consummatione, et super excelsa statue me, ut vincam in
claritate ipsius
(Ha, 3, 19). Ecce Deo loquitur dicens: Statue me super
excelsa. Sed quia dicit: Vincam
in claritate ipsius, alius utique est de quo
dicit. Quis ergo est de quo dicit nisi unigenitus Dei Filius,
quem non solum verum hominem, sed etiam Deum credit? Dum ergo
Deo loquitur, dicens: Gaudebo
in Deo Jesu meo, et vincam in claritate ipsius, non
Deum alium, sed Deus personam aliam demonstrat. Hae sunt
sanctae Ecclesiae rationes, hae contra Judaeorum perfidiam invincibiles
assertiones per universum orbem diffusae. Dilatatum ergo os
habet sancta Ecclesia super inimicos suos, quia jam, auctore Deo, ubique
cognoscitur, unde et Judaeorum perfidia convincatur. Causam
igitur dilatati oris audiant, qui Salutare Dei negant, et de gaudio
Salutaris nostri feriantur argumento confusionis suae. Sed
feriri possunt, a blasphemiis vero suis cessare nolunt. Jam
Dei Salutare mundus excepit, omnis caro vidit, Judaeus non credit, quia,
ut dixi, Salvatorem exspectat, qui Deus non sit. Audiant ergo
maledictionem prophetae dicentis:
Maledictus homo, qui confidit in homine, et a Domino recedit
cor ejus
(Jr, 17, 5). In hominem Judaei confidunt, qui credere in
Redemptorem refugiunt, dum Antichristum in fine mundi
praestolantur. In quorum confusionem Psalmista praedicat,
dicens:
Viderunt omnes fines terrae Salutare Dei
(Ps, 97, 3). Quasi perfidiam Judaeorum confundat dicens: Quid in
posterum visiones differtis? Quem exspectatis jam venit, quem
promissum habuistis jam omnibus finibus terrae apparuit, cum clausistis
oculos, transiit; imo sic caeci facti estis, quod coram vobis tanta lux
stetit, et non vidistis. Ergo,
jubilate Domino omnis terra, cantate, et exsultate, et
psallite; psallite Deo nostro in cithara, et voce psalmi, in
tubis ductilibus, et voce tubae corneae. Jubilate
in conspectu regis Domini; moveatur mare et plenitudo ejus,
orbis terrarum, et universi qui habitant in eo.
Flumina plaudent manu in idipsum, montes exsultabunt ante
faciem Domini, quoniam venit, quoniam venit judicare
terram
(Ps, 97, 6, Ps, 97, 7, Ps, 97, 8 et Ps, 97, 9) [mauvais référencement: Ps, 4, seq]. Quasi dicat: Quia tam immensa caecitate premuntur, ut
nequaquam videre meruerint, vos gaudete abundantius, qui
vidistis. Sed quam mirabiliter, atque ineffabiliter gaudendum
sit, signa gaudii coacervans, ait: Jubilate, cantate, et
psallite. Celebritatem quoque laetitiae
insinuare gestiens, instrumenta ejus enumerans, dicit: Psallite
Domino in cithara, et cithara, et voce psalmi, in tubis
ductilibus et voce tubae corneae, jubilate in conspectu regis
Domino. Quid in conspectu regis, nisi in
cognitione Redemptoris? Sed a quantis haec gaudiorum
solemnitas sit agenda exponit, dicens: Moveatur mare, et
plenitudo ejus, orbis terrarum, et universi qui habitant in
eo. O infelix Judaea, fines terrae
viderunt Salutare Dei, omnis terra commota jubilat, gaudet universus
orbis, flumina plaudunt manibus, montes exsultant; sed impia Judaeorum
corda non credunt, et in caecitatis suae tenebris livoris poena
feriuntur. Sed quem blasphemare non metuunt, sancta Ecclesia
attentius commendat, dicens:
Non est sanctus ut est Dominus.
(S1, 2, 2)
In descriptione Redemptoris omnia incomparabilia
designantur. Inde enim verus Redemptor ostenditur, quod in
omni quod ad ejus gloriam dicitur ei nemo comparatur. Ille
enim omnes redemit qui omnibus excellit. Quod recte contra
Judaeam dicitur, quae eo audacius Redemptorem despicit, quo multos se
habuisse viros recolit, qui magna claruerunt laude
sanctitatis. Hinc est enim quod illuminato caeco exprobrantes
dicunt:
Tu sis discipulus illius, nos autem Moysi
discipuli sumus. Scimus, quia Moysi locutus est
Deus, hunc nescimus unde sit
(Jn, 9, 28 et Jn, 9, 29). Hinc item gloriantur, et dicunt:
Semen Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam
(Jn, 8, 33). Sed homo fuit Moyses, homo Abraham, homo
Christus. Verumtamen illi assumpti ad locutionem Dei, iste
assumptus in divinitatem. Illi assumpti ad ministerium, iste
ut unigenitus assumptus ad regnum. Unde et loquitur,
dicens.
Omnia quae habet Pater mea sunt
(Jn, 16, 15).
Non est sanctus ut est Dominus
(S1, 2, 2). Hoc etiam sacra Scriptura testatur, dicens:
Cui se infudit omnis plenitudo divinitatis
corporaliter
(Col, 2, 9). Hinc Joannes ait:
De plenitudine ejus omnes accepimus
(Jn, 1, 16).
Non est sanctus ut est Dominus
(S1, 2, 2). Quia in eo quod Dominus asseritur, sanctitatis ejus
excellentia commendatur. Sed Judaei Christum, quem
exspectant, purum hominem asserunt, et tamen suum Dominum futurum et
singulariter sanctum credunt. Sed Psalmista illos reprobans,
nos ad fidei gaudium cohortatur, dicens:
Jubilate Deo omnis terra, servite Domino in
laetitia. Intrate in conspectu ejus in exsultatione,
scitote quoniam Dominus ipse est Deus.
(Ps, 99, 2 et Ps, 99, 3) [mauvais référencement: Ps, 99, 1] Illi Dominum vocant, qui Deus non sit. Nobis ergo
jubilandum, nobis in laetitia serviendum, qui talem habemus Dominum, qui
etiam Deus veraciter credatur, qui majestatem divinitatis, quam in se
asseruit, incomparabilibus miraculis comprobavit. Qui ergo
invisibilem ejus divinitatem abnegant, patentibus operibus
credant. Sed quam mira sanctitas illa est, quae peccatores
sanctificat? Unde et de peccatrice muliere dicit:
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum
(Lc, 7, 47). Hanc excellentiam sanctitatis, illa in fluxu
sanguinis posita cognoscens, ait:
Si tetigero vel fimbriam vestimenti ejus, salva ero
(Mt, 9, 21). Sed quis fidem ejus assereret, si effectus fidei non
pateret? Nam ut vestimentum ejus tetigit, sanguis
stetit. Non est ergo sanctus ut est Dominus, quia quisquis
potuit sanctus existere, ejus accepit munere ut sanctus esse
potuisset. Hoc namque sancta Ecclesia subsequenti verbo
insinuans, ad eumdem Redemptorem ex nimia charitate convertitur, dicens:
Neque enim est alius extra te.
(S1, 2, 2)
Subauditur, sanctus. Extra eum sanctus aliquis esset, si
absque dono unigeniti sanctificationis spiritum habere
potuisset. Sed quis hoc asserere audeat de hominibus, quod de
Angelis nequaquam constat? Scriptum quippe est:
Verbo Domini coeli firmati sunt et spiritu oris ejus omnis
virtus eorum
(Ps, 32, 6). Verbum Domini est unigenitus Dei. Quem
profecto evangelista Joannes insinuans, ait:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus
erat Verbum
(Jn, 1, 1). Si ergo etiam angeli sanctificati creduntur in Filio,
multo magis de hominibus creditur quia extra eum sanctificationis
gratiam invenire non possunt.
Potest etiam hoc sine aliqua subauditione intelligi. Cum
ergo dicit:
Nec est alius extra te
(S1, 2, 2), quid aliud in Redemptore quam divinae essentiae
incommutabilitas designatur? Unde et Judaeis blasphemantibus
dicit.:
Antequam Abraham fieret ego sum
(Jn, 8, 58). Idipsum in Genesi Moysi insinuans, ait:
Ego sum qui sum
(Ex, 3, 14). Deo enim unigenito esse est dissimiliter nunquam
esse. Qui certe status tanto longe est a cunctis mortalibus,
quanto clarius cognoscitur quia momentis singulis per multa
variantur. Potest hoc et ad justitiae statum pertinere, quia
electorum esse est in Deo per justitiam manere. Et quia
unigenitus Dei Deus est, extra eum non est aliquis, quia nemo electorum
nisi in ipso est. Quod si refertur ad divinitatem ejus, ut
nequaquam intellectum humanitatis ejus evacuet, quia justus esse non
potest qui fidem non habet divinae Incarnationis; Judaei ergo per haec
singula verba feriuntur, qui, dum Redemptorem contemnunt, Antichristum
exspectant, qui Deus non esse liquido comprobatur. Unde et
per beatum Job dicitur:
Habitent in tabernaculo ejus socii ejus qui non est
(Jb, 18, 15). Tabernaculum Antichristi est amor perfidiae, quo
fidei contradicit Redemptoris. In quo nimirum tabernaculo
Judaei nunc permanent, quia dum perfidiae suae situm amanter inhabitant,
contra Redemptorem pugnant. Qui etiam ejus qui non est socii
esse referuntur, quia in proposito suo diabolum adjuvant, qui, dum a
summae illius essentiae amore corruit, verum esse protinus
amisit. Cui nimirum non esse est ab summam illam beatam
essentiam per amoris participationem reverti non posse. Et
quia Judaeorum populus, non solum arduam patrum veterum conversationem,
sed etiam miraculorum ostensionem ad augmentum elationis habuit,
subditur:
Et non est fortis sicut Deus noster.
(S1, 2, 2)
Quasi inaniter gloriantem Judaeam reprimat, dicens: Quos magna fecisse
astruis, puri homines fuerunt; quem praedico, non solum homo sanctus
fuit, sed etiam potens Deus. Dum ergo fortitudo respicitur,
excellentia indicatur, quia nimirum omnino infirma est omnis fortitudo
hominis in comparatione deitatis. Quo tamen in loco assertio
divinitatis non probat excellentiam operis, sed incomparabilitas
fortitudinis ostendit veritatem deitatis. Quasi dicat: In hoc
cognoscitur quia vera protulit, quia deitatem quam in se asseruit
incomparabilibus operibus comprobavit. Unde per semetipsum
dicit:
Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum
non haberent
(Jn, 15, 24). Jam vero ipsa opera discutienda sunt.
Moyses mare
(voir: Ex, 14, 12)
, Helias flumen divisit
(voir: 4S, 2, 8)
; Dominus noster Jesus super mare ambulavit
(voir: Mt, 14, 24)
. Quid ergo est elegantius in sicco profundi alveo viam
transeunti populo exhibere, an ipsam maris faciem viam
facere? Illi quippe, quia humanitatis deprimebantur pondere,
in profundi solido viam qua pergerent requirebant; sed qui infirma
humanae naturae in celsitudinem divinitatis assumpsisse cognoscitur,
super aquas virtute propria ferebatur. Moyses de consortio
sermonis Domini splendorem vultus obtinuit
(voir: Ex, 34, 29)
, Josue orationibus solem fixit
(voir: Js, 10, 12 et Js, 10, 13)
; sed quia Deus est Jesus, coram discipulis in solis virtute
resplenduit. In illius faciem filii Israel intendere non
poterant, istius gloriam qui meruerunt cernere ceciderunt, ut aperte
cognosceres quia divinum existeret quo humana transiret.
Huic, in monte illis assistentibus, ab aeterno Patre dicitur:
Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui, ipsum
audite
(Mt, 17, 5). Et idcirco etiam Helias, qui ne plueret coelum
clausit, et ut plueret reseravit
(voir: R3, 17, 1)
in ejus comparatione quid est qui apertis coelis, Patrem exhibuit
testem suae divinae generationis?
Non est ergo fortis ut Dominus
(S1, 2, 2), quia quidquid virtutis Moyses ostendere potuit,
Dominus, non ipse fecit. Jesus autem omnia quae mire gessit
propria virtute exhibuit, quia Dominus etiam Moysi fuit. Non
enim Moyses populo perdeserta gradienti, sed Dominus manna pluit
(voir: Ex, 16, 13)
. Non Moyses, sed Dominus in columna ignis per noctem,
et nubis in die, populum praecessit
(voir: Ex, 14, 19)
. Non Moyses, sed verbum quod factum est ad eum, aquam
de rupe produxit
(voir: Ex, 17, 6)
. Non Moyses, sed Dominus volatilia concupiscentibus
exhibuit
(voir: Ex, 16, 17)
. Unde et Dominus Judaeos in patrum fortitudine
gloriantes reprimit, dicens:
Non Moyses, sed Pater meus dedit vobis panem de coelo
(Jn, 6, 32). Hinc Psalmista non Moysen inaniter efferens, sed
Dominum laudabiliter extollens, dicit:
Fecit mirabilia in terra Aegypti, in campo
Thaneos, interrupit mare, et perduxit eos, et statuit aquas
quasi in utre. Eduxit eos in nube diei, et tota
nocte in illuminatione ignis. Eduxit aquam de
petra, et deduxit tanquam flumina aquas. Et
mandavit nubibus desuper, et januas coeli aperuit, et pluit
illis manna ad manducandum, et pluit super eos sicut
pulverem carnes, et sicut arenam maris volatilia pennata
(Ps, 77, 12, Ps, 77, 13, Ps, 77, 14, Ps, 77, 16, Ps, 77, 23, Ps, 77, 24 et Ps, 77, 27). Dominus autem Jesus fortis incomparabiliter non in
aliena virtute apparuit, sed in sua. Unde et ex seipso
potens, paralytico imperans, ait:
Tibi dico, surge
(Mt, 9, 6). Hinc etiam scriptum est:
Quotquot tangebant eum, salvi fiebant a quocunque languore
tenebantur
(Mc, 6, 56). Et iterum:
Virtus de illo exibat, et sanabat omnes
(Lc, 6, 19). Hoc namque insigne fortitudinis, nec Moyses, nec
Helias habere potuit, ut, dum incomparabilia signa innotescerent,
adventum unigeniti apertissime designarent. Recte ergo
Synagoga perpetuo silentio damnatur, cum subditur:
Nolite multiplicare loqui sublimia. Recedant
vetera de ore vestro.
(S1, 2, 3)
Quasi dicat: Dum incomparabiliter nova cernitis, gesta antiquorum
reprehensibiliter effertis. Quasi enim umbra illa
praecesserant. Sed nunc palam veri fideles haec Redemptoris
nostri opera venerabiliter adorant, quia quod umbrabatur ibi
occultatione sacramenti, in adventu Redemptoris patuit, exspectasse
corpus revelandae veritatis. Ergo si ad nova referantur,
vetera non sunt, quia in Spiritu sancto intellecta, vetustatem aliquam
non recipiunt. De illo quippe renovante omnia spiritu,
Psalmista precatur, dicens:
Emitte spiritum tuum et creabuntur, et renovabis faciem
terrae
(Ps, 103, 30). Vetera ergo sunt, si Redemptoris operibus
conferantur; sed cum ad confirmanda haec spiritaliter illa proferimus,
eo spiritu quo haec intelligimus illa renovantur. Sancta ergo
Ecclesia dum Judaeos de veterum narratione reprehendit, quid aliud quam
eos acta Patrum spiritualia carnaliter intelligere
designatur? Synagoga etenim contra sanctam Ecclesiam se tanto
temerius erigit, quanto legis et prophetarum scientia superbius
extollitur, quam suis patribus divinitus inspiratam, sibi autem
materialiter exhibitam didicit. Unde sequitur:
Nolite multiplicare loqui sublimia, gloriantes
(S1, 2, 3). Et ut tumere desinant, subjungit, dicens:
Recedant vetera de ore vestro
(S1, 2, 3). Jam quippe ei vetera sunt, quae, ut dixi,
per renovantem spiritum non intelliguntur. Tale est igitur ac
si dicat: Dignum est ut ab eorum narratione sileas, quorum novos et
splendidos sensus ignoras. Quae nimirum etsi subtiliter
intelligis, tumorem arrogantiae tibi praestare non debent, quia Deus
scientiarum Dominus est. Redemptor quippe humani generis,
quia summi Patris est Verbum, Dominus est utique omnium
scientiarum. Alta quippe, et magna locutus est Isaias, magna
locutus est Jeremias; sed profecto nihil dicerent, si hoc Verbum
scientiarum Dominus non eis, antequam loquerentur, scientias
indicaret. Unde et frequenter in libris ejusdem Isaiae
prophetae legitur: Verbum quod factum est ad Isaiam
prophetam. Frequenter et in libro Jeremiae
scribitur: Verbum quod factum est ad Jeremiam
prophetam. Hoc Verbum scientiarum Dominum
Joannes in altissimo summi Patris sinu aspiciens, ait:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus
erat Verbum
(Jn, 1, 1). Hinc Paulus scientiarum Dominum Redemptorem nostrum
insinuans, dicit:
Quia in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis
corporaliter
(Col, 2, 9). Dum ergo dicit: Recedant
vetera de ore vestro, quia Deus scientiarum Dominus
est
(S1, 2, 3), quid est aliud dicere, nisi Synagogae aperta ratione
monstrare, ut tanto sollicite tacere debeat, quanto non solum quod sint,
sed etiam a quo sint ea quae dicit ignorat? Quasi dicat:
Illam scientiam, quam patrum tuorum fuisse astruis, tanto tibi dare
arrogantiam non debuit, quanto non ipsorum, sed unigeniti Filii Dei
fuit, et ipsam eamdem scientiam non intelligis. Dicit ergo:
Recedant vetera de ore vestro
(S1, 2, 3). Ut Judaei nequaquam depravent quod
intelligere recte non praevalent. Deus scientiarum, dicit,
Dominus est, ut quod veraciter Dei esse comprobant, hominibus fallaciter
non ascribant. Sed dum de verbis jactantiae Judaea
reprehenditur, quia nullo timore compungitur, ei etiam de occultis
perfidorum cordium motibus tormenta nuntiantur. Nam sequitur:
Et ipsi praeparantur cogitationes.
(S1, 2, 3)
Quasi dicat: Quem blasphemare non metuis, non solum linguae habebis
judicem, sed et cordis. Unde et per Isaiam comminatur,
dicens.
Ego opera, et cogitationes eorum venio ut congregem
(Es, 66, 18). Hinc per Moysen Dominus comminans, ait:
Nonne haec condita sunt apud me, et signata in thesauris
meis
(Dt, 32, 34)? Et quia his verbis silentium Synagogae praecipitur,
videamus jam sancta Ecclesia quibus fecunditatis suae laudibus in Annae
voce glorietur. Subdens namque ait:
Arcus fortium superatus est.
(S1, 2, 4)
Quisnam est arcus fortium, nisi fraudulenta saevitia
Judaeorum? Ex occulto quippe, quasi ex arcu Redemptori vulnus
inflixerant, quem gentium manibus occidebant. Sed superatus
est arcus fortium, quia qui eorum vulnere obiit, a mortuis resurrexit,
in coelum ascendit, promissum Spiritum sanctum discipulis
misit. Unde subditur:
Et infirmi accincti sunt robore.
(S1, 2, 5)
Appellatione quidem roboris, virtus ostenditur Spiritus
sancti. Unde et eumdem Spiritum Dominus discipulis
repromittens, ait:
Vos autem sedete in civitate, donec induamini virtute ex
alto
(Lc, 24, 49). Robur autem gratia sancti Spiritus recte dicitur,
quam ut electi recipiunt, contra omnia adversa hujus saeculi fortes
fiunt. Qui vero infirmi hoc loco, nisi apostolo intelligendi
sunt? Sed infirmi profecto, cum arcus fortium tenditur, non
cum virtute ex alto vestiuntur. Nam in hora Dominicae
comprehensionis scriptum de eis est, quia,
relicto Domino, omnes fugerunt
(Mt, 26, 56). An non valde infirmus tunc Petrus erat, cum
interrogantis ancillulae vocem timuit, et Redemptorem negavit
(voir: Mt, 63, 74)
? Jam quippe superatus erat arcus fortium, annihilata
saevitia Judaeorum, quia Redemptor morte victa surrexerat; et tamen
adhuc infirmi apostoli superatos fortes, clausis januis, metuebant
(voir: Jn, 20, 19)
. Sed ubi eos robur induit libet intueri quam fortes
fecit. Repentino quippe sonitu super eos Spiritus sanctus
venit, et eorum infirmitatem in mirae charitatis virtutem permutavit
(voir: Ac, 2, 22 et Ac, 2, seq)
. Coeperunt enim Christum jam robore induti praedicare,
qui persecutorum minas non erubescebant delitescendo fugere; et qui
mulierum verba timuerant, auctoritatem principum libertate
frangebant. Vicit robur formidinem, terrores, minas, et
caedes superavit; et quos superveniendo induit, in coelesti militia
mirabilis audaciae insignibus illustravit, ut inter flagella, caedes et
opprobria non metuerent , sed exsultarent. Scriptum quippe de
eis hoc jam robore indutis est:
Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni
habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati
(Ac, 5, 41). Hinc jam praedicantes, dicunt:
Omne gaudium existimate, fratres, cum in tentationes varias
incideritis
(Jc, 1, 2). Bene ergo dicitur:
Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt
robore
(S1, 2, 4). Quia prius a mortuis resurrexit, et sic ad
coelum Redemptor abiit, et Spiritum sanctum discipulis misit.
Prius namque superandus erat arcus fortium, et post infirmi robore
accingendi. Unde et scriptum est:
Nondum erat spiritus datus, quia Jesus nondum fuerat
glorificatus
(Jn, 7, 39).
Quo in loco notandum est quia hoc contra Judaeam dicitur quae miracula
Redemptoris tanto superbius despicit, quanto inter supplicia mortuum
recognoscit. Dicit ergo:
Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt
robore
(S1, 2, 4). Quasi mortem Redemptoris calumnianti
Synagogae respondeat, dicens: Noli despicere quod mori potuit, sed
mirare potius quia mortuus resurrexit, et gentis tuae saevitiem
reviviscendo superavit. Et quia hoc de praeterito ostendit,
non solum denuntiando ei loquitur, sed insultando. Quasi enim
inaniter insultanti improperet, dicens: Quid vobis profuit occidisse
quem mortis laqueus non potuit tenere? Vos occidistis, ne
post eum totus mundus iret; sed idcirco post eum totus mundus vadit,
quia verum se Dei Filium probavit, dum moriendo humanum genus redimeret,
et dum resurgendo viventem se monstraret, et ad coelum conscenderet, et
spiritum sanctum promissum discipulis destinaret. Et quia pro
incredulitatis suae merito Synagoga a participatione promissae gratiae
repulsa est, id ipsum sancta Ecclesia improperans ei, subdens, ait:
Repleti prius, pro panibus se locaverunt, et famelici
saturati sunt.
(S1, 2, 5)
Qui fuerunt prius repleti, nisi qui cognitionem Dei, antequam caeteri
populi, habuerunt? Qui ergo repleti prius intelligendi sunt
alii quam Judaei, qui in fide conditoris fere ab ipso fuerunt principio
mundi eruditi? Ipsi quidem pro panibus se
locaverunt. Quid enim panes hoc loco significant, nisi
mysteria divinae Incarnationis? Locus autem inveniendorum
panum sacra est Scriptura. Unde et panis, qui de coelo
descendit, ad inveniendum se ignorantibus dicit:
Scrutamini Scripturas, quia ipsae sunt quae testimonium
perhibent de me
(Jn, 5, 39). Pro panibus ergo se locaverunt, quia omnes Scripturas
acceperant, ut in eis sacramenta divinae Incarnationis invenire
debuissent: sed cum panis venit, Synagoga, quae se pro pane locaverat,
locum reliquit, in quo invenire panem debuit quem quaesivit.
Scripturas quidem, ut dixi, ad cognoscendum Redemptorem habuit, sed qui
secundum Scripturas venerat, venientem confutavit. Famelici
ergo saturati sunt, quia qui crediderunt de gentibus, dum mysteria
divinae Incarnationis veneranter accipiunt, coelestem cibum habent ad
internae delectationis usum. Famelici quidem dicti sunt, quia
ante adventum Redemptoris, infidelitatis fame projecti, spiritualis
refectionis cibum nullum habuerunt. Vel certe famelici
dicuntur, quia spiritualis cibi dulcedinem cum magna aviditate
suscipiunt. Repleti vero, qui se pro pane locaverunt, audiant
quem exspectabant:
Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi
(Jn, 6, 51) [mauvais référencement: Jn, 6, 33 , Jn, 6, 41 et Jn, 6, 41, seq]
. Sed quia non merebantur agnoscere, respondebant:
Nonne hic est filius
Joseph? quomodo dicit, quia de coelo
descendi
(Lc, 4, 22)? Ipse autem, qui omnia noverat ad delectationis suae
recubitum famelicos venturos prophetabat, dicens:
Amen dico vobis, quia ab Oriente et Occidente venient,
et recumbent cum Abraham, Isaac et Jacob in regno coelorum,
filii autem regni projicientur in tenebras exteriores
(Mt, 8, 11 et Mt, 8, 12). Repleti ergo se locaverunt pro panibus, sed famelici
saturantur, quia Synagogae filii in Scripturis sanctis pastum fidei de
futura Incarnatione Redemptoris habuerunt; sed nunc, projectis illis,
dum gentiles in eum veraciter credunt, divinitatis et humanitatis ejus
sacramenta in delectationis intimae refectione suscipiunt.
Quia vero per egregium Doctorem dicitur:
Omnes eamdem escam manducaverunt, et omnes eumdem
spiritalem potum biberunt (bibebant de spiritali consequente eos
petra, petra autem erat Christus)
(1Co, 10, 3 et 1Co, 10, 4), potest rationabiliter colligi quia illi manducaverunt, et non
sunt saturati, isti manducaverunt, et saturati sunt. Quod
nimirum contra Synagogam a sancta Ecclesia recte dicitur, ut ii qui sunt
sub gratia mira celsitudine praeeminere sub lege positis
designentur. Quid enim illis fuit se pro panibus locare, nisi
sacramenta venturi Redemptoris in Scriptura sacra perquirere?
Quorum profecto unusquisque manducavit, et saturatus non est, quia
futuram summi unigeniti Incarnationem credidit, sed praesentem non
vidit. Manducare quidem ei fuit, divinam Incarnationem in
mentis desiderio dulciter retinere, et non saturari ei fuit desideratam
ejus praesentiam non videre. Sed infirmi, qui robore
accingendi erant, saturitatis suae praeconia ab eo quo saturabantur pane
audiebant:
Beati oculi qui vident quae vos
videtis. Amen dico vobis quia multi reges et
prophetae voluerunt videre quae vos videtis, et non
viderunt, et audire quae vos auditis, et non
audierunt
(Mt, 13, 16 et Mt, 13, 17). Qui enim videre volebant, jam intimae delectationis
panem per desiderium manducabant; sed quia videre non poterant, habebant
gaudium desiderii, sed non habebant per fruitionem
saturitatis. Nam etsi Scriptura dicat:
Quia panem omnem suavitatem habentem et omnem dulcedinem,
Deus eis dedit
(Sg, 16, 20), sic dicitur ab eis accipi, sicut nosci, sicut, per fidem notus
ab eis, per charitatis desiderium poterat concupisci.
Synagogae igitur in primis patribus glorianti, ii accincti robore
praeferuntur, ut dum novum culmen electorum conspicitur praecelsum,
nequaquam inaniter ultra glorietur. Et quia a discubitu
sanctae Ecclesiae cibus vitae nunquam tollitur, tam futura quam
praeterita insinuans, ait:
Donec sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat
filios infirmata est.
(S1, 2, 6)
Quae est sterilis, nisi sancta Ecclesia, ut supra latius in Annae typo
jam diximus? Quid est ergo famelicos saturari, donec sterilis
pariat, nisi usque in mundi finem panem vitae possidere? Quod
et ipse repromittit, dicens:
Ecce ego vobiscum sum usque in consummationem saeculi
(Mt, 28, 20). Non enim sunt nisi famelici quos sancta Ecclesia
parit. Ergo donec parit, famelici saturantur, quia usque in
mundi finem Deo filios generat, qui dum venisse in carne Redemptorem
credunt, panem vitae, quem desiderant, comedunt, et plenitudine
replentur. Sed donec sterilis plurimos parit, ea quae multos
habebat filios infirmatur. Infirmari Synagogae est
institutione legis veteris parere non posse. Quae enim fidem
viri prioris perdidit, diabolo jam et non Deo parit. Bene
autem dicitur: Quae multos habebat filios, quia dum in veritate
Scripturarum subjectum sibi populum antiquitus erudiret venturi
Redemptoris adventum concupiscere, de complexu coelestis sponsi filios
pariebat. Nunc autem quae habebat filios infirmata est, et
filios non habet. Scripturas quidem suis auditoribus exhibet,
sed quia Redemptorem negat, Deo filios nunquam generat.
Infirmari ergo dicitur, cui spiritualis fecunditas negatur.
Et quia tam Synagogae repulsio quam electio gentilitatis
incomprehensibili Dei judicio facta est, sequitur:
Dominus mortificat, et vivificat, deducit ad
inferos, et reducit; Dominus pauperem facit, et ditat;
humiliat et sublevat. Suscitat de pulvere egenum,
et de stercore erigit pauperem, ut sedeat cum principibus,
et solium gloriae teneat.
(S1, 2, 6, S1, 2, 7 et S1, 2, 8)
Quasi obstupescenti alicui de tam electae gentis repulsione respondeat,
dicens: Quid in his rationem quaeris, quae summa ratio
incomprehensibiliter facit? Quod etiam genus quaerendi doctor
egregius reprehendens, ait:
Homo, tu quis es, qui respondeas Deo?
Nunquid dicit figmentum factori suo: Quid me fecisti
sic? Aut non habet potestatem figulus ex eodem
luto aliud quidem vas facere in honorem, aliud vero in
contumeliam
(Rm, 9, 20 et Rm, 9, 21)? Tale est ergo ac si dicat: Quia omnium Dominus recte
cognoscitur, opus illius, et in Judaeae abjectione, et in gentium
electione, venerandum et non discutiendum esse sentiamus.
Mortificat quidem Dominus, quia incomprehensibili judicio quondam
electum Judaeorum populum a cognitione veritatis separat, et in
perpetuum damnat. Vivificat, quia gentilitatem ad agnitionem
sui unigeniti temporaliter per fidem recipit, et ad ejus contemplandam
gloriam aeternaliter perducit. Ad inferos ducit, quia
districto ejus judicio ultrix gehenna eos puniendos in perpetuum recipit
qui per culpam perfidiae a veneratione se dividunt
Redemptoris. Reducit ab inferis, quia gentilem populum ad
filii sui fidem devote accedentem suscipit, cui, velut altus abyssi
carcer, exstitit immensa obscuritas erroris. Pauperem facit
et ditat, quia et repulsam Judaeam spiritalibus virtutibus spoliat, et
electam gentilitatem, tam pretio fidei quam bonorum operum fulgoribus
exornat. Qui etiam humiliare et sublimare dicitur.
Etenim Synagoga, a Redemptore recedendo, sublimitatis suae alta
deposuit, et sancta Ecclesia, Redemptorem venerando, ab imo
infidelitatis, ubi projecta jacuerat, in altitudinem rectae fidei et
Christianae potestatis celsitudinem surrexit. Quia ergo Dei
Filium Judaea contempsit, gentilitas promeruit, recte et illa humiliata,
et ista creditur exaltata. Sequitur:
Suscitans de pulvere egenum, et de stercore erigens
pauperem, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae
teneat
(S1, 2, 8).
Egenus et pauper gentilis populus intelligitur, qui de pulvere suscitatus et de stercore erectus dicitur, quia cum recipitur in fidem Redemptoris, et ei minima et graviora peccata remittuntur. Quia enim facile pulvis excutitur, et quem stercora inquinant horribiliter foedant, pulvis leviora, stercus graviora peccata significat. Bene etiam de pulvere suscitatus egenus dicitur, et de stercore pauper erectus. In illis siquidem dormiebat, a quibus levi tactu gratiae suscitari poterat. In illis vero jacebat, quia, lapsus in gravioribus, manu magni auxilii indigebat. Sed jam egenus qui de pulvere suscitatur, et is qui de stercore pauper erigitur, audiamus quo culmine praeferatur.
Ut sedeat cum principibus, et solium gloriae
teneat
(S1, 2, 8). Qui vero principes hoc in loco nisi sancti
apostoli designantur? De quibus nimirum principibus, Deo per
Psalmistam dicitur:
Constitues eos principes super omnem terram, memores
erunt nominis tui, Domine
(Ps, 44, 17 et Ps, 44, 18). Quid est quod pauper cum principibus sedet, nisi quia
ordo praedicatorum, de gentibus electus, in sancta Ecclesia culmen
apostolicae auctoritatis obtinet? Cum principibus quippe
sedet, quia de throno coelestis magisterii doctrinam salutis
exhibet. Et solium gloriae tenet, quia bonae famae odorem
spargit, quibus dignitate praeeminet. Vel certe solium
gloriae tenet, et cum principibus sedet, quia et sublimitatis honore
radiat, et miraculis coruscat. Sed qui tam sublimi dignitate
sustollitur, qualiter uti ea debeat indicat, cum subjungit:
Domini enim sunt cardines terrae, et posuit super eos
orbem.
(S1, 2, 8)
Cardines terrae sunt extrema terrae. Nomine autem cardinum
ipsos praedicatores electos de gentibus voluit designari.
Extrema quidem terrae dicuntur, quia de vili quodammodo et abjecta
gentilitate producuntur. Qui profecto cardines Domini esse
dicuntur pro mortificatione propriae voluntatis. Domini
quidem sunt, quia non sua quaerunt, sed quae Jesu Christi.
Sed dum Domini esse dicuntur, singularis quaedam in eis sanctitas
designatur. Qui vero Domini sunt, videant quia super eos
orbis ponitur, non sub eis. Quid enim orbis nomine nisi
sanctae Ecclesiae subjecta designatur plenitudo fidelium?
Super cardines quidem terrae Deus orbem posuit, quia praedicatores ad
hoc sanctae Ecclesiae praeponuntur, ut eorum infirmitatem relevent, et
debiles quoque ad coelestem patriam, velut superimpositum onus
portent. Non igitur se semper praelatos debent aspicere, sed
quandoque subjectos, ut disciplina cohibendis vitiis praesint, sed
aestimatione et obedientia ministerii saepe subsint eis quibus
praeeminent cura praelationis. Et quia magna sunt onera quae
praedicatores sustinent, subdit atque ait:
Pedes sanctorum suorum servabit,
(S1, 2, 9)
Quasi dicat: Inter onera tam immensa corruerent, si eorum pedes Dominus
non servaret. Pedes quidem sanctorum suorum sunt affectus
mentium. Qui profecto a Domino servantur, quia ab ipsis
gratia mirae devotionis infunditur, qua onus tantum gratanter
ferunt. Servare quidem pedes sanctorum Dominus dicitur, quia
tanti ponderis molem fugerent, si hoc intolerabiliter grave, non eis
infusa desuper charitas levigaret. Possunt etiam et status
fortitudinis pedum appellatione signari. Pedes vero sanctorum
suorum Dominus servat, quando eos mira fortitudine roborat, ut inter tam
immensa onera nequaquam cadant. Et quia non pedem, sed pedes
servare dicitur, quid in utroque pede sanctorum intelligimus, nisi
fortitudinem et humilitatem? Ne enim ruamus, in utroque pede
consistimus. Quicunque enim fidelibus gregibus praesunt, in
via, qua ad supernam patriam tendunt, modo prospera, modo adversa
inveniunt. Ipsa enim prospera, quia elationem menti excitant,
eam ad casum valde impugnant; verumtamen ne electa mons cadat, hinc
subsistere nititur pede fortitudinis, inde consistit pede
humilitatis. Firmum quippe statum inter utramque tentationem
retineret, si tam solida humilitate consisteret, ut nulla hanc
prosperitas elevaret, adversitas nulla dejiceret. Quid est
ergo quod dicitur:
Pedes sanctorum suorum servabit,
(S1, 2, 9) nisi quia debilis est omnis virtus hominis sine auxilio
conditoris? Infirma quippe humilitas nostra, dum
prosperitatis favore mulcetur, ab ineptae laetitiae impulsu
prosternitur. Infirma fortitudo nostra, dum adversitate
impingitur, leviter superatur. Sed tristibus elidimur, laetis
enervamur, cum nos nobis omnipotens Deus deserit, non cum auxilium suae
protectionis impendit. Dicit ergo:
Pedes sanctorum suorum servabit
(S1, 2, 9), quia omnipotens Deus infirmitatem nostram in ferendis
subditorum nostrorum oneribus adjuvat, ut nos nec adversa atterant, nec
laeta seducant. Tunc quidem a Domino pedes nostri servantur,
cum, divino auxilio roborati, obviantia mundi laeta contemnimus, adversa
nulla formidamus, cum stabili patientia gratanter mala ferimus et
inconcussa humilitate sublimem animum a vana delectatione
refrenamus.
Possunt autem pedes sanctorum fides et amor Redemptoris
intelligi. Quibus profecto pedibus gradiuntur, cum eum quem
per fidem fideles credunt amore consequuntur. Hos profecto
pedes servari sibi a Domino postulabat, qui precabatur, dicens:
Super excelsa statue me, ut vincam in claritate
ipsius
(Ha, 3, 19). Super excelsa statuitur, cui Redemptoris divinitas
revelatur. Et in claritate ejus vincit, quia dum ejus
claritatis radiis illustratur, cuncta maligni spiritus tentamenta
destruuntur. Statutos quidem in monte pedes tenet, qui
veritatis contemplatione arduus est, et ejus quem credit summi Patris
unigenitum amore succensus. Super excelsa quidem Petrus
statutus erat, qui cum Domino confiteretur, dicens: Tu es
Christus Filius Dei vivi, protinus audivit:
Beatus es, Simon Barjona, quia caro et sanguis non
revelavit tibi, sed Pater meus, qui est in coelis
(Mt, 16, 17) [mauvais référencement: Mt, 16, 16]. Fundatus enim fide, accensus charitate, eum quem
amabat etiam praedicabat. Bene ergo de reprobis subjunctum
est:
Et impii tenebris conficescent.
(S1, 2, 9)
Qui enim impii hoc in loco, nisi Judaei intelliguntur, qui a pietate
verae fidei sunt extranei, et Redemptoris morte cruenti? De
quibus recte dicitur:
In tenebris conticescent
(S1, 2, 9), quia sancti super excelsa statuti Redemptorem mundi,
quem in divinae majestatis claritate conspiciunt, aeternis laudibus
confitentur. In tenebris ergo tacent impii, quia Judaei ideo
Redemptorem non praedicant, quod ineffabilis eos illa claritas
divinitatis non illustrat. Scriptum quippe est:
Tollatur impius, ne videat gloriam Domini
(Es, 26, 10). His quippe tenebris damnatos eos intuens, Joannes
ait:
Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non
comprehenderunt
(Jn, 1, 5). Hinc David non optans, sed prophetans, dicit:
Obscurentur oculi eorum, ne videant, et deorsum eorum semper
incurva
(Ps, 68, 24). In tenebris ergo tacent impii, quia etsi Judaei
divinae Scripturae verba in Dei laudibus proferunt, dum Filium negant,
Deo Patri nulla vocum obsequia consecrant. Deo enim silet,
qui, Patrem laudans, Unigeniti laudem tacet. Sed quem
crucifixum despiciunt, quando judex venerit expavescent. Unde
etiam subditur:
Quia non in fortitudine sua roborabitur vir, Dominum
formidabunt adversarii ejus.
(S1, 2, 9 et S1, 2, 10)
Nunc autem durus in infidelitate, fortis in errore est, et quem credere
Deum contemnit, audacter blasphemare non metuit. Velut vir
siquidem nunc vinci non potest, sed tunc sicut vir nequaquam
roborabitur, cum is qui eorum insidiis crucifixus est, in sua majestate
conspicietur. Tunc formidabunt ejus adversarii, quando
crucifixi virtute omnia moveri conspexerint, cum ejus judicio universa
submitti, cum per excelsos coelos tonantia judicia audierint aeternae
suae damnationis. Unde et subditur:
Et super ipsos in coelis tonabit.
(S1, 2, 10)
Qui enim coelorum nomine hoc loco, nisi sancti apostoli
designantur? Quibus profecto coelis sublimitatis suae gloriam
Dominus repromittens, ait:
Sedebitis super sedes judicantes duodecim tribus
Israel
(Mt, 19, 28). Horum profecto coelorum tonitrua Judaeis Dominus
insinuans, ait:
Ipsi judices vestri erunt
(Lc, 11, 19). Super Judaeos igitur impios tunc in coelis tonabit,
quia a sanctis apostolis tunc terribilia judicia suae damnationis
audient, ut eorum examine sententiam aeternae mortis accipiant, quos
praedicantes humiliter vitae aeternae bona persecutionibus
affligebant. Quia vero de extremo judicio ista intelligi
debeant, sequitur:
Dominus judicabit fines terrae.
(S1, 2, 10)
Qui sunt fines terrae, nisi ultima hujus mundi? Fines vero
terrae Dominus judicat, ut aequitatis ejus sententia impunita aut
irremunerata nulla derelinquat, quia dum in judicio extrema concludit,
aliqua discutienda non deserit.
Tunc sublimabit cornu Christi sui.
(S1, 2, 10)
Quando omnes electos in aeterna contemplatione sui Unigeniti recipiet,
ut eis aeterna illa et ineffabili Majestate praesideat, qui dum in
praesentis vitae peregrinatione viverent secum non erant.
Tunc sublimabit cornu Christi sui
(S1, 2, 10), quando in celsitudine sua respicietur sublimitas
Redemptoris. De hac sublimitate per Joannem dicitur:
Videbimus eum sicuti est
(1Jn, 3, 2). Nam potestas sive regnum Domini nostri Jesu Christi
semper aequale est; sed tunc sublimari dicitur, quando tales erimus ut
ejus sublimitatem intueri valeamus; quidquid enim nunc de illa
sublimitate humana mens sibi potest fingere, omnino nihil est in illius
gloriae comparatione. Nam scriptum est de illa:
Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor
hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se
(Es, 64, 4 et 1Co, 2, 9). Prius ergo Christo datur imperium, deinde cornu ejus
sublimabitur, quia tunc sublimitatis ejus celsitudo respicitur, cum
nostra quoque natura a corruptionis suae imo sublevatur, cum
renovationis suae integritatem resurgendo suscipit, qua praecelsum lumen
contemplari valeat Redemptoris.
Si vero in cornu aliquis vult regnum intelligi, per regnum Christi
sancta Ecclesia designatur. Quod profecto cornu sublimabitur,
quia ima nostra ad angelorum aequalitatem perducentur. Quare
et de electis in Evangelio Dominus dicit:
Erant sicut angeli Dei in coelo
(Mt, 22, 30). De ista cornu sui sublimitate iterum dicit:
Fulgebunt justi sicut sol in regno Patris eorum
(Mt, 13, 43). Sublimabitur ergo cornu Christi, quia sancta Ecclesia
in aeterna contemplatione sui Redemptoris extolletur; et quae nunc in
hac valle miseriae depositionis suae poena deprimitur, absorpta tunc
morte, renovata aeterni gaudii culmine, sublevabitur. Sed
haec jam typica explanatione protulimus, restat ut in sequenti volumine
moraliter exprimamus.
Superiori libro, dum sacrae historiae textum moraliter discuteremus,
Annae fecunditatem in summae contemplationis perfectione posuimus, quia
concipere menti est de summa Dei omnipotentis contemplatione
ineffabiliter gaudere, parere autem in mente conceptae charitatis
insignia occultare non posse. Nunc autem parienti canticum
dicere quid est, nisi conditorem, quem ineffabiliter diligit, veris
praeconiis praedicare? Dicit ergo:
Exsultavit cor meum in Domino.
(S1, 1, 2)
Sed ea quae manducavit et bibit, quae amarum animum habuit, quae flevit
largiter, quae votum vovit, quia illa mens omnipotentem Deum digne
laudare potest, quae dignis agonibus ad charitatis ejus summa pervenit,
haec quidem diuturno usu contemnere omnia didicit; et dum cuncta creata
ab intentione abjicit, tanto amplius in visione aeternae majestatis
gaudet, quanto alicujus creaturae species in sui amore hanc retinere non
praevalet. Haec ergo dicit:
Exsultavit cor meum in Domino
(S1, 2, 1), quae eum, contemptis omnibus, solum amat.
In hunc profecto affectum venerat, qui dicebat:
Quid mihi restat in coelo, et a te quid volui super
terram
(Ps, 72, 25). Hinc in Deo exsultans, dicit:
Vultum tuum, vultum tuum, Domine, requiram
(Ps, 26, 8) [mauvais référencement: Ps, 26, 25]. Hinc sponsa in Canticis petit, dicens:
Osculetur me osculo oris sui
(Ct, 1, 1). Dum ergo dicit:
Exsultavit cor meum in Domino
(S1, 2, 1), quid aliud quam in ejus se osculis inhaesisse quem
ardenter diligit gloriatur? Et idcirco illa sola haec dicit,
quae experta novit quae vis amoris sit in thalamo sponsi.
Cunctis quippe passionum victoriis illustrata, et praelata virtutum
culmine, ad illam sublimitatem pervenit ex qua per gaudium mirae
devotionis exsultationisque cor suum in Deo posuit. Et quia
cor suum dicit, quid aliud quam mentis suae libertatem
asseruit? Reprobi quidem corda sua non habent, quia ea
diabolus possidet. Unde et de proditore dicitur:
Cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas
Simonis Iscariotes
(Jn, 13, 2). Si enim Judas cor suum, et non diabolus,
possideret, ipse potius in eo bonum quam diabolus malum
poneret. Quo contra electus vir loquitur, dicens:
Animam meam porto in manibus meis
(Jb, 13, 14). Quid enim aliud manus electi est quam
potestas internae libertatis? Quid ergo ei est, animam in
manibus portare, nisi internae libertatis gloriam in potestate
retinere? Quotiescunque ergo graviter delinquimus, cor
nostrum nos non habemus. Quare et Jeremias Judaico populo
graviter delinquenti improperans, ait:
Audi, popule stulte, et qui non habes cor
(Jr, 5, 21). Hinc item conversus alter propheta Deo
confitetur, dicens:
Invenit servus tuus cor suum
(S2, 7, 27). Dicit ergo:
Exsultavit cor meum in Domino
(S1, 2, 1), ut libertatem mentis assereret, sine qua Deum digne
laudare non posset. Sequitur:
Exaltatum est cornu meum in Deo meo.
(S1, 2, 1)
In cornu electae mentis intentio designatur, quae mirabiliter
extollitur cum ad eum gaudendo pervenit qui super universa
consistit. Unde et cornu suum non in alio aliquo exaltatum
asserit, sed in Deo. Qui enim transeuntia bona diligit, hujus
profecto intentio depressa, non exaltata est, quia in imo figitur ubi
per desiderium locatur. Hinc est quod in Evangelio Dominus
dicit:
Ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor
tuum
(Mt, 6, 21 et Lc, 12, 34). Exaltare ergo cornu nostrum volebat
Dominus, cum dicebat:
Thesaurizate vobis thesauros in coelo
(Mt, 6, et ) [mauvais référencement: Mt, 6, 33]. Exaltatum cornu habebant ii quibus se
Paulus conformabat, dicens:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20). Sed qui coelestia tantum diligit, si illam
intimae dulcedinis suavitatem gustare non novit, quanquam valde
exaltatus sit, ad hujus tamen exaltationis sublimitatem non
pervenit. Ille ergo hac exaltatione sublimis est, qui per
incrementa virtutum proficiens, sublimitatem summae contemplationis
obtinuit, non solum ut perfecte coelestia diligat sed etiam ut amoris
perfectione in sola omnipotentis Dei contemplatione
requiescat. In Deo exaltatum cornu habet, qui interni luminis
alta visione fruitur, in qua familiari quadam singularitate
gloriatur. Quare non ait, In Deo nostro, sed in Deo
meo. Meum namque de eo dicit quem
familiariter ac singulariter diligit. Ad quam certe divinae
familiaritatis dignitatem pervenerat, qui dicebat:
Deus meus es tu, et confitebor tibi: Deus meus es tu, et
exaltabo te
(Ps, 117, 28). Hinc Isaias ait incredulos increpans:
Nunquid parum est vobis molestos esse hominibus, quia
molesti estis et Deo meo
(Es, 7, 13)? Quae ergo exaltatione cornu in Deo
sustollitur, Deum suum singulariter fatetur, quia summa illa infusio
divinae dulcedinis exaltatam mentem, et sui susceptibilem, et valde
familiarem facit. Sequitur:
Dilatatum est os meum super inimicos meos.
(S1, 2, 1)
Qui sunt inimici electae mentis, nisi spiritus maligni? Quid
ergo est dilatatum os super inimicos habere, nisi omnes malignorum
spirituum suasiones amplissima sibi infusae gratiae largitate
reprobare? Angustum quippe os habet, qui cunctis fraudibus
malignorum spirituum per considerationem rationis contraire non
praevalet. Os quippe mentis ejus ratio est, et loqui
deliberare. Os namque repletur cum mentis ratio per infusam
sibi gratiam in contemplationem summae veritatis attollitur.
Repleri quidem ei est illustratione summae veritatis imbui.
Ibi quippe discit, et quod aeternaliter appetat, et quod temporaliter
contemnat. Et quia summa veritas amor est, subtilitate
veritatis attollitur electa anima, ejusque rei charitate, quam
didicerit, inflammatur, et tanto strictius servat magisterium, quanto
ferventius id sibi inviscerat vis amoris. Cui nimirum etsi
maligni spiritus mala suggerunt, dilatati oris apertione confunduntur,
quia, veritate summae sapientiae instructa, et summi amoris facibus
accensa, habet jam contra suggestionem erroris immensam lucem
sapientiae, habet et contra oblatam mundi hujus pompam ineffabilem
charitatem. In immensitate lucis videt quae reprobet, sed per
vim summae charitatis amat inepta reprobare quae novit. Per
sapientiam mala suggesta reprehendit, sed in virtute charitatis
deprehensa redarguit. Os ergo super inimicos dilatat, quia ex
abundantia rationis contra daemones multa deliberat; et eo acutius eorum
objecta destruit, quo id unde mala suggesta reprobet in sublimibus
agnoscit. Unde protinus causam insinuans, ait:
Quia laetata sum in salutari tuo
(S1, 2, 1).
Quod profecto tale est ac si dicat: Quia
exaltatum est cornu meum in Deo meo
(S1, 2, 1). Hoc certe est laetari in salutare Dei, quod
exaltatum cornu habere in Deo suo. Quod non de qualibet
laetitia salutaris accipitur, sed de illo perfectissimo gaudio, quo
electa perfectaque anima more sponsae gaudet in sponso. De
qua nimirum laetitia David obsecrat, dicens:
Redde mihi laetitiam salutaris tui, et spiritu principali
confirma me
(Ps, 50, 14). Quae ergo dilatatum os habere super
inimicos suos se gloriatur, in salutare Dei prius laetata fuisse
describitur, quia illa beata mens valide reprobare malignorum spirituum
suasiones poterit, quae in Redemptoris divinitate per contemplationem
sublimiter assumpta, ex eo et sapientiae accipit magnitudinem, et
plenitudinem charitatis. Quem profecto dignis laudibus
praedicat, dicens:
Non est sanctus ut est Dominus; neque enim est alius
extra te, et non est fortis sicut Deus noster.
(S1, 2, 2)
His namque Annae vocibus quaeque electa anima hoc Redemptori clamat in
laude, quod ab ipso credit in munere. Sed ex hoc piae
confessionis ordine ordo innuitur, quo eadem muneris bona quae seriatim
protulit consequamur. Sanctus itaque Dominus et fortis
asseritur, a quo sanctificamur, ad requiem ducimur, et
glorificamur. Sanctificationem a Domino accipimus in virtute
regenerationis; esse autem, id est quietem ab hujus mutabilitate
corruptionis, in terminatione exsilii, fortitudinem in triumpho
resurrectionis. Primum itaque horum munerum in ista vita
consequimur, cum electi cujusque anima in carne est, sed utraque adhuc
in agone operis posita; sequens autem in sola anima praeter carnem, post
carnis vitam, et jam de hujus vitae laboribus assumpta; ultimum vero, in
carne et anima, sed utraque jam per gloriam aeternitatis
innovata. Prius itaque sanctus dicitur, quia regeneratis per
salutis lavacrum charitas Dei cordibus nostris infunditur, per cujus
gratiam ad aeternae patriae bona praeparamur, ut dum haec vita per
decursionis suae tempus elabitur, ea nos vita suscipiat, cujus gaudio
hinc electorum egredientes animae sine mortis pavore
potiantur. Deinde esse ei ascribitur, quia securi
consummationis nostrae diem, videlicet claritatem ultimae
resurrectionis, exspectamus, dum in illo munere acceptae requiei
discimus extremi examinis discussionem non metuere, sed promissae
gloriae laetitiam exspectare. Ultimo autem loco fortis
asseritur, quia in gaudio futurae resurrectionis infirma nostra
roborantur, cum caro surgit de pulvere; sed idem carnis nostrae pulvis
translatus in perpetuae incorruptionis gloriam, ad fragilitatis suae
miseriam ultra non redit. Sed et notandum quia in his tribus
ab altero ad alterum ducimur; sed cum habere non habitum coeperit, qui
hoc accipit quod non habuit, quod ante habuerat non amittit.
Nam cum de sanctificatione ad requiem perducimur, et de quiete animae
perducimur ad robur aeternae incorruptionis, et sanctificatio charitatis
augetur nobis in illa requie, et requies et amor excrescit valde in
resurrectione. Conditorem namque suum unaquaeque anima per
amorem conjuncta in tantis muneribus intuens, Annae vocibus dicat quam
bene sapit sibi donum perfectae regenerationis et vis amoris.
Dicat:
Non est sanctus, ut est Dominus
(S1, 2, 2). Dicat quam melius munus sibi est promissio
quietis in hora sui transitus:
Neque est alius extra te
(S1, 2, 2). Dicat quam optimum sibi placens praemium
sit ultima renovatio sua, in gaudio perfecti spiritus sui et
glorificatae carnis. Dicat:
Et non est fortis, sicut Deus noster
(S1, 2, 2). Et notandum quia hoc in precis cantico Anna
loquitur. Electae etenim menti haec in cantico poscere est,
dona tam grandia cum gaudio desiderare. Petere quippe ei
desiderare est, et gaudere cantare. Sed quae tam gaudenter
dignitatis suae munera conspicit, quam fortiter occultis hostibus
exprobret innotescit. Sequitur enim, et dicit:
Nolite multiplicare loqui sublimia gloriantes, recedant
vetera de ore vestro.
(S1, 2, 3)
Sublimia quippe et vetera spiritus maligni loquuntur, cum alta quae
videntur hujus saeculi appetenda fidelibus suggerunt. Qui
ergo cornu suum in Deo exaltare jam didicit, qui teneri in gaudio
Majestatis novit, quidquid offertur sibi de blandimento saeculi
labentis, exprobrando despicit, dicens:
Nolite multiplicare loqui sublimia gloriantes, recedant
vetera de ore vestro
(S1, 2, 3). Ac si aperte loquatur, et dicat: Eo mihi ea
quae offeruntur displicent, quo per desiderium alia video quae valde
placent.
Quod profecto dicere, quia ei competit qui jam idoneus ad ministerium
praedicationis agnoscitur, apte quoque contra arrogantes sapientes, et
contra negligentes sanctae vitae professores, ista prolata
sentiuntur. Alta quippe glorians loquitur, qui per scientiam
quam accepit se intelligere sublimiter gloriatur. Vetera vero
loquitur, qui, postpositis sanctae Scripturae eloquiis, saecularibus
verbis occupatur. Dicitur itaque arrogantibus:
Nolite loqui sublimia gloriantes
(S1, 2, 3). Quibus profecto verbis ostenditur quia non
modum locutionis prohibet, sed affectum intentionis. Quasi
aperte dicat: sublimia loquimini, sed de eo quod altum dicitur gloriari
refugite. Unde et Paulus pie discipulum admonet, dicens:
Noli altum sapere, sed time
(Rm, 11, 20). Non dixit Non altum
loqui, sed Noli altum sapere; sicut
et hic non dicitur
Nolite loqui sublimia
(S1, 2, 3), sed Nolite gloriantes loqui, quia
sacra eloquia altius exquirenda sunt, sed quo altius exquirens proficit,
semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet per custodiam
humilitatis. Dicitur etiam otiose loquentibus:
Recedant vetera de ore vestro
(S1, 2, 3). Vetera quippe sunt verba saeculi, quia dum
in eis loquentis animus per intentionem figitur, devotionis suae decore
spoliatur. Quare illi sublimia gloriantes loqui non debent,
et cur ab eorum ore vetera debeant recedere, haec causa demonstrat, quae
subjungitur:
Quia Deus scientiarum Dominus est.
(S1, 2, 3)
Audiat itaque sciens et arrogans quia non ipse scientiarum dominus est,
sed Deus. Nam recte glorians diceret, si ejus qua tumeret
scientia, non omnipotens Deus, sed ipse dominus exstitisset.
Audiamus et nos, quando loquimur verba saeculi, quia Deus scientiarum
Dominus est. Jam quippe electorum mentes non solum Novi, sed
etiam Veteris Testamenti scientia innovat; venit namque qui diceret:
Ecce nova facio omnia
(Es, 43, 19). Cum ergo tot nova habeamus quae loqui
possumus, vetera loqui sine culpa nullatenus valemus.
Recedant igitur de ore nostro vetera, ut cum damnatae vetustatis culpa
etiam a sermone compescitur, in novi hominis pulchritudinem
transeamus. Quod profecto si contemnimus, audiamus:
Et ipsi praeparantur cogitationes.
(S1, 2, 3)
Quasi a minori culpa, subintellecta comparatione, nos terreat, dicens:
Hinc otiosa loquentes cogitent quam metuere culpam locutionis debeant,
si is cui loquendo delinquitur etiam cogitationum excessus ad judicii
sui examen servat. Audiant item arrogantes quod sequitur:
Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt
robore.
(S1, 2, 4)
Jam quippe in allegorica expositione diximus quia immundi spiritus
horum fortium appellatione designantur. Qui nimirum quia a
coelesti gloria superbiendo ceciderunt, apte elatis doctoribus ad
terrorem proponuntur, ut de se tanto jam humiliter sentiant quanto etiam
angelos a superna gloria lapsos per appetitum vanae gloriae
contemplantur. Quod etiam Redemptorem nostrum in elatis
discipulis egisse recolimus, qui cum se subjecta daemonia habere
jactarent, ab eo protinus audiere:
Videbam Satanam, quasi fulgur de coelo cadentem
(Lc, 10, 18). Arcus itaque fortium superbia est spirituum
malignorum. Dicuntur autem fortes, vel quia de se magna
senserunt, vel quod humanum genus magnarum tentationum impetu
vincant. Quem profecto arcum dum intentio impia tetendit,
jacere malitiae jacula supra se in conditorem studuit.
Ponam, inquit princeps eorum,
sedem meam ad Aquilonem, similis ero Altissimo
(Es, 14, 13). Sed superatus est arcus fortium, quia Deus
apostatarum spirituum superbiae restitit, de coelo praecipitavit,
conditionali gloria virtutis exuit, ut in lapsis angelis homo disceret
quid timeret. Nam quid de aereo vase fiet, si Deus nec aureis
superbiae fetore plenis ignoscit? Unde et Petrus in Epistola
sua loquitur, dicens.
Deus peccantibus angelis non pepercit, sed rudentibus
inferni detractos in tartarum tradidit in judicium
reservari
(2P, 2, 4). Quasi ergo electus et humilis praedicator
superbientibus dicat: Ut cessetis ab elatione, in conformibus vobis
angelis, videlicet lapsis, damnationis debitae poenas
aspicite.
Et quos imitari debeant proponens, ait:
Et infirmi accincti sunt robore
(S1, 2, 4). Si ob praesumptionem aestimationis mali
angeli fortes vocantur, infirmorum appellatio recte beatis spiritibus
convenit, qui de se nulla praesumentes, virtuti sui opificis perpetua
humilitate subjecti sunt.
Infirmi accincti sunt robore
(S1, 2, 4), quia, voluntariae subjectionis merito, sancti angeli
interni amoris vinculo conditori suo conjuncti sunt. Quibus
apte accinctionis nomen congruit, quia accinctus quilibet, eo quo
cingitur cinctorio, ex omni parte retinetur, quia videlicet beatissimi
illi spiritus sic sunt in aeternitate solidati, ne ab ea cadere unquam
possint. Hinc est quod ad Danielem in Babylonia praedicantem
angelus mittitur, qui accinctus obrizo perhibetur
(voir: Da, 10, 5)
. Hinc est quod angelum cum quo in Apocalypsi
Joannes colloquium habuit aurea zona ad mammillas circumdatum
conspexit. Quia vero iidem beati spiritus ab humilitatis
merito in amoris gloriam surrexerunt, sed quia eamdem gloriam in
complexu aeternitatis habent, et in timore amissionis non habent,
gloriosi siquidem ineffabiliter sunt, sed ineffabilem illam gloriam
amittere nunquam possunt. Ut itaque desinat gloriari, audiat
arrogans:
Arcus fortium superatus est
(S1, 2, 4). Et ut damnata culpa superbiae proficiant in
humilitate, dicitur sibi:
Infirmi accincti sunt robore
(S1, 2, 4). Robur namque infirmis impenditur, cum
subjectionis merito mitibus infunditur virtus supernae
charitatis. Accingimur etiam cum ad verbi ministerium
praeparamur. Bene itaque accincti robore infirmi in alta
locutione gloriantibus praeponuntur, quia ii qui in ministerium
mittuntur spiritus, propter eos qui haereditatem capiunt salutis,
priusquam accingerentur ad ministerium humiles fuerunt. Ante
enim memoratur infirmitas, post vero accinctio roboris. Hos
profecto nobis accinctos Paulus insinuat, dicens:
Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium
missi, propter eos qui haereditatem capiunt salutis
(He, 1, 14)? De quibus et propheta etiam loquitur,
dicens:
Millia millium ministrabant ei
(Da, 7, 40). Quasi ergo dicat: Prius vos agnoscite, et
sic vos ad aliorum salutem praeparate, quia bonum praedicationis tunc
bene impletur, cum praedicator qui sublimis est verbo humilis esse
satagit ministerio. Sed quia superbos et arrogantes
praedicatores loquendo redarguit, subdit, dicens:
Repleti prius, pro panibus se locaverunt, et famelici
saturati sunt.
(S1, 2, 5)
Repleti prius illi sunt qui, dum tumoris cibos in mentis refectione
suscipiunt, delicias sanctarum virtutum, velut cibo jam pleni, capere
non possunt. Sed tamen pro panibus se locant, quia in
Scripturis quas intelligunt juxta magnitudinem sapientiae se percipere
spiritualia munera virtutum putant. Sed saturari nequeunt,
quia repletioni arrogantiae dona sancti Spiritus addere nequaquam
possunt. Ipse namque
spiritus disciplinae effugit fictum, et non habitat in
corpore pleno peccatis
(Sg, 1, 5). Hinc etiam scriptum est:
Deus superbis resistit, humilibus autem dat
gratiam
(1P, 5, 5). Frustra ergo quae Dei sunt accipere
gestiunt, qui in eo quod superbiunt largitorem munerum sibi adversantem
reddunt. Saturari ergo nequeunt, quia munera spiritualium
gratiarum non adipiscuntur. Qui vero sunt famelici, nisi a
cibis vitiorum vacui, a tumore jejuni? Famelici ergo saturati
sunt, quia sancti viri humilitatis arce praediti, dum de se alta non
sentiunt, alta virtutum dona promerentur. Nam per humilitatis
bonum, sancti Spiritus sedes fiunt, quem dum in se manentem recipiunt,
ejus donis plenius replentur. Unde et per Prophetam Dominus
dicit:
Super quem requiescit spiritus meus, nisi super humilem,
et quietum, et trementem sermones meos
(Es, 66, 2)? Valde ergo saturantur famelici, quia in
donorum plenitudine super humiles sanctus Spiritus requiescit.
Quod tamen contra negligentes sacri altaris ministros atque audaces
dominici corporis susceptores dici non inconvenienter potest.
Repleti vero prius sunt, vitiorumque cibo saturati, qui pro pane se
locant, quia corpus ad susceptionem Eucharistiae praeparent.
Qui nimirum comedunt, et saturari non possunt, quia etsi sacramentum ore
percipiunt, virtute sacramenti nequaquam replentur. A virtute
ergo illa sacramenti ideo jejunant, quia prius repleti
fuerant. Salutis quippe fructum non percipiunt in comestione
salutaris hostiae, qui ea quibus se repleverant flagitia portant in
mente. Non saturantur ergo, nisi famelici, quia a vitiis
perfecte jejunantes divina sacramenta percipiunt in plenitudine
virtutis. Et quia sine peccato electi etiam viri esse non
possunt, quid restat, nisi ut a peccatis quibus eos humana fragilitas
maculare non desinit evacuari quotidie conentur? Nam qui
quotidie non exhaurit quod delinquit, etsi minima sunt peccata quae
congerit, paulatim anima repletur, atque ei merito auferunt fructum
internae saturitatis. Hac repletione nos evacuare Paulus
insinuans, ait:
Probet seipsum homo, et sic de pane illo edat, et de
calice bibat
(1Co, 11, 28). Quid enim est hoc loco probare, nisi,
evacuata peccatorum nequitia, se probatum ad dominicam mensam, et purum
exhibere? De repletis etiam subdit: Qui enim
manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et
bibit. Qui ergo quotidie delinquimus,
quotidie ad poenitentiae lamenta curramus, quia ipsa sola virtus est
quae evacuat quod in ventre animae culpa coadunat. Et tunc
vere famelici saturantur, quia quo studiosius mundamur lamento
poenitentiae, eo uberiorem divinae gratiae fructum recipimus in
spiritali refectione. Quae nimirum electorum saturitas, quia
usque in mundi finem extenditur, subdit, atque ait:
Donec sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat
filios infirmata est.
(S1, 2, 5)
Quae itaque hujus appellatione sterilis signatur, nisi ea de qua Paulus
loquitur, dicens:
Quae sursum est Jerusalem libera est, quae mater
nostra est
(Ga, 4, et )? Unde et paulo post Isaiae vaticinium ei
coaptavit, dicens:
Scriptum est enim: Laetare sterilis quae non paris;
erumpe et clama, quae non parturis, quia multi filii
desertae magis quam ei quae habet virum
(Es, 54, 1). Sed quomodo Jerusalem sterilis, beatorum
scilicet angelorum sancta societas, intelligitur, cum juxta vocis suae
significatum de aeterna pacis visione perenni gaudio sit
fecunda? Sed si mater est electorum hominum, sterilis
profecto erat quando humanum genus in Adam perierat. Velut
enim parturire non potuit, cum eum in quo fecunditatis suae extendere
sinum debuit lapsi spiritus suasionibus amisit. Tandiu
accinguntur infirmi donec sterilis pariat, quia angelorum humilium
valido ministerio eo usque indigemus, donec quotquot ad vitam
praedestinati sunt de humano genere, usque in mundi finem
colligantur.
Mittet namque Filius hominis angelos suos, et
colligent electos suos a quatuor ventis
(Mt, 24, 31 et Mc, 13, 27). Ad eos namque colligendos tunc mittendi sunt, in
quorum salute quotidie mittuntur, quia ad regnum non colligent, nisi
quibus per robur accinctionis suae nunc adjutorium praebent.
Usque etiam in mundi finem famelici saturantur. Sed et bene
plurimos haec sterilis parere dicitur, quia non omnes homines, sed
electi solummodo ad aeterna gaudia perducuntur. Apte igitur
etiam parere dicitur, quia angelorum ministerio docemur superna petere,
ut ad eorum valeamus bona pervenire. Sed cum haec sterilis
parit, ea quae multos habebat filios infirmatur, quia quo pleniora lucra
electorum per angelorum ministeria superna regna percipiunt, hujus
Babyloniae filii minuuntur. Velut enim infirma in partu suo
est, quae inordinato amore rerum transeuntium, ut solet, filios gignere
nequaquam potest. Ubique enim jam coelestia regna praedicant,
quae profecto dum fidelium mentes audita diligunt, dum ea etiam bonis
moribus inquirunt, velut in partu suo Babylonia stringitur, quia mater
nostra Jerusalem eos per orbem Deo parturit, quos illa lasso perditionis
utero parere gehennae consuevit. Quorum tamen accinctorum
robur non ipsis, sed ei a quo accinguntur ascribitur. Apte
itaque subditur:
Dominus mortificat, et vivificat.
(S1, 2, 6)
In quibus profecto verbis etiam ordo notandus est. Prius
quippe mortificare dicitur, deinde vivificare, quia nisi saeculum amare
desistimus, Deo per amorem vivere non valemus, Joanne attestante, qui
ait:
Qui diligit mundum, non est charitas Patris in eo
(1Jn, 2, 15). Unde et is qui se mortificatum et
vivificatum, qui se prostratum et erectum meminerat, loquebatur, dicens:
Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo
(Ga, 4, 14). Vivebat, sed non mundi vita, quia dicebat:
Vivo jam, non ego, vivit vero in me
Christus
(Ga, 2, 20). Non ergo accinctorum aliquis, sed Dominus mortificat
et vivificat. Mortificatum quippe et vivificatum esse est
praesentia nulla concupiscere, et aeterna desiderare. Cui
itaque de his muneribus referendae sint gratiae exponit, dicens:
Dominus mortificat et vivificat
(S1, 2, 6). Unde et saepe jam nominatus gentium
praedicator dicit:
Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui
incrementum dat Deus
(1Co, 3, 7). Sed quo ordine omnipotens Deus ista in
electis operetur, exponit, dicens:
Ducit ad inferos, et reducit.
(S1, 2, 6)
Ut mortificet quippe, ducit ad inferos; et ut vivificet, reducit ab
inferis. Omnipotenti etenim Deo ad inferos ducere est
peccatorum corda aeternorum cruciatuum consideratione
terrere. Ei quoque ab inferis reducere est territas
poenitentium atque commissa lugentium mentes, spe vitae indeficientis
attollere. Tunc quippe peccare desinimus cum, superna gratia
mollitis cordibus, futura tormenta formidamus. Et ab inferis
reducimur cum, interno visitati solatio, ad spem veniae de poenitentiae
lamento respiramus. Apte itaque Dominus ducere ad inferos et
reducere dicitur, quia humana duritia in hominis solius praedicatione,
nec terrore concutitur, nec amore sublevatur. Nam si doctorum
esset mortificare quotquot eorum praedicatio tangeret, peccare
desinerent; et si eorum esset vivificare, quicunque ab eis coelestia
audirent, ad ea nos protinus omni conatu perquirenda intimi affectus sui
amor accenderet. Nunc autem, cum saepe peccatoribus aeterna
supplicia minentur, cum ea quae possunt eis coelestia bona praedicent,
et nec supplicia metuant, nec laeta concupiscant, clamemus Annae vocibus
in laudibus Dei, et ei etiam illud, quod per eos quidam proficiunt
imputantes, dicamus:
Dominus mortificat et vivificat
(S1, 2, 6). Dominus itaque ducit ad inferos, et
reducit, quia illi possunt futura tormenta metuere, illi superna gaudia
diligere, in quibus per eas voces quas foris homo loquitur intus Dei
pietas operatur. Est autem in quo sese quisque cognoscat, si
jam ad inferos ductus et reductus sit, si mundo obiit, coelis vivit; nam
si electus est, proficit. De eodem vero profectu subdit:
Dominus pauperem facit et ditat.
(S1, 2, 7)
Saeculi divites idcirco de larga facultate gloriantur, quia alto et
incomprehensibili judicio Dei coelestia eis bona abscondita
sunt. Dominus itaque facit pauperes, quia dum aeterna electis
bona insinuat, eo se pauperiores tenent, quo a veris sese divitiis
pulsos vident. Unde et rex ille qui saeculi possessione
latissimus erat, quia ei veras divitias Dominus ostenderat, clamabat ad
eum, dicens:
Respice in me, et miserere mei, quia unicus et pauper sum
ego
(Ps, 24, 16). Hinc propheta Jeremias, electi cujusque
illuminationem in se exprimens, ait:
Ego vir videns paupertatem meam
(La, 3, 1). Pauperem itaque Domino facere est in
contemplatione bonorum perennium electorum mentes ad contemptum rerum
omnium visibilium excitare. Sed cui summa revelat, qui eadem
summa diutius laboris pretio sint quaerenda insinuat, dicat quia qui
pauperes facit, etiam ditat, quia nimirum dum ab omnipotenti Deo bonorum
coelestium cognitionem percipimus, ab ipso etiam virtutem consequimur,
ut digno pro eis labore certemus. Bene autem subditur:
Humiliat et sublevat.
(S1, 2, 7)
Quia in contemplatione coelestium quam abjecti sunt in terra
conspiciunt, sed in eadem abjectione temporalis inopiae per Dei gratiam
meritorum se pennis sublevant ad gaudia perennis vitae.
Humilitatem ergo percipiunt in aestimatione exsilii, sublimitatem vero
in praeparatione sanctae operationis. Sequitur:
Suscitat de pulvere egenum, et de stercore erigit
pauperem, ut sedeat cum principibus.
(S1, 2, 8)
Pulvis namque est subtilis deliberatio cogitationis illicitae, quae eam
mentem cui insederit foedam reddit. Quid namque in stercore
nisi foeda perpetratique flagitii audacia designatur? Unde et
propheta vitam carnalium coeno foedi operis obrutam intuens, ait:
Computruerunt jumenta in stercore suo
(Jl, 1, 17). Apta igitur serie dona Dei in flagitiosorum
conversione numerantur. Prius namque suscitatur de pulvere
egenus quam pauper de stercore; quia a corde ante deliberatio immundae
cogitationis abscinditur, et postmodum ab actione culpa
resecatur. Apte quoque suscitari de pulvere egenus dicitur,
pauper de stercore erigi, quia intus prava deliberans dormit a
contemplatione justitiae, foris illicita perpetrans in iniquitate per
actum jacet. Et quia jam cum fortibus de malignis spiritibus
trophaea consequitur, suscitatus egenus et erectus pauper quid mereatur
exponit, dicens:
Ut sedeat cum principibus, et solium gloriae
teneat
(S1, 2, 8).
Sedere quippe triumphantis est. Unde et in Apocalypsi
Joannis victoriae nostrae dignitatem Dominus ostendit, dicens:
Qui vicerit, faciam eum sedere in throno meo, sicut et
ego vici, et sedi cum Patre meo in throno ejus
(Ap, 3, 21). Quod et Paulus intuens, suscitationis,
atque sessionis nostrae dona in Dei laudibus numerans, ait:
Conresuscitavit, et consedere nos fecit in coelestibus in
Christo Jesu
(Ep, 2, 6). Cum eo itaque principes sedent, quia qui
ejus auxilio malignorum spirituum vires reprimunt, in eorum triumpho
dignitatem sessionis habent quibus ex praesidentis sibi virtute
dominantur. Cum eo item principes sedent, quia etsi stare per
corpus in hac vitae labentis aerumna cernuntur, meritorum tamen sedem
cum Redemptore in sublimibus habent, a cujus conformitate claritatis nec
in ista foeditatis valle separantur. Egeni quoque rebus et
pauperes sunt qui propter Evangelium ea quae in saeculo habere poterant,
cuncta reliquerunt. Qui certe ut cum principibus possint
sedere, de pulvere suscitari debent, et de stercore erigi.
Quid enim favores linguae, quid sunt aliud labentium dignitatum infulae,
nisi pulvis? Nam eam quam blandiendo sordidant a veris
splendoribus mentem caecant. Et quid divitiae pereuntes, et
transitoriae facultates, nisi stercora aeterna diligentibus
sunt? Stercora quippe sunt quae sanctae animae in contemptu
humilitatis habent, non in appetitu desiderii. Unde et
Salomon in amissione bonorum temporalium contristatum saeculi divitem
intuens, ait:
De stercore boum lapidandus est piger
(Ec, 22, 2). Quasi dicat: De eo verbera doloris
sustinet, quod is qui pro aeterna vita laborare appetit velut stercora
contemnit. Hinc Paulus ait: Omnia detrimentum feci
et arbitror ut stercora, ut Christum
lucrifaciam. De pulvere itaque egenus suscitatur,
et de stercore pauper erigitur, cum mens, saeculo abrenuntians, quidquid
sibi placere solebat de linguae humanae favoribus, de honore dignitatum,
et de abundantia rerum, calcat, dum ad sola aeterna respicit, quae sola
ardenter amat. Ei namque suscitari, et erigi, est ea quae
corpore derelinquit mentis sublimitate despicere. Et cum
principibus ei sedere est, supernae patriae civibus per gaudium aeternae
quietis interesse. Qui certe tunc gloriae solium tenet, quia
qui tam sublimiter praesidet a conditoris sui laudibus nunquam
silet. Hanc namque gloriae sedem Psalmista admirans Domino
loquitur, dicens:
Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula
saeculorum laudabunt te
(Ps, 83, 5). Hanc sedem gloriae Isaias praedicat,
dicens:
Gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio, et
vox laudis
(Es, 51, 3). Hanc item sanctus Tobias ostendens, ait:
Et omni lapide pretioso et mundo plateae ejus sternentur,
et per omnes vicos ejus Alleluia cantabitur
(Tb, 13, 22). Sed ea quae sequuntur ereptus pauper
aspiciat, quia ad principum sessionem, ad gloriae solium non statim ut
fuerit erectus adducitur:
Domini, inquit, sunt cardines terrae, et
posuit super eos orbem.
(S1, 2, 8)
Quia terrae nomine peccatores in sacro eloquio designantur, cardines
terrae hi accipi convenienter possunt in quibus per inepta desideria
saeculum circuit, et de alio ad alium ducit. Cum igitur
conversos peccatores aspicimus, in laudem Creatoris his Annae verbis
erumpamus. Quasi enim aliis verbis tunc dicimus: Jam Domini
esse per ejus gratiam coeperunt, qui diu in rota rerum transeuntium per
mundi concupiscentiam tenti sunt. Et cum, jam derelictis
vitae saecularis blandimentis, fortia tentamenta fortiter tolerant,
dicamus:
Posuit super eos orbem
(S1, 2, 8). Orbem quippe super eos posuit, qui,
antequam eis imponeretur, sub eis fuit. Nam eum jam in onere
tentationum habent, qui eis blandiendo velut subjectus serviebat, cum in
eo delicias et voluptates sequendo recumberent. Et quia
magnas ex eo tentationes habent, qui magna in illo oblectamenta
habuerunt, adjungitur:
Pedes sanctorum suorum servabit.
(S1, 2, 9)
Quibus profecto verbis sic auxilium divinae protectionis
propitiationisque ostenditur, ut pericula tentationum gravia
designentur. Quasi etenim dicat: Tam grandia de eo cui
adhaeserant saeculo tentamenta sustinent, ut solus ad adjuvandum ille
sufficiat qui deesse fidelibus suis in tribulatione non
potest. Pedes namque sanctorum suorum servare, est concussos
in tentatione affectus electorum, ne corruant, per gratiam
roborare. Unde et qui ad casum nutaverat, et tamen a Domino
conservatus erat, propheta dixit:
Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus
mei
(Ps, 72, 2). Hinc iterum:
Pulsus sum; et eversus sum ut caderem, et Dominus
suscepit me. Fortitudo mea, et laudatio mea
Dominus, et factus est mihi in salutem
(Ps, 117, 13 et Ps, 117, 14). Et de hostium infirmitate subjunxit, dicens:
Et impii in tenebris conticescent.
(S1, 2, 9)
Quid est autem quod cum servare sanctorum pedes Dominus dicitur,
silentium memoratur impiorum, nisi quia ad peccati lapsum nequaquam
impellimur, nisi cum perversa nobis malignorum spirituum tentamenta
suggeruntur? Cum ergo pedes nostros Dominus servat, in
tenebris tacent impii, quia dum gratia divina protegimur, vocem qua nos
praecipitent dare nobis immundi spiritus nequaquam possunt.
In tenebris quippe tacent, quia caliginosa reproborum corda possident, a
quorum ad nos progredi obscuritate non audent. Quare autem
sanctorum pedes servet exponit, dicens:
Quia non in fortitudine sua roborabitur vir.
(S1, 2, 9)
Quasi dicat: Idcirco tenet, quia sine ipso stare non
possent. Nam etsi vir virtutis agnoscitur, in fortitudine sua
timorem lapsus habet, statum robur non habet, et toties illicita
concupiscendo labitur, quoties interna ejus vestigia a Domino tenente
deseruntur. An vero non vir erat cui in juvencularum choro
cantabatur:
Saul percussit mille, et David decem millia
(S1, 18, 7)? Qui nimirum cum inter onera fortitudini
suae relinquitur, in carnis suae culpam impulsus corruit, atque in se
expertus est quia vir in se non habeat statum roboris, sed lapsum
infirmitatis. Unde et relabi metuens, eum a quo teneri ad
statum debeat exposcit, dicens:
Non me derelinquas usquequaque
(Ps, 118, 8). Nemo ergo se fallat, quasi in se robur
standi inveniat, quia etsi magna saepe occultorum hostium bella
superamus, si digne eos in suis suasionibus reprobando velut in fugam
versos insequimur, non nos tunc refugi spiritus, sed eum quem in nobis
aspiciunt expavescunt. Vel certe si nos etiam timent, idcirco
profecto timent, quia in divinae gratiae robur assumptos
vident. Apte ergo subjungitur:
Dominum formidabunt adversarii ejus, et super ipsos in
coelis tonabit.
(S1, 2, 10)
Coeli namque tunc sumus, cum in altitudinem divinae gratiae
praesidentis nobis sublevamur. Et tonitrua contra ejus
adversarios habemus, cum validis sanctorum desideriorum vocibus omne
quod nobis de eorum suggestione spirat elidimus. Quidquid
enim tonitruum ferit, interficit. Tonitrua ergo coelorum sunt
perfecta desideria electorum. Nam velut a coelorum altitudine
terribiliter sonando prodeunt, cum ab eo mentis culmine malignos
spiritus feriunt, cui omnipotens Deus sic praesidet, ut amore
praesidentis facile superet omne quod ad pugnam moveri poterat hostis
audacia mala suggerentis. Sed praemonente Redemptore novimus
quia
qui perseveraverit usque in finem, hic salvus
erit
(Mt, 10, 22). Eodem quoque Domino promittente, didicimus
quia quacunque hora peccator convertitur, salvus
erit
(Ez, 18, 21). In extremo itaque sui cantici addat Anna,
et dicat unde peccantem terreat, dicat quo justum cautiorem
reddat.
Dominus, inquit, judicabit fines terrae.
(S1, 2, 10)
Non ait terram, sed fines terrae. Fines quippe terrae sunt,
qui vitae sua ultima cum culpae perpetratione clauserunt. Nam
qui peccat, et corrigit quod delinquit, terra est per peccatum, et finis
terrae non est, quia delinquendo redemptionis suae alta deposuit, sed ab
imo depositionis suae ante judicium resurrexit. Flevit namque
quod fecit, et venturum judicem eo laetius sustinet, quo in damnatione
terrenitatis per poenitentiam ipse in se flagella ultionis
tenet. Quia ergo fines terrae Dominus judicat, conversus
peccator ad Dominum priora, sive media, non expavescat. Quia
item fines terrae Dominus judicat, justus, inchoata justitia, non
praesumat. Nam si hunc ab ea qua cadere potest adhuc
aequitate labentem subita mors intercipit, quia in suis extremis culpa
clauditur, finium terrae lege judicatur. Sequitur:
Et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi
sui.
(S1, 2, 10)
Hoc profecto superius, quia ad Redemptorem retulimus, in hujus quoque explanationis ordine non mutamus. Ipse namque est pax nostra, qui fecit utraque unum (voir: Ep, 2, 14) . Ipse quoque est lapis angularis (voir: 1P, 2, 4, 1P, 2, 5 et 1P, 2, 6) , in quo dum electorum paries uterque copulatur, aeternae civitatis fructura disponitur. Teneat itaque morem suum locutio nostra, ut prolato jam sacri cantici et morali et allegorico intellectu, in eo uterque conveniat quem fide credimus, moribus promereamur.
Sequitur enim divinus sermo, et dicit:
Et abiit Helcana in Ramatha, in domum suam.
(S1, 2, 11)
Quem profecto virum, humani generis Redemptorem; Annam vero conjugem,
ejus Ecclesiam; puerum Samuelem, credentium de gentibus populum; Ramatha
quoque civitatem, coelestem patriam designare ostendimus.
Quid ergo est quod post conjugis canticum abiisse in Ramatham civitatem
suam Helcana dicitur, cum post natum puerum Deo canticum Anna dixerit,
atque ante ad coelos Redemptor ascenderit, quam gentilem populum sancta
Ecclesia in fide genuisset? Quod profecto ab eis solummodo
quaeritur qui tantum Domini nostri corporalem praesentiam scire
noscuntur. Nunquid enim tunc non eum secum Paulus habebat qui
ad Patrem ascenderat, cum dicebat:
An experimentum quaeritis ejus qui in me habitat
Christus
(2Co, 13, 3)? qui item fatetur dicens:
Sicut ex Deo, coram Deo et Christo loquimur
(2Co, 2, 17). Quid est ergo quod sanctae Ecclesiae
aliquando adfuit per gratiam muneris, aliquando ei se subtraxit per
dispensationem probationis? Adfuit namque, ut in acquisitione
Gentium vitae verba abundanter effunderet; sed aliquando ei velut absens
se abscondit, ut, verbi munere sublato, cognosceret sine ejus praesentia
qualis esset. Post finem itaque cantici dicitur:
Abiit Helcana in domum suam
(S1, 2, 11), quia sancta Ecclesia ex ejus praesentia alta
praedicat, qui cum mortalibus per dispensationem se subtrahit, aeternis
se civibus jugiter repraesentat. Domus namque sua illa
supernorum civium, quam amando, replendo et sociando Dominus inhabitat,
aeterna societas est. In eam igitur vadit cum Annam deserit,
quia qui se nobis adhuc proficientibus salubriter subtrahit, perfectis
atque consummatis aeternae patriae civibus eo se incessanter jungit
atque exhibet, quo probari jam probatos ejus absentia ulterius non
oportet. Apte itaque post Annae canticum dicitur:
Abiit Helcana in domum suam
(S1, 2, 11), quia sancta Ecclesia, quae tam sublimia electos
edocet, sicut pia semper Domini dispensatione deseritur, ita et eadem
alta quae doceat non semper habet. Sed plerique verba
audiunt, praeteritam malitiam detestantur, et correctionis vitae opera
proponunt; sed cum audire desierint, ac si nunquam eadem vitae verba
audissent, ad iniquitatem redeunt. Auditor sanctae Ecclesiae
gentilis populus devotus ad audiendum fuit, et ad operandum
promptus. Apte itaque subditur:
Puer autem Samuel erat minister in conspectu Domini, ante
faciem Heli sacerdotis.
(S1, 2, 11)
Ac si aperte diceretur: Ex eo quod audivit, omnipotenti Deo placere
studuit. Qui apte puer dicitur, quia etsi grandia pro
defensione fidei nostrae agenda susceperat, tamen in eadem fidei
generatione adhuc novus erat. Et quia placidum omnipotenti
Deo ministerium praebuit, minister in conspectu conditoris
fuit. In conspectu etenim Domini est, quem in oblatione
obsequiorum divina dignatio libenter aspicit. A quo nimirum
Domini conspectu expelli valde metuens quis, orat, dicens:
Ne projicias me a facie tua
(Ps, 50, 13). In quo item recipi vehementer cupiens,
dilationis suae moram secum reputat, dicens:
Quando veniam, et apparebo ante faciem Dei
(Ps, 41, 3)? Hinc Elias gloriatur; et ait:
Vivit Dominus, in cujus conspectu sto
(R3, 17, 1). Minister itaque erat Samuel in conspectu
Domini, quia in novae religionis obsequiis omnipotenti Deo gentilis
populus valde acceptus fuit. Quo nimirum verbo Judaeae quoque
repulsio latenter innuitur, dum solus Samuel, in quo gentium fidelis
populus exprimitur, ante Dominum ministrare perhibetur. Solus
itaque in ejus conspectu erat, quia profecto ei Judaicus populus placere
desierat. Quod utrumque per Malachiam Dominus
loquitur. Nam Judaeae repulsionem insinuans, ait:
Non est mihi voluntas in vobis, et sacrificium non
suscipiam de manu vestra
(Ma, 1, 10). Sed qui a facie sua Judaicam perfidiam
expulit, quem libenter intueatur, subjungens, ait:
Ab ortu solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in
gentibus, et in omni loco offertur nomini meo oblatio
munda
(Ma, 1, 11). Sed subtiliter est videndum quod dicitur:
Ante faciem Heli Samuel Domino ministravit
(S1, 2, 11), quia praedicatorum sanctae Ecclesiae ministerium
gentilis populi conversionem, amorem et reverentiam circa Redemptoris
obsequium, veterum ordo doctorum longe ante videndo cognovit, et
prophetando praedicavit. Hunc namque pronum in Domini
ministerio noverat, qui dicebat:
Adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient
ei
(Ps, 71, 11). Hinc Aggaeus loquitur, dicens:
Veniet desideratus cunctis gentibus, et replebitur gloria
domus Domini
(Ag, 2, 8). Hinc Isaias dicit:
Erit radix Jesse, qui exsurget regere gentes; in
ipsum gentes sperabunt
(Es, 11, 10 et Rm, 15, 12). Hinc Psalmista ait:
Laudate, omnes gentes, Dominum et collaudate eum, omnes
populi
(Ps, 116, 1). Hinc patriarcha Jacob ait: Ipse erit
exspectatio gentium
(voir: Gn, 49, 10) [mauvais référencement: Gn, 59, 10]
. Ante faciem ergo Heli minister Domini
Samuel puer fuit, quia quod dignum Deo postmodum gentilis populus
habuit, doctorum ordo veterum per prophetiae spiritum
praevidit. Et statim de projectis subditur:
Porro filii Heli nescientes Dominum, et officium
sacerdotis ad populum
(S1, 2, 12 et S1, 2, 13).
Subaudis erant. Qui namque filii Heli
sunt alii, nisi Israelitae secundum carnem, qui Scripturam sacram
noverant a patribus editam, et tamen quem Scriptura promiserat
nesciebant? Quos nimirum per semetipsam Veritas in Evangelio
increpat, dicens:
Abraham exsultavit ut videret diem meum; vidit, et
gavisus est
(Jn, 8, 56). Et item: Si
crederetis Moysi, crederetis utique et mihi, de me enim
ille scripsit
(Jn, 5, 46). Nescierunt ergo Dominum, qui venientem in
carne nostra Redemptorem spreverunt. Unde per Isaiam
queritur, dicens:
Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini
sui; Israel autem me non cognovit
(Es, 1, 3). Quasi dicat: Et incarnationis meae vias ei
longe ante per prophetas aperui, et tamen id quod promiseram exhibitum
non accepit. Quare et officium sacerdotum ad populum
nesciit. Officium sacerdotale quippe cognosceret, si ad
redemptionem humani generis eum qui a lege et prophetis fuerat promissus
jam venisse praedicaret. In quem profecto quia non solum non
credidit, sed etiam persequendo insanivit, et Dominum nesciit, et ad
populum officium sacerdotum. Cujus tamen malitia minor esset,
si qui prodesse minoribus Redemptoris adventum praedicando noluit,
nocere timuisset. Sequitur ergo, et dicit:
Sed quicunque immolasset victimam, veniebat puer
sacerdotis, dum coquerentur carnes, et habebat fuscinulam
tridentem in manu sua, et mittebat in lebetem, vel
caldarium, aut in ollam, sive in cacabum, et omne quod
levabat fuscinula, tollebat sacerdotibus
(S1, 2, 13 et S1, 2, 14).
Quid enim est immolare victimam, nisi verae fidei omnipotenti Deo
offerre confessionem? Et quid vasa in quibus immolando caro
coquitur, nisi fidelium mentes sunt? Quae dum Mediatorem Dei
et hominum hominem Christum Jesum esse verum summi Patris Unigenitum
credunt, nimirum in his caro coquitur quae Deo per devotionis intimae
obsequium immoletur. Quis puer sacerdotis est alius quam
perfidis Synagogae pastoribus per obsequium subjectus
populus? Qui apte puer dicitur, quia dum infirma legis ad
litteram tenere maluit, in virum perfectum crescere per Evangelium
recusavit. Quid vero est quod ad inferendos ciborum raptus
destinatur? Quid est iterum quod in illata violentia tenere
tridentem fuscinulam dicitur? Sed cibus electae animae
persona est Redemptoris. Qui profecto cibus in sacris vasis
coquitur, dum per calorem sancti Spiritus ad suavitatem refectionis in
electis mentibus praeparatur. Caro etenim coquitur, dum per
Spiritus sancti gratiam humanitatem Dominicam in divinitatis naturam
assumptam, et firmiter credimus, et efficaciter confitemur.
Unde et per Moysen Agni paschalis carnes comedendas insinuat, dicens:
Non comedetis ex eo crudum quid, aut coctum aqua
(Ex, 12, 9)
. Crudum quippe ex eo manducare est, praeter Spiritus
sancti gratiam, Redemptorem nostrum purum hominem credere.
Aqua vero coquitur cum Redemptoris essentia per humanam sapientiam
ventilatur. Crudum ergo Judaei comedunt, aqua coctum
haeretici, quia illi ejus divinitatem negant, isti per humanam
sapientiam et divinitatis et humanitatis ejus sacramenta
evacuant. Puer itaque sacerdotis ad tollendum fidelium cibos
mittitur, quia Judaeorum populus, a fide Redemptoris expulsus, amorem
fidei ejus a corde fidelium auferre vehementer studuit. Qui
apte fuscinulam tridentem in manu habuisse perhibetur, quibus carnis
partem quam posset infigere eductam coqui prohiberet.
Fuscinula quippe in manu pueri illata sanctae Ecclesiae Judaici populi
persecutio est. Et quia blandimentis, poenis atque terroribus
nocere fidelibus tentavit, tres utique fuscinula dentes
habuit. Bene autem dicitur quia quod levabat fuscinula
tollebat puer sacerdotibus, quia magna epulatio iniquorum praelatorum
erat, si eum blandientium sive furentium satellitum turba subverteret,
quem in fidei nostrae sublimitate stare per confessionem
cognovissent. Sequitur:
Sic faciebant universo Israeli venienti in Silo,
etiam antequam adolerent adipem
(S1, 2, 14 et S1, 2, 15).
Adeps quidem interna pinguedo est, in qua nimirum illa devotio mentis
exprimitur, qua electorum mentes conditori suo in perfectiori charitate
copulantur. Qui recte jam cocta carne immolant, quia
assurgere quis ad sublimitatem charitatis non poterit, nisi prius quae
credit amet mysteria incarnatae divinitatis. Humanitatem
quippe Domini Jesu in divinitatem assumptam per sanctum Spiritum
credere, quae immoletur Deo carnem coquere est. Ante igitur
quam adoleretur adeps, puer carnem praeripere studuit in universo
Israele, quia apparitores Synagogae novos Christi confessores putaverunt
evertere prius quam eos omnipotenti Deo charitas perfecta
sociaret. Quod apertius ipsa sacrae historiae verba indicant,
quibus dicitur:
Dum coquerentur carnes
(S1, 2, 13). Per quae nimirum verba non perfectio
coctionis, sed apparatus innuitur. Sed ordo nefariae hujus
exactionis ostenditur per ea quae sequuntur:
Veniebat puer sacerdotis et dicebat immolanti: Da mihi
carnem, ut coquam sacerdoti; non enim accipiam a te carnem
coctam, sed crudam
(S1, 2, 15).
Carnem crudam puero daret, qui coram persecutoribus humanitatem Christi
puram assereret, et eam puer sacerdoti coqueret, quia perignem malitiae
Judaicus populus hoc putaret, quod ejus praelati in mentis suae
refectione libenter exciperent. Venit ergo puer sacerdotis,
et crudam carnem petiit, quando Judaicus populus litterae legis
serviens, divinitatem Redemptoris negare fidelibus suggessit.
Veniens ergo dicit: Non accipiam a te carnem coctam, sed
crudam. Quia quem purum hominem fidelis
compulit confiteri, esse Deum nec audire voluit. Cujus
profecto populi importunitas ostenditur, cum verba sacrilega in nefaria
exactione geminantur. Nam sequitur: Non enim
accipiam a te carnem coctam, sed crudam.
Quia Jesum Dominum ac Redemptorem nostrum, non Dominum et hominem, sed
purum tantum hominem audire valde desideravit. Sed quos quasi
imperfectos in carne tentavit, perfectos reperit. Nam qui
divinitatem Redemptoris negare compulsi sunt, non solum Redemptorem
noluerunt negare, sed compulsores suos curabant ad vitam
trahere. Unde et sequitur:
Dicebatque illi immolans: Incendatur primum juxta morem
hodie adeps, et tolle tibi quantum desiderat anima
tua
(S1, 2, 16).
A bestiali siquidem appetitu cruda postulantem avertere nititur, qui ei
ad libitum cocta pollicetur. Quasi male esurientibus Judaeis
sancta Ecclesia responsum praebeat, et pro humanitate simplici, quam
vorare per desiderium cupiunt, divinitatis cibum repromittat, dicens:
Prius coqui sinite quod ad refectionem vitae habeatis in Spiritu sancto
intellectum. An non tunc puer sacerdotis crudam carnem
petiit, cum illuminato a Domino ei qui caecus fuerat natus diceretur:
Da gloriam Deo; nos scimus quia hic homo peccator
est
(Jn, 9, 24)? Quid est dicere, da gloriam
Deo, nisi non huic curationis tuae laudes tribuas,
quia Deus non est? et qui peccator asseritur, non solum Deus
esse negatur, sed etiam homo justus. Cui profecto crudam quam
petebat carnem praebere noluit, coctam obtulit, quia quem salutis suae
auctorem instanter asseruit, ex ostenso tantae admirationis signo, non
solum hominem sanctum, sed verum Deum esse monstravit. Qui
autem sequi bestias, amissa ratione, populus coeperat, crudam sibi
carnem exhiberi importune postulabat. Nam sequitur:
Nunc dabis, alioquin tollam tibi vi
(S1, 2, 16). Sequitur:
Erat enim peccatum puerorum grande nimis coram
Domino
(S1, 2, 17). Et causam qua grande fore hoc peccatum
demonstraretur adjungit, dicens:
Quia de trahebant homines a sacrificio Domini
(S1, 2, 17).
Grande nimis peccatum esse cognoscitur, quod poenitentiae lacrymis non
deletur. Hoc namque nimis grande peccatum Synagogae propheta
intuens, ait:
Peccatum Judae scriptum est stylo ferreo, in ungue
adamantino
(Jr, 17, 1)
. Vel certe grande nimis coram Domino peccatum erat,
quia ad peccandum alios pertrahebat. Quare et subditur:
Quia detrahebant homines a sacrificio
Domini. Detrahebant quippe a sacrificio
homines, quia ad confessionem rectae fidei progredi infirmorum corda
prohibebant. Et notandum quia qui detrahuntur a sacrificio
homines dicuntur, quia nimirum si in fidei nostrae vera confessione
persisterent, hos divinus sermo filiorum Dei appellatione
signaret. Quibus profecto per Psalmistam Dominus dicit:
Ego dixi dii estis, et filii excelsi omnes, vos
autem sicut homines moriemini
(Ps, 81, 6 et Ps, 81, 7). Sequitur autem:
Samuel autem erat minister in conspectu Domini, puer
accinctus ephod lineo
(S1, 2, 18).
Subtilior quam lanea vestis linea esse cognoscitur. Apte
autem Samuel lineo ephod indutus asseritur, per quem sacerdotum ordo
electus ex gentibus designatur. Nam in comparatione legalis
vitae nova Evangelii conversatio lini subtilitas est. Ibi
enim aliquid animale praeceptum est, ibi omnis maledicitur a quo semina
propaginis in Sion nulla relinquuntur. In Novo autem
Testamento, quia subtiliora sunt omnia, quisquis ejus praeceptis utitur,
velut delicatiori lini veste decoratur: ibi quippe connubii abstinentia
damnatur, hic miris laudibus colitur; illic sacerdotes carnaliter
generant, hic fructum spiritalis propaginis tanto copiosius afferunt,
quanto etiam per conjugale bonum pudicitiae detrimenta sentire non
possunt. Bene autem dum Samuelis vestis exponitur linea
fuisse perhibetur, ut novi sacerdotii gloriam aperte ostenderet, quod
novae pudicitiae nitoribus splenderet. Sed dum in conspectu
Domini esse minister Samuel dicitur, ephod lineo accinctus memoratur,
quia divina obsequia tunc bene exhibentur, cum exhibentis persona
carnalis voluptatis sordibus non foedatur; et acceptum Deo tunc est
munus ministerii, cum per sanctae conversationis munditiam Deo placita
est persona ministri. Et quia inter primordia novitatis suae
proficiebat, adhuc sequitur:
Et tunicam parvam faciebat ei mater sua, quam afferebat
ei, cum ascendebat cum viro suo, ut immolaret Domino hostiam
solemnem
(S1, 2, 19).
Sanctae Ecclesiae hostiam immolare est per eloquia praedicationis
auditorum suorum corda in amorem conditoris accendere. Tunc
itaque Samueli parva vestis delata perhibetur, quia dum adhuc per
novitatis suae incrementa proficeret, ab Ecclesia apta suae parvitati
accepit monumenta justitiae, cujus splendore radiaret.
Sequitur:
Et benedixit Heli Helcanae, et uxori suae, dicens: Reddat
tibi Dominus semen de muliere hac, pro femore quod
commendasti Domino
(S1, 2, 20).
Quia in persona Heli sacerdotis etiam boni doctores populi veteris
designantur, Helcanae et uxori ejus benedixisse cognoscitur, quia
nimirum eorumdem veterum doctorum ordo Christi et sanctae Ecclesiae
spiritalem copulam praevidit, et eorum electorum prolem futuram coelo
dignam, cum devotione praedicavit. Quod quamvis longe ante
actum fuerit, tamen tunc se eis sic benedixisse innotuit, cum, revelata
jam nostrae redemptionis gratia, credere unusquisque fidelis poterat,
quia tot bona patres nostri veteres de hac renovatione
praecinebant. Et ut ordo quo fiebat agnoscatur, subjunctum
est:
Et abierunt in locum suum
(S1, 2, 20).
In locum suum cum viro suo sanctae Ecclesiae abire, est vitae activae
molestias interdum fugere, et supernae vitae gaudiis per contemplationem
vacare. Puerum quippe ad horam reliquerat mater illa, quae
dicebat:
Cupio dissolvi et esse cum Christo
(Ph, 1, 23). Si cum puero erat, quando eumdem egregium
doctorem usque ad tertium coelum vis amoris extulerat
(voir: 2Co, 12, 2, 2Co, 12, 3 et 2Co, 12, 4)
? Si tunc erat cum puero, quando in paradiso
exceptus, verba quae non licet homini loqui audiebat, et in locum suum
rapiebatur, quia ostendit, dicens:
Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram
inquirimus
(He, 13, 14)? Sed quae cum viro abibat in locum suum,
reverti hanc materna viscera cogebant ad filium. Nam
loquebatur et dicebat:
In carne manere est mihi necessarium propter vos
(Ph, 1, 24). Sequitur:
Visitavit ergo Dominus Annam, et concepit, et peperit
tres filios et duas filias
(S1, 2, 21).
In tribus filiis perfectiores quique sanctae Ecclesiae designati sunt,
qui pro fide Trinitatis fortia semper egisse cognoscuntur.
Sed si solos perfectos sancta Ecclesia gigneret, nostra infirmitas ad
aeternae vitae praemia pervenire non posset. Robur ergo
filiorum duarum filiarum fragilitas sequitur, quia sancta Ecclesia etsi
contra superbientem hostem humani generis fortes protulit, tamen ad
aeternae patriae gaudia etiam infirma ejus membra per duo charitatis
praecepta perducuntur. Et quia in inchoationis suae initiis
non semper mansit quisquis eo tempore erudiri ad sacerdotale ministerium
coeperat, sequitur:
Et magnificatus est puer Samuel in conspectu
Domini
(S1, 2, 21).
Quo in loco valde notandum est quod puer Samuel dicitur et
magnificatus. Sed et cum magnificatus asseritur, hoc virtutis
suae praeconium non in conspectu hominum, sed in conspectu Domini habere
perhibetur. Cur ergo puer, nisi quia ad perfectionis erat
celsitudinem sublimatus? Puer itaque et magnificatus in
conspectu Domini Samuel dicitur, quia novus ordo praedicatorum, etsi ad
magnae conversationis celsitudinem pervenit, humilitatis suae virtutem
non perdidit. Magnificari quippe ante Deum non prodesset, si
puer esse desisteret, quia amissa humilitate, placere omnipotenti Deo de
conversationis altitudine non valeret. Denique magnificati
jam fuerant, qui in nomine Jesu ab obsessis daemonia ejiciebant; sed
quia pueritiae suae bonum perdiderant, hos veritas arguit, dicens:
Videbam Satanam, quasi fulgur de coelo cadentem
(Lc, 10, 18). Hinc iterum denuntians, ait:
Nisi conversi eritis, et efficiamini sicut parvuli, non
intrabitis in regnum coelorum
(Mt, 18, 3). Quia ergo novorum praedicatorum vita et
sublimis est merito, et plana per humilitatem, Samuel apte magnificatus
et puer asseritur. Et quia ex utroque valde accepti Deo sunt,
magnificatus non simpliciter, sed in conspectu Domini fuisse
perhibetur. Sequitur:
Heli autem erat senex valde, et audivit omnia quae
faciebant filii sui in universo Israel, et quomodo
dormiebant cum mulieribus quae observabant ad ostium
tabernaculi
(S1, 2, 22).
In persona Heli non solum vetus sacerdotium, sed etiam antiquorum
patrum doctrinae figurantur, quia ex hoc quod spiritali dignitate
praefuit, hoc suscepit officii, ut salutari praedicatione instrueret pro
quibus placabiles hostias Domino offerret. Quid est ergo quod
Heli senex asseritur, nisi quia in reproborum Judaeorum cordibus vis
infirmatur coelestium mandatorum? Juvenis quidem fuit Heli
quandiu sacra Scriptura in electis Synagogae vim magnae auctoritatis
obtinuit, quia videlicet promissiones venturi Redemptoris acceperat, et
eum cum magno desiderio exspectabat. Tunc ergo Heli senuit,
quando Judaea devotionem observandae promissionis amisit, ut desideratum
a patribus suis Redemptorem coram se miraculis se probantem cerneret, et
omnino caeca in tanta ejus luce de veritatis praesentia
dubitaret. Valde etiam fuisse senex dicitur, ut profecto
omnis vis fidei in Synagoga emarcuisse doceatur. Vere autem
dicimus quia si valde senex erat Heli, omnino debilis
vivebat. Quid enim tunc erat seni Scripturae vivere, nisi
debilem valde aspirationem fidei Synagogae ministrare? Senex
quidem valde esse et vivere poterat, cum Judaeorum corda nutabant ut
Dominum Jesum nec Redemptorem verum esse crederent, nec quasi blasphemum
aperte damnarent. Hujus namque senectutis debilitatem
evangelista Joannes ostendit, dicens:
Alii dicebant, quia bonus est, alii vero, non, sed
seducit turbas
(Jn, 7, 12). Hinc Judaei ipsi calliditatis suae
versutiam proferentes, dicunt:
Usquequo animas nostras tollis? si tu es
Christus, dic nobis palam
(Jn, 10, 24). Hinc item dicunt:
Magister, volumus a te signum videre
(Mt, 12, 38).
Sed Heli valde senex audivit omnia quae faciebant filii sui universo
Israeli. Audivit certe haec, quia novit. Quod
autem cognovimus, intra aulas memoriae clausum tenemus.
Consulta vero sacra eloquia, intra se omnem Judaeorum perfidiam scriptam
foris proferunt, et velut diu servatam memoriter ostendunt.
Hujus profecto auditus notitiam Amos, velut Heli ascribens, ait:
Non faciet Dominus verbum super terram, quod non
revelaverit servis suis prophetis
(Am, 3, 7)
. Hinc Habacuc Deo unigenito confitetur, dicens:
Domine, audivi auditum tuum, et timui
(Ha, 3, 2) [mauvais référencement: Ha, 3, 1, LXX]
; consideravi opera tua, et expavi; in medio duorum
animalium innotesceris.
Veteribus quippe Synagogae doctoribus filiorum scelera audire,
praecognoscere est. Sed quid praecognoverit, exponit, quia
dicit: Omnia, quae faciebant filii sui universo Israeli, et
quomodo dormiebant cum mulieribus, quae observabant ad ostium
tabernaculi. Cum mulieribus quippe Judaeis
dormire est variis haeresibus pollui. Bene autem ipsae
mulieres ad ostium tabernaculi observare referuntur. Quid
enim est ostium tabernaculi, nisi littera legis spiritalis?
Judaei autem dum sacram Scripturam juxta litteram solam intelligunt, ibi
haereses statuerunt, unde ad secretum verae fidei intrare
potuere. Nam sicut per ostium ad interiora tabernaculi, ita
per litteram sacrae Scripturae ad spiritalem intratur cognitionem
Redemptoris. Quia ergo per observantiam litterae Judaea
decipitur, mulieres ad ostium, non intra tabernaculum, observare
referuntur. Et quia in omnibus Scripturis Judaei Redemptori
nostro contradicunt, non una mulier fuisse dicitur, sed
plures. Haec quidem sibi filii Heli faciunt, quia juxta
prophetae vocem:
Anima, quae peccaverit, ipsa morietur
(Ez, 18, 4 et Ez, 18, 20)
; sed universo Israeli ea facere dicuntur, quia dum in erroris sui
nocte praelati intereunt, caliginis suae minores caecitate
involvuntur. Cum mulieribus ergo filii Heli dormiunt, quia
reprobi Judaei haeresum suarum admistione usque in mundi finem
polluuntur. Dormiunt etiam, quia etsi gravissima sunt erroris
sui nocte obruti, per Heliam tamen sunt in fine mundi ad fidem
Redemptoris excitandi
(voir: Mt, 17, 11)
. Sequitur:
Et ait ad eos: Quare facitis res hujusmodi, quas ego
audio res pessimas ab omni populo
(S1, 2, 23)?
Ecce senex erat Heli, et acuta loquebatur, quia virtus sacri eloquii,
etsi in reproborum corde deficit, tamen coram recte intelligentibus,
Judaeorum culpas subtiliter exquirit. Districte enim
discutiens, dicit: Quare facitis res hujuscemodi, quas ego
audio res pessimas ab omni populo? Sed qui
exquirens interrogat Quare facitis?
profecto ostendit eos impingere noctem haeresis sine discretione
rationis. Ipsos autem fecisse res pessimas, quas audiebat,
dicit, et ipsas res pessimas ab omni populo esse asserit.
Quid est hoc, nisi quia universitas Judaici populi in haeresum profunda
corruerat? Sed ipsius ruinae causa reprobi sacerdotes
erant. Unde et Oseas prophetans, ait:
Causa ruinae populi sacerdotes mali
(Os, 5, 1). Nam ideo subjectus populus cecidit, quia
ruentes praelatos studuit imitari. Cum ergo dicit:
quas ego audio res pessimas ab omni populo,
ipsae res a populo agi debent intelligi, non referri. Quod
tale est, ac si dicat: Res pessimas, quas fieri ab omni populo audio,
quare facitis? Unde et statim quid dixerit apertius
insinuans, ait:
Nolite, filii; non est bona fama, quam ego audio de
vobis, ut transgredi faciatis populum Domini
(S1, 2, 24).
In quo autem populus Domini mandata transgrederetur, si ipsi dormirent
cum mulieribus? Sed quia hoc in figura contingebat illis, hoc
profecto, quod dominicae Incarnationis tempore debebat fieri
praesignabat. Nam quando sacerdotes cum mulieribus dormiunt
subditi mandata Domini transgrediuntur, quia dum praelati haeresum
admistione maculantur, reproba subjectae Synagogae multitudo in eisdem
fetoribus mergitur. Ait ergo: Quare facitis res
hujusmodi, quas ego audio, res pessimas ab omni
populo? Quod tale est ac si dicat: Tanto
gravius delinquitis, quanto foedius universum populum vestro crimine
maculatis. Simile etiam aliquid per prophetam dicitur:
A Dan
, inquit,
auditus est fremitus curruum et equorum ejus
(Jr, 8, 16). In quo nimirum loco non est intelligendum
quod a Dan auditum sonitum referat, sed quod ipse curribus, et equis
saeviens, eumdem sonitum qui audiatur agat. Quo in loco hoc
etiam notandum est, quia qui res pessimas ab omni populo se audisse
retulit, mansuetae affectionis verba subjunxit, dicens: Nolite,
filii; non est bona fama quam audio de vobis, ut transgredi
faciatis populum Domini. Et acute quidem
reprehendit Heli, et mansuete admonuit, quia Scriptura patrum veterum et
errorem Judaici populi denuntians, increpat, et ab ejusdem erroris sui
nocte, benigno affectu, ad verae fidei diem vocat. Filios
quidem eos appellat, ut se debere esse haeredes paternae promissionis
agnoscant; et tanto devotius mundi Salvatorem recipiant, quanto
promissionem ejus fuisse factam patribus non ignorant. Sed et
de peccati audacia eos revocare gestiens, rationem subjungit, dicens:
Si peccaverit vir in virum, pacari ei potest Deus; si
autem in Deum peccaverit, quis orabit pro eo
(S1, 2, 25).
Vir in virum peccare est homo in hominem perversa agere.
Quid est ergo quod dicit: Pacari ei
potest Deus, nisi quia talia peccata levia erant in
illorum comparatione quae Judaei committere in Dei Filium
cogitabant? In Deum quippe peccabant, quia eum quem
moliebantur occidere Deum se esse apertissima miraculorum luce
monstraverat. Hoc quippe per semetipsum Dominus ostendit,
dicens:
Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit,
peccatum non haberent
(Jn, 15, 24). Et ut ostenderet implacabilitatem Dei
Patris, subjungit dicens:
Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, quia
viderunt et oderunt me, et Patrem meum
(Jn, 15, 22) [mauvais référencement: Jn, 15, 22]
. Tale est ergo, ac si dicat: Cujus prece illud
peccatum indulgetur, quod in ipsum indultorem committitur: quis pro eo
omnipotentem Patrem obsecrat, qui coaeternum Unigenitum in mortem
damnat? Nihil enim apertius diceret, si fateretur, dicens:
Hic, quem velut purum hominem persequimini, etiam Deus est.
Rationis ergo lex exigit ut qui conditorem persequitur venia
defraudetur. Sed ducit divina pietas districtionem rationis;
legis enim aequitatem ostendit, sed prolatae assertionis vigorem in
promulgati juris exsecutione non tenuit. Aequitatis enim
rigore decretum est ut ad indulgentiae obtentum nulla prece pertingeret;
sed quibus oratio hominis nulla suffecit, pietas Redemptoris non
defuit. Omnis homo qui pro transgressionibus oret tollitur;
sed quibus homo sufficiens erat nullus, ipse Deus homo factus est
intercessor pius. Nam in cruce suspensus oravit, dicens:
Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt
(Lc, 23, 34) [mauvais référencement: Lc, 22, 34]. Pacatus est ergo Deus iis qui in Deum
peccaverunt, non aliena prece, sed sua. Sed pacatus est Deus
non omnibus, sed quibusdam. Quidam namque persecutores Domini
praedicantibus apostolis conversi sunt, caeteri vero periere.
De istis enim Lucas meminit, dicens:
Factus est numerus eorum quinque millia
(Ac, 4, 4). De reprobis vero subjungitur:
Et non audierunt vocem patris sui, quia voluit Dominus
occidere eos
(S1, 2, 25).
Per prophetam Dominus denuntians, ait: Nolo mortem peccatoris, sed
ut convertatur et vivat
(voir: Ez, 18, 23 et Ez, 23, 11)
. Quomodo ergo ei competit velle occidere
peccatorem, et mortem peccatoris nolle? Sed in praefato
testimonio sequitur unde veritas agnoscatur; ait enim: Sed ut
convertatur et vivat. Qui enim peccatorem
vult vivere ut convertatur, si hunc inconvertibilem divina praescientia
noscit, occidit. Vult ergo Dominus occidere, sed eos quos
praenoscit converti nolle. Misericors enim et justus
asseritur dum a Propheta flagitatur:
Domine
, inquit,
libera animam meam, misericors et justus
Deus noster
(Ps, 114, 4 et Ps, 114, 5) [mauvais référencement: Ps, 114, 5]
. Per misericordiam vero conversionem
peccatorum exspectat; per justitiam non conversos damnat. Per
misericordiam converti vult peccatores et vivere, sed per justitiam eos
qui converti noluerunt vult punire; misericorditer non salvat nisi
volens, per justitiam nolens damnat. Dum ergo occidere velle
dicitur, peccatorum impietas maxima et inemendabilis ostenditur, quae
voluntarie divinae justitiae exsecutione puniatur. Sic utique
et piissimos saecularium negotiorum judices agere videmus, qui vellent
ut nemo delinqueret, ut ipsi punire neminem deberent; sed dum ab iniquis
audacter scelera committuntur, voluntarie eos puniunt, quos libentius
non commisisse punienda voluerunt. Quo contra illud hoc in
loco cernitur, quia non dicit: Quia corrigentis patris vocem audire
noluerunt, sed: Non audiere, quia voluit eos Dominus
occidere. Sed qui divini examinis aequitatem recte
considerat, interesse nihil putat an occidatur aliquis, an illo in
scelere dimittatur in quo aeterna reprobatione perimatur.
Tale est ac si dicat: Tanta fuit magnitudo culpae, ut et conversionis
monumenta susciperent, et a mortis suae fovea surgere nequaquam possent;
et qui irae Dei pelagus biberant, in damnationis suae cumulum haberent
non solum poenam commissi sceleris, sed etiam additam vindictam
contemptae praedicationis. Sed cur hoc de praeterito miramur,
quod nunc usque fieri cernimus: Heli videlicet monentem filios
contemnentes, Dominum occidere volentem? Quid enim sacra
Scriptura quotidie Judaeis aliud quam caliginem sui erroris
insinuat? Non equidem sic per latentes et spiritales
intellectus Redemptorem praedicat, ut ejus incarnationem, nativitatem,
passionem, resurrectionem, et ad coelos ascensionem non patenter
ostendat. Nec ipsi tam irrationabiles sunt, ut tam
excellentia bona Redemptori convenire non videant; sed tamen caeci sunt,
ut promissa patribus suis signa in Redemptorem effulsisse audiant, et
non credant, Caeci ergo sunt non modo videndo promissa, sed non credendo
exhibita. Cur vocem Scripturae monentis non audiunt, nisi
quia eos Dominus occidere vult? Nec mirum tamen, si ejus
judicio pereunt, cujus Unigenitum occidere. Intimae enim
aequitatis districtione cum Judaeorum populo agitur, ut monita vitae
quotidie, Scripturis loquentibus, audiant, et ipsi Scripturis monentibus
nequaquam credant. Sed, repulsa Judaeorum perfidia, quibus
successibus sanctorum praedicatorum ordo potiatur in gentibus exponit,
dicens:
Puer autem Samuel proficiebat atque crescebat, et
placebat tam Deo quam hominibus
(S1, 2, 26).
Proficiebat quidem lucro praedicationis, crescebat numero
ministrorum. Nam de profectu ejus Apostolus gloriatur,
dicens: A
Jerusalem usque Illyricum replevi Evangelium
Christi
(Rm, 15, 19). Crescendi quoque modum Lucas meminit,
dicens:
Crescente numero discipulorum, factum est murmur
Graecorum adversus Hebraeos, eo quod despicerentur in
ministerio viduae eorum
(Ac, 6, 1). Et paulo post:
Elegerunt
, inquit,
Stephanum plenum fide et Spiritu sancto, et Procorum, et
reliquos
(Ac, 6, 5).
Hos statuere ante conspectum apostolorum, et orantes
imposuerunt eis manus. Item de profectu
isto novorum praedicatorum scriptum est:
In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis
terrae verba eorum
(Ps, 18, 5).
Sed subtiliter est intuendum quod dicitur: Placebat tam Deo
quam hominibus. Hominibus placet doctor
cum se subditis venerabilem et bonis moribus ornatum praebet: Deo autem
placet cum de bona conversatione inaniter gloriari refugit, et solius
Dei laudem promereri concupiscit. Dicit ergo:
Placebat tam Deo quam hominibus, quia
nonnulli praedicatores praetextum sanctitatis praeferunt, quam non
habent. Hi ergo, quia etsi hominibus placent, Deo displicent,
in typo novi et electi praedicatoris de Samuele nunc dicitur:
Placebat tam Deo quam hominibus.
Venerabiles quidem se exhibent subditis, et Deo offerunt puritatem
intentionis. Hominibus quidem placere studuerat, qui dicebat:
Christi bonus odor sumus in omni loco
(2Co, 2, 15)
, Et item:
Omnia omnibus factus sum, ut
omnes facerem salvos
(1Co, 9, 22)
. Hominibus etiam placere auditores suos docebat,
dicens:
Sine offensione estote Judaeis et gentibus, sicut
et ego omnibus per omnia placeo, non quaerens quod mihi
utile est, sed quod multis
(1Co, 10, 32 et 1Co, 10, 33).
Sed qui se hominibus placuisse insinuaverat, puritatem cordis
commendat, dicens:
Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae
nostrae
(2Co, 1, 12). PLACEBAT tam Deo quam
hominibus. Qui novus ordo praedicatorum
venerabilem se suis auditoribus ad imitationem foris praebuit, et intus
acceptum Deo per innocentiam voluntatis. Sequitur:
Venit vir Dei ad Heli
(S1, 2, 27).
Quid per hunc virum Dei, nisi sanctorum apostolorum ille coetus
venerandus exprimitur? Qui certe vir Dei dicitur, pro
excellentia sanctitatis, quia culmen ordinis, quod in universi orbis
praelatione conscenderat, aequali sublimitate virtutis
disponebat. Qui profecto ad Heli tunc venit, quando ad
annuntiandam repulsionem Synagogae ejus pontificibus
accessit. Sequitur:
Et ait ad eum: Nunquid non aperte revelatus sum
domui patris tui, cum esset in Aegypto in domo Pharaonis, et
elegi eum ex omnibus tribubus Israel mihi sacerdotem, ut
ascenderet ad altare meum, et adoleret mihi incensum, et
portaret ephod coram me, et dedi domui patris tui cuncta de
sacrificiis filiorum Israel
(S1, 2, 27 et S1, 2, 28)?
Quia divino judicio Judaea repellitur, ipsius judicii districtio quam mira aequitatis dispositione illata sit demonstratur. Prius enim collata Heli dona numerantur, ut dum tam benignus dator omnipotens Deus ostenditur, contemptorem suum quam juste feriat cognoscatur. Revelatum se domni patris ejus asseruit, ut ignoratiae excusationem habere non possit. Eamdem vero suae revelationis cognitionem se ei in Aegypto exhibuisse edocet, ut se ei suis meritis Heli obtinuisse nequaquam putet. Quasi aperte dicat: Illic me ei cognoscendum praebui, ubi mei oblivisci poterat, reminisci nesciebat. Et ne ipsa cognitionis divinae dona reprobo parva fortasse viderentur, de caeteris tribubus Israel ad culmen sacerdotii assumptus asseritur. Quasi dicat: Eis eum praetuli, quibus non superior, sed aequalis fuit.
Notandum vero est quod in officio ipsius sacerdotii tria
denotantur.
Ut ascinderet, inquit, ad altare meum, et
adoleret mihi incensum, et portaret ephod coram
me. Quid vero in hoc altari, nisi ille lapis
ostenditur, quem patriarcha Jacob in titulum erexit
(voir: Gn, 28, 18)
? Et quis lapis iste alius nisi ille exprimitur quem
Paulus in laude fidelium praedicat, dicens:
Aedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum,
ipso summo angulari lapide Christo Jesu
(Ep, 2, 20)
? Pater ergo Heli ideo in sacerdotium electus a Domino
est, ut ad altare ascenderet, quia ordo doctorum veterum ad hoc subjecto
sibi populo praefuit, ut humani generis reparationem in Redemptoris
adventu futuram praedicaret. Et incensum adolevit, quia ei
quem futurum Redemptorem praedicat, per desiderium auditorum corda
conjunxit. Ephod quoque portavit, quia desiderio tantae
exspectationis dignae conversationis ornatum praebuit.
Adoleret utique incensum, et ephod non portaret, si auditorum corda in
desiderium venturi Redemptoris accenderet, a quo ipse foedae
conversationis inaequalitate differret. Et quia omnipotens
Deus veritatem religionis, et non praetextum quaerebat coram se, et non
coram populo, ephod se ei portare praecepisse perhibuit.
Coram Domino quidem ephod portare est de vitae innocentia solius divinae
bonitatis retributionem quaerere. Aperte autem ista contra
Heli per improperium dicuntur. Ad altare quippe non ascendit
qui sacerdotium illud, quod manifestatae veritatis tempore Synagogae
praefuit, eum qui tanta signorum magnitudine Redemptor humani generis
claruit, subjectis plebibus nequaquam praedicavit. Et
incensum Deo non adolevit, quia in persecutionem ejus populum, et non in
amorem concitavit. Ephod etiam coram Domino portare
contempsit, quia nulla religionis veritate resplenduit. Nam
etsi nonnulla honestatis insignia praeferebat ornatus ille vitae, ex
praetextu fallaciae erat, non ex intentione charitatis. Unde
et hoc ipsum in eis Dominus reprehendit, dicens:
Vae vobis, Scribae et Pharisaei, quia similes estis
sepulcris dealbatis, quae foris videntur hominibus speciosa;
intus autem plena sunt ossibus mortuorum
(Mt, 23, 27)
. Sed cui tam multa et spiritalia praebuit, minus
contulisse videretur, nisi etiam temporalia exhiberet. Unde
et subditur: Et dedi domui patris tui cuncta de sacrificiis
filiorum Israel. Quasi ei aperta
objectione reputet [ Forte repetat], dicens: In
nullo ei defui; spiritualis honoris potestatisque culmina praebui, et ad
temporales usus terrenae abundantiae copiam ministravi. Sed
qui tam rationabiliter collata dona enumerat, audiamus jam
transgressionis ejus audaciam qua instantia discussionis
exquirat. Nam sequitur:
Quare calce abjicitis victimam meam, et munera mea,
quae praecepi ut offerrentur in templo
(S1, 2, 29)?
Quare enim non dicit judex, nisi qui instanter
discutit. Et qui calce repulisse victimam Dei et munera
reprehenditur, ei injuriam sine consilio rationis fecisse
judicatur. Notandum vero est quia plurali numero dicit:
Quare calce abjecistis victimam meam, ut non
tantum ad Heli, sed ad filios quod dicitur pertinere
videatur. Fera quippe animalia solent sibi adhaerentia calce
repellere. Quae enim fidelibus victimae aliae fuerunt, quam
Redemptoris sui laudibus insistere, Christum Jesum pro salute mundi in
mortem occubuisse praedicare, et resurgendo humani generis vitam
reparasse? Et quae alia eorum munera erant, nisi pro tantis
sibi collatis beneficiis gratiarum actiones omnipotenti Deo incessanter
offerre? Quae profecto Heli filii calce repulerunt, quia in
repulsione novae praedicationis, non consilium rationis per sacra
eloquia secuti sunt, sed impetum feritatis. Ab irrationabili
namque saevitia ad rationalis consilii intentionem eos Veritas revocare
cupiebat, dicens:
Scrutamini Scripturas, quia vos in ipsis putatis vitam
aeternam habere; et illae testimonium perhibent de
me
(Jn, 5, 39)
. Unde et hic quoque dicitur: Quae praecepi ut
offerentur in templo. In lege namque,
psalmis, et prophetis scriptum de passione, resurrectione Domini, et
universalis Ecclesiae statu fuerat. Calce ergo Synagogae
praepositi victimam et munera Domini in templo Domini offerri jussa
repulerunt, quia profecto praedicationem sanctae Ecclesiae, non
Scripturae sanctae auctoritate discutere, sed solo feritatis suae impetu
reprobare atque abjicere conati sunt. Nam si praecepta Dei in
sacro eloquio illuminata mente consulerent, sanctos praedicatores, quos
ferociter abjecere, quasi ad se missos divinitus recepissent.
Sed qui Heli filios, id est veteres doctores minoris ordinis, de
irrationabili feritate reprehendit, ipsum etiam patrem de negligentia
arguit, dicens:
Honorasti filios tuos magis quam me
(S1, 2, 29).
Quasi aperte reprehendens dicat: Illi repulerunt, et tu repulsores
honorasti. Magis quam Deum filios honoravit, quia dum aperta
eorum opera ostensa contemneret, lucra temporalia iisdem
providebat. Unde et subdit:
Ut comederetis primitias omnis sacrificii mei
(S1, 2, 29).
Quibus nimirum verbis arguere majorem ordinem doctorum videtur, qui
idcirco in Redemptoris morte consensit, quod oblationum veterum lucra
amittere formidavit. Unde et inito consilio cum Pharisaeis,
dicebant: Quid facimus, quia hic homo multa signa facit?
Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et
tollent nostrum locum et gentem
(voir: Jn, 11, 47 et Jn, 11, 48)
. Et iterum: Videte quia nihil
proficimus; ecce mundus totus post eum vadit
(voir: Jn, 12, 19)
. Ideo igitur filios honoravit, ut
comederent, quia a praedicationis intentione conticuit, ne dum veritatem
novae oblationis assereret, habere ulterius ad voluptatis suae luxuriam
vetera non valeret. Quia ergo magnitudinem qualitatemque
reatus exposuit, videamus jam quanta aequitate examinis modum insinuet
ultionis. Nam subdens ait:
Propterea ait Dominus Deus Israel: Loquens locutus
sum, ut domus tua et domus patris tui ministraret in
conspectu meo, amodo et usque in sempiternum.
Nunc autem absit hoc a me
(S1, 2, 30).
Quasi aperta congruaque sententia feriens, dicat: Tu filios tuos
honorasti, ut omnis sacrificii primitias ederetis; sed ideo vobis
primitiarum jura auferuntur, quia indigne honorati sunt. Quid
enim est dicere: Absit a me ut domus tua ministret in conspectu
meo, nisi: ab illo vos dejicio culmine cui
primitiarum jura debebantur? Mira igitur aequitatis
exsecutione comprehensus est, qui unde primitiarum esum inhianter
appetiit, inde a primitiarum perceptione jejunavit. Nam
Redemptorem mori pertulit, ne sacerdotalia lucra perderet, sed ille de
triumpho mortis accepit, unde sacrificii veteris emolumenta
destruxit. Dicit autem: Loquens locutus sum, ut
domus tua, et patris tui ministraret in conspectu meo; nunc
autem absit hoc a me. Quasi verbis
apertioribus dicat: Ut in tanto culmine dignitatis stares, te frequenter
admonui, sed modo talis non es qualem esse desideravi. Quod
quia in Judaici populi reprobatione dicitur, de ordine novorum
praedicatorum subjunctum est:
Sed qui glorificaverit me, glorificabo eum
(S1, 2, 30).
Jam quippe glorificantis gloriam cernimus, quia praedicatores sanctae
Ecclesiae magno splendore vitae omnipotentis Dei laudes concinunt, atque
in universali orbis praelatione gratulantur. Ecce jam
sacerdotum vestigiis gentilitas universa substernitur, et eos quibus se
gaudet obediendo subjicere patronos gloriatur in coelestibus
possidere. Glorificantem se ergo Dominus glorificat, quia a
quibus devotas quotidie laudes accipit, ad universi orbis honorem
sustollit. An non glorificati gloria est, in terra manere, et
coelum claudere? Vitam communiter homines vivere, atque
supernas coelorum sedes subditis auctoritate potestatis
exhibere? Glorificabat quippe Dominum, qui dicebat:
Tu es Christus Filius Dei vivi
(Mt, 16, 16). Sed glorificantem se Dominus glorificavit,
quia ei respondit, dicens:
Tibi dabo claves regni coelorum, et quodcunque
ligaveris super terram erit ligatum et in coelis, et
quodcunque
solveris super terram erit solutum et in
coelis
(Mt, 16, 19). Sed de projectis Judaeorum reprobis
subditur:
Qui autem contemnunt me erunt ignobiles
(S1, 2, 30).
Ipsi quidem contemnunt, qui nequaquam hunc esse mundi Redemptorem
credunt: de quibus profecto ipsa Veritas in Evangelio queritur, dicens:
Cives autem ejus oderant illum, et miserunt legationem post
eum, dicentes:
Nolumus hunc regnare super nos
(Lc, 19, 14). Sed eorum jam ignobilitatem cernimus, quia
et genere et conditione proscribuntur. Genere quidem
ignobiles sunt, quia ab ipsa Veritate audierunt:
Vos ex patre diabolo estis
(Jn, 8, 44). Conditione etiam ignobiles sunt, quia
amissa libertate, et regno, perpetua gentium servitute
deprimuntur. Sed poenarum ordinem clarius ostendit, dicens:
Ecce dies veniunt, et praecidam brachium tuum, et
brachium domus patris tui, ut non sit senex in domo
tua
(S1, 2, 31).
Jam quidem sine brachio est, quia qui templum et tabernaculum perdidit,
manum ad oblationem sacrificii veteris non extendit. Et quia
Heli, id est majoribus Synagogae sacerdotibus, loquebatur, non solum
brachium ejus, sed etiam domus ejus se praecidere minatur, ut profecto
universalem ritus veteris destructionem insinuet, et hoc quod novo
tempore jam factum cernimus antiquitus fuisse dispositum
sentiamus. Et brachium itaque ejus, et domus ejus Dominus
praecidit, quia et summos Judaeae pontifices, et minores sacerdotes ab
immolatione veteri penitus amovit. Unde et convenienter
adjungitur: Ut non sit senex in domo tua.
Senes quippe intelligendi sunt sacerdotes, quorum officium, quia
gravitate magnae honestatis impenditur, a religionis pondere nulla
puerili levitate vacuatur. Brachium igitur ejus, et domus
patris ejus ita praecisum est, ut in domo sua senex non sit, quia sic
veteris sacerdotii ritus evanuit, ut omnino nemo remanserit, qui veteri
more immolare jam possit. Nam postquam Redemptor humani
generis pro peccatis nostris novo sacrificii more se obtulit, esse
sacerdos consuetudine antiqua cessavit. Sed qui amissi
sacerdotii damna sustinet, habet tormentum majoris poenae de dolore
invidiae. Quare et subditur:
Et videbis aemulum tuum in templo, in universis prosperis
Israel
(S1, 2, 32).
Intra templum quippe aemulum suum videt, quia ipse jam foras expulsus
est. Nam quis aemulus sacerdotii veteris alius est, quam ordo
novorum praedicatorum? Qui profecto dum veterum et electorum
patrum studia vivendo atque docendo adaequare nititur, bona Heli nimirum
in bono aemulatur. Hinc Paulus admonet, dicens:
Bonum aemulamini in bono omnes
(Ga, 4, 18)
. Quae autem Israel prospera, nisi felicitates hujus
transeuntis temporis intelliguntur, in quibus Israel secundum carnem
valde laetabatur? In universis ergo Israel prosperis aemulum
suum videt, qui in sancta Ecclesia praedicatores veritatis felices
aspicit, et rerum opulentia et celsitudine dignitatis. Hoc
etiam quod in templo videndus asseritur perfectiori intelligentia
declaratur. In omnibus quippe prosperis in templo est
aemulus, quia ordo praedicatorum omne quod sibi famulatur de felicitate
temporis, in contemplatione disponit aeternitatis. Sequitur:
Verumtamen non auferam penitus ex te virum ab altari
meo
(S1, 2, 33).
Penitus namque ab altari suo virum auferret, si ad fidei nostrae
unitatem nullum admitteret. Penitus ergo non abstulit, quia
etsi reprobos Synagogae sacerdotes repulit, plures tamen ex eis ad sui
cognitionem misericorditer adduxit. Quorum profecto in
apostolorum Actibus Lucas meminit, dicens:
Plurima turba sacerdotum obediebat fidei
(Ac, 6, 7)
. Digni namque tanto et novo ministerio inventi sunt,
qui remanere cum perditis in vetustate noluere. Sed quia non
solum electos praedicatores de gentibus, verumetiam illos qui de Judaea
credidere ad tormentum invidiae Judaicum sacerdotium habuit, sequitur:
Sed ut deficiant oculi tui, et tabescat anima tua
(S1, 2, 33).
Vel idcirco virum penitus ex eo ab altari suo non abstulit, ut Heli
oculi deficerent, et anima ejus tabesceret, quia videlicet electos de
Judaea noluit ad ministerium novae praedicationis assumere, ut, remotis
eis, culpa ad poenam reprobos teneret. Defecerunt namque
oculi Heli cum summum sacerdotium veritatem fidei per ora praedicatorum
in auditu habuit, et non cognovit. Anima quoque ejus
tabescit, quia videlicet per repulsionis suae poenam emarcuit, dum
sancti spiritus gratiam amisit. Sequitur:
Et pars magna domus tuae morietur, cum ad virilem aetatem
pervenerit
(S1, 2, 33).
Aetas virilis tempus est dominicae Incarnationis, quod profecto
Apostolus insinuat, dicens:
Quando venit plenitudo temporis, misit Deus Filium
suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege
erant redimeret, et adoptionem filiorum perciperemus
(Ga, 4, 4 et Ga, 4, 5)
. Quid igitur praecepta Judaeae fuerunt, nisi quaedam
eruditiones infantiae? Hujus item pueritiae tempus idem
Apostolus insinuat, dicens:
Cum essemus parvuli, sub elementis mundi hujus eramus
servientes
(Ga, 4, 3). In virili ergo aetate mortua est, quia in
plenitudine temporis in mundi Redemptorem saeviit, et semetipsam
infidelitatis mucrone transfixit. Bene autem non tota domus,
sed pars magna domus ejus moritura praedicitur, quia ex eis quidam in
Redemptorem crediderunt. Et causam majoris doloris adjiciens,
ait:
Hoc autem tibi signum, quod venturum est duobus
filiis tuis, Ophni et Phinees. In una die
morientur ambo
(S1, 2, 34).
In duobus filiis Heli geminum sacerdotii veteris ordinem supra
ostendimus designari. Qui certe una die mortui sunt, quia
simul in Redemptoris morte convenerunt. Bene autem sacerdotum
mors in signum moriturae domus posita memoratur, quia cum pastores
intereunt, necesse est ut ad eumdem interitum grex sequatur.
Et quia ex falsa ratione decepti sunt, in die mori
perhibentur. De cujus falsitate lucis beatus Job loquitur,
dicens:
Sic in tenebris, sicut in luce ambulant
(Jb, 24, 17). Sed qui vetus expulit, novum sacerdotium
praeparavit. Unde et subditur:
Et suscitabo mihi sacerdotem fidelem
(S1, 2, 35).
Mortuis namque filiis Heli, fidelem sacerdotem sibi Dominus suscitavit,
quia exstinctis in perfidia praelatis veteris populi, electos ad
exhibendum redemptionis nostrae ministerium ascivit. Qui
nimirum fidelis assumptus dicitur, quia vetus, cui successit, per
infidelitatem fuit reprobatus. Et quia ea fides ejus
sacerdotis laudibus ascribitur, quae per dilectionem operatur, ipsa
dilectionis opera per sequentia verba designantur. Nam
sequitur:
Qui juxta cor meum et animam meam faciat
(S1, 2, 35).
Hoc namque ineffabilis divina substantia signari per partes hominis
voluit, quod in se juxta litteram intelligi non oportet.
Dixit itaque: Qui juxta cor meum, et animam meam
faciat. Non quod incorporea et incircumscripta
Dei substantia cor et animam habeat, sed sic loquitur homini ut homo
homini loqui solet, ut per hoc quod ex verbo suo audiens homo cognoscit,
aperte sciat quid etiam velit Deus. Quod profecto dici
simplicius potuisset: Qui faciat voluntatem meam. Et praemia
operis exponit, dicens:
Et aedificabo ei domum fidelem
(S1, 2, 35).
Quae namque ista domus alia, nisi aeterna patria
intelligitur? Quam profecto domum Dominus commendans, ait:
In domo patris mei mansiones multae sunt
(Jn, 14, 2)
. Sed haec domus aedificari nunc dicitur, quia ex piae
vitae actionibus praeparatur. Verumtamen ad eam promerendam
indignum est opus hominis, si non hoc agat gratia misericordis
Dei. Bene itaque, cum domus aedificium ponitur, Dominus ei
eam aedificare pollicetur, quia nimirum vires humanae a tanta operatione
deficiunt, si non divinitus adjuventur. Hinc Paulus ait:
Deus est qui operatur in me velle et perficere
(Ph, 2, 13). Hinc iterum dicit:
Non est volentis, neque currentis, sed miserentis est
Dei
(Rm, 2, 16). Hanc domum se aedificare promittebat, cum
diceret:
Vado parare vobis locum, et iterum veniam, et
accipiam vos ad meipsum, ut ubi ego sum, et vos
sitis
(Jn, 4, 2 et Jn, 4, 3). Quia vero vocantem se gratiam ex arbitrii
libertate devote secuturus erat, adjungitur:
Et ambulabit coram Christo meo cunctis diebus
(S1, 2, 35).
Unicuique enim electorum coram Christo ambulare est se semper in
conspectu Redemptoris aspicere, et ea quae ei accepta cognoscit
operari. Vel certe coram Christo ambulat, qui in omni quod
agit semper ad ipsum respicit, et vitae suae rectitudinem in eo dirigit,
quem per assumptam humanitatem ad componendum electorum speciem venisse
recognoscit. Sed in caecitatis suae tenebris Judaea non
semper deserenda est, quia per prophetam dicitur:
Si fuerit numerus filiorum Israel, sicut arena maris,
tamen reliquiae salvae fient
(Es, 10, 22). Hinc Paulus ait:
Caecitas ex parte contigit in Israel, donec
plenitudo gentium introeat, et sic omnis Israel salvus
fiat
(Rm, 11, 25 et Rm, 11, 26). Hanc ergo Judaeae visitationem subsequenter
ostendit, quia dicit:
Futurum est autem ut quicunque remanserit in domo
tua, veniat, ut oretur pro eo
(S1, 2, 36) [mauvais référencement: S1, 2, 33]
.
Tunc certe Judaea pro se orari Dominum postulat, quando, collectis jam
electis de gentibus, caecitatis suae tenebras non ignorat, cum per
sacerdotes omnipotentis Dei ei offerri per confessionem sanctae
Trinitatis appetit, quia in vetustate pristina, superna promereri gaudia
non praesumit, sed et fidem Redemptoris, quam conversa recepit,
praedicando etiam convertendis aliis impendit. Bene etiam
subditur:
Ut offerret nummum argenteum
(S1, 2, 36) [mauvais référencement: S1, 2, 33]
. Argento quippe eloquia divina signantur,
quia per Prophetam dicitur:
Eloquia Domini igne examinata, argentum igne
probatum
(Ps, 11, 7)
. Quod profecto argentum tunc Judaea in Dei laudibus
impendit, cum aperte fidem nostram praedicat, cui in infidelitate posita
ante contradixit. Et quia eumdem Redemptorem, quem amando
praedicat, etiam compatiendo imitatur, adjungitur:
Et tortam panis
(S1, 2, 36) [mauvais référencement: S1, 2, 33]
. Panis namque nomine ille exprimitur qui
de semetipso ait:
Ego sum panis vivus qui de coelo descendi
(Jn, 6, 51). Torta itaque panis Redemptoris caro est
affecta supplicis. Hunc namque tortum panem propheta intuens,
ait:
Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros
ipse portavit
(Es, 53, 4). Et quia per quemdam sapientem dicitur:
Si sederis ad mensam potentis, sapienter attende quae
apponuntur tibi, quia similia oportet te praeparare
(voir: Pv, 23, 1, LXX et Pv, 23, 2, LXX)
, tortam panis et
nummum argenteum Judaea tunc offert, cum Redemptorem nostrum aperta
confessione praedicat, et pro ejus amore, quem praedicat, sustinere
tormenta a perfidis non recusat. In qua nimirum imitatione
passionis et refectione dulcedinis quia valde delectatur, sequitur:
Dicatque dimitte me, obsecro, ad unam partem
sacerdotalem
(S1, 2, 36) [mauvais référencement: S1, 2, 33]
.
Dimitte me, ait, quasi dicat: Noli me, quasi infamem et morte
Redemptoris cruentatam, repellere. Unam quoque partem
sacerdotalem sibi concedi obsecrat, quia veris sacerdotibus sociari
desiderat, ut eorum valeat admisceri gaudiis, quorum oblationes appetit,
seipsam offerens, imitari. Unde et refectionis suae exponens
desiderium, dicit:
Ut comedam buccellam panis
(S1, 2, 36) [mauvais référencement: S1, 2, 33]
. Qua in re notandum est quia tortam panis
in devotione oblationis habitura praedicitur, et buccellam in appetitu
comestionis. Cur ergo ad comedendum non torta panis, sed
buccella concupiscitur? Et cur non buccella, sed torta
offerenda perhibetur? Sed quia in rotunditate buccella
conficitur, rotunditas autem ipsa quodam modo nec principio, nec fine
dignoscitur, recte per panis buccellam Redemptoris aeternitas
designatur. Torta igitur panis a nobis offerri, et non
buccella potest, quia qui passionem dominicam imitari moriendo, sive
carnem affligendo, possumus, aeternitatem in nobis, quam praesentemus
ejus conspectui, non habemus. Et buccella nobis in
perfectione desiderii esse, non torta panis, debet, quia qui humani
generis Redemptorem compatiendo temporaliter sequimur, in superna patria
non mortalem jam, nec patientem, sed aeternum atque regnantem possidere
desideramus. Eam igitur quam offerre tortam panis desiderat
dicit: Ut comedam buccellam panis, quia conversi de
Judaea Redemptorem nostrum in aeternitate refectionis possidere
desiderant, cujus passionem imitati hic sunt ad strenuitatem militiae,
non ad praemium retributionis.
Haec de sacra historia typica explanatione percurrimus, ut in eisdem
sacrae historiae verbis moralis intelligentiae aliquid
perquiramus. Itaque puer Samuel in conspectu Domini minister
asseritur; quod tamen ministerium non absolute, sed ante faciem Heli
Domino exhiberi memoratur. His igitur verbis non ostenditur
perfectio ministerii, sed humilitatis. Facies namque Heli
uniuscujusque institutoris ratio est arbitrii. Illi namque
ante praeceptoris sui faciem Domino ministrat, qui in exhibitione
ministerii sui proprii arbitrii rationem non sequitur, qui eo operis
itinere graditur quod ei magistri sui cognitione praevidetur.
Nam perfecti quique viri, et docibiles Dei
(voir: Jn, 6, 45 et Es, 54, 13)
, ministri quidem in conspectu Domini sunt, sed ante faciem
hominis ministri ejus non sunt, quia ipsa eos intus divinitas erudit
qualiter foris etiam vita et moribus ac doctrina disponantur; unde et
praecursori Redemptoris paterni oraculi laude promittitur: Tu
quidem, puer, propheta Altissimi vocaberis;
praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus
(Lc, 1, 76)
. Ante faciem quidem Domini praeire describitur, qui in
ministerio suo non erat secuturus arbitrium superioris hominis, sed
inspirationem divinitatis. Ante faciem ergo Heli Samuel
Domino ministrare dicitur, ut subjecti quique ejus exemplo doceantur,
quatenus de ministerio suo sic placere conditori studeant, ut praeter
praelatorum suorum arbitrium agere aliquid non praesumant.
Nam qui ante institutoris sui faciem Domini minister asseritur, si ejus
faciem praeire per tumorem despicit, minister in conspectu Domini non
existit, quia omnipotentem ignorare convincitur, cui per ejus arbitrium
placere despicit, cujus se imperio ut ei placeret subjugavit.
Unde et Heli, et filii Belial esse, et nescire Dominum dicuntur, et ad
populum officium sacerdotum. Filii namque sunt qui
spiritualibus patribus ad eruditionem subiguntur. Qui
profecto cum eorumdem patrum sequi consilia superbiendo despiciunt,
Belial filii recte nominantur, quia ejus, qui per superbiam de coelo
cecidit, apostatae spiritus imitatores fiunt. Qui certe tanto
deterius Dominum nesciunt, quanto ejus sibi cognitionem arrogantius
ascribunt. Eo namque agitur ut quod scire debent periculosius
nesciant, quo id quod se scire existimant nescientes discere non
curant. Et quia invisibilem conditorem amare nequeunt, quem
ignorant, in appetitu visibilium ipsa quae sibi usurpant Dei ministeria
dissipant. Unde et ii qui ignorare Dominum sacerdotes relati
sunt, et sacerdotum quoque officium ad populum nescire
perhibentur.
Et ut reprehensionis ejus causas aperiat, ad omnem immolantem ignorantis sacerdotis puer cum tridente fuscinula venire memoratur, et crudam carnem violenter exigere. Quibus profecto verbis in aviditate suae rapacitatis tres gulae species notantur. Nam is cujus puer, antequam coquerentur carnes, ad inferendam pro eis violentiam veniebat, legitimam refectionis horam sustinere non poterat; et cui carnes quaerebantur, simplicibus cibis uti nesciebat et quia, coctam renuens, crudam carnem exigebat, communi praeparatione eamdem carnem edere fastidiebat. Verum cum sacerdotum voluptati servierit perversitas famulorum, quid est quod non ipsorum sacerdotum, sed puerorum peccatum grande nimis, etiam coram Domino, fuisse memoratur? Sed eisdem verbis sacerdotum culpa major ostenditur; nam qui minorum peccatum grande nimis coram Domino fuisse asserit, majorum inquitatem in quem damnationis cumulum excrevisse cognovit. Quae tamen magnitudo reatus asseritur, non solum pro appetitu illicitae comestionis, sed etiam pro violentia rapacitatis.
Sed ad electi pueri narrationem divinus sermo regreditur, ut in eo, non
quod reprobandum, sed quod imitandum est, attentius
consideremus. Itaque ephod lineo accinctus, et in conspectu
Domini esse perhibetur. Quid ergo in ephod lineo nisi
continentiae candor ostenditur? quo nimirum ephod accingimur,
cum ad nitorem pudicitiae ex omni parte retinemur, cum animae et carnis
pars nulla a districtionis lege absolvitur, per quam ad luxuriae
caliginem diffluamus. Talis itaque minister in conspectu
Domini est, quia de omnipotentis Dei sperata visione non fallitur, cui
cum tanto accinctionis suae nitore famulatur. Cui profecto
puero ascendens mater cum viro ad immolandum solemnem hostiam attulisse
parvam tunicam dicitur. Mater quidem cum viro ascendit quando
mens praedicatoris per praescientiam interni sponsi sese ad contemplanda
sublimia illa aeternitatis gaudia erigit. Tunc quippe immolat
solemnem hostiam, quia dum per illius amoris ineffabilem suavitatem
conditori conjungitur, supernis altaribus devotio festiva
praesentatur. Et tunc quidem parvam tunicam defert, quia,
etsi per magnam internae visitationis gratiam pastoris anima ad superna
sustollitur, parvulus tamen non ad modum subtilitatis suae, sed pro
eorum viribus imponere praecepta conversationis debet. Unde
et Moyses a monte in immenso vultus sui splendore regrediens faciem
velavit, ut in eum populus intendere visum potuisset
(voir: Ex, 34, 33)
. Parvam itaque tunicam ea quae spiritalis
mater est filio deferat, ut parvulis adhuc initia quaedam et plana
praecipiat, et non fortitudinis suae onus imponat. Nam saepe
inter magna opera corruunt, qui per minora vincere hostem
possunt. Unde et David contra Allophylorum fortissimum in
pugnam progrediens, loricam, clypeum et militaria quaeque instrumenta
deposuit; et qui se in eorum pondere contra hostem exercere non potuit,
in uno eum fundae lapide prostravit
(voir: R3, 17, 39)
(voir: R3, 17, 40)
(voir: R3, 17, seq)
. Ad immolandam solemnem hostiam mater illa
ascenderat, quae dicebat: Scio hujusmodi hominem, qui raptus est in
paradisum
(voir: 2Co, 12, 4)
. Sed de tanta magnitudine magnam vestem
parvulis non adduxit, quia dicit:
Audivit arcana verba, quae non licet homini loqui
(2Co, 12, 4). Item:
Lac vobis potum dedi, non escam
(1Co, 3, 2). Parvam itaque parvo filio tunicam mater
deferat, et pro modo corporis mensura indumenti tendatur, quatenus dum
temperatae conversationis virtute dimicat, hunc hostis inaequali armorum
sarcina non substernat.
Et quia ex discreto curae pastoralis studio praedicatori Deus conversorum lucra multiplicat, visitata a Domino Anna perhibetur, atque per gratiam divini muneris in filiis et filiabus meruisse gratiam fecunditatis. Quae filios quidem parit, cum eos verbo lucratur per quos praedicationis semina aliis tribuit. Filias vero parit cum eas mentes ad omnipotentis Dei servitium revocat, quae etsi ad praedicationem idoneae non sunt, verbi Dei tamen semen diligenter a praedicatoribus acceptum nutriunt, quod velut parturientes postmodum filiae per bona opera in exemplum proximorum gignunt. Sed quia prius Samuel lineo ephod accinctus asseritur, dehinc fecunditas matris in pluralitate liberorum potest rationabiliter intelligi hoc quod fieri quotidie cernimus, quia videlicet ex bona opinione electi discipuli magistro succrescunt lucra conversorum. Unde et post ortum fratrum et sororum, magnificatus Samuel apud Dominum fuisse perhibetur, quia profecto coram Domino jam magni sunt qui per exempla piae conversationis proximorum corda ad omnipotentis Dei servitium convertunt.
Magnus vero nobis timor incutitur, quia Heli filiorum culpa damnatur,
cujus peccata propria nulla referuntur. Nam bonis subditis
bene vivere ad salutem sufficit, praelatis vero propria vita non
sufficit. Valde etenim senex est, qui vivere
irreprehensibiliter semper studet. Unde etiam scriptum est:
Senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque
annorum numero computata; cani enim sunt sensus hominis, et
aetas senectutis vita immaculata
(Sg, 4, 8). Sed quidam bene vivendo praeeminent, qui
auctoritatem quam praelatio exigit nullam habent. Nam etsi ad
agenda bona excitare subditos satagunt, tamen contraire delinquentibus
per zelum rectitudinis erubescunt. Qui nimirum etsi ad
redarguendos eos aliquando exeunt, nocent potius loquendo quam prosunt,
quia eorum obstinationem non digna severitate confundunt. Nam
idem Heli filiorum scelera, et quomodo ad tabernaculi ostium cum
mulieribus dormirent, audivit; qui, velut ab aspera invectione
auctoritatis incipiens, res pessimas ab omni populo se audisse
perhibuit. Sed qui insequi eas quas exposuit culpas debuit,
per subsequentia verba laevigavit, dicens: Nolite,
filii. In qua nimirum propinquitatis
appellatione quantum a Domini voluntate dissentiat liquet, quia illos
filios appellavit quos divinus sermo supra Belial, id est spiritus
nequam, filios esse perhibuit, dicens:
Porro filii Heli filii Belial
(S1, 2, 12). Cum mulieribus quippe dormire est secure et
sine metu futurae vindictae peccare. Mulieres quippe
meretrices sunt concupiscentiae saeculares. Quae bene ad
tabernaculi ostium observare perhibentur, quia ad introitum regni
coelestis tendentibus insidiantur. Qui vero sic mundi
concupiscentias sequitur, ut saepe divini metus consideratione
terreatur, polluitur quidem cum mulieribus, sed non dormit, quia etsi
transgrediendo labitur, in perpetratis tamen facinoribus per securitatem
nequaquam requiescit. Dormiens itaque cum mulieribus nomine
propinquitatis honorandus non est, quia qui, projecto jam Dei timore, in
suis sceleribus obstinati sunt, leviori increpatione arguendi non sunt,
ne leve pondus peccati esse putent id in quo corruunt, dum grave eis
illud non sonat quod ex auctoritate praedicatur. Sed remissi
pastores inter fomenta verborum quaedam proferre solent argumenta
rationis. Unde et Heli voce dicitur:
Si peccaverit vir in virum, pacari ei potest Deus; si
autem in Deum peccaverit, quis orabit pro eo
(S1, 2, 25)?
Vir in virum peccare est de rebus labentibus alterutrum sibi homines nocere. In Deum vero peccare est ea ei quae ad aeternitatem condidit auferre. Quicunque igitur aut suam aut alterius fidelis hominis animam ad peccandum pertrahit, in Deum peccare convincitur, quia sua ei auferre propria nititur. Quod nimirum tanto gravius peccatum esse ostenditur, quanto et qui pro ejus absolutione dignus intercessor existat rarius invenitur. Nam sub interrogatione: Quis orabit pro eo? non dicitur ut talibus etiam poenitentiae remedia denegentur, sed quia altiora peccatorum vulnera difficilius curantur.
Quod tamen idcirco dictum potest intelligi, quia sacerdotes
arguuntur. Vir enim in virum peccat, cum ille delinquit cujus
culpa corrigenda ad hominis superioris judicium respicit.
Quia igitur peccata subditi populi, quae ad sacerdotes respiciunt,
ipsorum sacerdotum precibus delentur, cum sacerdos in culpam labitur,
superior persona non est cujus precibus expietur. Quod et
ipsa Veritas per se insinuat, dicens:
Si sal evanuerit, in quo salietur
(Mt, 5, 13)
? Dicat ergo: Quis orabit pro
eo? Quasi dicat, quis ei intercessor remanet, cum
ille se transgrediendo praecipitat, qui ad intercedendum pro aliis
ordinatus est? Quo profecto culpae magnitudo monstratur, quia
plerique eorum a Domino in impoenitentis cordis caliginem projiciuntur,
et nulla hominis adhortatione resipiscunt. Quare apte
subjunctum est:
Non audierunt vocem patris sui, quia voluit eos Dominus
occidere
(S1, 2, 25).
Puer autem Samuel et proficere et crescere memoratur, et tam Deo quam
hominibus placere, ut electi auditoris studium designetur, qui rectae
vitae itinere suos conatus ad supernam patriam dirigit, dum ad majora
convalescit. Unde et per Psalmistam dicitur:
Ambulabunt de virtute in virtutem, videbitur Deus deorum
in Sion
(Ps, 83, 8) [mauvais référencement: Ps, 73, 8]
. Profectus itaque conversationis est crescere meritis,
placere Deo et hominibus consummatae perfectionis. Et quia ad
opera conversatio pertinet, meritumque provenit ex charitate, illi
auditores proficiunt, et non crescunt, qui bona opera pro studio
vanitatis exhibent, et charitatem non habent. Proficimus
ergo, et crescimus, si cum sublimiori conversatione per opera meliora
sustollimur, ex eadem sublimitate operis ad sola intendimus gaudia
aeternitatis. Placere autem tam Deo quam hominibus magnae
virtutis est, quia plerumque de bono opere nostro proximos nostros
offendimus, si eadem bona opera non cum magna cautela
faciamus. Tam Deo igitur quam hominibus placet, qui in bono
opere quod omnipotentis Dei obsequiis impendit cautus est; qui sic Deo
placere curat, ut de Dei ministerio aliquem non offendat.
Et quia de Samuele adhuc puero et sub aliena instructione posito dicitur, communiter viventium per hoc vita eruditur. Nam quidam in sacris locis communiter viventes fervore novitio sub colore magnae operationis sibi vacare appetunt, qui contubernalibus fratribus quo minus sunt utiles, hoc minus placent. Electus itaque per Samuel communiter viventibus forma proponitur, cui imprimuntur. Deo itaque et hominibus quisque eorum placet, cum fratribus utilis est, Deo devotus. Sic ergo agant curam sui, ut ea quae sunt proximi non omittant, quatenus ex benignitate his placeat qui secum in imo sunt, supernis vero oculis ex devotione fortitudinis suae robur caute exhibeat, ut infirmorum corda non atterat, dum fortitudinis suae impetu ad superna festinat.
Vir autem Dei ad Heli venisse describitur, qui profecto divinae sententiae severitatem prolaturus, quanta ei dona contulerat diligenter enumeravit. Et quia tandem vindictae quam mereretur poenam denuntiat, quid dat intelligi, nisi quia pastorum culpae subtilius judicantur? et non solum peccata eis poenam ultionis aggravant, sed etiam munera concessa. Item quia sigillatim eadem dona replicat, aliquid gravius designat, quia singula ad tormentum veniunt, quae male fuisse servata comprobantur. Male namque in se omnipotentis Dei munera custodit, qui nitorem pastoralis culminis per maculas polluit pravae actionis. Unde et apte Heli domus munera et victimas Domini calce abjecisse reprehenditur. Calx quidem ea pars corporis est qua terram tangimus. In hac igitur inferiori parte corporis animae affectus ostenditur quo terrena concupiscuntur.
Et quia, ut quibusdam visum est, pro consecuta vel consequenda victoria
victimae offerri consueverant et munera amicis dari, quid in victimis et
muneribus nisi proficientium adhuc vota et perfectorum devotiones in
omnipotentis Dei laudibus designantur? Qui enim per
occultorum hostium tentamenta proficimus, cum ad eorum conflictum
virtutem praeparamus, profecto victimas in omnipotentis Dei laudibus
tenemus. Sed devictis jam iis quae ingeruntur nobis praeliis,
cum de victoria consecuta omnipotenti Deo gratias agimus, eidem Domino
nimirum victimas immolamus. Qui autem ei familiaris amoris
affectum offerunt, quasi amico munera impendunt. Munera
igitur sunt affectiones charitatis, quibus corda electorum in desiderium
sui conditoris inardescunt. Et quia cum rector terrena
sequitur, plerisque in spirituali conflictu positis, plerisque etiam jam
anhelare incipientibus nocet, calce nimirum Dei victimas et munera
abjicit, quia exemplo suae pravitatis eorumdem utrorumque studia
expellit. Abjiciuntur itaque victimae, quia saepe a rudibus
Christi militibus pugnae spiritualis labor relinquitur, cum principes
Christianae expeditionis in terrenorum blandimentorum requie sequi
corporis otia videntur. Calce abjiciuntur munera, quia
affectiones charitatis a plurimorum jam superna diligentium mente
frigescunt, dum praelatos suos aspiciunt supernam patriam per nulla
amoris desideria quaerere, sed corporis frigore constrictos infimis
delectationibus jacere. Quorum profecto nonnulli sunt, qui
ipsos spiritales honores carnaliter exhibent, et quod meritis debetur,
propinquitati tribuunt. Qui profecto praesumptionis suae
reatum expavescerent, si hoc, quod de Heli sacerdote Dominus queritur,
attente pensarent.
Honorasti
, inquit,
filios tuos, magis quam me, ut comederetis primitias
omnis sacrificii populi mei Israel
(S1, 2, 29).
Filios quippe et propinquos magis quam Dominum honorat, qui ad sacros
ordines personas eligit non ex conversationis honestate, sed amore
propinquitatis. Idcirco filii honorati referuntur, ut
sacrificii primitias ederent, quia carnales praelati spiritualis honoris
culmina carnalibus propinquis ideo tribuunt, ut ecclesiasticis
facultatibus ditentur, et in altitudine ordinis cumulentur abundantia
ubertatis. Nec curant quales sunt qui ad spirituale
ministerium veniunt, sed tantum ut temporali dignitate praeferant quos
carnali affectione complectuntur. Queritur ergo honorasse
filios, sed scelestos, qui et carnali propinquitate proximi habendi non
sunt, si ecclesiasticae doctrinae conversatione nequaquam
fulgescunt. Sed qui reprobos provehunt ipsum promotionis
ordinem confundere designantur, cum idcirco honoratos filios refert, ut
sacrificii primitias ederent. Non enim praedicat sacerdos ut
comedat, sed ideo, ut praedicet, manducare debet. Quod et
Paulus insinuat, dicens:
Qui Evangelium annuntiat, de Evangelio vivat
(1Co, 9, 14)
. Hinc iterum dicit: Bovi trituranti non claudatur
os
(voir: 1Co, 9, 9, 1Ti, 5, 18 et Dt, 25, 4)
, ut videlicet praedicator sanctae Ecclesiae ideo
comestionem subministret corpori, ut ferre valeat laborem
praedicationis. Rectum itaque promotionis ordinem pervertere
comprobantur, qui propinquos provehunt, non ad intentionem ministerii,
sed ad propositum dignitatis. Quod profecto non facerent, si
se et eos in spiritali culmine carnaliter non amarent. Sed si
Heli repulsionem intelligunt, sui quoque reatus judicia
pertimescant. Nam divina voce dicitur: Honorasti
filios tuos magis quam me, ut comederetis omnes primitias populi
mei Israel.
Propterea ait Dominus Deus Israel: Loquens locutus
sum, ut domus tua et domus patris tui ministraret in
conspectu meo usque in sempiternum. Nunc
autem absit hoc a me
(S1, 2, 30).
Ecce Heli celsitudine dignitatis sententia divina deponitur, qui pro
primitiarum esu scelestos filios honorasse convincitur, ut profecto
sanctae Ecclesiae praedicatores intelligant quia si carnali amore
reprobis spiritalia ministeria scienter committunt, ab illo in quo foris
stare videntur culmine interni arbitri aequitate ceciderunt.
Et quia subsequenter adjunxit:
Sed quicunque glorificaverit me, glorificabo eum
(S1, 2, 30).
Etiam inhonoratum fuisse eorum audacia latenter innuit.
Quibus profecto et Paulus idipsum improperans ait:
Nomen Dei per vos blasphematur inter gentes
(Rm, 2, 24). Quia enim decorem acceptae dignitatis per
miserae famae sordes maculant, profecto Dominum inhonorant.
Digne enim ab honoris arce repellitur, qui ei facit injuriam a quo
honoratus fuisse comprobatur. Quo contra generali promissione
affirmat, dicens: Sed qui me glorificaverit, glorificabo
eum. Deum quippe pastor glorificat qui
exemplo bonorum operum ad imitationem fidelium corruscat, qui de
sublimitate regiminis ingenti lumine radiat magnae conversationis, qui
ad speculum sacrorum ordinum reproborum ministrorum personas non
accipit, sed eos ad formam subjecti gregis eligit quos omnis qui
imitationem respicit, quia verum in eis lumen sequitur, non
offendit. Quibus nimirum per semetipsum Veritas loquitur,
dicens:
Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant vestra
bona opera, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis
est
(Mt, 5, 16)
. Glorificantes quidem se Dominus glorificat, quia quod
electi pastores sanctae Ecclesiae exterius portant de gloria culminis,
hoc intus accipiunt ex gratia divinae bonitatis, et honorem quo sublimes
sunt in oculis hominum, digno studio in interiori ab internae majestatis
largitate promerentur. Quo contra inhonorantium se gloriam a
se non esse eis impensam queritur, dicens:
Ipsi regnaverunt, et non ex me; principes exstiterunt, et
ego ignoravi
(Os, 8, 4). Ex se namque, et non ex electione summae
ordinationis, regnant, quia ad gloriam ecclesiastici culminis non
vocantur divinitus, sed per cupiditatem perducuntur. Quos
profecto Dominus ignorat, quia eos per internae aequitatis judicium
reprobat. Tale est ergo ac si dicat: Et si meus esse videtur
honor quem habent, non illum meruerunt obsequio, sed per cupiditatem
rapuerunt. Unde et subsequenter adjungit.
Qui autem contemnunt me erunt ignobiles
(S1, 2, 30).
Quasi aperte loquatur, dicens: Etsi nobilitatem dignitatis praeferunt
praetextu religionis, ignobiles tamen sunt, quia excellentiae ejus quam
habent gloriae non concordant per sublimitatem vitae. Sed
quia hoc totum expressione futuri temporis promittitur, potest non
inconvenienter ad venturae retributionis meritum referri. De
qua nimirum Joannes dicit:
Cum apparuerit, similes ei erimus
(1Jn, 3, 2)
. Hinc evangelista Marcus asserens ait:
Tunc videbunt Filium hominis cum potestate multa, et
gloria
(Mc, 13, 26)
. Cum autem glorificantem se glorificaturum asserit,
profecto ei suae similitudinis gloriam repromittit.
Glorificantem quippe se Dominus glorificat, quia eos aeterna sublimitate
remunerat, qui nunc intra sanctam Ecclesiam per exempla bonorum operum
in electorum oculis coruscant. Contemptores autem erunt
ignobiles, quia in electorum gloria recipi non merentur. Nam
quia modo per conversationem reprobam lapsi angeli imaginem vestiunt,
ignobiles cum eo tunc erunt, quando ei in interna poena
sociantur. Horum namque glorificationem atque illorum
ignobilitatem Propheta intuens, ait: Exsultabunt sancti in
gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Exsultationes
Dei in faucibus eorum, et gladii ancipites in manibus
eorum. Ad faciendam vindictam in nationibus,
increpationes in populis. Ad alligandos reges eorum
in compedibus, et nobiles eorum in manicis
ferreis. Glorificantem se quippe Dominus
glorificat, quia humiles electi cum eo in aeterna gloria
exsultant. Qui nimirum, quia glorificationis claritatem ex
modo propriae conversationis accipiunt, in cubilibus suis laetari de
gloria consecuta perhibentur. Contemptores autem ejus
perpetua ignobilitate feriuntur, quia nationum reges et nobiles ferreis,
aeternis videlicet, vinculis ad poenam vinciuntur. Reges
autem nationum, et principes, sunt superbi et gloriosi praelati
carnalium. Ignobiles autem tunc erunt, quando ferreis
vinculis ligantur, quia qui modo se adversus parvulos temporaliter
erigunt, a fulgore honoris, et ausu suae tyrannidis aeterna poena
cohibentur. Unde et hic quoque subditur:
Ecce dies veniunt, et praecidam brachium tuum, et
brachium domus patris tui
(S1, 2, 31).
Brachium quippe contemptoris est fortitudo temporalis. Et
quia de summi patris familia transgrediendo exiit, lapsum angelum a
coelesti gloria habere jam patrem coepit. Domus itaque patris
ejus est ea quae sibi favet in malo societas subditorum. De
quibus profecto superius dicit: Honorasti filios tuos magis
quam me. Brachium ergo contemptoris, et
domus patris ejus praeciditur, cum, interveniente morte carnis,
praelatus et subditi violentiam suae tyrannidis pariter
amittunt. Tunc quippe sine brachio est, cum in oppressione
parvulorum exercere violentiam nequaquam potest. Unde et
aeterni judicis aequitate decernitur:
Ligatis
, inquit,
manibus et pedibus, projicite in tenebras
exteriores
(Mt, 22, 13). In cujus etiam domo senex non
erit. Damnati quippe hominis domus infernus est.
Senectus autem vera est maturitas sapientiae. In domo itaque
ejus senex non erit, quia in inferno nulla inveniri poterunt consilia
salutis. Unde et ad verae sapientiae opera sacra Scriptura
excitat, dicens:
Quodcunque potest manus tua, instanter operare, quia nec
ratio, nec sapientia, nec scientia est apud inferos, quo tu
properas
(Ec, 9, 10)
. Hinc Paulus ait:
Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies
salutis
(2Co, 6, 2). In domo itaque contemptoris senex non erit,
quia quisque recte sapit, non in inferno, sed in coelo sibi mansionem
paravit. Qui etiam contemptor ad augmentum poenae suae
aemulum suum videt in templo in universis prosperis Israel.
Templum etenim Dei superna patria est, de qua etiam per Prophetam
dicitur:
Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes
ejus
(Ps, 10, 5) [mauvais référencement: Ps, 10, 4]. Israel autem, qui videns Deum
interpretatur, angelorum illa felix multitudo signatur, de qua Dominus
in Evangelio dicit:
Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in
coelis est
(Mt, 18, 10)
. Israel autem prospera sunt beatorum illorum spirituum
gaudia sempiterna. In templo igitur aemulum suum contemptor
aspiciet, quia praedicator reprobus jam damnatus ordinem humilium jam
gaudere in coelestibus recognoscit. Cui nimirum aemulo
universa Israel prospera tribuuntur; scriptum quippe est:
Erit Deus omnia in omnibus
(1Co, 15, 28). Cuncta igitur Israel prospera omnia quae
Deus est illis beatissimis civibus designantur. Nam cum
aeterna illa essentia summum videlicet et simplex bonum in semetipso
sit, tamen quia revelatione Majestatis suae omnia illorum beatorum
spirituum desideria satiat, hanc esse Doctor egregius
demonstrat. Unde et caute non in semetipso Deus omnia, sed in
omnibus omnia esse praedicat, quia qui in natura sua unum et simplex
bonum ineffabiliter existit, tot bona est bonis omnibus, quot ipsi omnes
de contemplatione gloriae adimplentur gaudiis. Universa
igitur Israel prospera aemulo tribuuntur, quia ordo humilium electorum
inter angelorum choros excipitur, ut divinae contemplationis gaudiis
aeterna perceptione satietur. Qui recte aemulus contemptoris
esse perhibetur, quia electi Dei etiam superborum atque negligentium
praedicatorum bonae admonitionis hortamenta suscipiunt. Unde
et Dominus praecipit, dicens:
Quaecunque dixerint vobis facite, secundum opera illorum
facere nolite
(Mt, 23, 3)
. Hinc Paulus ait:
Bonum aemulamini in bono omnes
(Ga, 4, 18). Sed cum Scriptura dicat:
Tollatur impius, ne videat gloriam Domini
(Es, 26, 10), contrarium videtur ut ii qui in inferno damnati sunt
eos qui in coelo gaudent videre intelligantur. Sed quia
videre etiam ad cognitionem pertinet, in templo aemulum videt, quia etsi
inferni poenis constrictus tenetur impius, electos humiles, quos oculis
non videt, in coelo non dubitat angelorum gaudiis interesse.
Et notandum quia bis dicitur: Non erit senex in domo
tua, quia nec de poenarum experientia, quam damnatus
habet, nec de scientia alienae felicitatis, nec de poenarum experientia,
quam non habet, ad salutem eruditur. Aliquando autem a
pastoribus reprobis electi per doctrinam filii nascuntur.
Quos nimirum obligatos pastorum culpa non retinet, quia bonae
praedicationis ejus hortamenta sequuntur quae audiunt, et non perversa
opera quae vident. Unde et subditur:
Verumtamen non auferam penitus ex te virum ab altari
meo
(S1, 2, 33).
Viri namque sunt qui ardua rigidae conversationis arce
fulgescunt. Quasi ergo dicat. Idcirco eos ab
altari meo non aufero, quia viri sunt. Nam pro merito
conversationis servatur eis fortitudo et celsitudo
potestatis. Unde et per prophetam Dominus aequitatis edicta
promulgat, dicens:
Anima quae peccaverit, ipsa morietur.
Filius non portabit iniquitatem patris, nec pater
filii
(Ez, 18, 20). Ab altari itaque suo ex eo virum Dominus
juste auferret, si filius patris iniquitatem portaret. Sed ex
eo ipso quod electus auditor in gloria cernitur, reprobo doctori poena
cumulatur. Quare et subditur:
Sed ut deficiant oculi tui, et tabescat anima tua
(S1, 2, 33).
Oculi namque ejus deficiunt, quia ex ejus vita qui sua perfecit exhortatione confunduntur. Anima quoque ejus tabescit, quia abundantius dolere compellitur, dum bonum quod docuit per gloriam retributionis florere noscit in subditis, et ipse hoc agere non curavit. In quibus etiam verbis notandum est quia qui penitus ex eo virum ab altari suo se non ablaturum promittit, rarus invenitur esse quem recipit, quia profecto doctoris reprobi plures auditores sunt qui sequantur prava quae agunt, quam recta quae docent. Unde et hic quoque magna pars domus ejus in virili aetate moritura perhibetur.
Aetas namque virilis tempus est administrandi sacerdotii.
Imitatoritaque doctoris reprobi ad virilem aetatem ducitur cum ad sacri
ordinis celsitudinem promovetur. Ad quam profecto aetatem cum
pervenerit, moritur, quia ad tantum ministerium quisquis indignus
accesserit, vel in eo indigne vixerit, condemnatur. Unde et
Paulus dominici corporis et sanguinis mentionem faciens, ait:
Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et
bibit
(1Co, 11, 29)
. In virili ergo aetate moriuntur, quia de
praesumptione et ausu ministerii sublimioris intereunt. Hinc
ergo, hinc jam quippe praecipites colligant, et tanti ministerii subire
onera non ambiant sed expavescant. Nam qui mori praedicitur
quando ad virilem, aetatem pervenerit, donec ad eam perveniat vivit,
quia nimirum infirmi quique, et illi tanto ministerio impares, si
pusillitatis suae modum considerant, habent in sancta Ecclesia locum in
quo se custodientes vivant. Unde et per Moysen Dominus
denuntiat, dicens: Bestia, si montem tetigerit, lapidetur
(voir: He, 12, 20 et Ex, 19, 12)
. Hinc est etiam quod cum Loth exiret de Sodomis, ab
ascensu montis abstinuit, et in Segor parvulam civitatem declinavit
(voir: Gn, 19, 20 et Gn, 19, seq)
ne dum parvulus adhuc ad altiora nititur, virilem
aetatem impingens moriatur. Sodomam quippe eximus cum
ardentis concupiscentiae incendia declinamus. Qui statim ad
sublimia non ascendimus, quia superioris ministerii summa non tangimus,
dum infirmitatem propriam metiendo consideramus, ne si infirmae aetatis
nostrae tenere modum contemnimus, qui parvuli viximus, in virili aetate
moriamur. In signum vero moriturae domus ambo Heli filii una
die mori praedicuntur. Quos nimirum filios illos signare
diximus qui ad sacros ordines a propinquis carnalibus promoverentur, non
ad intentionem administrandi ordinis, sed ad gloriam mundanae
dignitatis. In una ergo die ambo moriuntur, quia in appetitu
mundanae felicitatis intereunt. Gloria saecularis, honoris
reverentia, potestas culminis, claritas dignitatis, frequentia
obsequentium, affluentia rerum saeculariter amata, dies est, sed quae
interficit.
Audiant ergo filii Heli quia in una die ambo moriuntur. Qui
enim de accepto pastorali culmine labentis vitae felicitatem diligunt,
intentionem quidem habent gaudii, fructum vero lamenti, propositum in
exsultatione vitae, et perventionem in mortis moerorem. Ad
mortem itaque properant, quoties vane de temporali felicitate
gratulantur. Quod et Apostolus probat, cum apostatantis
viduae meminit, dicens:
Quae autem in deliciis est, vivens mortua est
(1Ti, 5, 6). In die namque hac mori perhibuit, qui
causam mortis viduae esse delicias ostendit. Sed mors
filiorum minus pessima esset, si ipsa causa mortis alienae non
fieret. Unde et non simpliciter mori, sed in signum moriturae
domus mori praedicuntur, quia cum ii qui de vicino doctorem reprobum
imitantur in eodem praecipitio corruunt, et secutores sequentium in
ruina cumulantur. Hoc itaque de officio suscepti culminis
temporalem felicitatem amantes audiant, et reatus sui magnitudinem
pertimescant. Tanto denique graviori poena digni sunt, quanto
aperte conspiciunt quia de vanitate quam diligunt non soli moriuntur,
quia dum in praetextu mundanae laetitiae mortem ebibunt, potus sui
pestem ad sequentium se multitudinem transmittunt. Quibus
tamen verbis potest doctoribus reprobis praesentis vitae brevitas
intimari. In una quippe die moriuntur, quia cum ad terminum
hujus vitae perveniunt, breve eis omnino fuisse cernitur quod
vixerunt. Unde per quemdam sapientem dicitur:
Gaudium hypocritae ad instar puncti
(Jb, 20, 5). Hinc iterum de hujus mundi amatoribus
beatus Job loquitur, dicens:
Ducunt in bonis dies suos,
et in puncto ad inferna descendunt
(Jb, 21, 13). Sed raptis ad poenam reprobis, ad gregis
dominici curam sapientes et electi pastores excitantur. Quare
et subsequenter adjungit:
Et suscitabo mihi sacerdotem fidelem
(S1, 2, 35).
Fidelem namque sacerdotem sibi Dominus excitat, quia videlicet eum
summus locus ad sui curam exigit qui non solum recte intelligat, sed qui
fideliter ministret. Ministrare autem tunc recte poterit, cum
ministerii sui modum de sacro eloquio recognoscit. Unde et
cum fidelis sacerdos promittitur, juxta cor et animam omnipotentis Dei
facturus esse perhibetur. Quid enim cor et animam Dei, nisi
sacram ejus Scripturam accipimus? Nam corde cogitamus ad
deliberationem, anima vero afficimur ad amorem. Quia ergo in
sacro eloquio consilia omnipotentis Dei agnoscimus, ibique amorem quo
humanum genus dilexit invenimus, ipsum eloquium cor et anima ejus
rationabiliter designant. Illum itaque omnipotens Deus ad
suum ministerium sacerdotem eligit, qui juxta cor ejus et animam facit,
quia profecto non alius tanto ordine dignus est, nisi qui voluntatem
ejus de sacro eloquio didicit, et hoc quod didicit proximorum
utilitatibus per studium charitatis impendit. Sed vigilanter
est adhuc intuendum quod dicitur:
Juxta cor et animam meam
(S1, 2, 35).
Nam quaedam in Scriptura sacra inveniuntur praecepta quae dispensatione
quidem Dei praecepta sunt, et non amore Dei. Quae profecto si
sacerdos qui excitandus promittitur adimpleret, juxta cor quidem Dei, et
non juxta animam, faceret, dum consilium divinae dispensationis, et non
amoris praeceptum operibus reddidisset. An non de
dispensatione Dei illa mandata ejus fuerant, de quibus loquitur, dicens:
Dei eis mandata non bona
(Ez, 20, 25)
? Et cum Pharisaei de dando repudii libello cum ipsa
veritate disputarent, audierunt:
Ad duritiam vestram dedit vobis legem Moyses
(Mt, 19, 8)
. Quia itaque de dispensatione consilii ejus illa
fuere, quisquis eisdem praeceptis usus est, juxta cor quidem Domini, et
non juxta animam fecit. Nam cordis et animae praeceptum illud
est de quo dicitur:
Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut
dilexi vos
(Jn, 15, 12)
. Quia hoc quod per consilium praecipit per amplexum
charitatis apprehendit. Hinc item dicit:
Diligite inimicos vestros, benefacite iis qui oderunt
vos
(Lc, 6, 27). Hinc item praecipit, dicens: Quae
vultis ut faciant vobis homines, haec facite
eis. Haec itaque et hujusmodi cordis et animae Dei
praecepta sunt, quia hoc revelatione ostenditur secreti ejus consilii
quod in ejus conspectu suscipitur probatione charitatis.
Sacerdos ergo fidelis per hoc indicium noscitur. Si videlicet
juxta cor et animam ejus operatur, quia profecto tunc vere fidelis est,
si non dispensationis ejus licentiam, sed praecepta sequatur
amoris. Sed quia non frustra, sed ad lucrum subjectae plebis
eligitur, subdit, atque ait:
Et aedificabo ei domum fidelem
(S1, 2, 35).
Domus namque sacerdotis est amplitudo in qua conversantur populi
subjecti. Quae profecto domus ei fidelis a Domino
aedificatur, quia ad obedientiae studium divina inspiratione
erigitur. Infidelis namque domus est ea subditorum societas
quae boni rectoris quotidie praedicationem suscipit, cui tamen obedire
per studium boni operis non intendit. Infidelis enim domus
esse cognoscitur, quia verbi Dei pecunia quae ei praedicatoris sui
ministerio creditur per negligentiam prodigae vitae dissipatur, et quod
sibi ad negotii lucrum committitur nequaquam in tempore reddendae
rationis invenitur. Bono itaque praedicatori fidelis a Domino
domus construitur cum ad obediendum voci ejus subjectae plebis divinitus
corda praeparantur, ut non solum id quod in ea reconditur de verbi
talento custodiat, sed lucro multiplici cumulatum ad mensam aeternae
susceptionis ducat. Et notandum quia fidelis domus a Domino
aedificari dicitur, ut de bona conversatione subjecti populi praedicator
nequaquam inaniter glorietur. Notandum quoque quia sacerdotem
fidelem sibi Dominus excitat, ut subjectorum corda hoc ipsum, quod
optimo rectore reguntur, tribuere suis meritis non
praesumant. Notandum etiam quod sacerdotem quem excitat
Dominus dicit fidelem sibi, domum autem quam ei aedificat fidelem ipsi
sacerdoti dicit futuram; quia profecto praedicator Deo obedientiam
debet, subjectus praelato. Sed ante subjectum tunc recte
praelatus graditur, si ad omnia dirigenda vitae suae itinera veritas
ipsa videatur. Sequitur ergo:
Et ambulabit coram Christo meo omnibus diebus
(S1, 2, 35).
Christus autem Domini Redemptor est generis humani. Qui
nimirum, quia jam ad coelos ascendisse creditur, a fidelibus suis nunc
non oculis corporeis, sed mente, videtur. Coram ipso itaque
omnibus diebus ambulat qui cogitatione subita nihil operatur.
Nam ut rectos gressus foris ponat in opere, intus ad Christum respicit,
quem per considerationem portat in corde. Sed quia adhuc
reprobo pastori loquitur, subjungens, ait:
Futurum est autem ut quicunque remanserit de domo tua
veniat ut oretur pro eo
(S1, 2, 36).
Remansurus namque de ejus domo aliquis dicitur, quia magna pars illius
moritura perhibetur. De domo namque reprobi pastoris remanet
quem conscientia peccati a spe consequendae veniae non
exstinguit. Remanet ergo quia pondus conscientiae per
poenitentiae propositum laevigatur spe consequendae vitae.
Qui profecto ut oretur pro eo venit, et ad Deum poenitendo properat, a
quo peccando recessit. Ut oretur itaque pro eo venit, quia
qui indignum Deo se fecit, dignum intercessorem exigit, ut alienis
precibus expietur, qui propriis mundari non posse
cognoscitur. Unde et pie Jacobus admonet, dicens:
Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro
invicem, ut salvemini
(Jc, 5, 16)
. Hinc iterum: Multum valet oratio justi
assidua. Sed pro eo oratio valet, qui dum
se a peccati immunditia cohibet, ad Dei se similitudinem redigit, qua se
peccando spoliavit. Unde et hic quoque subditur:
Ut offerat nummum argenteum
(S1, 2, 36).
In nummo igitur imago Domini sculpitur, ut ejus esse cognoscatur a quo
formari praecipitur. Nummus itaque Dei similitudo ejus
accipitur. Unde in Genesi loquitur, dicens:
Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem
nostram
(Gn, 1, 26). Et quia de sacro eloquio Dei imaginem et
similitudinem ad quam redigamur agnoscimus, argenteus nummus esse
perhibetur. Qui ergo a peccati via ut pro se oretur venit,
nummum argenteum offerre debet, quia nihil ei prodest quod poenitendo
compungitur, nec quod flendo confitetur, si, inemendata et incorrepta,
interius pulchritudine bonae voluntatis, luce Dei imaginis nequaquam
radiare cognoscitur. Imago etenim et similitudo Dei est
inclyto odio malum odire, et amore perfecto Deum diligere.
Unde et Propheta claritatem divinae similitudinis ab humano genere
periisse intuens, ad eum qui cum inclyta reparationis nostrae luce de
coelo venit respicit, dicens:
Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem
(Ps, 44, 8). Hinc se jam de ejus contemplatione in
perfectionis formam renovatum considerans, ait:
Iniquos odio habui, et legem tuam dilexi
(Ps, 118, 113). Qui ergo de domo reprobi per confessionem
venit, qui per humilitatem pro se orari Dominum petit, curet omnino
necesse est ut nummum argenteum offerat, quatenus, sumpto splendore
bonae voluntatis, perfecte oderit malum quod fecit, et bonum integro
amore diligat quod neglexerit. Unde et justi judicis examine
propitiationis edicta promulgantur.
In quacunque die, vel hora, ait, peccator
convertitur, vita vivet, et non morietur
(voir: Ez, 18, 21 et Ez, 18, 27)
. Conversio autem peccatoris non est in
humilitate confessionis, sed in renovatione interioris hominis, cum
peccatori, jam divina inspiratione correcto, et malum displicet quod
amavit, et bonum placet quod odit. Nam sunt nonnulli qui se
et de nequitia accusant criminis, et pravitatem non corrigunt
voluntatis. Qui profecto converti ad Dominum non creduntur,
quia vera conversio in ore non accipitur, sed in corde.
Converti etenim simul verti est. Conversio itaque peccatoris
vera tunc est, cum ad Creatoris nostri beneplacitum uterque noster homo
reducitur, cum et caro nostra per iniquitatis odium cohibetur a
perpetratione facinoris, et per amorem justitiae mens se extendit ad
intentionem bonae operationis. Sed quia nonnulli intra
Ecclesiam sunt, qui tantum in vitae suae terminum ad poenitentiae
satisfactionem veniunt, et judicio Veritatis dicitur: Quacunque
hora peccator convertitur, vivit, a nonnullis valde
quaeri solet si statim vitam post carnis mortem inveniant qui magnae
vitae tempore peccata perpetrant, et tantum in vitae exitu se nequiter
egisse accusant. Ad quod dicendum est quia ex vi conversionis
magnitudo deletur criminis. Vis autem conversionis est
affectio charitatis cordi infusae visitatione sancti
Spiritus. Et scriptum est de eodem Spiritu: Quia
ipse remissio peccatorum est. Nam cum
electorum corda dignanter visitat, ab omni peccatorum immunditia
potenter purgat, quia ut se menti infuderit, eam protinus in peccatorum
et vitiorum odia et in virtutum amorem ineffabiliter excitat.
Facit eam statim odisse quod amabat, et quod odio habuerat ardenter
diligere, atque in utroque valde ingemiscere, quia et mala quae odit se
damnabiliter amasse recolit, et bona quae diligit odisse.
Quis enim audeat dicere, licet omnimoda peccatorum sarcina praegravetur,
quod perire possit aliquis visitatus gratia Spiritus sancti?
Quia ergo peccator nulla hora convertitur, nisi qua a sancto Spiritu
illustratur, quid restat, nisi quia sicut peccati mortem exsecrando
descrit, ita vita justitiae ad quam se desideranter convertit
vivat? Qui statim post mortem in vita recipitur, si tantum
amoris ignem recipit in conversione qui consumere in anima possit omnem
congestam peccati rubiginem. Unde et de peccatrice muliere
dicitur:
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit
multum
(Lc, 7, 47)
. Hinc ab eadem Veritate in cruce pendente dicitur:
Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso
(Lc, 23, 43). In vitae igitur exitu hi solummodo
salubriter resipiscunt, qui et per internam visitationem perfecte bona
diligunt, et mala oderunt quae amaverant. Qui tamen si
sufficienter pro admissis iniquitatibus dolere non possunt, nihilominus
et isti in hora qua convertuntur vivunt. Nam qui perfectionem
bonae voluntatis habuerunt in confessione peccati, post mortem
purgatoria poena peccati ad vitam transeunt, si ad delenda peccata
sufficientem vim amoris nequaquam habuerunt. Unde et Paulus
dicit:
Sic salvi fient, quasi per ignem
(1Co, 3, 15). Sed peccator, qui ibi salvari per ignem
meruit, hic per afflictionem carnis adimpleat hoc quod sibi de vi amoris
deesse cognoscit.
Et tortam panis
(S1, 2, 36).
Panis namque nomine aliquando terrenae delectationis refectio
designatur. Quare et propheta Jeremias in appetitu saeculari
corruptae Judaeae populum memorans, ait:
Omnis populus ejus gemens
(La, 1, 11)
, et quaerens panem. Panem itaque
peccator conversus torquet cum praeteritam delectationem cruciat per
afflictionem poenitentiae. Panem namque torquere est carnem
pro perpetrata delectatione affligere. Qui ergo sine tormento
ignis ad salutem transire desiderat, cum nummo argenteo tortam panis
offerat, ut qui per bonam voluntatem peccata deserit, ea nimirum valida
carnis afflictione penitus exstinguat. Nummum namque
argenteum offerebat, qui, recepta jam Dei similitudine, confitendo
exsecrabatur quod fecerat, dicens:
Computruerunt cicatrices meae a facie insipientiae
meae
(Ps, 37, 6)
. Et item: Incurvatus sum, et humiliatus
usquequaque. Sed qui nummum argenteum sibi
non sufficere ad oblationem timuit, panis tortam addere
curavit. Nam confitetur, et dicit:
Rugiebam a gemitu cordis mei
(Ps, 37, 9). Rugitus enim fletum magni doloris insinuat
in afflictione poenitentis. Hunc tortum panem argenteo nummo
socians idem ipse loquitur, dicens:
Quoniam iniquitatem meam annuntiabo, et cogitabo pro
peccato meo
(Ps, 37, 19)
. Pro peccato etenim cogitare est delectationi
praeteritae dignam carnis afflictionem proponere. Offerendum
ergo panem torquebat, qui et flagitia perpetrata pronuntians, qualiter
ea delere posset cogitabat. Et quia de austeritate
conversationis poenitentibus subrepere aliquando solet cupido laudis,
intentio vere conversi peccatoris insinuatur per hoc quod subditur:
Dicatque: Dimitte me, obsecro, ad unam partem
sacerdotalem
(S1, 2, 36).
Pars namque sacerdotalis uniuscujusque est in aeterna vita retributio
electi. Sacerdotes etenim Dei omnes electi ejus sunt, quia
cui per oblationem ministerii sui incessanter serviunt sacra semper
offerre munera non desistunt. Unde etiam illi in regno
tripudiantes, dicunt:
Redemisti nos Deo in sanguine tuo, et fecisti nos
Deo nostro regnum, et sacerdotes
(Ap, 5, 9 et Ap, 5, 10)
. Dicere ergo peccatori converso: Dimitte me,
obsecro, ad unam partem sacerdotalem, est de
austeritate vitae et poenitentiae solam partem aeternae beatitudinis
exspectare, ut videlicet securitatem delectationis inveniat, quam et
perenni perfruitione possideat, et post se tortiones poenitentiae
nunquam trahat. Quare et subditur:
Ut comedam buccellam panis
(S1, 2, 36).
Si enim panis in sacro eloquio pro delectatione accipitur, buccella
panis est indeficiens delectamentum aeternae vitae. De quo
nimirum oblectamento per prophetam dicitur:
Gaudium et laetitia invenietur. in ea,
gratiarum actio, et vox laudis
(Es, 51, 3). Hinc item jam ad mensam non tortae panis,
sed buccellae invitatos convivas intuens, ait:
Laetitia sempiterna super capita eorum, gaudium et
exsultationem obtinebunt
(Es, 35, 10)
. Hinc Psalmista voce correpti poenitentis pronuntians,
dicit:
Notas mihi fecisti vias vitae, adimplebis
me laetitia cum vultu tuo, delectationes in
dextera tua usque in finem
(Ps, 15, 10).
Viae etenim vitae sunt afflictiones poenitentiae, quibus nimirum a
damnationis suae barathro peccator ad supernam patriam ducitur, dum pro
commissis iniquitatibus sponte cruciatur. Unde et cum
correptum se esse peccatorem insinuat, praesumit, dicens:
Tu es, Domine, qui restituisti haereditatem meam
mihi
(Ps, 15, 5)
. Et item confidens, ait:
Quoniam non derelinques animam meam in inferno
(Ps, 15, 10). Viae namque vitae peccatori notae fiunt
quando afflictiones poenitentiae ei divinitus insinuantur, quando
videlicet illuminata mente considerat quam vitae amaritudinem singulis
praeteritae culpae delectationibus apponat. Qui nimirum cum
vultu omnipotentis Dei jucunda laetitia adimpleri gloriatur, quia de
manifesta divinae contemplationis satietate reficitur, et qui in laeva
vitae praesentis ad tempus poenitendo compungitur, in dextra aeternae
vitae usque in finem delectationibus satiatur. Qui ergo
tortam panis obtulit, ad buccellae comestionem perducitur, quia qui
amore supernae vitae noxias delectationes cruciat, in discubitu aeterni
gaudii sibi perpetuam refectionem parat. Sequitur:
Puer autem Samuel ministrabat Domino coram Heli
(S1, 3, 1).
Illud autem hoc in loco repetiisse ostenditur, quod de electo puero
superius memoratur, ubi dicit: Puer autem Samuel erat minister
in conspectu Domini ante faciem Heli. Hoc
quidem est ministrare Domino coram Heli, quod esse ministrum Domini ante
faciem Heli. Et quia ibi istud, Domino adjuvante, plenius
exposuimus, in iteranda ejus expositione penitus non moramur.
Verum quia divinus sermo est, qui hoc in isto loco, et in illo loquitur,
sine utilitate rationis nequaquam hoc egisse monstratur. Pro
fastidio itaque lectoris explanationem tacemus, repetitionis vero causam
dicimus ad ejus utilitatem. Quidam namque praelatorum sanctae
Ecclesiae magisterio subditi rudes obediunt; sed cum paulo altius per
conversationem proficiunt, in eadem obedientiae humilitate nequaquam
persistunt. Quos bene Agar Sarae ancilla spiritaliter
designat, quae cum de Abraham viro ejus concepisse se vidit, dominam
despexerit
(voir: Gn, 16, 5)
. Agar quippe concipit quando reproba mens
subditi, aut per eruditionem scientiae se proficere, aut per vitae
conversationem, credit. Quae profecto praegnans dominam suam
despexisse dicitur, quia jam praesidenti sibi praepositi sui voluntati
per obedientiam subdi dedignatur. Sed quae dominam despicit,
ancilla esse perhibetur, quia superbi subjecti et infirmi sunt per
elationem, et ad filiorum Dei numerum non pertingunt.
Samuelis autem profectus exponitur, quia superius dictum est:
Puer autem Samuel proficiebat et crescebat et
placebat tam Deo quam hominibus
(S1, 2, 26) [mauvais référencement: S1, 2, 18]
. Quae profecto tria qua sublimitate
conversationis percurrerit, supra expositum est. Quia ergo
etiam nunc coram magistro ministrare memoratur, quid est, nisi quia
electis auditoribus formam praebet, ut quo altiori vita proficiunt,
servare bonum obedientiae nunquam obliviscantur? Nam tunc
vere proficiunt, si ad altitudinem meritorum et fortitudine conantur
operis, et virtute humilitatis.
Quo in loco est aliud quod notari debeat: quia tunc Samuel coram Heli
Domino ministrare ostenditur, quando ipse de filiorum negligentia a
Domino objurgatur. Nonnulli namque subjecti, dum fortitudinis
suae modum considerant, praelatorum suorum malunt esse severi judices
quam auditores pii. Qui nimirum quia exaggerare et discutere
eorum vitas consueverunt, si in eorum conversatione vel levioris delicti
maculas intuentur, subdi eorum praecepto obediendo renuunt.
Sed vere fortes existerent, si majorum quae infirma existimant humiliter
sustinerent. Nam ante Deum ille magnus per meritum noscitur,
qui ei in bono praecepto subjicitur qui ex parte aliqua venerabilis non
videtur. Ecce enim Heli aperta Dei sententia de negligentiae
suae perpetrata culpa reprehenditur, sed puer Domini Samuel coram eo
ministrare Domino memoratur, ut profecto apud se colligat qualis sit qui
in leviori culpa sibi praelatum despicit, si ei se Samuel obediendo
subdidit quem omnipotens Deus sui examinis tanta districtione
reprobavit. Sed quia Heli non valde supra peccantes subditos
honorasse reprehenditur, ipsae sacrorum ordinum dignitates pensandae
sunt. Nam rector peccantem subditum nisi correptum honorare
debet, subjectus autem nec tunc praelatum despicere, cum se justum et
illum agnoverit peccatorem, quia aeternus judex subditorum judicium
sanctae Ecclesiae rectoribus tribuit, sed eosdem rectores discutiendos
suo examini reservavit. Hoc tamen ipsum rectoribus valde
timendum est, quod Dei servantur examini, quia tanto subtiliores
rationes vitae et doctrinae suae parare debent, quanto sapientior est
judex quem sustinent. Nec tantum ejus futurum judicium in
futura vita, quasi in longinquo positum, timeant, ne qui ubique praesens
est incautum feriat de vicino. Negligentes namque pastores ad
evadendam futurae vindictae poenam longa vitae praesentis spatia ad
poenam cogitant; sed judex, qui ubique est, de vicino poenitentiam
irrogat, quia prius eis lumen contemplationis subtrahit, deinde ad
tormenta per mortem rapit. Unde et de eodem Heli, qui de
paulo inferius, fracta cervice, moritur, subjunctum est:
In diebus illis non erat visio manifesta
(S1, 3, 1).
Nam dum rector agenda quae novit despicit, agitur cum eo districto
judicio, ut agenda non videat, quia implere noluit quod
videbat. Manifesta namque visio negligentis pastoris non est,
sed amantis. Unde et per seipsam Veritas dicit:
Qui diligit me diligetur a Patre meo, et ego diligam eum,
et manifestabo ei meipsum
(Jn, 14, 21). Claritas namque manifestae visionis, est
revelatio amatae veritatis. Quae profecto veritas si merito
dilectionis ostenditur, iis qui torpent a bono opere dignissime
occultatur, quia signum amoris non est in affectione animi, sed in
studio bonae operationis. Unde et in Evangelio Dominus
praemisit, dicens:
Qui habet mandata mea, et facit ea, hic est qui me
diligit
(Jn, 14, 21)
. Quia ergo de negligentia operis caligo incurritur
internae visionis, apte nimis, dum de contemptu mandatorum sacerdos
arguitur, visio occultata memoratur. Sequitur:
Et sermo Domini erat pretiosus
(S1, 3, 1).
Quantum ad sacrae historiae veritatem pertinet, pretiosum pro raro
posuit. Pretiosus itaque sermo erat, quia dum rarus esset qui
summa contemplando cerneret, frequens esse non poterat qui bona loquendo
praedicaret. Quod nunc quoque in sancta Ecclesia fieri
videmus, quia dum plerique de reverentia culminis gloriam affectant
honoris, dum sacri ordinis ministeria negligunt, summa quae videre
nequeunt subjectis plebibus praedicare non possunt, atque in eorum
familia pretiosus sermo esse cognoscitur, quia raro bonae praedicationis
hortamenta audiunt, quorum praelati ex desiderio non quaerunt superna
quae dicant, sed terrena quae agant. Quos profecto sacra
Scriptura notat, quae dicit:
Canes muti non valentes latrare
(Es, 56, 10). Non dixit non volentes, sed non valentes,
quia certe dum mundi gloriam ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota
mente et virtute diligunt, vellent populo sublimia dicere, ut etiam de
sublimitate verbi possent gloriam habere. Canes ergo muti
volentes latrare, non possunt, quia dum pravo corde terrena meditantur,
occulta veritatis quae proferant revelatione nulla
comprehendunt. Sed quia quod pretiosum est magna cum
diligentia custodiri solet, potest hoc quod dicitur: Non erat
visio manifesta, ad carnalium praelatorum
negligentiam referri.
Quod vero additur: Et sermo Domini erat pretiosus,
ad bonorum ardens studium subditorum, cum fideles subjecti etsi non
habent qui eis frequenter de thesauro sacri eloquii superna praedicet,
hoc tantum quod aliquando scire potuerunt mira devotione complectuntur,
et velut rem ineffabiliter pretiosam custodiunt, dum per bona opera in
coelo collocant, ubi fures qui id auferre valeant nequaquam
appropinquant. Unde et in Evangelio de emptore bonae
margaritae dicitur:
Inventa una pretiosa margarita, dedit, omnia sua et
comparavit eam
(Mt, 13, 46). Cum itaque in occultatae visionis tempore
pretiosus sermo esse describitur electorum, subditorum laudes
nuntiantur, quia tanto sublimiori gloria praedicandi sunt, quanto id
bonum, quod de eminentiori loco periit, perfectione magnae charitatis in
inferioribus remansit. Quorum profecto bona conversatione
plerumque agitur, ut ea quae occultata fuerat visio, manifestetur, ut
qui devote custodiunt minima, scire debeant quae faciant, et
majora. Unde et subditur:
Factum est igitur in die quadam, Heli jacebat
in loco suo, et oculi ejus caligaverant, nec poterat
videre lucernam Dei, antequam exstingueretur.
Samuel autem dormiebat in templo Domini, ubi erat arca
Dei. Et vocavit Dominus
Samuelem
(S1, 3, 2, S1, 3, 3 et S1, 3, 4).
Samuel quippe puer a Domino vocatur quoties humilibus subjectis divini
consilii arcana revelantur, et humilitatis suae merito lumen
contemplationis acquirunt, quod superbiae suae retributione elati
praedicatores perdunt. Sed notandum quia id quadam die factum
ostenditur, qua videlicet Heli et in loco suo jacere, et videre non
posse perhibetur. In die namque vocatur, qui pro sua et
aliorum salute ad supernae sapientiae scienda secreta
sustollitur. Quo contra et Salomon sapientiam in nocte
percepit, ut caligo temporis indicaret quia eamdem sapientiam non
perseveratus acciperet
(voir: R3, 3, 5 et R3, 3, 12)
. Quod intelligi et aliter potest, quia
videlicet Heli caligo memoratur. Positione itaque diei, ejus
ostenditur magnitudo caecitatis, quia profecto magnas tenebras habuit,
qui in die non vidit. Nunc quoque si ad Ecclesiae statum
respicimus, generalis gratia luminis est. Venit namque qui
verae claritatis radios spargens, diceret:
Ego sum lux mundi, qui sequitur me non ambulat in
tenebris
(Jn, 8, 12)
. Et quia interni splendoris ejus gloria ineffabilis
est, non dicitur de die isto, vel illo, sed die quadam: cujus profecto
diei claritas non est; claritatis vero [ Nonne
melius, claritas est. Claritatis vero,
etc.] magnitudo incognita. Magnas ergo tenebras
Pastor sustinet, si is qui Ecclesiae oculus esse per officium noscitur
in gratia tantae lucis visionem non habet. Quare et ejusdem
oculi tenebras per semetipsam veritas magnas ostendit, dicens:
Ipsae tenebrae quantae erunt
(Mt, 6, 23)? Sed jam unde sibi tanta caligo oriatur
insinuat, quia dicit: Jacebat in loco
suo. Locus namque praedicatoris standi, non
jacendi, officium habet. Unde et de seipso Dominus formam
ejusdem praedicatoribus praebet, dicens:
Ego autem in medio vestri sum, sicut qui
ministrat
(Lc, 22, 27). Stare enim in medio fratrum est per
laboriosam conversationem se in exemplum minoribus praebere.
Stare itaque ad laborem operis pertinet, et ad pugnae
necessitatem. Unde et agonotheta spiritualis certaminis
praecipit, dicens:
State ergo succincti lumbos in veritate
(Ep, 6, 14)
. Et quia jacere quiescentis est, in loco praelii et
laboris quietis teporem sequi reprehenditur, qui in loco jacere
memoratur. Stare etiam justi est. Unde et Paulus
dicit:
Fide enim statis
(2Co, 1, 23). Jacere ergo etiam ad remissioris vitae
negligentiam pertinet. Tunc itaque Heli jacet in loco suo,
cum per lapsum pravitatis reprobus praedicator requiescit in sede
justi. Jacentis ergo in loco suo oculi caligant, quia summa
videre nequeunt, qui in arce pastoralis culminis non exsequuntur
virtutis opera, sed remissioris vitae blanditiis immerguntur.
Qui profecto lucerna Dei jam non veritate laudis, sed per improperium
appellatur derisionis. Nam qui lucernae Dei appellatione
fungitur, et videre non posse perhibetur, deridetur potius tanto nomine
quo censetur. Nam in vera justi laude dicitur:
Ipse erat lucerna ardens et lucens
(Jn, 5, 35). Nam veri luminis jubar quod amando hauserat
loquendo fundebat. Praedicator etiam carnalis dicitur lucerna
per officium, caeca per intentionem, quia dignitate fungitur praebendi
luminis, sed mentem figit in tenebris vanitatis.
Cujus profecto consummata perversitas designatur, quia non dicitur non
videbat, sed videre non poterat. Quare et malae arboris
mentionem faciens Dominus, ait:
Non potest arbor mala fructus bonos facere
(Mt, 7, 18)
. Lucerna itaque Dei videri non potest, cum is qui
pastorali dignitate praeeminet tanta spissitate saecularis amoris
premitur, ut ad internae claritatis intuitum nulla gratiae inspiratione
sublevetur; cum jam videlicet, justa Dei indignatione projectus, in
caliginis suae caecitate relinquitur, ut ulterius per infusionem superni
luminis nunquam visitetur. Bene autem dicitur:
Antequam exstingueretur. Non
videre enim poena peccatoris est in hoc tamen adhuc saeculo viventis,
videre autem non posse est mortui impii in alio jam saeculo aeterna
poena damnati. Unde et conditoris judicio in exterioribus
tenebris claudi praecipitur, ut videlicet ad lucis intuitum nunquam
reducatur. Cum ergo antequam exstingueretur videre non posse
dicitur in isto adhuc saeculo vivens praedicator reprobus, damnato jam
in perpetuum impio in caecitate similatur. Exstinguitur autem
lucerna cum pastor moritur. Vel certe lucerna exstinguitur,
quia cum reprobus praedicator per mortem carnis interit, quidquid in eo
lucere videbatur, de gloria culminis amittit, et velut sola lucernae
testa sine lumine remanet, cum ad aeternum judicium servari persona
cogitur, quae omni penitus saeculi fulgore spoliatur.
Antequam igitur exstinguatur lucerna Dei, videre non potest, quia et
meritum futurae damnationis per aeternitatem suae caecitatis possidet,
et tamen adhuc coram hominibus per splendorem acceptae dignitatis
fulget.
Samuel autem dormiebat in templo Domini, ubi erat arca
Dei
(S1, 3, 3).
Bene autem reprobus praelatus non dormire, sed jacere dicitur, puer
autem subditus et electus non jacere, sed dormire, quia dormire
aliquando in bonam partem accipitur, jacere autem fere semper in
malam. Unde et Sponsa in Cantico canticorum dicit:
Ego dormio, et cor meum vigilat
(Ct, 5, 2). In somno itaque pueri perfecti
uniuscujusque electi subditi a pravo opere requies
designatur. In templo quippe et ubi est arca dormit, qui, in
coelesti desiderio atque in sacrae Scripturae meditatione occupatus, ad
ea quae ad perversitatem pertinent non intendit. Quidam
namque in templo dormiunt, sed in loco ubi est arca Dei non dormiunt,
quia nonnulli simplices in coelesti contemplatione per amorem
requiescunt, sed sacri eloquii occulta meditari nesciunt.
Samuel autem, qui non solum in templo, sed coram arca Dei dormire
dicitur, eruditos pariter et electos subditos designat, quia dum amoris
sui flammas de sacro eloquio frequentius meditando hauriunt, ad supernae
patriae desiderium altius assumuntur, et velut intima templi ad somnum
eligunt, dum eo longius separantur a publico terreni operis, quo
secretius per meditationem reconduntur in sacrario internae
visionis.
Et vocavit Dominus Samuelem
(S1, 3, 4).
Vocare etenim Dei per vim majoris gratiae excitare est.
Dormientem namque Dominus vocat, quia a terrena intentione quiescentes
ad augmentum supernae cognitionis excitat. Nam dum ad ea quae
foris sunt per sollicitudinem vigilamus, interna et spiritualia non
sentimus. Repulsio itaque terrenae curae praeparatio est
nostra ad perceptionem supernae gratiae, quia in electis fit uberior
infusio divini muneris, quo mens fuerit purior per custodiam internae
meditationis. Sequitur:
Et vocavit
, inquit,
Dominus Samuelem. Qui respondens,
ait: Ecce ego, et cucurrit ad Heli, et dixit: Vocasti
enim me, qui dixit: Non vocavi te, fili mi, revertere et
dormi. Et abiit et dormivit. Et
adjecit Dominus vocare rursum Samuelem.
Consurgensque abiit ad Heli, et dixit: Ecce ego, quia
vocasti me. Qui respondit: Non vocavi te,
fili, revertere et dormi. Porro Samuel non
sciebat Dominum, neque revelatus ei fuerat sermo
Domini. Et adjecit Dominus, et vocavit
Samuelem tertio. Qui consurgens abiit ad
Heli, et dixit: Ecce ego, quia vocasti me.
Intellexit igitur Heli quia Dominus vocaret puerum, et
ait ad Samuelem: Vade et dormi, et si deinceps vocaverit
te, dices: Loquere, Domine, quia audit servus
tuus
(S1, 3, 4, S1, 3, 5, S1, 3, 6, S1, 3, 7, S1, 3, 8 et S1, 3, 9).
Quid est ergo quod omnipotens Deus vocationem suam tanta arte insinuat, ut vocati mens teneatur, ne se vocantem cognoscat; Deum audiens, magistrum hunc esse hominem putet; vocationem emittat, et causam taceat; ire ad magistrum sinat, toties ad somni quietem redire, et tamen dormientem quiescere non permittat? Nunquid enim qui ad secreta sua cognoscenda vocavit quem voluit, voce tantum Heli simili, et non potuit voce qua voluit; et qui quando voluit vocavit, causam vocationis statim indicare non potuit; et qui excitare voluit, ut audiret, nisi per magistrum eum docere non potuit quemadmodum audire debuisset? Sed hac in re magna omnipotens Deus dispensatione utitur, ut profecto electorum corda duplici eruditione doceantur, quatenus et in superficie historiae quod sequantur obedientiae bonum quique subjecti videant, et praelati intueantur occulta mysteria, quae ad lucem intelligentiae discutiendo perducant. Sed quod primo loco dicendum arbitror, puer qui loquentem Dominum esse magistrum putavit vocem corpoream audivit. Non itaque per semetipsum Deus, sed per evangelicum spiritum puero locutus est, quia qui non stringitur forma corporea, instrumento corporis non angustatur ad sonum vocis. Quod nimirum et puerili audientiae convenit. Nam etsi magna sunt merita inchoantis subditi, quia tamen adhuc non in perfectione esse, sed in profectu conversationis agnoscitur, ad eam locutionem qua omnipotens Deus per semetipsum loquitur non pertingit. Per se quidem omnipotens Deus, summus videlicet et incircumscriptus spiritus, magnis viris et spiritualibus spiritualiter loquitur, cum spirituali locutione eorum mentibus indicat, et agenda quae agant, et loquenda quae sciant. Exteriorem itaque vocem per evangelicum spiritum movit, sed gratiae suae praesentia Creator spiritus quae voluit indicavit. Vocans itaque voce, dum Heli putatus est, cognitione latuit, ut ad magistrum puer curreret, et dum se non fuisse vocatum audiret, deceptus ostenderet in quanto culmine virtutis staret. Puer ergo humiliter homini subjectus, atque obedientiae ardua arce sublimatus, dum vocatus accessit, jussus rediit, quid aliud nobis exemplo praebet, nisi altissimae formam obedientiae?
Vera namque obedientia nec praepositorum intentionem discutit, nec
praecepta discernit, quia qui omne vitae suae judicium majori subdidit,
in hoc solo gaudet, si quod sibi praecipitur operatur. Nescit
enim judicare quisquis perfecte didicerit obedire, quia hoc tantum bonum
putat, si praeceptis obediat. Sed in tanta perfectae
conversationis ejus gloria vita nostra confunditur. Ecce
etenim ad supernam patriam sub ducibus Christiani exercitus proficisci
decrevimus, sed opera diversa etiamsi diversis temporibus jubemur agere,
murmuramus. Quis enim sese a murmuratione compesceret, quis
ab ira temperaret, si vocatum se bis et ter audiret, et tamen ex
vocantis responso perciperet quia vocatus minime fuisset?
Quam profecto desidiae nostrae caliginem patimur, quia tantae virtutis
bonum qua praemii sui claritate respondeat non videmus.
Unicum etenim bonum est ad recuperationem vitae, si inobedientiae culpa
malum sufficiens fuit ad perpetrandam mortem. Si ergo in malo
inobedientiae mors praevaluit, toties vitae reddimur, quoties
obedimus. Puer itaque Samuel nec vocatus, nec repulsus
offenditur, quia vocantis aut repellentis animum videre noluit, qui in
hoc solo gaudere noverat quod obedivit. Et quia surgere ad
laborem, redire autem ad dormiendum pertinet ad quietem, quid insinuat,
nisi quia utrumque nobis vitam praeparat, si obedientis animus in eo
quod agit nonnisi obedientiae bonum pensat? Praeceptum namque
in hoc solo pensari debet, quod majoris praeceptum est; et qui
obedientiae bonum exsequitur, non injunctum opus debet considerare, sed
fructum, quia ad promerenda aeternae vitae gaudia non exquiritur
qualitas operis, sed mortificatio propriae, et exsecutio alienae
voluntatis. Unde et Paulus ait:
Circumcisio nihil prodest, et praeputium nihil est, sed
observatio mandatorum Dei
(1Co, 7, 19)
. Jam ergo apud omnipotentem Deum nec ea quae ad
laborem, neque ea quae ad quietem pertinent parva sunt, si aeternam
vitam parare obedientibus possunt. Quisquis ergo alieno
imperio subjectus est hoc solum consideret, quia quod sibi secundum Deum
injungitur valde magnum et excelsum in lucro est menti, quod vitam
praeparet in mercede retributionis. Quo contra inobedientes
aspiciant quia primus humani generis parens a paradisi gaudiis nec
furto, nec rapina, nec adulterio, nec homicidio, sed pomi vetiti
inobedientia corruit
(voir: Gn, 3, 6)
. Unde et apte colligitur quia si parva quae
videntur majorum imperia contempta ab internis gaudiis separant, etiam
minima quae perficiuntur vitam parant.
Operator itaque strenuus vitae socialis, et communiter secum Deo servientium pius aemulator, si aeterni meriti ampliorem retributionem per obedientiae bonum adipisci desiderat, in hoc solo se cognoscat excellere, si prae caeteris arbitrio majoris propriam subdiderit voluntatem. Nam nec magna lucra jejunii, nec asperae vitae studia devotis Christi militibus in majorum praecepto valde pensanda sunt. Majoris etenim est meriti charitatis injuncta refectio jejunio propria deliberatione suscepto. Qui enim jussus carnem reficit, invitus jejunii praemium devotione promeruit, et ampliorem mercedem obedientiae manducando conquisivit. Vocavit ergo Deus puerum, sed voce magistro simili, ut profecto modum suae locutionis indicaret. Causam vocationis tacuit, ut electus puer qua humilitate obedientiae esset sublimis ostenderet. Ire ad praeceptorem pertulit, ut devotionis suae munus offerret. Redire ad somni quietem sinitur, ut profecto nec ea quae sunt minima contemnamus. Iterato excitat, ut eum quem in forma electorum ponere volebat ostenderet, quia nec imperiorum instantia fatigaret. Per eum qui reprobandus erat audire quemadmodum debuisset didicit, ut profecto sciamus quia majorum imperia tunc etiam veneranda sunt, cum ipsi laudabilem non habent vitam, quia eorum doctrina, quae prava operatione potest superbis vilescere, humiles auditores facit ad divinae familiaritatis celsitudinem pervenire.
Sed quia sequitur: Porro Samuel necdum sciebat
Dominum, et superius ministrare Domino perhibetur, valde
contrarium videtur esse quod dicitur, quia nescire non poterat cui
ministrabat. Quis enim ei serviat quem ignorat?
Sed profecto per id quod subjunctum est liquet id quod sonat contrarium,
qua intelligi convenientia rationis debeat.
Neque revelatus ei fuerat sermo Domini.
Per quod nimirum datur intelligi quia quem amore et ministerio noverat,
sermonis ejus revelatione nesciebat. Nondum enim sic vocantem
audierat, quem se cognovisse et devotione ministerii et virtute
testabatur amoris. Sed in conversatione fidelium convenienter
accipitur; nam plerique sub aliena institutione bene proficiunt, qui
novitatis suae tempore omnipotenti Deo ministeria persolvunt, et tamen
puritate contemplationis ad internae pulchritudinis ejus speciem non
pertingunt. Qui cum subjectionis suae merito etiam donum
divinae contemplationis accipiunt, et experientia internae visionis
intelligunt quia sic nondum sciebant cui ministrabant. Quod
bene Jacob, ad accipiendam conjugem proficiscens, designat, qui post
laborem itineris per soporem quietis Dominum vidit, sed a somno
evigilans, ait:
Vere Dominus est in loco isto, et ego nesciebam
(Gn, 28, 16). Neque enim illic esse Dominum antequam
dormiret dubitare poterat, qui esse hunc ubique sentiebat; sed quia tunc
eum perfectius didicit, ignorasse se illum perhibuit cum familiarius non
agnovit. Via namque qua ad conjugem pergitur intentio devotae
obedientiae est, qua fecunditas internae charitatis consequi
desideratur. Jacob itaque dormit in via, cum fidelis
subjectus, maligni spiritus supplantator, per laborem obedientiae ad
quietem suscipitur internae visionis. Qui profecto tunc
Dominum se agnovisse fatebitur, quia dum eam ad quam noviter est
assumptus internae lucis miratur speciem, quantum ante nescierit
experientia revelatae pulchritudinis agnoscit. Fide etenim,
velut fama, Deum cognoscimus, amore autem contemplationis is qui fama
innotuit nobis velut ex ostensione praesentiae revelatur.
Bene autem per obedientiam proficiscens subditus, dum ad contemplationis
altitudinem ducitur, dudum ignorasse Dominum perhibetur, quia is quasi
ex praesentiae veritate invenitur, qui fama velut incognitus, et non
praesentia velut cognitus, ante videbatur.
Sed quia separatim dicitur: Nondum sciebat Dominum, neque
revelatus ei fuerat sermo Domini, potest subtilius
intelligi. Nam in una eademque interna Dei contemplatione et
mira charitas contemplanti infunditur de fructu tantae gloriae, et
stupor magnus in secreti verbi revelatione. Quidam ergo
Dominum sciunt, et sermonis ejus revelationem percipiunt, quia et mira
dulcedine replentur, ex ea quam ex consuetudine hauriunt infusione
tantae charitatis, et magna crudiuntur sapientia revelatione
verbi. A nonnullis vero scitur Dominus, quibus sermo Domini
nequaquam revelatur; quia simplices quique, sed magna conversatione
perfecti viri, de contemplationis divinae gloria ineffabilem quidem
amoris dulcedinem contemplando percipiunt, sed tamen ad revelati verbi
ejus altitudinem non pertingunt, quia ad amantium ordinem assumpti sunt,
non ad celsitudinem praedicationis. Revelatur quidem ei
verbum, ut ametur; et ne praedicetur, absconditur. Bene autem
de eo qui ad ministerium praedicationis elevatur dicitur:
Nondum sciebat Dominum, neque revelatus ei fuerat sermo
Domini, ut dum ea quae nondum habet rudis insinuat
quibus bonis ditari praedicator debeat patenter ostendat. Nam
qui illam intimi amoris virtutem nondum percepit, profecto omnipotentem
Dominum, quem fide velut fama novit, praesentia illius magna charitatis
nescit. Et si ardenter diligit, et arcana mysteriorum
discutere per spiritum nondum novit, jam quidem Dominum cognoscit, sed
ad sermonis ejus revelationem non pervenit. De obediente
autem puero statim subditur:
Abiit ergo Samuel, et dormivit
(S1, 3, 9).
Jam quippe ad divinae locutionis notitiam puer instructus mittitur, cum electus subditus majoris consilio ad spiritalia cognoscenda praeparatur. Et dormire quidem ei est in desiderio aeternae vitae quiescere, cum videlicet animae jam sola superna sitienti cuncta praesentia in dedignatione sunt, ut quo studiosius ab intentione sua corporeum omne repellitur, amore invisibilium abundantius repleatur. Et notandum quia jam quater ad somni quietem redire praecipitur, quia dum negligenter utimur isto saeculo circa visibilia, opere, locutione et cogitatione vigilamus. Ter ergo dormire praecipimur, ut ad cognitionem supernorum per quietem operis, oris silentium et cogitationum superfluarum abjectionem praeparemur. Quarto autem loco ad somnum mittimur cum majorum nostrorum licentia ab utili etiam ministerio cessare praecipimur, ut dum nulla praepedimur cura sollicitudinis, totam se mens colligat ad intuitum supernae visionis.
Et notandum quia quiescentem puerum, nesciente Heli, Dominus excitat,
sed tamen excitato, nisi eodem Heli praecipiente, vocationis suae causam
nequaquam manifestat, quia electos subditos occulta inspiratione ad
supernae patriae desiderium erigit, sed per quietem vocare eos ad eam
quam diligunt patriam sine majorum licentia non permittit.
Quia ergo quoties vocatur puer, toties ire ad magistrum sinitur, quid
est aliud, nisi quia ipsa divinitus inspirata subjectorum desideria
majorum judicio submittuntur? Opus namque subjecti divinitus
inspiratum tunc Deo gratum esse cognoscitur, si majoris imperio aut
permissione peragatur. Quater ergo vocatur puer a Domino,
quater somni quies praecipitur a magistro, quia ad temperamentum operis,
silentium oris, abjectionem internae sollicitudinis, cessationem
ministerii, pro amore secretioris vitae per divinam inspirationem
succendimur, et tamen amoris nostri desideria adimplere sine majorum
nostrorum permissione prohibemur. Vocat itaque Dominus, et
vocationis causam tacet, ut permittente magistro semetipsum vocato
subjecto insinuet. Nam qui non jusso audire postquam vocavit
siluit, ubi doctor homo praecepit, vocans Deus vocationis causam
indicavit. Sequitur enim:
Abiit ergo Samuel, et dormivit in loco
suo. Et venit Dominus, et stetit; et vocavit,
sicut vocaverat secundo, Samuel. Et ait
Samuel: Loquere, Domine, quia audit servus
tuus. Et ait Dominus ad eum
(S1, 3, 9, S1, 3, 10 et S1, 3, 11).
Quibus profecto verbis, quia de incorporea et invisibili divina
substantia illud dicitur quod ad corpus pertinere cognoscitur, necesse
est ut rationabiliter intelligatur. Nam quo veniat qui ubique
est? quo pacto stare et loqui dicitur qui corporea substantia
non formatur? Sed in illa omnia dictante substantia ponuntur
verba inopiae nostrae, per quae surgere valeamus ad cognoscenda mysteria
operationis suae. Nam venire Domino est praesentia gratiae
suae corda electorum tangere, stare ejus est, manenti ejusdem gratiae
suae dono eas quas tangit mentes inconcessae gratiae suae dono
retinere. Vocare autem ejus est electam mentem ad augmentum
majoris gratiae excitare. Venit namque Dominus, et non stat,
cum corda negligentium tanguntur per gratiam, et tamen in affectu et
amore tangentis gratiae nequaquam perseverant. Velut enim
praesens est veniens, et non stans recedens, cum ex praesenti tactu
divinae gratiae repente bona facere proponunt, et statim derelicti,
ejusdem boni propositi intentionem deserunt. Quod si ad vim
contemplationis refertur, venit et stat Dominus cum electorum corda et
repente per gratiam tangit, et tacta repente non deserit, ut veniendo
visitet, stando confirmet, et qui ad gaudium sibi dilectae mentis
ostenditur, non recedat ipse prius quam illa vivendo
satietur. Sed quia stare dicitur, discessurus quandoque
designatur, quia etsi aliquando electas animas in sua revelatione per
aliquantulam moram satiat, praesentiae suae dulcedinem subtrahit, ut
subtractam ardentius concupiscant. Venit ergo Dominus
visitans, stat suaviter se demonstrans, vocat ad amorem ostensae suae
gloriae per ardentissimum desiderium excitans. Unde et toties
excitatus puer repetito nomine. Vocatur, quia vocatio ex
nomine designat affectum magnae charitatis et familiaritatis.
Unde et Moysi loquitur, dicens:
Novi te ex nomine
(Ex, 33, 12 et Ex, 33, 17)
. Vocati igitur nomen iteratur, cum in magnam jam
familiaritatem internae Majestatis mens videntis excipitur, et
ferentibus desideriis ad amorem se vocantis elevatur, ut praeter id quod
audit nil libeat, atque in laetitia auditus sui immorari perpetuo
concupiscat. Unde et hic aperte subjungitur: Ait
ergo Samuel: Loquere, Domine, quia audit servus
tuus. Qui ergo loquere posuit,
ex necessitate conclusit. Quasi enim verbis apertioribus
dicat: Ego respondi Loquere, qui aliter respondere
non potui. Nam quid aliud desiderare potest mens in illo
gaudio loquentis Majestatis assumpta? Dicere enim menti Deo
Loquere, illam ineffabiliter dulcem
locutionem semper audire, desiderare est. Dicit ergo
Loquere, qui vellet ut nunquam
taceret. Unde et subditur quia audit servus
tuus. Quasi dicat: quia hoc quod
experientia interni affectus excipio aeterna frui perceptione
concupisco. Petit ergo ut loquatur, qui hunc nunquam in
internis suis affectibus silere desiderat, ne qui tam sublimi
exsultatione Domino loquente sustollitur, ad proferendas damnatae
humanitatis angustias, eo tacente, deponatur. Nam si a
corruptionis nostrae tenebris, ipso loquente, assumimur, cum nobis per
subtractionem gratiae tacet, eisdem tenebris subjugamur.
Merito igitur tanto subvectus culmine Domino dicit
Loquere, quia eo interni auditus gaudio sibi
complacet, quo in exterioribus suis nihil placet; et manere cum
colloquente secum tanto ardentius cuperet, quanto ad infirma sua
libentius nunquam deponi voluisset.
Etiam, auctore Deo, cum Domino dicimus loquere,
ipso donante dicimus, sed tamen quo affectu id ei perfectiores electi
dicant dicere non valemus, quia quod desiderii est ineffabilis non
exprimitur locutione rationis. Quem profecto affectum bene
Petrus insinuat, qui cum transformato Domino in monte assisteret,
refulgentemque faciem ejus sicut sol cerneret, et ad instar nivis
albentia vestimenta ejus conspexisset, ait:
Bonum est nos hic esse: si vis, faciamus hic tria
tabernacula, tibi unum, Moysi unum, et Heliae unum
(Mt, 17, 4 et Lc, 9, 33)
. Qui enim dicit: Bonum est nos hic
esse, si posset, ab illa visione tantae gloriae
nunquam deponi voluisset. Dum enim dicit Petrus,
Domine, bonum est nos hic esse, et Samuel
dicit: Loquere, Domine, quia audit servus tuus,
voces quidem diversae sunt, affectiones aequales. Hoc enim
significat Petrus in monte, transfigurato Domino, quod Samuel a
veniente, a stante, et stante Domino secundo vocatur. Sed
etsi quasi nesciens Petrus quid diceret ab evangelista reprehenditur,
huic tamen sensui contrarium non videtur. Evangelista quippe
non affectum Petri, sed rationem reprehendit, quia cum Domino assumptus
in gloria seorsum, sic esse semper cupiebat, et pro redemptione communi
eum ad ignominiam crucis descendere nolebat. Nesciebat ergo
quid diceret, sed ardenter quod videbat amabat, quia profecto tantum
bonum videbat, quod sic non amari nullatenus poterat. Unde
etsi juste Petrus reprehenditur, ei tamen rationabiliter indulgetur,
quia amore tantae Majestatis per fruitionem vincebatur.
Verumtamen cum de dicendi ignorantia Petrus arguitur, ejusdem
ignorantiae causa memoratur. Nam subdens evangelista, ait:
Erant enim timore exterriti. Illa
enim internae Majestatis ineffabilis pulchritudo electam mentem cui se
delectabiliter ostendit aliquando mirabili pavore concutit, ne de
visionis magnitudine ad elationem prosiliat, si eam quam blanda
contemplatio ad tam summa evehit provector suus spiritus timoris
moderamine non refrenat. In una quidem et eadem revelatae
gloriae visione, et bonitas Redemptoris aspicitur ineffabiliter
blandiens, et aequitas illius ineffabiliter terrens, ut quo videntis
animus de respectu Dei bonitate dulcius pascitur, consideratione
aequitatis territus caveat, ne inaniter satietur. Unde et
Samuel, cum ad divinae locutionis familiaritatem sustollitur, ei non
laeta de electorum profectu, sed de magnorum defectu terribilia
nuntiantur. Nam subditur:
Et ait Dominus ad Samuelem: Ecce ego facio verbum in
Israel, quod quicunque audierit, tinnient ambae aures
ejus
(S1, 3, 11).
Inter dona quippe sublimia electa mens eo cautius ab elatione
compescitur, quo per omnipotentis Dei justitiam etiam illos repulsos
aspicit, qui donis sublimioribus fulti esse videbantur. Quare
et de verbo quod facturum se esse Dominus minatur, tinnire aures
audientium praedicuntur. Aures quippe corporis tinniunt,
quando intolerabili sonitu impetuntur. Nam cum ultra auditus
capacitatem ei clamor infunditur, hunc quem officii angustia sonitum
rejicit, in tinnitum convertit, quia dum per aurium antra vox sibilat,
quae infusa simul, ad interiora non intrat. Ad aures vero
mentium intolerabilis clamor est alicujus magni repulsio
praedicatoris. Clamoris ergo effusi magnitudo non capitur,
quia dum sublimia dona praedicatori reprobo concessa recoluntur, quo
divinae aequitatis examine projicitur ignoratur. In tinnitum
ergo aurium effusae vocis magnitudo convertitur, quia etsi quo Dei
judicio fiat, mentis intentione non capitur, dum diu per considerationem
pensatur, corda consideratione timore consternantur. Velut
enim de clauso magnae vocis sonitu aures tinniunt, quando de diu
considerata magnorum virorum reprobatione justorum corda
pertimescunt. Sed ambae aures tinnire referuntur, dextera
videlicet et sinistra. Et quia per dexteram aeterna vita, per
sinistram vero praesens designatur, et per aurem ea quae dicuntur
audimus, quid per sinistram aurem nisi intentionem piae operationis, et
quid per aurem dexteram nisi intentionem supernae visionis
accipimus? Ambae itaque audientis aures tinnient, quia cum
summorum virorum ruina ostenditur, electorum intentio utraque turbatur,
quia et paventi corde ad contemplanda aeterna se erigunt, et sine
ingenti formidine temporalia non disponunt. Hunc namque
aurium tinnitum passus fuerat, qui Domino loquebatur, dicens:
Justitia tua sicut montes Dei, judicia tua abyssus
multa
(Ps, 35, 7)
. Montes quippe Dei summi et electi viri
intelliguntur. Quibus profecto montibus Dei justitia
aequatur, cum ardua ejus mandata opere perficiunt, sed tamen divina
judicia abyssus multa sunt, quia etsi in sanctorum virorum oculis recta
sunt ea quae agunt, ante omnipotentis Dei oculos qualia sunt scire non
possunt. Unde et bona quae praevalent incessanter agunt, et
super se tonantem illam judiciorum abyssum pertimescunt, quia de facto
Domini verbo quod audiunt tinnitu magni terroris eorum corda
quatiuntur. Apte autem non nisi audientium aures tinnire
praedicuntur. Nam et in Evangelio hoc admonet, dicens:
Qui habet aures audiendi audiat
(Lc, 8, 8). Qui enim tota intentione ad ea quae foris
sunt vigilant, hunc timoris tinnitum nesciunt, quia super se divinorum
judiciorum altitudinem nequaquam pensant. Sed ecce qui
subtilia Dei judicia super se pensare noluit, de eo judiciorum
sententiae quam acutae replicantur. Nam subdens dicit:
Praedixi enim quod judicaturus essem domum
ejus usque in aeternum propter iniquitatem, eo quod
noverat filios suos indigne agere, et non corripuit
eos. Idcirco juravi domui Heli quod non
expietur iniquitas domus ejus victimis et muneribus in
aeternum
(S1, 3, 13 et S1, 3, 14).
Quia enim plerumque justae severitatis sententia per clementiam
temperatur, magnae districtionis hoc judicium est, ubi animadversionis
sententia replicando asseritur. Praedixit enim superius Heli,
cum per virum Dei, suppresso nomine, dejectionis ejus sententiam
nuntiavit. Quia vero et nunc idem se acturum jurat, profecto
damnationis judicium replicat. Qua in re etiam notandum est
quia qui inique agentes filios non corripuit, iniquitatem fecisse
reprehenditur quae in aeternum victimis et muneribus nequaquam
expietur. Quae ergo erit districtio iniquitatis propriae, si
irremediabilis culpa est negligentia curae alienae? Nam si
subditorum peccata incorrepta perenni reatu nos obligant, audacia
iniquitatis propriae quibus nos poenis ligat? Merito ergo
audientis aures tinniunt, quia nimirum electorum mentes, quae hoc
attente considerant, de tanta districtione contremiscunt.
Merito audientis hoc aures tinniunt, quia profecto immensitatem clamoris
habet, quam electa corda vix sustinent. Et dextera quidem
audientis auris tinnit, quia etsi perfectionis suae merito se quisque ad
superna contemplanda erigit, tamen de vitae suae celsitudine non
confidit. Sinistra etiam auris tinnit, quia etsi dono
scientiae habet, ut temporalia quis perfecte ordinet, tamen de
perfectione ministerii sui fiduciam nullam habet. Inter dona
quippe sublimia verbum audiunt, de cujus clamore auris utraque tinnitum
patitur, sub quo, donec ista incertitudinis vita ducitur, pavere non
desinit. Unde et apte subjungitur:
Dormivit Samuel usque mane
(S1, 3, 15).
Usque mane enim dormit qui quousque venturi Redemptori splendor
appareat in incoeptae bonae operationis conversatione
requiescit. Usque mane dormit, qui tota praesentis vitae
nocte per propositum inchoatae justitiae exspectat, ut ad gaudium
emeritae retributionis claritas sibi promissi Redemptoris
effulgeat. Verbum enim promissum in Israel audivit, de quo
aures ejus tinnire non desinunt, quia de conspecta districtione divinae
justitiae timoris spiritum hausit, sub cujus pondere ad saeculi amorem
evigilare non poterit. Sed fortasse usque mane dormire
dicitur, pro tinnitu auris dexterae. Nam dextera auris
tinnit, quia dum perfectus interioris vitae amator de perfectione
contemplationis dubitat, magis ac magis proficere in ea qua coepit vitae
sublimitate appetit. Sed quandiu in hac mortali carne sumus,
maligni spiritus ad summa tendentibus insidiantur; et ut eos ab internae
gloriae visione retrahant, ineptarum cogitationum figmenta congregant,
quae internis eorum oculis proponant. Bene itaque dicitur:
Dormivit Samuel usque mane.
Tentatio immundorum spirituum nox est; qui vero usque mane dormit oculos
tota nocte non aperit. Dormit ergo in nocte qui figmenta
daemonum dedignatur aspicere in tentatione. Tota nocte etiam
dormit, quia caligine tentationis non vincitur, sed viriliter sustinet,
donec per adventum gratiae claritatis supernae luce
visitetur. Et tunc profecto velut mane evigilat, quia
oblectamento refusi sibi post tenebras luminis hilarescit.
Quasi evigilans quippe tunc oculos aperit, quia lucem qua respergitur
laetanter aspicit, qui aspicere sibi illatas tenebras non
curavit. De tinnitu quidem dexterae auris obtinet ut qui
supernis innititur videre reproba dedignetur, et certitudinem sui
profectus insinuat, dum quod pace proficit per aperta et violenta bella
non perdit. Sequitur:
Et timuit indicare visionem Heli
(S1, 3, 15).
Illud namque ei indicare timuit quod sibi Dominus ostendit, ut
temeritatem humanae audaciae refrenaret vigore disciplinae.
Quidam namque adeo sunt praecipites, ut ad praelatorum suorum
reprehensionem facile proruant, atque eorum erratibus minari futura
supplicia non pavescant. Qui nimirum, quia sanctae Scripturae
morem nesciunt, loquentem sibi Dominum nequaquam audierunt.
Nam quibus omnipotens Deus loquens praelatorum suorum poenas insinuat,
ea quae audierunt eis dicere formidant. Hinc ergo
praepositorum suorum reprehensores colligant quanta se inconsideratione
praecipitent, et lapsus sui profunda pertimescant. Si enim ii
quibus omnipotens Deus loquitur praelatis suis loqui metuunt, ii quibus
nequaquam locutus est Deus recondere se sub linguae suae silentio quanto
terrore debuerunt? Timor ergo Samuelis non pavorem servilem
insinuat, sed reverentiam debitam culmini pastorali. Nam etsi
negligens praedicator reprehensionem et minas ex reatu meretur proprio,
timorem reverentiae exigit ejus ordinis celsitudo. Sequitur:
Aperuitque ostia domus Domini
(S1, 3, 15).
Quidnam est quod is qui loqui timuit, domus Domini ostia reseravit,
nisi quia obedire non erubuit, qui indicare tristia expavit?
Nam superius dictum est: Samuel dormiebat in templo Domini, ubi
erat arca Dei. Puer enim, qui in templo
Domini dormisse et nunc ejusdem aperire ostia dicitur, injunctum
ministerium habuisse ostenditur, ut horis congruentibus aperiret ostia,
et obseraret. Qui ergo visionem indicare expavit, et ostia
domus Domini aperuit, reverentiam magistro dupliciter impendit,
videlicet cura ministerii, et custodia locutionis. Quam
profecto loquendi custodiam quam districte tenuisset ostenditur, si ea
quae sequuntur subtiliter attendantur. Nam repente
subinfertur:
Venit ergo Heli ad Samuelem, et dixit: Samuel fili
mi. Qui respondit: Praesto sum. Et
interrogavit eum: Quis est sermo quem locutus est
Dominus ad te: oro, ne celaveris mihi. Haec
faciat tibi Deus, et haec addat, si absconderis a me
sermonem ex omnibus quae dicta sunt tibi.
Indicavit ergo ei Samuel universos sermones, et non
abscondit ab eo
(S1, 3, 16, S1, 3, 17 et S1, 3, 18).
Qui enim tanta imprecationis instantia ad loquendum coactus asseritur,
magna districtione silentii obligatus fuisse declaratur. Et
quia non tam pro custodia puritatis quam obstinatione proterviae quidam
tacere subjecti solent, Samuel electi subditi formam ostendit, qui
reverenter tacuit, sed tacere loqui jussus expavit. Itaque
gemina luce conversationis enituit, dum qui filialis timoris virtute
siluit, loquendi utilitatem loquendo conquisivit. Sequitur:
Et ille respondit: Dominus est, quod bonum est in oculis
suis faciat
(S1, 3, 18).
Qui simplicius quam debet istam Heli responsionem considerat, tam recte hunc respondisse quam humiliter putat. Nam sicut auditur exterius, quid humilius respondisse potuit, qui reprobationem suam audivit, et minanti Deo, imo reprobationis suae sententiam promulganti, quidquid de se facere vellet obtulit? Sed profecto ista responsionis humilitas si subtiliter inspiciatur, vera humilitas non est. Vera namque esse cognoscitur quae bonum obedientiae in majoris imperia consequenda comitatur. Vere itaque esset humilis, si sese ad emendationem culpae pro qua arguebatur obtulisset. Sed et fortasse verius esset humilis, si reprehensus nequaquam responderet, sed neglectam correptionem scelestis filiis adhiberet, si vel tunc pastorali zelo insisteret, et flagitiosorum sacerdotum scelera digna ultione vindicaret. Dum ergo dicit: Dominus est, quod bonum est in oculis suis faciat, electionis suae verbum apertius protulisse cognoscitur quam responsionem humilitatis, quia nimirum potius elegit minarum Dei causas incurrere quam de perpetratis iniquitatibus filios condemnare. O quanti sunt adhuc imitatores Heli, qui cum minantem sibi omnipotentem Deum quotidie de sacro eloquio sentiant, et tamen hominibus displicere trepidant, et divinae indignationis minas incurrere non formidant, et dum inimicitias hominum, velut implacabiles metuunt, de Dei misericordia etiam peccando confidunt!
Sed inordinata fiducia apud omnipotentem Deum vindictae locum habere potest, indulgentiam vero obtinere non potest. Incorrepto enim peccatori, et in culpae suae proposito perduranti, quid est de minanti sibi Deo dicere: Dominus est, quod bonum est in oculis suis faciat, nisi de ordinatissima Dei misericordia inordinate confidere? De omnipotentis etenim Dei misericordia ordinate confidit qui hoc quod peccando delinquit poenitendo corrigit, flendo tergit. Peccare ergo, et de Dei Creatoris clementia praesumere, pelago justitiae ejus exponi est. Sic nimirum peccata perpetrata non tergere poenitendo, et de Dei misericordia praesumere, in judicium districtionis ejus offendere est. Dum ergo Heli vita in reproborum praedicatorum forma describitur, non solum culpa lapsus ostenditur, sed etiam culpae in praecipitatione securitas. Nam qui timore poenitentiae divinae indignationis magnitudinem placare potuit, dum neglexit quod audivit, incurrit quod meruit.
Omnipotens enim Deus, etsi aequitate justus est, abundantior tamen
creditur miseratione pius. Unde et per Prophetam dicitur:
Miserationes ejus super omnia opera ejus
(Ps, 144, 9)
. Hinc est id quod per Jonam prophetam Ninivitis minas
subversionis protulit, et tamen poenam evertendae civitatis
poenitentibus indulsit
(voir: Jn, 3, 1, Jn, 3, 2 et Jn, 3, seq)
. Hinc est enim quod Ezechiae regi
(voir: R4, 20, 1 et R4, 20, seq)
per prophetae oraculum mortis poena promittitur
(voir: Es, 38, 1 et Es, 38, seq)
, sed quia rex, mori metuens, coram Domino se
poenitentiae lacrymis afflixit, mortem, qua moreretur, apud eum, quem
timuit, non invenit. Et supra quidem se Dominus locutum
fuisse asseruit, ut domus Heli et patris ejus in conspectu suo usque in
sempiternum ministraret, sed qui de bono agente, bona locutus fuerat, de
domo reproba jam effecta sententiam permutavit, dicens:
Nunc autem absit hoc a me
(S1, 2, 30). Si ergo bona promissa revocat omnipotens
Deus, quia ii quibus promiserat male permutantur, quanto magis minarum
effectus retrahit, cum bene conversos eos aspicit quibus pro admissis
iniquitatibus poenam animadversionis intimavit? Quid ergo ad
haec dicimus, qui quotidie delinquimus, atque in reatus nostri
obligatione securi sumus? Hoc igitur ipsum, quod
districtionem divinae justitiae non tenemus, nobis valde timendum est,
quia ecce qui divina indignatione projicitur pro culpa perpetratae
negligentiae nullo timore sollicitus fuisse perhibetur. Sed
quia ad timorem reprobi praedicatoris repulsionem novimus, electi
profectum audiamus. Nam sequitur:
Crevit autem Samuel, et Dominus erat cum eo
(S1, 3, 19).
Hoc profecto si ad historiam legitur, crevisse puer Samuel aetate
corporis designatur; si vero ut caetera spiritali investigatione ista
perquirimus, cum eo Dominus esse describitur, qui crevisse
memoratur. Crescit autem qui in virum perfectum mentis aetate
proficit. Unde et per Prophetam de electis proficientibus
dicitur:
Ambulabunt de virtute in virtutem, videbitur Deus deorum
in Sion
(Ps, 83, 8)
. Hinc Paulus ait:
Donec occurramus ei in virum perfectum, in mensuram
aetatis plenitudinis Christi
(Ep, 4, 13). Verum nonnulli sunt qui dum virtutibus
crescunt, elatione corruunt. Hi nimirum crescere videntur,
sed tamen cum eis Dominus non est, quia a se eum, alta sentiendo de se,
ejiciunt, quem in profectu virtutum positi per humilitatem secum habere
potuerunt. Vel si per exteriorem dignitatem crevisse
intelligitur, Dominus cum eo esse memoratur, quia profecto plerique in
humiliori ordine religiosi sunt; sed cum subito ad culmen dignitatis
pervenerint, prima opera cum humilitate derelinquunt. Samuel
igitur et proficit, et proficiens Dominum secum habuit, ut profecto
electorum praedicatorum morem praeferret, qui cum dona, et dignitates,
quibus prosint aliis, assequuntur, de semetipsis placere Deo non
negligunt, et ex eo illa quae pro aliis acceperunt dona multiplicant,
unde in semetipsis ostendunt bonum, quod in eis loquendo propagare
concupiscunt. Quare et subditur:
Et non cecidit ex omnibus verbis ejus in terram
(S1, 3, 19).
In terra quippe verbum praedicatoris cadit, cum ex reproba
praedicatoris conversatione vilescit. Unde et Veritatis voce
dicitur:
Ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et
conculcetur ab hominibus
(Mt, 5, 13)
. Et notandum quia ex omnibus verbis ejus non cecidisse
in terram dicitur, ut profecto praedicatori nihil agere liceat quod
licet reprobare. Nam quidquid agi prohibet, is profecto si
agit, verbum in terram cadit, quia dum a loquente contemnitur, hoc
audientes nequaquam venerantur. Verbum namque aliquod in
terram cadere prohibebat Dominus, cum negligentibus praedicatoribus
negligentiae suae verbum exponebat, dicens:
Quicunque solverit unum ex mandatis istis minimis, et
docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum;
qui autem fecerit et docuerit, magnus vocabitur in regno
coelorum
(Mt, 5, 19)
. Mandatum namque nec minimum praedicator solvit, cujus
verbum ex verbis omnibus in terram non cadit. Dum autem ex
omnibus verbis Samuelis verbum in terram non cecidisse dicitur, cujus
mores insinuat Samuel, nisi qui merito et praedicationis et operis magni
sunt in regno coelorum? Itaque ex omnibus verbis ejus in
terram non cadit, quia omne quod altum sanctae Ecclesiae perfectus
praedicator loquitur, ab eo etiam sublimi praedicatur conversatione,
cum, velut in ardua specula positus, et sapientes verbo erudit, et
simplicibus iter, per quod ad aeternam patriam ingredi debeant, operibus
ostendit. Unde et subditur:
Et cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee, quod
fidelis Samuel propheta esset Domini
(S1, 3, 20).
Quid enim per Dan nisi simplices, et quid per Bersabee nisi sapientes
designantur? A Dan usque Bersabee fidelis Samuel propheta
Domini recognoscitur, quando electi praedicatoris vita simplicibus ad
salutis exemplum proponitur, et sapientibus per doctrinam ejus sanctae
Scripturae arcana revelantur. Quia vero Bersabee puteus
septimus interpretatur, possunt per Bersabee non solum sapientes, sed
etiam justi designari. Puteus enim septimus quid est, nisi
gratia Spiritus septiformis? Per Dan peccatorum vita
ostenditur, quia per veterem prophetam dicitur:
Fiat Dan coluber in via, cerastes in semita, mordens
ungulam equi, ut cadat ascensor ejus retro
(Gn, 49, 17)
. A Dan itaque usque Bersabee Samuel Domini propheta
cognoscitur, dum electi praedicatoris vita, atque doctrina, peccatoribus
est venerabilis, et justis, ut in eo videlicet et lapsi bonum videant,
in quo se poenitendo corrigant, et boni mirentur vitae celsitudinem, ad
quam quotidie proficiendo convalescant. Sequitur:
Et addidit Dominus ut appareret in Silo
(S1, 3, 21).
Superius de tempore reprobi pastoris dicitur: In diebus illis
non erat visio manifesta. Cum itaque ex
sacro eloquio optimus praedicator ostenditur, apparere iterum Dominus
perhibetur, quia nimirum cognitio divini consilii, quae absconditur
reprobis, puritatis merito revelatur electis. Si enim et
hominum consilia nisi familiaribus non creduntur, omnipotens Deus
secreta suae dispositionis aestimandus est suis patefacere
inimicis? Prius ergo justi doctoris vita praedicatur, deinde
addidisse ut appareret Dominus dicitur, quia profecto divinae lucis
ostensio reprobos et fictos fugit, quae se electis, et mundis cordibus
aperit. Unde et per semetipsam vera lux loquendo, nos
illuminat, dicens:
Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt
(Mt, 5, 8)
. Igitur, ut appareret Dominus,
addidit quia mundum praedicatoris sui oculum vidit. Sed cum
addidit Ut appareret in Silo, in eodem loco illum
apparuisse vice alia designatur. Quia autem dixit ubi
apparuit, ne Heli apparuisse crederetur, subsequenter et personam ejus
cui apparuit ostendit, dicens:
Quoniam revelatus fuerat Dominus Samueli in Silo, juxta
verbum Domini
(S1, 3, 21).
Tunc namque se ei revelavit, cum ei secretum sui consilii de repulsione
reprobi praedicatoris aperuit. Quod profecto juxta verbum
Domini factum asseritur, ut hoc quod non valde superius per virum Dei ad
Heli dictum fuerat, etiam secundum historiam impletum esse sentiatur:
Et suscitabo mihi sacerdotem fidelem qui juxta cor meum,
et animam meam faciat, et ambulabit coram Christo meo
omnibus diebus
(S1, 2, 35)
. Et item:
Videbis aemulum tuum
in templo, in universis prosperis Israel
(S1, 2, 32)
. Quod si juxta spiritalem intelligentiam perscrutamur,
quomodo addit Dominus ut electis appareat, nisi quia qui electos suos de
contemplatione justitiae suae mirabiliter terret, etiam de ostensione
gloriae ineffabiliter demulcet. Qui enim apparendo justus,
corda sanctorum terrore concutit, ut appareat addit, quando cordi
territo dulcedo refunditur suae pietatis. Hinc est enim quod
Moysi non semper in igne apparuit, sed in igne aliquando, aliquando in
nube. In igne quippe terror judicii est. Unde et
de secundo Redemptoris nostri adventu per Psalmistam dicitur:
Ignis ante eum praeibit, et in circuitu ejus tempestas
valida
(Ps, 49, 3)
. In nube autem protectio miserationis exprimitur, quia
ejusdem protectionis suae blandimentum electis suis promittens Dominus,
ait:
Tunc videbunt Filium hominis venientem in
nube
(Mc, 13, 26 et Lc, 21, 27). In igne itaque et nube per deserta
gradientibus Dominus apparet, quia mentes contemplantium se in hac
exsilii peregrinatione, etsi aliquando terret de justitia, pavore
dejectas erigit blandimento protectionis. Dominus itaque
Samueli apparuit, et, ut appareret, addidit, quia qui ab electorum
mentibus in igne terroris aspicitur, in nube etiam dulcedinis
exhibetur. Ignis namque visionem intus viderat, qui nuntiabat
foris, dicens:
Sanctum et terribile nomen ejus
(Ps, 110, 9) [mauvais référencement: Ps, 110, 10]. In igne item eum visum ostendere cupiens,
ait:
Venite et videte opera Domini, terribilis in consiliis
super filios hominum
(Ps, 65, 5)
. Sed qui ei in igne apparuit, ut appareret addidit,
quia suavitatem gloriae, et dulcedinis suae, ei etiam de nube
propinavit. Quare et exhilaratus, qui territus fuerat, dixit:
Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam
abscondisti timentibus te
(Ps, 30, 20)
. Hinc item additam apparitionem admirans, ait:
Quam bonus Israel Deus iis qui recto sunt corde
(Ps, 72, 1).
Sed attente considerandum est quod subjungitur: Juxta verbum
Domini. Verbum ergo Domini cognoscendum
est, antequam ad apparitionem Domini pertingere mereamur, ne injusta et
indiscreta visio ignis et nubis, non solum nobis perfectionem non
ostendat coelestis itineris, sed ad submersionem erroris nos
impellat. Origenes quippe dum apparentem Dominum sine verbo
Domini videre voluit, visionem nubis inordinate conspexit, quia ignis
apparitionem horruit. Nam dum, abnegata vel minuta justitia
Dei, superfluam ejus clementiam praedicaret, asseruit quod non solum
omnibus damnatis hominibus parceret, sed etiam de aeterna poena reprobos
angelos quandoque liberaret. Novatus autem ignis aspicere
visionem amplius amavit, qui dum severam omnipotentis Dei justitiam
implacabilem diceret, spe veniae consequendae et poenitentiae omne
remedium peccatoribus abstulit. Nec Novato igitur, nec illi
alii Dominus apparuit, quia uterque eorum juxta quod per veritatem sacri
eloquii cernitur, omnipotentem Dominum non conspexit. Tunc
ergo juxta verbum Dominus apparet, cum ea ostensione se menti revelat,
quam sacrae Scripturae fides non reprobat. Unde et apte
subjungitur:
Et venit sermo Samuelis in universo Israeli
(S1, 3, 21).
Haereticorum quippe sermo non venit. Novati enim sermo fuit, quia justus Deus semel lapsis fidelibus nequaquam parcit. Origenis sermo fuit quia misericors Dominus nullam creaturam rationalem perire per aeternam damnationem sinit. Sed quia conversi ad Dominum peccatores nequaquam pereunt, et semel lapsi angeli et in peccato suo mortui peccatores nunquam salvantur, haereticorum profecto sermo non venit. Sermo igitur Samuelis venit in universo Israeli, quia catholici viri praedicatio completur, quae in veritate sacri eloquii recte cognoscitur. Et notandum quia ejus sermo venisse dicitur, cui visionem suam Dominus addidisse perhibetur, quia nimirum ejus praedicatio vera est, cui sic divinae justitiae terror ostenditur, ut benignitatis ejus abundans gratia non celetur; videlicet ut mentem videntis sic conspecta veritas terreat, ut etiam ostensa benignitas mentem territam in desperationem cadere non permittat; ut sic de benignitate praesumat, quatenus ad praevaricationis ausum non proruat. Haec autem in secundo libello praesentis operis disputata sufficiant, ut dum ea quae sequuntur novo principio inchoare disponimus, dicendi etiam studium per devotionem renovetur.
Cum sacrae historiae sensus qualiter electorum moribus conveniret
studiose quaereremus, allegoriae ordinem repetere exponendo
distulimus. Ut ergo ea quae omisisse cernimur suppleamus,
quaeritur: Quid est quod dum Samuel ministrare Domino coram Heli
memoratur, pretiosus sermo Domini esse describitur? Sed,
sicut superius est dictum, per Samuelem praedicatores sanctae Ecclesiae,
per Heli etiam electi patres testamenti veteris designantur.
Puer ergo Samuel ministrabat Domino coram Heli, cum novus doctorum ordo
Redemptoris fidem praedicabat. De quo nimirum ministerio
Paulus loquitur, dicens:
Quandiu sum gentium apostolus, ministerium meum
honorificabo
(Rm, 11, 13)
. Hinc iterum dicit:
Hebraei sunt, et ego: Israelitae sunt, et ego: ministri
Christi sunt, et ego
(2Co, 11, 22)
. Ministrare ergo Domino, in laborem praedicationis
pergere est. Quod profecto ministerium Samuel coram Heli
Domino impendisse dicitur, quia quidquid de religione novae fidei, novus
praedicatorum ordo asseruit, hoc Patrum veterum auctoritate
roboravit. Domino quippe ministrabat Samuel, quando novus
praedicator asserebat, dicens:
Dico enim Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis
propter veritatem Dei, gentes autem super misericordia
honorare Deum
(Rm, 15, 8)
. Qui profecto ut ministerium, quod Domino exhibebat,
coram Heli quoque impenderet, adjunxit, dicens: Sicut scriptum est:
Laudate, omnes gentes, Dominum, et collaudate eum, omnes
populi
(Ps, 116, 1)
. Et ut se arctius coram Heli in ministerio Domini
cohiberet, adjunxit: Isaias enim dicit:
Erit radix Jesse, qui exsurget regere gentes, in eum
gentes sperabunt
(Rm, 15, 12 et Es, 11, 10)
. Puer Samuel Domino ministrabat, cum dominicae
Resurrectionis gloriam Petrus assereret, dicens:
Jesum Nazarenum virum approbatum a Deo in vobis
signis et prodigiis, traditum per manus impiorum
interemistis; hunc Deus suscitavit a mortuis praefinito
consilio tertia die, sicut impossibile erat teneri eum
doloribus inferni
(Ac, 2, 22 et Ac, 2, seq)
.
Sed hoc ministerium, quod Domino exhibuit, etiam coram Heli exhibuit,
quia subjunxit, dicens: David enim dicit:
Quoniam non derelinques animam meam in inferno,
nec dabis sanctum tuum videre corruptionem
(Ac, 2, 27 et Ps, 15, 10)
. Coram Heli itaque Samuel ministrare Domino apte
dicitur, quia electi sanctae Ecclesiae praedicatores, dum statum novae
fidei praedicando erigerent, quod ratione asserere conati sunt, Patrum
veterum auctoritate firmaverunt.
Et tunc quidem sermo Domini pretiosus fuisse perhibetur.
Pretiosa quippe res parvo pretio emi non potest. Pretium
autem, quo sermo Dei emitur, labor est sanctae operationis.
Velut enim rem quam habere volumus pretio emimus, cum per sermonem
praedicationis quem accipimus laborem operis exhibemus. Tunc
autem erat sermo pretiosus, cum pro qualicunque labore operis non
dabatur, cum omnis qui emptorem sermonis interficiebat obsequium Deo se
praestare cogitabat. Eo igitur tempore sermonis emptor multo
pretio eguit, quia sine magno labore verbum fidei servare non potuit,
qui pro eo quod credidit ad tormenta pervenit. Tempus namque
tunc erat quo is qui emebatur sermo, non typo figurata moralitatis, sed
apertae locutionis praecepto hortabatur, dicens:
Qui vult venire post me, tollat crucem suam quotidie, et
sequatur me
(Mt, 16, 24). Hinc item dicit:
Qui autem amat patrem aut matrem plus quam me, non est me
dignus
(Mt, 10, 37)
. Et:
Qui non renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest
meus esse discipulus
(Lc, 14, 33)
. Itaque cum ministerium Samuelis asseritur, pretiosus
sermo Domini esse perhibetur, quia profecto inter initia fidei, illi qui
praedicantibus aeternae vitae doctoribus crediderunt, pro accepto verbo
fidei magni laboris opera expendisse credendi sunt. Et quia
Judaicus populus jam lumen divinae cognitionis amiserat, sequitur:
In diebus illis non erat visio manifesta
(S1, 3, 1).
Manifesta namque visio ejus esset, si in Redemptorem, quem ad
visitationem suam venisse audierat, credidisset. De qua
nimirum ejus caecitate subjungitur:
Factum est autem, Heli jacebat in loco
suo, nec poterat videre lucernam Dei, antequam
exstingueretur
(S1, 3, 2 et S1, 3, 3) [mauvais référencement: S1, 3, 2]
. Visio namque Heli manifesta non est,
quia Judaeorum sacerdotium in perfidiae suae caecitate sepultum
est. Heli ergo jacet in loco suo, quia et litteram legis
habet, et in lege et prophetis non habet statum luminis, sed lapsum
caecitatis. Locus namque Heli, videlicet Judaici
praedicatoris, sacra lex est. Quia ergo Judaicum sacerdotium
adhuc sacram Scripturam habet, in loco suo est. Et quia
virtutem sanctae Scripturae nesciens ad statum fidei non erigitur,
nimirum in loco suo non stare, sed jacere perhibetur. Quia
item usque ad mundi finem projectus est, lucernam Dei videre non posse
memoratur. Unde et cum quotidie tot a sancta Ecclesia
praedicationis hortamenta suscipiant, cum tot sacrae fidei assertionibus
Judaei victi non credant, quid aliud, nisi hoc quod in sancta Scriptura
de eis legimus, et etiam per experimentum tenemus, quia videlicet
projecti sunt, non solum ut non videant, sed etiam ut videre non
possint? Unde et apostoli superfluum laborem reputantes eorum
qui videre non poterant, in Actibus suis dicunt:
Quia indignos vos fecistis aeternae vitae, ecce
convertimur ad gentes
(Ac, 13, 46)
. Sed qui videre non posse relatus est, Dei lucerna
vocatur. Synagogae namque ministerium Dei lucerna fuit,
quando in electis Patribus et per verae praedicationis lumen, et per
venturi Redemptoris promissionem luxit. Quae profecto
lucerna, ministrante Samuele, videri non potuit, quia tempore novae
praedicationis, Synagogae magisterium poenam perpetuae repulsionis
incurrit.
Et notandum quia non dicitur, lucere non poterat, quia profecto adhuc
lumen sanctae Scripturae pro nobis portat, sed quod portat
ignorat. Unde et antequam exstingueretur, videre non posse
dicitur. Nondum enim exstinguitur, et videre non potest, quia
certe, ut jam dixi, lumen gerit, quod non attendit, ante enim quam
exstinguatur, est, donec lucet. Et quia ab eo usque ad mundi
finem sacra Scriptura non tollitur, si antequam exstinguatur, non videt,
cum mundi fine extenditur in caecitate. Quod si accensio ejus
refertur ad zelum perfidiae, idcirco non potest videre, quia non
exstinguitur. Nam si ignem perfidiae de mente exstingueret,
ablato impietatis zelo, ad placitum verae fidei lumen mentis oculos
aperiret. Sed dum videre non posse dicitur, indigna lucerna
perhibetur, et ad videndum ea quae digna est quaeritur. Nam
subdit, dicens:
Samuel autem dormiebat in templo Domini,
ubi erat arca Domini, et vocavit Dominus
Samuelem
(S1, 3, 3 et S1, 3, 4) [mauvais référencement: S1, 3, 3]
.
Confirmata caecitate Heli, Samuelem Dominus vocavit, quia, damnato
Judaeorum sacerdotio, ad majorem gratiam novum praedicatorum ordinem
assumpsit. Sed qui exposuit quem vocavit, unde etiam vocaret
ostendit; quia in templo Domini, ubi erat arca, Samuelem dormire
perhibuit. Templum enim Dei est locus ubi habitat
Deus. Unde et per Psalmistam dicitur:
Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes
ejus
(Ps, 10, 5)
. Quem profecto locum Paulus insinuat, dicens:
Templum Dei sanctum est, quod estis vos
(1Co, 3, 17)
. Templum itaque Dei uniuscujusque est anima
electi. Templum ubi arca Dei reconditur mens est, in qua
divini eloquii sacramenta per intelligentiam reservantur.
Quid ergo ei aliud dormire in templo, nisi per intentionis custodiam in
propria circumspectione persistere? Samuel itaque dormiebat
in templo Dei, quia novae gratiae unusquisque praedicator, dum cuncta
quae mundi sunt perfecte contempsit, in electae suae mentis intima
circumspectione requievit. Et quia in sacramentis divinae
Scripturae eruditus fuit, in templo dormiebat, ubi erat arca.
Et notandum quia non dicitur dormivit, sed dormiebat, quia nimirum
eamdem mentis suae circumspectionem non in transitu servare studuit, sed
in diuturnitate perseverantiae. Sumnus itaque Samuelis
perfectum mundi contemptum designat in mente doctoris. Dormit
ergo praedicator in templo, dum, repulsa a se penitus mundana
sollicitudine, sese per considerationem rerum spiritualium recondit in
mente. Hujus namque somni quietem Petrus elegerat, cum
dicebat:
Non est bonum relinquere
verbum Dei, et ministrare mensis
(Ac, 6, 2)
. Hinc Jetro Madianita Moysen cognatum suum juste
arguit, dicens: Stulto labore consumeris tu;
sed audi verba mea, et erit Dominus
tecum.Esto tu populo in iis quae ad
Deum pertinent, ut referas quae dicuntur ad
eum
(Ex, 18, 19) [mauvais référencement: Ex, 18, 18]
. Hinc Paulus ad templi somnum
Corinthios revocat, dicens:
Jam quidem delictum est in vobis, quod judicia
habetis inter vos. Quare non magis fraudem
patimini
(1Co, 6, 7)? Dormire quippe in templo Dei non posse
conspexerat, quos judiciorum occupatio a spiritali meditatione
retrahebat. Dormiens ergo in templo vocatus a Domino dicitur,
quia ille tunc doctor ad cognoscenda divina secreta assumptus est, qui
per cordis intentionem non in exterioribus, sed in interioribus
morabatur. Sequitur:
Qui respondens, ait: Ecce ego. Et
cucurrit ad Heli et dixit: Vocasti enim me.
Qui dixit: Non vocavi te, fili mi, revertere et
dormi
(S1, 3, 4 et S1, 3, 5).
Cur is qui vocantem se Dominum audivit, ad Heli cucurrit, nisi quia se ab Heli vocatum putavit? Et quia explanationis typicae ordinem tenemus, quomodo Heli putatur, cum vocato puero Deus loquitur? Sed quaecunque in Scripturis sanctis Patres nostri veteres locuti sunt, ad Heli referuntur locutionem. Qui nimirum, quia a semetipsis non sunt locuti, dum Deus per eos quae voluit locutus est, ea quae in Scripturis sanctis auditur vox Dei esse cognoscitur, quae per Heli profertur. Puer autem, quia, loquente Deo, ad Heli cucurrit, vocem profecto Deus Heli similem protulit. Quid ergo est quod divinae locutionis vox ab Heli voce non differt, nisi quia et per Patres veteres ipse locutionem profert? Vox namque Heli Dei esse cognoscitur, quoniam electi Patres quidquid per sacra eloquia loquuntur, non a semetipsis, sed a Domino acceperunt. Unde et in prophetis per omnem fere locutionem repetitur: Haec dicit Dominus, ut ea quae prophetae oraculo vox resonat sentiamus non esse loquentis hominis, sed praecipientis Dei.
Aliquando autem per Scripturam loquitur Deus, aliquando per occultam
inspirationem. Revelatione autem occulta loquitur, cum
electae menti per Spiritum, aut agenda, aut docenda
panduntur. Samuel itaque, cum vocantem se Dominum audivit, ad
Heli cucurrit, quia electus ordo praedicatorum sanctae Ecclesiae hoc
quod, Deo revelante, cognoverat, quale esset in sacro eloquio
perquirebat. Regula quippe rectae intelligentiae in
Scripturae sacrae libris expressa est, quia divina consilia ibi per
venerabiles Patres nostros exposita sunt, qui Spiritum sanctum
habuerunt. Vocatus ergo tam saepius a Domino Samuel, ad Heli
cucurrit, quia ordo praedicatorum in omni quod spiritali revelatione
didicit Patrum veterum dicta consuluit, ut tunc demum a Domino sibi
fuisse revelatum crederet, cum ab eo quod in sacra Scriptura legebat
nequaquam differre cognovisset. Nam facile fallitur qui hoc
quod occulta contemplatione colligit in praeclara sanctae Scripturae
veritate nescit discutere quale sit. Unde et Apostolus
denuntiat, dicens:
Transfigurat se Satanas in angelum lucis
(2Co, 11, 14)
. Quomodo autem falsa in verae lucis claritate
discernuntur? Ad Heli ergo currit Samuel, quoties a Domino
vocatur, quia sancti praedicatores, ne falsae lucis imagine in intima
contemplatione fallantur, modum occultae revelationis in aperta
Scripturae sanctae veritate discutiunt.
Quia in re quaerendum est quomodo Heli dicere competat: Non te vocavi, fili mi. Sed Patres nostri, qui per sacrum eloquium novis praedicatoribus loquuntur, non eos vocant, sed qualis sit interna eorum revelatio indicant. Vocare etenim Dei electorum suorum mentes aspiratione suae gratiae excitare est. Antiqui vero Patres per Scripturam quidem sacram loquuntur, sed tamen aspiratione divinae gratiae corda audientium excitare non possunt. Consulta ergo sacra eloquia, dum se donum spiritualis gratiae dare non posse indicant, auctoritate Samuelis sese Heli velut quibusdam locutionibus excusant. Sed hoc nimirum, quod dare non possunt, insinuare qualiter acquiri debeat possunt. Unde et Heli voce ad Samuelem dicitur: Revertere, et dormi.
Quid est quod vocatum puerum redire Heli ad somnum praecipit, nisi quia praedicatoribus ostendit ut ad percipiendum donum internae gratiae se per mentis quietem parent? Et notandum quia dicitur: Revertere. Samuel namque revertitur cum electus praedicator a meditatione sacri eloquii ad secretum redit internae contemplationis. Reversus ergo dormivit, quia in internae contemplationis intentione requievit. Quo in loco etiam hoc notandum est, quia Samuel a Domino ter vocatur, ter iterum ab Heli dormire praecipitur:
Quid est hoc, nisi quia tres gradus dilectionis esse, ipsa Veritate
docente, didicimus?
Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et
ex tota anima tua, et ex tota virtute tua
(Mt, 22, 37) [mauvais référencement: Mt, 22, 17]
. Sed quid in corde accipimus, nisi
consilium? Quid autem in mente, nisi voluntatem?
Quid vero in virtute, nisi amoris affectio designatur? Sed et
per consilium quid aliud quam veritatis certitudinem
investigamus? Et per voluntatem quid diligentes, nisi bona
valde concupiscimus? Per affectionem quid nisi veri gaudii
perfruitionem quaerimus? Per gradus namque dilectionis ad
summa sustollimur, cum cordis nostri consilio veritas revelatur, et
voluntati mentis bonitas vera conceditur, atque affectioni virtutis
nostrae per infusionem divinae gratiae spiritale et verum gaudium
datur.
Ter igitur est Samuel vocatus a Domino, quia dum ordo praedicatorum
rudis adhuc Ecclesiae ad superna se studia extendit, et veritatem de
ratione consilii, et bonitatem de electione voluntatis, et verum gaudium
appetiit de intentione affectionis. Ter etiam ad Heli vocatus
accessit, quia de omni appetitu suo sacram Scripturam meditationis
festinatione consuluit. Ter item, quia ab eo non vocaretur
audivit, quia meditando didicit quod Patres nostri ad eruditionem
nostram sacra nobis eloquia scripta tradiderunt; verumtamen dona nobis
spiritalia dare minime possunt. Quid est ergo dicere
Non te vocavi, nisi desiderium donorum
spiritalium ego non dedi? Nam si sacra Scriptura, aut aliquis
scriptorum dona spiritalia conferret, quotquot sacra eloquia legerent,
quotquot sanctae Scripturae tractatores audirent, donis spiritalibus
ornarentur. Nunc vero cum multi sacram Scripturam legant, et
tractantes praedicatores audiant, et post studium lectionis, et
praedicationis adhortationem, alii in pristino frigore vitiorum suorum
remaneant, alii per gratiam in amorem sanctarum virtutum ferveant;
aperte liquet quia ordo Patrum venerabilium dona nobis virtutum per
editas Scripturas ostendit, sed amorem virtutum, quas insinuat, solus
nobis conditor tribuit. Quare et Jacobus pie admonet, dicens:
Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est,
descendens a Patre luminum
(Jc, 1, 17). Hinc Paulus ait:
Neque qui plantat est aliquid, sed qui incrementum dat,
Deus
(1Co, 3, 7)
. Quid est ergo aliud dicere: Non te
vocavi, nisi aperta eruditione ostendere quia hoc
quod fidelis anima ad superna desideria erigitur, ex sola divinae
gratiae infusione generatur? Quia ergo ter vocatur a Domino,
ter ad dormiendum a magistro reverti praecipitur, tres ille gradus
dilectionis insinuat qualiter acquirantur. Nam quia cordi
consilium aptavimus, consilium vero invenire veritatem desiderat, magnus
utique sopor est necessarius, ne prius amans evigilet quam quaesita
veritas inveniatur. Revertatur ergo puer, et dormiat, ut qui
veritatis lucem invenire desiderat, per quietem caveat, ut ad se errorum
tenebras non admittat. Secundo etiam dormiat, ut amoris
obsequium omnipotenti Deo ex tota mente impendat, ut bona quae amat pura
simplicitate nulloque malorum velamine pallientur. Quod
profecto quia non nisi magna discretionis subtilitate cognoscitur,
vocatus puer a Domino ab Heli reverti ut dormiat jubetur. Nam
si dormire pro ascendendo isto amoris gradu negligit, hoc quod de
virtute appetit non acquirit, quia etsi jam bona, Deo aspirante, amare
possumus, nisi magna mentis quiete qualia sint ipsa bona quae volumus
non dijudicamus. Ter ergo ad dormiendum Samuel mittitur, quia
profecto novus praedicatorum ordo ut ex tota virtute diligat
admonetur. Et quia virtutem ad affectionem retulimus,
affectio autem mentis de gaudio spiritali perficitur, magnam somni
quietem Samuel habuit; et dum spiritualia per quietem ordo praedicatorum
certus didicit, sub specie veri gaudii gaudium extraneum non
recepit. Nam sicut de virtutibus caeteris, ita et de profectu
contemplationis mens contemplantis plerumque inaniter hilarescit.
Dormivit ergo iterum Samuel, quia nimirum ordo
doctorum nisi caute se in contemplatione circumspiceret, aliquando vane
gaudendo se vero gaudio gaudere existimaret. Primo itaque
dormivit, quia dum cognoscendae veritati animum intendit, magna consilii
subtilitate erronea cuncta reprobavit. Secundo dormivit, quia
cum conditorem diligere ex tota mente didicit, magna apud se quiete
disposuit ut bonis quae cuperet aliqua reproba non misceret.
Tertio etiam dormivit, ut dum supremum gaudium de divina contemplatione
perciperet, vanam laetitiam reprobare consulta mente
potuisset. Et quia hoc de Samuele adhuc proficiente dicitur,
apte subjungitur:
Porro Samuel necdum sciebat Dominum, nec revelatus ei
fuerat sermo Domini
(S1, 3, 7).
Dominum namque tunc ordo praedicatorum nesciit ea perfectione qua
postea profecit. Vel fortasse idcirco nescire Dominum
dicitur, quia alta et profunda quae noverat infirmis adhuc et rudibus
auditoribus non pandebat. Unde et volentibus diem dominici
adventus agnoscere ea quae omnia noverat, et indicare nolebat, Veritas
dicit:
De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli coelo,
neque Filius, nisi solus Pater
(Mc, 13, 32). Quid est quod sciens omnia Filius judicii
diem nescit, nisi quia inter cuncta quae noverat, diem sciens, nesciebat
eum ut diceret, sed ejus tempus et qualitatem sciebat? Hinc
Joannes Baptista, qui Dominum perfecte noverat, ad eum quasi nesciens
discipulos mittebat, dicens:
Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?
(Lc, 7, 20) Velut enim Dominum nesciens Samuel
praedicabat, cum evangelista Matthaeus, divinitatem Redemptoris
praeteriens, a sola humanitate ejus inchoavit, dicens:
Liber generationis Jesu Christi filii David, filii
Abraham
( et Mt, 1, 1)
. Sed sciebat profecto Dominum, et revelatus erat ei
sermo Domini, cum Joannes, divinitatem ejus alta exponendo suscipiens,
ait:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et
Deus erat Verbum
(Jn, 1, 1). Nesciebat Dominum, cum Paulus loqueretur,
dicens:
Factus sum omnia omnibus, ut omnes facerem salvos
(1Co, 9, 22)
. Qui enim infirmis infirmus, et parvulis fiebat
parvulus, et omnibus omnia, nimirum cum ignorantibus etiam
ignorabat. Nam ut ejusdem ignorantiae verbo uteretur,
Corinthiis loquens, ait:
Nihil judicavi me scire inter vos, nisi Christum Jesum,
et hunc crucifixum
(1Co, 2, 2)
. Nam cum sapientibus et Dominum noverat, et sermonem
ejus revelatum habebat. Unde et dicit:
Nos autem revelata facie Domini gloriam speculantes, in
eamdem imaginem transformamur, tanquam a Domini
spiritu
(2Co, 3, 18). Hinc item loquitur, dicens:
Sapientiam loquimur inter perfectos, non sapientiam hujus
mundi, neque principum hujus saeculi, sed loquimur Dei
sapientiam, quae in mysterio abscondita est
(1Co, 2, 6)
. Hinc item eum quem noverat Dominum praedicat, dicens:
Qui cum sit splendor gloriae, et figura
substantiae ejus, portansque omnia verbo virtutis suae,
purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram
majestatis in excelsis, tanto melior angelis effectus,
quanto differentius prae illis nomen
haereditavit. Cui enim dixit angelorum:
Filius meus es tu, ego hodie genui te
(He, 1, 3, He, 1, 4 et He, 1, 5)
? Nescire ergo Dominum dicitur, non ignorantia
cognitionis, sed praetextu simplicitatis. Sequitur:
Intellexit ergo Heli quia Dominus vocaret puerum
(S1, 3, 9).
Nam si non intelligeret, per sacra eloquia ei salutis consilia
nequaquam ministrasset. Intellexit namque, quia
praevidit. Quidquid enim omnipotens Deus in constructione
futurae Ecclesiae agere disposuit, hoc veteribus Patribus per sanctum
prophetiae spiritum revelavit. Nam per Amos prophetam
dicitur:
Non faciet Dominus Deus verbum, quod non revelaverit
servis suis prophetis
(Am, 3, 7). Quid enim aliud quam novorum praedicatorum
vocationem intellexerat qui dicebat:
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos
principes super omnem terram
(Ps, 44, 17)
. Sed ei quem vocandum intellexit etiam consilium
subministravit, dicens:
Vade et dormi, et si deinceps vocaverit te, dices:
Loquere, Domine, quia audit servus tuus
(S1, 3, 9).
Jam quidem de somno Samuelis satis, ut arbitror, quia internae
meditationis quietem designet ostensum est. Qui profecto
somnus ab Heli Samueli praecipitur, quia ad contemplanda interna
mysteria vacare doctor per sacrum eloquium docetur. Sed quid
est quod Samuel quoties vocatur, toties ad dormiendum remittitur, et
tamen ei adhuc nequaquam jubetur ut dicat Deo: Loquere, Domine,
quia audit servus tuus. Ibi enim dormire
jubetur, non tamen loqui; hic autem etiam cum obedienda somni etiam
licentia injungitur locutionis. Ibi etiam ad dormiendum
misso, non dicitur: Vade, sed,
Revertere; hic quoque nequaquam dicitur
Revertere, sed
Vade. Quid enim sibi vult tanta
praecipiendi varietas? Quam nimirum varietatem clarius
agnoscimus, si illud quod hoc in loco Samuelis somnus significat
attendamus. Et quia superiores somni modos ad probationem
donorum sanctae dilectionis retulimus (Supra, num. 11, 12), quid est hoc loco Samueli, id est
novo praedicatori dormire, nisi probata jam et cognita eadem dona cum
securitatis quiete possidere? Merito igitur ei prius non
dicebatur Vade, sed Revertere;
nunc autem non Revertere, sed
Vade. Qui enim adhuc examinabat
reverti jubebatur, ut mentis tranquillitate aliud donum discuteret, qui
aliud jam eadem mentis quiete cognovisset. Ei autem quia jam
cuncta examinando probaverat, Vade dicitur, quia ad
possidenda cognita secura jam intentione mittebatur. Cur ergo
prius somnus sine locutione praecipitur, nunc autem somnus cum
locutione, nisi quia non licebat dicere Loquere,
nisi ei qui vera cognitione certus existeret quia is qui loqueretur
mentis suae affectibus Deus esset? Examinanti ergo non
dicitur, quia nisi loquentem intus perfecte dijudicet, locutionem
spiritalem sibi adhuc incertam non debet cupere, et excipere quasi
certam. Dicere enim menti Deo Loquere,
est internam ejus aspirationem secure excipere. Igitur
perfecte cognoscenti hoc competit, non probanti, quia ante judicium
interni examinis, sicut divina locutio non probatur, ita quod de Deo
nobis est incognitum pro certo et cognito non excipitur.
Dictum namque est Samueli Vade et dormi, quia cum
ordo sanctorum praedicatorum dona spiritalia per sacri eloquii
probationem didicit, ejusdem sanctae scripturae eruditione cognovit, ut
in ejusdem donis eo securius per amorem requiesceret, quo eorum virtutem
apertiori ratione cognovisset. Praeceptum quoque est ei ut
vocanti Deo diceret Loquere, Domine. Quia
sacrae locutionis studio doctus est, non solum per internae visitationis
gratiam loquentem Dominum devote audire, sed silentem etiam, ut loqui
dignaretur, magnis desideriis implorare.
Abiit ergo Samuel, et dormivit in loco suo
(S1, 3, 9).
Tot habet loca praedicator sanctae Ecclesiae, quot profectus
vitae. Unde et profectus sui loca divinis laudibus
consecrans, beatus Job dicit:
Per singulos gradus meos pronuntiabo eum
(Jb, 31, 37). Non enim jam in loco examinis, sed certe
cognitionis sistitur, cum ad altiora sublevatur. Locus namque
praedicatoris rerum cognoscendarum certa cognitio est. Nam de
reprobis praedicatoribus Dominus dicit:
Tenentes legem meam, nescierunt me
(Jr, 2, 8). In loco igitur suo Samuel dormivit, cum
ordo doctorum spiritalium rerum cognitionem cum certitudine veritatis
retinuit. Sed in quem gradum proficiat ostendiditur, quia
repente subinfertur.
Venit ergo Dominus, et stetit
(S1, 3, 10).
Quia non redire, sed venire Dominus dicitur, Judaeae destitutio et
sanctae Ecclesiae visitatio designatur. Unde non solum
venire, sed stare perhibetur. Ad Judaeae visitationem se
venisse insinuat, dicens:
Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus
Israel
(Mt, 15, 24)
. Sed veniens non stetit, quia salutis suae bonum
contemnentem deseruit. Unde et Synagogae principibus minatur,
dicens:
Relinquetur vobis domus vestra deserta
(Mt, 23, 38)
. Hinc item denuntians, ait: Amen dico vobis
quia auferetur a vobis
regnum, et dabitur genti facienti fructus
ejus. Ad Samuelem itaque venit, et stetit, quia
praedicatores sanctae Ecclesiae semel assumpsit, a quibus per custodiam
suae gratiae ulterius non recedit. Nam ad Samuelem venerat,
cum novos praeferens orbi praedicatores, dicebat:
Ite in orbem universum, et praedicate Evangelium
omni creaturae; qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus
erit; qui vero non crediderit, condemnabitur
(Mc, 16, 15 et Mc, 16, 16). Sed si stare debeat qui venit Dominus,
dicat:
Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad
consummationem saeculi
(Mt, 28, 20). Venerat ergo Dominus, non ut recederet,
sed ut staret, quia novos fidei ministros elegit, quos usque in mundi
finem per sanctarum virtutum sibi patrimonium succedentes
protegit. Sed qui venit per gratiam visitans, qui stat per
electionis suae immutabilitatem perseverans, quid adjungat
audiamus.
Et vocavit, sicut vocaverat secundo, Samuel,
Samuel
(S1, 3, 10).
Secundo quippe vocavit, quia ei in ministerio praedicationis officium
duplex praebuit, ut videlice Synagogae superbiam repellendo contereret,
et humilitatem gentilitatis ad finem vocando sublevaret. Vel
certe secundo vocatur, quia in destructionem veteris hominis atque in
novi aedificationem excitatur. Vocatus est ergo semel cum per
spiritum instruebatur qualiter peccata et vitia in peccatorum cordibus
delere potuisset; secundo vocatus, cum interni magisterii eum Deus
documento instruxit, ut, destructa in mente conversorum impietatis
aedificatione, novam sanctarum virtutum fabricam erigere
deberet. Quod profecto magisterium, quia ordo sanctorum
praedicatorum et libenter didicit, atque ad obediendum devote se
obtulit, subditur:
Ait ergo Samuel: Loquere, Domine, quia audit servus
tuus
(S1, 3, 10).
Audire loquentem Deum praecepta ejus operibus adimplere est.
Quod contra in Evangelio reprobis per semetipsam Veritas dicit:
Qui ex Deo est verba Dei audit; propterea vos non
auditis, quia ex Deo non estis
(Jn, 8, 47)
. Sed audienti quod insinuare appetit subdit; namque
sequitur:
Et ait Dominus ad Samuelem: Ecce facio verbum in Israel,
quod quicunque audierit tinnient ambae aures ejus
(S1, 3, 11). Et idem verbum aperiens, ait:
Praedixi enim ei quod judicaturus essem domum ejus
usque in aeternum propter iniquitatem, eo quod noverat
indigne agere filios suos, et non corripuit
eos. Idcirco juravi domui Heli quod non
expietur iniquitas domus ejus victimis et muneribus in
aeternum
(S1, 3, 13 et S1, 3, 14).
Quid enim his verbis aliud quam toties jam explicata Judaeorum repulsio
designatur? Domus namque praedicatoris est multitudo populi
subjecti, quam velut possidendo inhabitat, dum per suae sollicitudinis
curam servat. Domus ergo Heli, id est sacerdotii veteris,
Judaea fuit, quam dum per conversationem reprobam coluit, pravitatis
suae maculis immundam fecit. Qui profecto filios suos indigne
agere conspexit, quia summum sacerdotium minoris ordinis sacerdotes in
Redemptorem saevientes vidit, et eos non corripuit, nec ab effusione
tanti sanguinis ulla eos auctoritate revocavit. Idcirco ei
divina comminatione promittitur quod domus ejus in aeternum
judicetur. Judicare etenim Dei damnare est. In
aeternum ergo judicatur, quia perire aeterna poena
decernitur. Et quia hoc aeterna Dei animadversione fit,
jurejurando se affirmasse perhibuit quod iniquitas domus Heli in
aeternum precibus et muneribus non expietur. Quod profecto
aperta veritate impleri conspicimus, quia Judaicus populus in suae
perfidiae obstinatione perseverat. Quid enim est praesens
duritia, et caecitas quondam tam electi populi, nisi jusjurandum divinae
animadversionis? Nam digno supplicio se sub aeterna morte
cohibuit, qui ad mortem temporis aeternam vitam cogere non
expavit. Sed hoc quod jurejurando asserit praedixisse se
dicit, quia nimirum sanctae Ecclesiae doctoribus subsequentibus de
Judaeae repulsione illud innotuit, quod eorum praedecessoribus ante
manifestavit, quia hoc per Samuelem ad Heli nunc dicitur, quod ei per
virum Dei superius dicebatur. Sequitur:
Dormivit Samuel usque mane
(S1, 3, 15).
Quid est quod per sacrum eloquium Samuelis somnus tam attente
describitur? Et quia jam quater repetisse somnum dicitur,
multum desipit qui a Dei Spiritu hoc non spiritualiter dictum
credit. Nam etsi dormisse toties recte intelligitur pro
veritate historiae, ad hoc scribitur, ut in veritate litterae
intellectus proferantur allegoriae. Quid ergo designat
Samuelis haec quinta dormitio? Sed quia primum somnum
retulimus ad exquisitionem veritatis, secundum ad probationem veri
operis, tertium ad explorationem veri gaudii, quartum ad perfruitionem
inventae et probatae cognitaeque perfectionis, quinta somni species
refertur ad studium disponendae locutionis. Samuel igitur
quinta repetitione dormivit, quia ordo praedicatorum, etsi per cordis
consilium veritatem didicit, per voluntatem mentis bona elegit, per
affectionem virtutis verum gaudium recepit, per certitudinem inventae et
cognitae beatitudinis in virtutum sublimium securitate requievit, hoc
tamen quod in semetipso cognovit sine magni dispensatione consilii
subditis praedicare non potuit. Plerumque etenim doctor et
quae praedicet apud semetipsum habet, sed tamen ea quae habet prout
debet praedicare ea non potest, quia si ea quae dicat jam Domino
revelante didicit, modum quo ad populum sunt proferenda non
novit. Dormivit ergo Samuel iterum, quia ordo praedicatorum
apud se magna quietis intentione disposuit ne praedicando verbi Dei
semen inutiliter spargeret, quod utili contemplatione
collegisset. Nam dum praedicator considerare compellitur quid
et quantum, sive quando, loquitur, quae dicat simul omnibus, qualiter
moneat aliquos seorsum, quia magna sanctae meditationis quiete utitur,
apte nimis in typo novi praedicatoris Samuel iterum dormire
perhibetur. Dormire quippe ei tunc est dicendi modum
tranquilla mente disponere. Et evigilare ei est a quiete
meditationis ad loquendum exire. Et quia rationabiliter non
evigilat antequam dicenda disponat, sequitur: Usque
mane. Mane enim perfecta pronuntiandi verbi
cognitio in mente doctoris est. Unde et praecipites doctores
Propheta arguit, dicens:
Vanum est vobis ante lucem surgere
(Ps, 126, 2)
. Ante lucem quippe surgunt qui usque mane non
dormiunt, sed in vanum evigilant, quia inutiliter verbum proferunt, quod
qualiter proferri debeat meditatione nulla didicere. Unde et
consilium eis ostendit, dicens: Surgite postquam
sederitis, ut videlicet per quietem meditando verbum
colligant, quod per laborem locutionis non in vanum, sed in audientium
lucrum spargant. Sequitur:
Et timuit indicare visionem Heli
(S1, 3, 15).
Quidnam est quod timebat, nisi quia hoc dormiendo didicerat?
Nam qui meditando verbum ordinat, ratione statuit quando etiam verbum
dicat. Visionem quippe Samuel vidit, et Heli indicare timuit,
quia doctorum ordo sanctae Ecclesiae, et Judaeae repulsionem debitam
conspexit, atque ei eam objicere ante repulsionis suae tempora
formidavit. Unde et ad poenitentiae remedium eam potius
cohortatur, dicens:
Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque
vestrum
(Ac, 2, 38)
. Quare et subditur:
Aperuit ostia domus Domini
(S1, 3, 15).
Quaenam est alia domus Domini quam sancta Ecclesia? Et quae
sunt hujus domus ostia, nisi spirituales virtutes? Ostia
namque domus Domini Samuel aperuit quando concurrentibus ad unitatem
verae fidei praedicatorum ordo virtutum spiritalium dona
patefecit. Velut enim clausa erant domus ostia cum sanctae
Ecclesiae virtutes ignorabantur. Bene autem, cum visionem
Heli indicare Samuel timuit, domus Domini ostia aperuisse memoratur,
quia prius quam apertam Judaeae repulsionem praedicatorum ordo
indicaret, dum ad poenitentiam monuit, electis ad fidem currentibus
virtutum spiritalium occulta reseravit. Nam qui misericordiae
tempore dicere visa timuit, tempore exquirendae justitiae visionem
justitiae indicavit, dicens:
Quia indignos vos fecistis aeternae vitae, ecce
convertimur ad gentes
(Ac, 13, 46) [mauvais référencement: Ac, 13, 45]
. . Ex qua profecto ratione
quaestio oritur, quia videlicet visionem Samuelis prece magis et
imprecatione Heli indicatam fuisse perhibetur. Nam subditur:
Venit ergo Heli ad Samuelem, et dixit:
Samuel, fili mi. Qui respondit: Praesto
sum. Et interrogavit eum: Quis est sermo quem
locutus est Dominus ad te? oro, ne celaveris
mihi. Haec faciat tibi Deus, et haec addat,
si absconderis a me sermonem ex omnibus quae dicta sunt
tibi. Indicavit igitur ei Samuel universos
sermones, et non abscondit ab eo
(S1, 3, 16, S1, 3, 17 et S1, 3, 18).
Quomodo enim ab exsecutore divinae sententiae visionem suae repulsionis
didicit, qui hoc non tam a comminante quam ab eo qui magis precibus
cogebatur audivit? Sed qui istud quaerunt primo intelligant
quia non ad litteram, sed ad spiritalem et typicam significationem ista
discutimus. Hoc enim loco venire Heli, neque ad motum
corporis Judaici sacerdotii refertur, neque ad affectum mentis, sed
tamen venire ei fuit hoc ipsum quod rationalis Dei creatura est
praedicatoribus apparere. Venit itaque cum in humana natura
visus est, doctorumque corda sibi ad miserandum movit. Venire
ergo Heli non est in veteri populo accessus mentis, aut corporis, sed
ostensio humanae conditionis. Vel fortasse venire ei fuit ex
eo quod ex omnibus populis ad Dei cultum electus fuit. Eum
quoque filium appellavit qui ab illo respicitur qui in electis Patribus
institutor sanctae Ecclesiae fuisse memoratur. Vocat ergo
filium non affectu appellationis, sed ostensione amissae
dignitatis. Et quia in caligine caecitatis aspicitur,
indicari sibi visionem postulasse perhibetur. Obsecrare
etenim ei est respectu communis naturae praedicatorum mentes ad
misericordiam provocare. Qui etiam imprecationem precibus
addidit, quia ordo praedicantium, dum in tanta miseria positum Judaeorum
sacerdotium attenderet, irasci sibi omnipotentem Dominum timuit, si non
ei verbo subveniret. Unde et apte subjungitur:
Indicavit ei Samuel universos sermones, et non
abscondit ab eo. Omnia quippe ei visa
indicavit, ut, audito quod meruit, magnitudo formidinis ad
sollicitudinem eum converteret impetrandae divinae
miserationis. Universos ei Domini sermones indicavit, ut dum
in vetustate sua se projectum cognosceret, per poenitentiae lacrymas ad
verae fidei renovationem festinaret. Qui profecto respondit,
dicens:
Dominus est, quod bonum est in oculis suis faciat
(S1, 3, 18).
Quibus nimirum verbis quid aliud quam Judaici populi perfidia clarius
agnoscitur? Nam qui omnipotentem Deum Dominum vocat, adhuc ei
servire se existimat. Cum igitur Judaico populo repulsio sua
a sanctae Ecclesiae doctoribus insinuatur, dicit: Dominus est,
quod bonum est in oculis suis faciat. Quia
dum Deo se placere per veterem institutionem credit, sanctae Ecclesiae
nequaquam minas expavescit. Quasi enim apertiori voce Judaica
perfidia asserat, et comminantibus sibi sanctae Ecclesiae
praedicatoribus dicat; Eo nobis minis vestris terrorem nullum incutitis,
quo circa fidem ei nos ministrare credimus a cujus gratia nos decidisse
praedicatis. Cum ergo adjungit: Faciat quod bonum
est in oculis suis, sanctae Ecclesiae doctores
subsannat potius quam se divinae sententiae offerat. Quasi
alia intentione loquatur, et dicat: Eo nobis tale aliquid non facit, quo
noster est Dominus ille quem nobis ad vindictam proponitis.
Sequitur:
Crevit autem Samuel, et Dominus erat cum eo
(S1, 3, 19).
Quid est quod postquam Heli visionem exposuit, crevisse Samuel dicitur,
nisi quia doctorum nostrorum ordo, postquam verbo Synagogae filios
repulit, majoris reverentiae gloriam apud gentilitatem
invenit? Crevit ergo, quia qui per verbi ministerium se prius
in una gente cohibuit, postmodum sanctitatis atque doctrinae famam in
universo mundo dilatavit. Unde et per Psalmistam dicitur:
In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis
terrae verba eorum
(Ps, 18, 5). Hinc iterum sanctae Ecclesiae loquens,
ait:
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos
principes super omnem terram
(Ps, 44, 17). Crevit itaque cum in universo mundo
radiavit. Cum quo etiam Dominus esse perhibetur, quia omne
quod de fama sanctitatis redoluit, omne quod clarum per verbum luxit, de
praesentia Redemptoris accepit, quem secum habuit. Nam etsi
verbo Paulus non solum infirma et terrena, sed etiam summa et coelestia
penetrat, ex eo hanc dicendi virtutem obtinet, quem secum esse affirmat,
dicens:
An experimentum ejus quaeritis qui in me habitat
Christus
(2Co, 13, 3)? Qui enim in se loquebatur secum
erat. Redolet omni mundo per vitam, sed ex eo vitae odorem
trahit quem ostendit: dicens:
Christi bonus odor sumus in omni loco
(2Co, 2, 15)
. Omnia esse de praesentia Redemptoris Joannes
insinuat, quia dicit:
De plenitudine ejus omnes accepimus
(Jn, 1, 16). Samuel ergo cum crevisse dicitur, cum eo
Dominus esse memoratur, quia doctorum ordo cum magnae sanctitatis atque
doctrinae gratia omni mundo resplenduit, ex eo tam magnus apparere
potuit qui eum in mundo positum non reliquit. Sequitur:
Et cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee quod
fidelis Samuel propheta esset Domini
(S1, 3, 20).
Quibus profecto terrae nominibus Judaeae universitas
designatur. Quid ergo in universa Judaea nisi omnis
designatur Ecclesia? Universitas itaque Israel quia Samuel
propheta est Domini recognoscit, quia profecto omnis qui fidelis est
credit quod sanctorum praedicatorum ordo vera de futuris
dicit. Prophetae namque officium est, et futura praedicere,
et occulta revelare. Praedicatores autem sanctae Ecclesiae
dum latentia quaeque vitia in mente deprehendunt, dum spiritalium
virtutum secreta aperiunt, dum sanctarum Scripturarum latentes
intellectus ad communem notitiam proferunt, dum futura coelestis patriae
gaudia electis fidelibus repromittunt, prophetae ministerio
utuntur. Ab universo igitur Israele propheta Domini fidelis
Samuel esse cognoscitur, quia omnipotentem Dominum fide videre non
potest, qui sanctae Ecclesiae doctoribus fidem non adhibet.
Et quia eadem divinae cognitionis gloria in sancta Ecclesia remansit,
quae se doctoribus primis aperuit, subditur:
Et addidit Dominus ut appareret in Silo
(S1, 3, 21).
Silo quippe missus interpretatur. Et quia usque in mundi
finem in praedicationis ministerium mittit, in Silo Dominus apparet,
quia se eis clarius ostendit per quos lucis suae gloriam aliis
aperit. Bene autem dicitur Addidit ut
appareret, quia incessanter eliguntur quibus claritas
divinae lucis infunditur. Unde et causam cur auditam visionem
asserat subdit, dicens:
Quoniam revelatus fuerat Dominus Samueli
(S1, 3, 21).
Idcirco enim ut appareat addit, quoniam qui revelatus fuerat Dominus se
iterum atque iterum revelat, et suae ostensionis donum a sancta Ecclesia
nequaquam subtrahit, quam ei exhibere ex ejus exordio non
cessavit. Sed qui Samueli revelatus asseritur, quoties
apparere addiderit non refertur, quia nimirum usque in mundi finem
sancta Ecclesia ducitur, cui praedicatores praesunt, qui ex eo in
infimis alta aeternitatis gaudia praedicent, quo summa quae praedicant
in alta Dei manifestatione vident. Quam profecto apparitionem
juxta verbum Domini factam perhibetur. Quid est autem verbum
Domini, nisi promissio Redemptoris? Addidit ergo ut appareret
juxta verbum Domini, quia promissionis suae veritatem exhiberet non
desinit. Verbum namque Domini in additione apparitionis est:
Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad
consummationem saeculi
(Mt, 28, 20)
. Sequitur:
Et venit sermo Samuelis in universo Israeli
(S1, 3, 21).
Sermo etenim venire cognoscitur, cum praedicatorum nostrorum promissio
adimpletur. Promissio enim verbi est gaudium sine fine
mansurum. Universo igitur Israeli sermo Samuelis venit, quia
omnis multitudo sanctae Ecclesiae ad gaudium aeternae beatitudinis
pervenit, et quod nunc in fide sermonis a sanctis ejus praedicatoribus
repromittitur, per rei veritatem eidem in regnis coelestibus
exhibetur. Verbum namque doctorum in repromissione fidelium
est:
Omnis qui credit in ipsum non perit, sed habebit vitam
aeternam
(Jn, 3, 15). Vel certe sermo doctorum in repromissione
munerum est:
Quae oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor
hominis ascendit, quae preparavit Deus diligentibus
se
(1Co, 2, 9 et Es, 64, 4)
. Sermo itaque Samuelis in universo Israeli venit, quia
quisquis sanctis praedicatoribus et vitae praesentis religiosam
conversationem suadentibus et aeterna gaudia justis promittentibus
credit, ad ea quae pie vivendo exspectavit gaudia aeterna carne moriendo
transivit. Unde et is in cujus fide promiserat affirmat,
dicens:
Amen dico vobis, coelum et terra transibunt, verba autem
mea non transibunt
(Mc, 13, 30 et Mc, 13, 31) [mauvais référencement: Mc, 13, 31]. Vel certe sermo Samuelis in universo
Israeli jam venit, quia per effectum divinae animadversionis generalis
impleta cognoscitur repulsio Judaeorum. Unde et ordinem quo
idem sermo in universo Israeli venerit latius exponens, ait:
Egressus namque est Israel obviam Philisthiim in
praelium, et castrametatus est juxta Lapidem
Adjutorii. Porro Philisthiim venerunt in
Aphec, et instruxerunt aciem contra Israel.
Inito autem certamine, terga vertit Israel, et caesa
sunt in illo certamine passim per agros quatuor millia
virorum. Et reversus est Israel in
castra
(S1, 4, 1, S1, 4, 2 et S1, 4, 3).
Esse spiritalia praelia beatus Apostolus ostendit, dum sanctae
Ecclesiae castra ad victoriam cohortatur, dicens:
Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem,
sed adversus principes et potestates, et contra spiritales
nequitias in coelestibus
(Ep, 6, 12). De quibus profecto praeliis etiam
consequendae victoriae consilium praebens, ait:
Et scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi
ignea exstinguere, et galeam salutis assumite, et gladium
spiritus, quod est verbum Dei
(Ep, 16, 17)
. Hinc Petrus exhortans dicit:
Solliciti estote, et vigilate in orationibus, quia
adversarius vester diabolus circuit, quaerens quem devoret;
cui resistite fortes in fide
(1P, 4, 7 et 1P, 5, 8). Dum ergo Israelitis praelia per litteram
referuntur, interna et spiritalia designantur. Philisthiim
namque cadentes poculo interpretantur; quo nimirum nomine reprobi angeli
exprimuntur, quia per abundantiorem potum superbiae statum perdiderunt
aeternae vitae. Eis quippe velut poculo cadere fuit potum
superbiae sine omni mora retractionis assumere. Nam quod
potatur facile sumitur. De quorum profecto cadentium principe
velut de potante Dominus dicit:
Quia in veritate non stetit
(Jn, 8, 44). Velut enim potu corruit, qui, superbiae
suae velocitate ebrius, in ea qua fuerat conditus veritate nec ad
momentum stetit.
Sed valde quaerendum est quomodo Israel secundum carnem egredi in
praelium contra istos cadentes poculo intelligatur. Nemo enim
pugnat cum eo qui sibi subjicitur. Judaicus ergo populus, qui
malignis spiritibus per infidelitatem subjectus, contra eos in praelium
quomodo egredi dicitur? Pugnare tamen asseritur non veritate
fortitudinis, sed fallacia aestimationis. Veritate quippe
fortitudinis a malignis spiritibus victus est, sed tamen dum Patrum
veterum traditiones servat, cum malignis spiritibus se certamen habere
existimat. Unde et sub captivitatis suae vinculis tanto
strictius ligatur, quanto ipsa libertatis quam non habet fiducia ab
eorum sibi calliditate suggeritur. Versuti namque adversarii
occultis suggestionibus ei falsae libertatis fortitudinem praedicant, ut
eam qua premitur caliginem non attendat, et eo securius jam eum deceptum
possideant quo ab eis quibus tenetur infidelitatis vinculis solvi in
Redemptorem nostrum credendo non curat. Et notandum quia de
repulso populo dicitur: Egressus est
Israel. Tunc recte exiit cum sacrae fidei
monumenta dereliquit. Unde et de iis qui a Scripturae sanctae
mysteriis errando deviaverant, Joannes dicit:
Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis
(1Jn, 2, 19). Exire igitur Israeli secundum carnem est
rectae fidei terminos errando praeterire. Sed quia alium
Christum exspectare non desinunt, juxta Adjutorii Lapidem castra
ponunt. Merito igitur terga vertisse Israel dicitur, quia et
egressus fuisse perhibetur. Nam si intus maneret, vinci
nequaquam potuisset, quia si se intra munitiones servaret fidei, armatos
spiritus debellaret erroris. Et quia fraude superatur,
Philisthiim in Aphec aciem instruxisse perhibentur. Malignis
namque spiritibus aciem instruere est incautis Judaeorum cordibus
argumenta deceptionis ordinare. Sed inito certamine, terga
vertit Israel, quia dum mori metuit, malignis spiritibus non
resistit. Ideo quippe pugnae profugi terga hostibus vertunt,
ne resistentes moriantur. Quia vero, si in Redemptorem Judaei
credant, mori trepidant, idcirco non resistunt, ut vivant, quia in
Redemptorem non credunt, ut in veteri circumcisione
salventur. Resisterent quippe malignis spiritibus, si arma
suae fortitudinis in Redemptoris nostri fide tenuissent. Sed
ideo ne moriantur fugiunt, et ideo quia fugiunt moriuntur.
Hostis namque insequens eo facilius fugientem interficit, quo is qui
fugiendo percutitur imminentis victoris sui gladio non
resistit. Unde et in eodem certamine quatuor Judaeorum millia
caesa memorantur. Quae enim sunt haec quatuor millia, nisi
qui recipere quatuor Evangeliorum veritatem noluerunt? Quare
et in agris mori perhibentur, quia in errorum suorum latitudine
immorantur. Et quia erroris sui latibula adhuc nequaquam
derelinquunt, Israel in castra reversus asseritur. Nam, ut
jam dixi, cum malignis spiritibus adhuc habere certamen se aestimat cum
eorum voluntati potius obediat quam repugnet.
Quia vero etiam in bona significatione poculum accipitur, cadentes
poculo intelligi sanctae Ecclesiae praedicatores possunt. De
quo nimirum poculo Propheta gloriatur, dicens:
Impinguasti in oleo caput meum, et poculum meum
inebrians, quam praeclarum est
(Ps, 22, 5)
! Poculum namque inebrians, abundans est gratia
Spiritus sancti, quae apte poculum dicitur, quia ejus plenitudine
electorum corda in momento inebriantur. Unde et de primis
sanctae Ecclesiae pastoribus dicitur:
Factus est repente de coelo sonus, tanquam advenientis
spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant
sedentes
(Ac, 2, 2). Quo nimirum poculo praedicatores cadunt,
quia dum sancti Spiritus gratiam abundanter excipiunt, statum vitae
carnalis ex toto derelinquunt. Quotidie namque per hoc
poculum velut nimiae potantes cadunt, quia etsi eos aliquando carnales
motus ad perpetrandas culpas erigunt, virtute tamen potati spiritus in
statu peccati non inveniuntur. Cum quibus profecto quia
Judaicus populus certamen habet fidei contra Philisthaeos istos,
carnalis Israel quotidie egreditur ad campum belli.
Possunt autem Philisthinorum appellatione idcirco sanctae Ecclesiae
praedicatores intelligi, quia de errore gentilium ad gratiam fidei per
Dei misericordiam sunt perducti. Cum quibus nimirum Israel
praelians terga vertit, quia loquenti per ora praedicatorum spiritui non
resistit. In praelium namque Israel contra Philisthiim
exierat cum praedicanti Stephano Judaei obsisterent, et de fidei nostrae
ratione disputarent. Sed praelians terga vertit, quia
resistere disputando non potuit. Nam de terga vertentibus in
apostolorum Actibus dicitur:
Non poterant resistere sapientiae et spiritui qui
loquebatur
(Ac, 6, 10)
. Caedi autem Israelitis est ab infidelitatis vita
separari. Bene quoque in agris mori perhibentur; agri enim
certaminis sunt sacri eloquii virentes intellectus. In agris
igitur caesa pugnatorum Israelitarum millia assignantur, quia qui
sanctorum praedicatorum ministerio de Judaea conversi sunt in
Redemptorem humani generis per sanctarum Scripturarum documenta
crediderunt. Quatuor vero millia caesorum fuisse memorantur,
quia eamdem sacri eloquii auctoritatem de lege, prophetis, psalmis,
atque de Evangelio voverunt. Sed et caecis aliis, alii in
castra revertuntur, quia de Judaea nonnulli praedicatorum ministerio ad
cognitionem Redemptoris perducti sunt, sed ejusdem gentis plenitudo
sanctae Ecclesiae assertionibus tanto audacius adversatur, quanto, in
infidelitatis suae tenebris profundius ejecta, ad veritatis lumen non
ducitur. In castra quippe ei reverti est adversari non
desistere. Et quia eos qui crediderant velut stultos, et
nulla sufficienti ratione superatos arguunt, sequitur:
Dixeruntque majores natu Israel: Quare percussit nos
hodie Dominus coram Philisthiim
(S1, 4, 3)?
Quare enim hoc loco non est inquisitionis
interrogatio, sed querela admirationis. Sub admiratione ergo
de percussione interrogant, quia ad eam rationem qua religionis suae
homines fidem Redemptoris excepisse conspexerant pertingere non
valebant. Et notandum quia qui admiranter interrogant,
majores natu de Israel fuisse memorantur, quia profecto superbi quique,
in sua sapientia gloriantes, ad divinorum mysteriorum cognitionem
pertingere nequaquam potuerunt. Unde et in Evangelio Dominus
ad Patrem loquitur, dicens:
Confiteor tibi, Pater, rex coeli et terrae, quia
abscondisti haec a prudentibus et sapientibus, et revelasti
ea parvulis
(Mt, 11, 25). Qui profecto se percussos fuisse
conqueruntur, quia dum per eos qui crediderunt veterem legis
consuetudinem solvi conspicerent, quaedam percussionis vulvera
incomprehensibili judicio Dei inflicta sibi arbitrati sunt, quae communi
dolore declamarent. Sed qui cecidisse alios conqueruntur, quo
se consilio ad resistendum praeparent, subdunt:
Afferamus ad nos de Silo arcam foederis Domini, et veniat
in medio nostri, et salvet nos de manu inimicorum
nostrorum
(S1, 4, 3). Et de affectu ejusdem consilii protinus
subinfertur:
Misit ergo populus in Silo, et tulit inde arcam foederis
Domini exercituum sedentis super cherubim
(S1, 4, 4).
Hoc est certe consilium, hoc opus Israelis contra certamen cadentium
poculo, sed profecto consilium, et opus inauditum, quia non est Israelis
secundum spiritum, sed Israelis secundum carnem, videlicet non Deum
videre videntis, sed Deum quem despicit se videre
arbitrantis. Quid est enim ad Silo mittere, nisi ad legem
Moysi recurrere, cui a Domino dicitur:
Veni, mittam te ad Pharaonem
(Ex, 3, 10)? Quid est afferre arcam Domini, nisi veteris
legis sacramenta ad reprobandam novae fidei veritatem recolendo
adducere? Et quia eamdem legis scientiam suorum neminem
ignorare patiuntur, in medium eorum arca adduci praecipitur.
Quid est item quod dicunt: Et salvet nos de manu inimicorum
nostrorum, nisi quia dum pertinaciter defendunt
vetera, repellunt nova, et hoc habent in fiducia salutis, si ad verae
fidei rationem bonorum praedicatorum studio trahi non
possunt? Quia igitur veritatem divinae cognitionis per
veterem legem habere se jactant, eamdem arcam, quam ad salvationem suam
deferri praecipiunt, Domini exercituum esse confirmant. Et
quia incomparabili scientia ejus dem legis se pollere arbitrantur, dum
arca deferri dicitur, Domini exercituum sedentis super cherubim esse
perhibetur.
Cumque arca venisset, omnis Israel grandi clamore
vociferatus est
(S1, 4, 5).
Quia profecto de eo quod carnaliter scientiam legis accipiunt, in
sanctae Ecclesiae exprobratione garriunt, sine ostensione
rationis. Qui enim clamasse, et nihil dicuntur dixisse, hoc
profecto exprimunt quod agunt, quia dum loqui spiritualia carnaliter
satagunt, clamorem quidem in garrulitate habent, sed rationem veritatis
non habent. Voce quidem multa dicunt, sed, sine ratione
loquentes, sanctae Ecclesiae electis in nullo obsunt, et, in semetipsa
Synagoga loquens, inani devotione concutitur, quia ejus verbis sancta
Ecclesia non movetur. Unde apte nimis terra tantum sonuisse
relata est. Terra quippe Judaea nunc dicitur, non quia Deo
fructificet, sed propter carnalitatem, quia nimirum, dum Redemptoris
fidem recipere noluit, coelestem conversationem penitus
amisit. Sed dum vociferatione sua concutitur, ea
existimatione qua semetipsam considerat esse se terribilem sanctae
Ecclesiae praedicatoribus exsultat.
Et audierunt Philisthiim vocem clamoris, dixeruntque:
Quaenam est haec vociferatio in castris Hebraeorum
(S1, 4, 6)?
Terrae quippe sonitum et castrorum vociferationem Philisthiim audiunt,
quia ii qui in sancta Ecclesia poculo sancti Spiritus refecti sunt
Judaeae quidem et garrulitatem et vanam perfidiae devotionem
cognoscunt. Et quia eorum aestimationem in contemptu
derisionis habent, subditur:
Et cognoverunt quod arca Domini venisset in
castra, timueruntuqe Philisthiim dicentes: Venit Deus in
castra, et ingemuerunt
(S1, 4, 6 et S1, 4, 7). Arca in castra Hebraeorum venisse, et
cadentes poculo timuisse, atque ingemuisse per ironiam dicitur, quia ad
conflictum sanctae Ecclesiae sacramenta legis veteris a Synagogae
carnalibus defensoribus carnaliter exponuntur. De eo namque
disputant, quod si secundum Dei spiritum saperent, hostibus suis, si
quos haberent, in veritate terribiles esse potuissent. Dum
ergo pertimuisse et ingemuisse cadentes poculo dicuntur, non passiones
mentium in sanctis praedicatoribus Scriptura ostendit, sed
subsannationem Judaicae disputationis; quae tanto contemptibilior, et
risu dignior noscitur, quanto ad spiritalem conversationem Judaicus
populus legem a Domino spiritalem accepit, et hoc quod spiritu donante
acceperat, in spiritu non attendit. Quare et ejusdem Judaicae
derisionis verba addentes dicunt:
Vae nobis, non fuit tanta exsultatio heri, et nudius
tertius
(S1, 4, 8). Et quia abundantius deridendi sunt,
subdentes dicunt:
Quis nos liberabit de manu deorum istorum
sublimium
(S1, 4, 8)?
Et notandum quia deorum appellatione deridentur qui, a fide veterum
Patrum recedentes, se in veritate fidei existere, atque in filiorum Dei
numero confidunt. In se quidem illa divinae laudationis
praeconia prolata asserunt, quae per Prophetam Dominus pronuntiat,
dicens:
Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes
(Ps, 81, 6). Si itaque mendaci existimatione omnes
Israelitae secundum carnem nuncupative dii sunt, sublimes dii ejusdem
Judaicae existimationis mendacio sunt sapientes Judaeorum. Et
quia periti Synagogae ad sanctae Ecclesiae conflictum veniunt, ipsi
sanctorum praedicatorum voce deridentur, qui de ea quam non habent
doctrinae virtute gloriantur. Et quia de antiqua Patrum
veterum conversatione superbiunt, verba subsannationum
supponuntur.
Hi sunt dii qui percusserunt Aegyptum omni plaga in
deserto
(S1, 4, 8).
Ipsi namque essent, si nobilitatem quam trahunt ex carnis origine
rectae fidei virtutibus illustrarent. Nunc autem quia per
carnis propaginem eorum sunt filii quorum virtutes non habent, de amissa
earumdem virtutum successione per contraria verba deridentur:
Hi sunt, inquiunt,
dii. Quasi aperta derisione Judaeorum
sapientes doctorum nostrorum ordo reprobet, dicens: Carne quidem
magnorum virorum se filios esse gloriantur, sed eorum de quorum
generatione superbiunt nobilitatem fidei non consequuntur.
Ipsi ergo sunt dii subsecutione generis, sed quia ipsi non sunt
imitatione virtutis, cum ipsi esse dicuntur qui virtute claruerunt,
deridentur potius quam laudantur. Et quia eorum assertiones
sanctae Ecclesiae doctores pro nihilo ducunt, sequitur:
Confortamini, et estote viri, Philisthiim, ne serviatis
Hebraeis, sicut ipsi servierunt vobis
(S1, 4, 9).
Contra Judaeorum quippe vanas assertiones sanctae Ecclesiae doctores eo
nihil fortius noviter praeparant, quo quidquid a Judaeis de Redemptoris
contemptu falso asseritur pro nullo pensant. Contra eorum
quippe congressionem confortarentur, et quasi virili fortitudine
decertarent, si velut a sapientioribus et rationabiliter disputantibus
assertionis suae munimenta infringi timuissent. Quasi enim
dicat: Contra eorum objectiones eo robusta et acuta aliqua nobis
exquirenda non sunt, quo ipsi nequaquam subtilia et timenda, sed debilia
et contemnenda objiciunt. Sed, ut dixi, praedicatores sanctae
Ecclesiae etsi contra Judaeorum vaniloquia noviter nulla praeparant,
plana tamen et humili verae fidei nostrae ratione quocunque modo
defensorum Synagogae impetum debellant. Unde et subdit:
Pugnavit ergo Philisthiim, et aversus est
Israel, unusquisque in tabernaculum suum, et facta est
plaga magna nimis, et arca Dei capta est. Duo
quoque filii Heli mortui sunt, Ophni et
Phinees
(S1, 4, 10 et S1, 4, 11).
Philisthiim, id est poculo cadentes pugnant, cum doctores sanctae Ecclesiae cum catholicae fidei vexillo Judaeis impugnantibus obviant. Israel autem avertitur, quia in omni disputatione Judaeorum versutia superatur. Averti enim ei est ex pari virtute adversari non posse. Qui autem praeliando avertitur, in praelio quidem est, sed fugiens, etsi virtute deficiens, nocendi tamen desiderium non amittens. Sic namque est omnis repulsus Israel. Fugit quippe, quia doctoribus sanctae Ecclesiae respondere non sufficit; sed fugiens vellet resistere, quia victus et confusus cuperet sibi suppetere unde veritati, qua vincitur, refragari potuisset. Bene itaque cum aversus Israel dicitur; caute subjunctum est: Unusquisque in tabernaculum suum. Tabernaculum quippe uniuscujusque Israelitae est cor perfidiae conclusione circumseptum. Quia igitur, victi a sanctae Ecclesiae praedicatoribus, erroris sui latibula repetunt, singuli fugientes de praelio in suum tabernaculum revertuntur. Et quia hoc totum de adimpletione verbi Samuelis, videlicet de Ecclesiae primitivae comminatione, dicitur, plaga magna nimis facta fuisse perhibetur, quae profecto plaga, pro lectoris arbitrio, et secundum spiritalem percussionem, et secundum materialem accipi convenienter potest.
Nam de spiritali eorum plaga ad discipulos in praedicatione destinatos
Dominus dicit:
Quicunque non receperint vos exeuntes foras de domo,
vel civitate, excutite pulverem de pedibus
vestris. Amen dico vobis: tolerabilius erit
terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam
illi civitati
(Mt, 10, 14 et Mt, 10, 15) [mauvais référencement: Mt, 10, 14]
. Hinc iterum dicit:
Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui
vero non crediderit, condemnabitur
(Mc, 16, 16). Secundum materialem quoque percussionem
plagam magnam insinuat, cum ad Jerusalem loquitur, dicens:
Venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui
vallo, et coangustabunt te undique et filios tuos, et ad
terram prosternent te, et non relinquetur in te lapis super
lapidem
(Lc, 19, 43 et Lc, 19, 44). Hinc compatientibus sibi atque lugentibus
mulieribus, ad passionis suae dignationem proficiscens, loquitur,
dicens:
Filiae Jerusalem, nolite flere super me, sed super vos
ipsas flete, et super filios vestros, quoniam ecce
venient in te dies in quibus dicent: Beatae steriles, et
ventres qui non genuerunt, et ubera quae non
lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus:
Cadite super nos; et collibus: Operite nos.
Quia si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid
fiet
(Lc, 23, 28, Lc, 23, 29, Lc, 23, 30 et Lc, 23, 31)
? Quibus profecto verbis ea quae Judaeorum populo a
Romanis principibus Vespasiano et Tito illata est et mors et captivitas
designatur. Tunc quippe plaga magna facta fuit, quando cum
internecione populi Judaeorum civitas et capta exstitit et eversa,
quando pro ultione divini sanguinis, et hostili gladio populus corruit,
et qui evadere ferrum potuit poenam sustinuit aeternae
captivitatis. Quae profecto plagae immensitas averso jam
Israeli perhibetur, quia Judaicus populus ante fuit a sanctae Ecclesiae
doctoribus et victus et reprobatus quam a Romano exercitu expugnatus,
peremptus et in captivitatem ductus. Nam inde expugnari,
occidi et in captivitatem duci temporaliter potuit, quia aeternae
libertatis securitatem oblatam sibi a sanctae Ecclesiae doctoribus non
recepit. Sed et eadem plaga in Israelem veterem alta divinae
bonitatis dispensatione decernitur, ut arca Dei a gentilibus caperetur,
et divinorum sacramentorum intellectus sanctae Ecclesiae fideles tanto
securius sub spiritali explanatione perciperent, quanto in Judaea nihil
remanere cernerent, quod carnaliter exhiberet. Volente namque
Deo, civitatem, templum, arcam foederis vetus populus perdidit, ut nova
plebs sanctae Ecclesiae eo plenius veri et novi sacrificii mysterium
recognoscat, quo apud Judaeos, novis apparentibus, vetera penitus
defecisse considerat. Arca itaque Dei a Philisthaeis capta
asseritur, quia, destructo more veteris Scripturae, sacramenta a
gentilibus secundum veritatem spiritus fideliter accipiuntur.
Capit quippe arcam Dei qui divinae cognitionis mysteria in sacro eloquio
per veritatem intelligentiae, mentis devotione comprehendit.
Sed capta arca, duo protinus Heli filii moriuntur, quia profecto et
majoris ordinis sacerdotes, atque minoris, in officio immolationis
veteris nusquam vivunt. Mori namque perhibentur, qui offerre
sacra omnino desiere. Sequitur:
Currens autem vir unus de Benjamin ex acie, venit in
Silo in die illo, scissa veste, et conspersus pulvere
caput. Cumque ille venisset, Heli sedebat
super sella, spectans contra viam. Vir autem
ille, postquam ingressus est, nuntiavit urbi, et
ululavit omnis civitas
(S1, 4, 12 et S1, 4, 13).
Quid per virum istum exprimitur, qui de acie fugit, nisi ea pars
Judaici populi quae ad Redemptoris cognitionem veniendo Judaicam
perfidiam dereliquit? Currere namque ei fuit a pravitate
erroris sui devotionis velocitate desistere. Quia vero fortia
agere in Redemptoris professione disposuit, vir fuit. Qui
nimirum eo die quo victus est de praelio currit, quia ea fidei
illuminatione qua perfidiae tenebras deseruit ad praedicandum veritatem
quam noverat accessit. Unde et in Silo venisse perhibetur,
quia ad praedicationem mittitur. Qui vestem scidit, quia
veterem se hominem exuit; caput pulvere conspersit, quia de splendore
novi hominis, quo se induit, nequaquam superbivit. Scissa
namque vestis ad decorem sanctae conversationis pertinet, conspersio
pulveris ad aestimationem humilitatis. Quia ergo sanctis
praedicatoribus, nec vitae munditia sine humilitate, nec humilitas
sufficit sine sancta conversatione, vir qui in doctorum typo ad
annuntiandum Israelis interitum venit, et vestem scidit, et caput
pulvere conspersit. Hoc namque pulvere caput conspersum
portabat, qui, Domino loquens, ait:
Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis
(Gn, 18, 27)
? Consperso item capite loquebatur Propheta, cum
supplicaret, dicens:
Memento, Domine, quia pulvis sumus
(Ps, 102, 14) [mauvais référencement: Ps, 102, 15]
. Vestem quoque sciderat, qui confitens, dixit:
Conscidisti saccum meum, et praecinxisti me
laetitia
(Ps, 29, 12).
Sed cum ecclesiastici praedicatoris humilitas commendatur, pariter et
superbia Judaici doctoris exprimitur, quia videlicet Heli super sella
sedere perhibetur. In isto quippe loco Heli non pontifices,
sed legisperitos Synagogae insinuat. Quid est autem quod
sedet super sella, nisi quia superbe extollitur de doctrina?
Et quid est quod spectat contra viam, nisi quia dum superbe Scripturas
accipit, ei per quem ire ad aeternam patriam debuit
contradicit? Via quippe salutis illa est quae semetipsam
asserit, dicens:
Ego sum Via, Veritas et Vita
(Jn, 14, 6). Non itaque viam, sed contra viam respicit,
quia Redemptorem non cognoscit, cui contradicit. Et bene
mortuis filiis pater super sella sedere dicitur, quia qui veteri more
sacrificent Synagoga non habet, et tamen qui veteri more doceant adhuc
habet. Et quia per sapientes doctores ad ministerium
erudiebantur, dum cessavit qui sacrificaret, et adhuc qui doceat
remaneret, apte filii referuntur mortui, et pater super sella sedere;
sed de ea quam audivit annuntiatione Redemptoris multitudo Synagogae non
gaudium, sed moerorem habuit. Unde et postquam vir de praelio
venit, et captionem arcae annuntiavit, ululasse omnis civitas
dicitur. Quae nimirum tristitia, quia usque ad doctores
pervenit, sequitur:
Et audivit Heli sonitum clamoris, dixitque: Quis est hic
sonitus tumultus hujus
(S1, 4, 14)?
Tumultus est vociferatio populi, sed confusa, cum videlicet sine
disciplina audiendi, multis simul loquentibus, magnitudo fit murmuris
sine ostensione rationis. Heli ergo cum ululatum civitatis
audivit, dixit: Quis est sonitus tumultus
hujus? Quia videlicet magisterium Synagogae,
subjectis sibi perfidis, de praedicatione Jesu Christi dolentibus, dum
causam doloris audire voluit, non percepit responsionem rationabilem,
sed confusionem querelae. Ut autem excusationem ignorantiae
habere non posset, qui de circumcisione ad ministerium ecclesiasticae
praedicationis accesserat, ei rei veritatem aperuit. Unde et
subditur:
At ille festinavit, et venit, et nuntiavit Heli
(S1, 4, 14). Sed quia idem Heli statim mortuus
annuntiationem suscepit viri venientis, qualis sit ipse audiens
subsequenter innotescit:
Heli autem erat nonaginta et octo annorum, et oculi ejus
caligaverant, et videre non poterat
(S1, 4, 15).
Perfectae namque senectutis esset, si centenarium numerum annorum
vivendo peregisset. Cui profecto numero, quia duo anni deesse
conspiciuntur, quid est aliud, nisi quia perfectae maturitatis
existeret, si sacramentum geminum in Redemptoris nostri incarnatione
cognovisset, videlicet veram divinitatem in humanitate ejus, et veram
humanitatem in divinitate? Nunc autem, quia multa de lege
veteri, plurima de mandatis coelestibus recte intelligit, nonaginta et
octo annorum est. Et dum Deum credit, et ex Virgine nasci
potuisse per carnem, et humanitatis ejus naturam suscipi abnegat in
divinitate, centum annorum non est. Unde et, audita viri
relatione, juste moritur, quia sine fide Redemptoris ei bona quae
cognoscit et alia nequaquam prosunt. Et quia alto et
incomprehensibili judicio Dei caecitas ignorantiae ejus menti incutitur,
caligasse et videre non potuisse memoratur. Sequitur:
Et dixit ad Heli: Ego sum qui veni de praelio, ego qui de
acie fugi hodie
(S1, 4, 16).
Quasi in praelio se fuisse memorabat ille qui dicebat:
Audistis conversationem meam aliquando in
Judaismo; quoniam supra modum persuequebar Ecclesiam Dei, et
expugnabam illam, et proficiebam in Judaismo supra multos
coaetaneos meos, in genere meo, abundantius aemulator
existens paternarum mearum traditionum
(Ga, 1, 13 et Ga, 1, 14)
. Sed de praelio venit qui dicit:
Qui prius fui blasphemus et persecutor; sed misericordiam
consecutus sum, quia ignorans feci
(1Ti, 1, 13). Fugere ergo de acie Judaeo quid est aliud
quam a perfidorum errore separari? et de praelio venire quid
est, nisi rectae fidei bonum aliis nuntiare? Fugere namque
metuentis est; venire, volentis. Quo in loco, quia prius
dicitur venire de praelio, quam ex acie fugere, cum prius deseratur
perfidia quam veritas praedicetur, mirum non est. Nam hoc,
quod de acie se fugisse posterius dicit, non ad ordinem quo factum est
dicitur, sed ad certitudinem verbi quod praemisit. Quod etiam
secundum historiae ordinem demonstratur, quia nisi prius de acie
fugisset, venire de praelio nequaquam potuisset.
Nos autem qui secundum spiritum spiritalia etiam in rebus Judaeorum
carnaliter gestis inquirimus, illum virum quem loquentem paulo superius
introduximus attendamus. Nam auditum est ab Ecclesia quia is
qui quondam persequebatur evangelizaret, sicut scriptum de eo jam
evangelizante est:
Cum autem venisset Jerusalem, tentabat
se jungere discipulis, et omnes timebant eum, non
credentes quia esset discipulus
(Ac, 9, 26)
. Hinc item ad Ananiam discipulum Dominus Damasci
apparens, ait:
Surgens vade in vicum qui vocatur Rectus, et
quaere in domo Judae Saulum nomine Tarsensem, et impone sibi
manum, ut visum recipiat
(Ac, 9, 11 et Ac, 9, 12)
. Qui nimirum confestim Domino respondit, dicens:
Domine, audivi a multis quanta mala sanctis tuis
fecerit in Jerusalem, et potestatem habet a principibus
sacerdotum alligandi omnes qui invocant nomen tuum
(Ac, 9, 13 et Ac, 9, 14). Cum ergo illum Judaeis praedicabat, quem
impugnare minis solebat et caedibus, nimirum de praelio
veniebat. Sed dum ei praedicanti discipuli omnes se jungere
timerent, de acie eum fugisse dubitabant. De praelio quippe
veniebat, cum a vocante Domino in terram prostrato dictum fuerat:
Surge, et ingredere civitatem, et dicetur tibi
quid te oporteat facere
(Ac, 9, 6) [mauvais référencement: Ac, 9, 7]
. Sed fugisse eum de acie, Ananias non credidit, qui ea
mala quae sanctis in Jerusalem fecerat, et potestatem quam acceperat,
Domino praecipienti intimavit. Ut ergo eum venisse de praelio
et fugisse de acie veraciter demonstraret, eidem Ananiae Dominus
praecipit, dicens:
Vade, quia vas electionis est mihi iste, ut portet nomen
meum coram Gentibus, et regibus et filiis Israel
(Ac, 9, 15)
. Et notandum, quia eo die quo haec nuntiabat, se
venisse de praelio et fugisse de acie asserebat. In die
quippe fugiunt: quia, attestante Veritate:
Qui in tenebris est, nescit quo vadat
(Jn, 12, 35)
. Hinc etiam scriptum est:
Qui dormiunt, in nocte dormiunt; et qui ebrii sunt, in
nocte ebrii sunt
(1Th, 5, 7)
. Et quia in exemplo beati apostoli Pauli, virum de
acie fugientem videre coepimus, hoc quod in die fugiat
attendamus. Nam nox erat quando aciem contra sanctam
Ecclesiam construebat, quando acceptis epistolis a principibus
sacerdotum ad Damascum, minarum et caedis spirans in discipulos,
festinabat
(voir: Ac, 9, 1 et Ac, 9, 2)
. Sed qui in nocte bellum paravit, in die
fugit; quia in itinere lux de coelo eum subito circumfulsit, in
terramque prostravit, ineffabili pavore terruit, ut tenebras immensi
erroris agnosceret, et pro ea quam expugnabat nocte Ecclesia in diei
lumine dimicaret. In die igitur fugit, quem ut perfidiae
noctem desereret, de coelo ostensa Redemptoris claritas
circumfulsit. Quid est ergo quod eo die se fatetur venire de
praelio quo de acie fugerit, nisi quia rectae praedicationis intentio
designatur? Quidam namque eo die de acie fugiunt, sed alio
veniunt de praelio: quia errores pristinos amore aeternae vitae
derelinquunt, sed, cum ad praedicationis ministerium assumuntur, de sua
praedicationis facundia temporales retributiones appetunt.
Alio igitur die quam eo quo fugerant veniunt: quia nimirum recti sunt
conversatione, sed praedicationis intentione perversi. Sancti
ergo praedicatores, qui per Redemptoris nostri gratiam de circumcisione
crediderunt, non alio die, sed eo quo de acie fugerant de praelio
venerunt: quia profecto utrumque donum in superni amoris splendore
consecuti sunt, veritatem scilicet conversationis, cum praedicatione
verbi. Et quia Judaicum magisterium, etsi non intentione
cognoscendae veritatis, curiositatis tamen sollicitudine sanctorum
praedicatorum assertiones audire voluit, sequitur:
Cui ille ait: Quid actum est, fili mi
(S1, 4, 16)?
Sub unius quippe descriptione omnibus loquitur, quia gentis suae
homines vidit, quos aliquando doctrina Legis instruxit. Vel
fortasse filium vocavit, non affectu amoris, sed adulatione
calliditatis: ut eo hunc facilius per deceptionem caperet, quo se eum
paterno affectu diligere demonstraret. Eum itaque filium
vocat, a quo quid actum fuerit scire appetit: ut profecto ille, pro
impenso honore adulationis, seriem perverteret veritatis.
Honor igitur appellationis non ad amorem refertur, sed ad
calliditatem. Sed qui praelatae laudis favorem respuit,
constanter vera patefecit. Unde et subditur:
Respondens autem qui nuntiabat: Fugit, inquit,
Israel coram Philisthiim, et ruina magna facta est in
populo. Insuper et duo filii tui mortui sunt,
Ophni et Phinees. Et arca Dei capta
est
(S1, 4, 17).
Hoc namque vir fugiens nuntiavit, quod experientia didicit.
Quid est igitur quod fugisse Israelem asserit, nisi quia constanter
affirmat quod, dum Judaicus populus Legis sensum carnaliter retinet,
spiritalibus sanctae Ecclesiae doctoribus resistere disputando non
potest? Et quid est quod magnam ruinam factam fuisse in
populo praedicat, nisi quia omnes qui de Judaico populo verbum fidei
repulerunt aeterna morte periisse confirmat? Et quid est quod
duo Heli filii mortui referuntur, nisi quia uterque ordo veteris
sacerdotii defecisse asseritur? Et quid est quod arcam Dei
captam fuisse dicit, nisi quia cognitionem divinorum sacramentorum a
Judaeis ablatam, atque a Gentibus fideliter apprehensam
asserit? quia a Gentibus jam, Dei gratia vocante, fidelibus
divina mysteria cognoscuntur. Sequitur:
Cumque ille nominasset arcam Dei, cecidit Heli de sella
retrorsum juxta ostium, et fractis cervicibus, mortuus
est
(S1, 4, 18).
Quid est quod Heli, audita Israelis fuga, relata sibi ruina populi, intimata filiorum morte, de sella nequaquam cadit: cognita autem arcae captione, et de sella cadit, et vitam perdit? Sed quia in Heli sapientes Judaeorum et legisperitos designari diximus, audita Israelis fuga, de sella non cecidit: quia, quod simplices Synagogae filii a sanctae Ecclesiae doctoribus in praedicatione superentur, pro parvo ducit. Non cadit relata sibi ruina populi: quia, dum perire audit eos qui in Judaismo moriuntur, nequaquam expavescit. Intimata filiorum morte non cadit: quia, et objecta sibi sacerdotii utriusque cessatione, superbire non desinit. Illata autem sibi arcae captione cadit: quia, dum sacramenta Scripturae suae profunde et spiritualiter sciri a sanctae Ecclesiae praedicatoribus et fidelibus videt, de ea quam carnaliter tantum intelligit, sacri eloquii eruditione superbire non audet. De sella igitur cadit, quia, spiritali cognito, superbire de carnali magisterio non praesumit. Sed, quia vera praedicari sublimiter audit et nequaquam credit, dum confunditur et non salvatur, cadit et moritur. Capit quippe de sella, quia extolli desinit de doctrina. Sed cadens moritur, quia si ratione vincitur, ejusdem tamen rationis judicio, pervenire ad aeterna gaudia non meretur.
Qua in re notandum est, quia qui cadens moritur, juxta ostium
cadit. Quid est enim quod cadit juxta ostium, nisi quia, dum
caecus errat, impingit in Redemptorem? Qui nimirum de
semetipso asserit, dicens:
Qui ceciderit super lapidem istum, confringetur; super
quem vero ceciderit, conteret eum
(Mt, 21, 44). Ipse quoque de semetipso ait:
Ego sum ostium; per me si quis introierit, salvabitur et
egredietur, et regredietur, et pascua inveniet
(Jn, 10, 9)
. Juxta ostium ergo mortuus est Heli, quia Synagogae
magisterium idcirco periit, quia in Redemptorem offendit. Ibi
enim cecidit, ubi deliquit. Qui etiam cadens, cervices
fregit. In cervice tumor temporalis potentiae
designatur. Fracta ergo cervice moritur, qui perfidiae
magnitudine, amissa regni potentia, condemnatur.
Potest quoque per ostium sacrae Scripturae littera
designari. Nam velut per ostium ad aeterni templi atria
ducimur, dum per sacri eloquii litteram ad allegoricam et spiritualem
intelligentiam sublevamur. Intus quoque rex cernitur: quia
promissus Redemptor humani generis in spirituali sacrae Scripturae
intelligentia invenitur. Heli ergo juxta ostium mortuus
cecidit: quia profecto Synagogae magisterium idcirco interiit, quia per
spiritalem Scripturam eum qui in spiritu promissus fuerat Redemptorem
humani generis, non spiritaliter, sed carnaliter, quaesivit.
Juxta ostium namque mortuus est: quia de eo interiit, quod spiritalem
Redemptoris promissionem, non secundum intelligentiam spiritalem, sed
secundum simplicem locutionem historiae intellexit. Et quia
per doctrinae suae studium multo tempore, Judaeae, non amore bona
operanti, sed timore a malo declinanti, praefuit, sequitur:
Senex enim erat, et grandaevus: et ipse judicavit
Israel quadraginta annis
(S1, 4, 18).
Senex etenim fuit, et grandaevus diuturnitate temporum.
Quadraginta vero annis praefuit, per timorem legalium
mandatorum. Quadragenarius quippe numerus ad peccatores
pertinet. Unde et Quadragesimae tempus in sancta Ecclesia
eodem dierum numero consecratum est, ut videlicet ea quae committimus
peccata tergere poenitendo studeamus. Quadragenarius quippe
numerus ex denario et quaternario consummatur. Et quia,
peccando, Decalogum divinae Legis transgredimur, ipsam vero peccandi
facultatem ex ea qua consistimus, quatuor elementorum compactione
contrahimus; sub numero quadragenario, quandiu in peccato existimus,
continemur. Heli ergo quadraginta annis Israelem judicavit,
quia Synagogae magisterium et austeram Legis disciplinam ad timorem
subjectae plebis exhibuit: ut materiam humanae conditionis, per
concupiscentiam fragilem, in statu justitiae per timorem
retineret. Sed jam mortuus est Heli, jam fractis cervicibus
juxta ostium jacet; sed tamen pravae doctrinae ejus virus in semine
remanet. Jam quippe, qui non credit de Judaeorum sapientibus,
judicatus est; sed quia in ejus instructione pravitatis semina mentes
concipiunt, qui ejus doctrina filii nascuntur perfidiae ejus vesaniam
non relinquunt. Quare et subditur:
Nurus autem ejus uxor Phinees praegnans erat,
vicinaque partui: quae, audito nuntio, quia capta esset
arca, et mortuus socer suus, et vir suus, incurvavit se,
et peperit. Irruerunt enim in eam dolores
subiti. In ipso autem momento mortis ejus
dixerunt ei, quae stabant juxta eam: Ne timeas, quia
filium peperisti. Quae non respondit, neque
animadvertit
(S1, 4, 19 et S1, 4, 120).
Quae autem fuit nurus Heli, nisi plebs Judaeorum, reprobis sacerdotibus
subjecta? Quae quia per eorum praedicationem semina perfidiae
in mente susceperat, praegnans erat. Et quia conceptam
malitiam ipsa quoque cogitabat effundere, non solum praegnans fuisse
dicitur, sed etiam partui vicina. Quid est autem quod, audita
arcae captione et soceri atque viri sui morte, peperisse dicitur, nisi
quia Judaicae plebis residuum, dum spiritalia sacramenta Scripturarum ad
Gentium eruditionem transisse cognoscit, dum sapientes Synagogae cum
utroque sacerdotio interiisse jam conspicit, ea quae concepit, haeresis
suae semina, loquendo effundere non desistit? Parere autem
ei, est conceptam pravitatem loquendo aliis aperire. Et quia
reproba praedicat, dum parere asseritur, incurvata memoratur.
Velut enim non se curvantes pariunt, qui coelestia loquuntur: quia in
statu fidei auditorum suorum corda ad studium erigunt bonae
operationis. Quae igitur prava asserit, incurvata parit: quia
profecto hoc sibi loquendo agitur, ut quo attentius loquitur, in
damnationis suae barathro profundius deponatur. Recte igitur
dum ad partum incurvatur, mori dicitur. Pariens namque
moritur, quia in blasphemiae suae merito condemnatur. Et quia
mortis suae tormenta non praevidet, subiti dolores in eam irruere
dicuntur. Subiti namque dolores sunt repentinae afflictiones
mortis sine praevisione venientis. Subito enim dolores
irruunt, cum Judaicae plebi suppliciorum perennium retributiones
obviant: quae nunc in contemptu veritatis posita, non
formidat. Quia enim pro paternarum traditionum observatione,
ad aeternam vitam moriendo se transire aestimat, in subitos dolores tunc
corruit, cum sustinere tormenta inchoat, quae non speravit.
Et notandum, quia de moriente dicitur: Irruerunt in eam dolores
subiti: quia videlicet dum per carnis molestias ad
exitum vitae cogitur, tunc flagella dolorum irruere in eam temporaliter
incipiunt, quibus ejus impietas aeterna vindicta puniatur; et quia
vicino exitu reprobae Judaeorum mentes se alterutrum ad perfidiam
cohortantur. In ipso autem momento mortis ejus, dixerunt ei,
quae stabant juxta eam: Ne timeas, quia filium
peperisti. Filium quippe peperit: quia durum
in nequitia et insuperabilem populum erudivit. Quae autem
mulieres juxta stant, nisi mentes aequali ordine impietatis
adstrictae? Stant quippe non veritate et rectitudine fidei,
sed praesumptione et jactantia religionis. Idcirco eam, ne
timeat, cohortantur, quia filium peperit: ut videlicet tanto securius in
veteri traditione mori non timeat, quanto illos etiam in ea obduratos et
inconvertibiles aspicit, quos suo magisterio eruditos
cognoscit. Sed dum in se abundantius dolore compellitur, pro
nihilo ducit, quidquid alii sua eruditione profecerunt, unde et
subditur: Quae non respondit, neque
animadvertit. Nam dum aeterni doloris experiri
amaritudinem inchoat, hoc, quod temporaliter aliis praefuit, non
delectat. Vel certe idcirco de nato puero non laetatur: quia
is, qui gignitur sua institutione, in captivitate
conspicitur. Unde et subditur:
Et vocavit puerum Hichaboth, dicens: Translata
est gloria Domini, quia capta est arca Dei
(S1, 4, 21) [mauvais référencement: S1, 4, 22]
.
Arca quidem capitur: quia jam, auctore Deo, a veris fidelibus, sanctae Scripturae sacramenta verae intelligentiae capacitate retinentur. Et gloria Israel translata est: quia, postquam a vera religione cecidit, redolere per bonae famae opinionem cessavit. Bene autem non perire Israel gloria dicitur, sed transferri: quia religionis fama, quam perdidit, ad Gentilitatem transivit. Translata quippe est gloria: quia in sancta Ecclesia verae religionis fragrantia redolet, quae in fide Redemptoris posita, pro aeterni splendoris certitudine, quem exspectat, donum sancti Spiritus pignus tenet. Idcirco de nato filio laetari refugit: quia profecto, dum ad Gentes transisse praeteritam gloriam conspicit, ad captivitatem se parere ingemiscit. A translatione etiam gloriae filium nominat: quia profecto impietatem in qua permanet, quasi praelato nomine, perpetuo repraesentat. Potest autem per hoc, quod a matre ei nomen imponitur, aperte intelligi quod videmus. Ex ea enim nomen suscepit, a qua ei meritum impietatis venit. Sequitur:
Philisthiim autem tulerunt arcam, et
asportaverunt a Lapide Adjutorii in Azotum.
Tulerunt Philisthiim arcam Dei, et intulerunt eam in
templum Dagon, et surrexerunt Azotii altera die, et
invenerunt Dagon jacentem ante arcam, pronum in
terra
(S1, 5, 1, S1, 5, 2 et S1, 5, 3).
Quid est quod arca a Lapide Adjutorii asportatur, nisi quia praecones veritatis ab eo, quem Judaei falsa opinione exspectant, Christo mysteria Scripturarum auferunt? Dum enim ad veri Redemptoris cognitionem sanctae Scripturae testimonia convertunt, ab eo nimirum in quem sui auxilii spem Judaei posuerant arcam tollunt. Et quia Gentibus fidei mysteria creduntur, arca Dei in Azotum perducitur. Quae profecto arca in templum infertur. Quid ergo fuit templum Dagon, nisi unaquaeque anima infidelis, quondam idololatriae superstitione polluta? Quid simulacrum Dagon, nisi totius idololatriae superstitionem designat? Quid igitur erat aliud, mysteria fidei cordibus Gentilium intimare, quam arcam Dei in templum Dagon inferri? Velut enim juxta Dagon statuebatur arca, dum praedicatores sanctae Ecclesiae Gentiles admonerent, ut, ad probandam fidei veritatem, et praedicationem quam audiebant, et idololatriae quam tenebant errores discuterent. Bene itaque die alia Dagon pronum in terra ante arcam jacentem Azotii repererunt. Unam quippe diem Azotus habuit, in audita praedicatione veritatis, alteram in cognitione fidei. Primo namque die arca Dei juxta Dagon statuitur, quia in audita praedicatione Redemptoris, erroris vetusti tenebras deprehendunt. Altera vero die surgentes, pronum in terra ante arcam jacentem Dagon invenerunt: quia et in cognitione veritatis statum idololatria perdidit. Unde et bene cum lapsus Dagon asseritur, jacere pronus in terra memoratur. Ante arcam quidem cadit, quia ex mysteriorum divinorum scientia innotescit. Sed pronus in terra jacet, quia, auctore jam Deo, ad aspectum fidelium simulatae rationis imaginem non habet. Qui enim pronus in terra jacet, faciem in terra deprimit. Per faciem vero simulacri, simulatio exprimitur rationis. Pronum itaque in terra jacere, est jam vera cognoscentibus, simulationis suae fraudibus illudere nequaquam posse. Sed tamen, ut certius Gentiles vera cognoscerent, eamdem fidei nostrae auditam rationem, et superstitionis suae vetustam consuetudinem magis ac magis discutere conati sunt. Apte itaque sequitur:
Tulerunt Dagon, et restituerunt eum in locum suum
(S1, 5, 3).
Id est, in templo, ubi arca Dei posita fuerat. Quid est ergo
Dagon in locum suum restituere, nisi juxta jam cognitam spiritualium
sacramentorum veritatem, idololatriae statum subtili consideratione
perquirere? Et quia quo subtilius idololatriae error
aspicitur, verius condemnatur, subjunctum est:
Rursusque diluculo surgentes, invenerunt Dagon jacentem
super faciem suam coram arca Domini
(S1, 5, 4). Diluculo iterum surgunt: quia ad amorem
auditae bonitatis jam certitudine deliberationis se erigunt.
Primus itaque dies probationis est, sequens cognitionis, tertius vero
deliberatae jam certitudinis, et oblatae professionis. Qui
profecto dies, quia illuminatis conversorum mentibus, in splendore
perfectae et consummatae fidei illuxit, sequitur:
Caput autem Dagon, et duae palmae
manuum ejus abscissae erant super
limen. Porro Dagon truncus remanserat
in loco suo
(S1, 5, 4 et S1, 5, 5) [mauvais référencement: S1, 5, 4]
.
Quid enim Dagon, id est idololatriae caput, est aliud, nisi ipsum
initium omnis iniquitatis diabolus? Et quae sunt palmae
manuum ejus, nisi universa opera idololatriae? Caput itaque
Dagon amisit: quia per idolorum culturam regnare maligni spiritus in
corde Gentilium desinunt. Palmae etiam manuum ejus abscissae
sunt, quia idolis vanis sacrificia nusquam offeruntur. Et
quia a cunctis fidelibus ejus deformitas ubique conspicitur, truncus
Dagon in loco suo remansisse memoratur. Caput vero et manus
abscissae, et super limen positae memorantur: quia profecto quisquis ad
veram fidem ingreditur, principia diabolicae suasionis repellere, atque
universis ejusdem Satanae operibus renuntiare praecipitur.
Posita ergo haec sunt in limine, ut ab introeuntibus conculcentur: quia
vere fidelis esse non poterit, qui et pravis maligni spiritus consiliis
adversari, atque iniquis operibus, non proponit. Nam qui
Dagon caput atterere, et manus vitat, etsi fidelium numero contineri
videtur, idololatra quodam modo esse convincitur. In
oblectatione etenim daemonum non solum exteriora sacrificia, sed etiam
iniqua desideria ab eorum cultoribus offeruntur. Qui ergo in
verae fidei cognitione receptus est, et ab immundis desideriis et pravis
operibus non remotus, quia Dagon collidere caput et manus despicit,
maligno spiritui, quem in oblatione caerimoniarum despicit, per internae
concupiscentiae, et exterioris vitae immunditiam, oblationem
facit. Quare et subditur:
Propter hoc non calcant sacerdotes Dagon super limen
usque in hodiernum diem
(S1, 5, 5).
Sacerdotes quippe Dagon se esse insinuant, qui super limen non
calcant. Quibus in verbis caute inspiciendum est, quia non
dixit, limen, sed super limen, ut caput et manus Dagon calcanda esse
doceantur, quae super limen abscissa esse referuntur. Idcirco
autem sacerdotes super limen non calcant, quia abscissas ejus manus et
caput pede conterere vitant. Sacerdotes namque Dagon usque in
hodiernum diem remanent: quia qui per immunda desideria antiquo hosti
sacrificent, adhuc sunt. Qui profecto super templi limen
calcare refugiunt: quia nec immundis suggestionibus, nec malis operibus
resistunt. Dagon itaque sacerdotes sunt, quia etsi manufactis
se idolis non humiliant, concupiscentiarum tamen simulacris per nefaria
opera se incurvant. Sequitur:
Aggravata est manus Domini super Azotios
(S1, 5, 6).
Manus Domini est virtus divinae potestatis. Et quia in
Azotiis primordia gentilitatis designata sunt, quid est quod manus
Domini super Azotios aggravata perhibetur? Sed manum super
Azotum aggravavit, cum Gentilium corda virtute suae potentiae ad
conversionem movit. Nam dum per internam aspirationem eis vim
aeternae mortis innotuit, de perpetratis iniquitatibus, Gentium mentes
mirabili terrore percussit. Quia ergo dum manus Domini
aggravata dicitur, interfici Azotii perhibentur, gravedo haec manus
accipitur in multiplicatione conversorum. Nam mori Gentilibus
fuit, ab infidelitate separari. Manu quoque Domini occidi,
est eamdem verae fidei cognitionem, non ministerio hominum, sed divina
virtute, promereri. Levis itaque erat manus Domini super
Azotum, cum adhuc per paucos ministros fidei pauci errorem desererent
gentilitatis. Unde et quasi de aggravatione manus orare verbi
ministros Dominus admonet, dicens:
Messis quidem multa est, operarii autem
pauci: rogate Dominum messis, ut mittat operarios in
messem suam
(Mt, 9, 37 et Mt, 9, 38) [mauvais référencement: Mt, 9, 38]
. Quasi aliter dicat: Qui per paucos
ministros, velut levi manu paucos ab infidelitate separat, rogate ut
ministros multiplicet, ut quasi in conversorum multitudine manum
gravet. Sed et modus interfectionis exponitur: quia quisquis
mori hac interfectione dicitur, dum ad purgandum ventrem exiret, in
secretiori parte natium morderi a muribus perhibetur. Ad
litteram una percussio hic ostenditur, sed in typica expositione
geminatur. Nam per litterae significationem, et gravationem
manus Domini, et murium morsus ad ejusdem mortis effectum pertinet: quia
ad hoc dicitur manus Domini super Azotios aggravari quod per murium
morsus interfici.
Quia vero per spiritalem significationem duas mortes agnovimus: unam
videlicet qua peccatores justitiae peccando moriuntur, alteram qua justi
a peccatis in quibus vixerant poenitendo se erigunt; unam quae ad humana
corda, diabolo suadente, ingreditur, alteram quam omnipotentis Dei
virtus operatur: necesse est ergo ut utramque mortem in hoc loco
spiritualiter attendamus. Mors quidem, qua peccatores a
peccatis poenitendo resurgunt, designatur, quia dicit:
Aggravata est super Azotios manus
Domini. Illa autem mors qua Gentiles se
immunditiae et iniquitati servos exhibuerunt, designatur, cum morderi a
muribus, et interfici, dicuntur. Mus quippe immundum est
animal, et per Legem edi prohibitum
(voir: Lv, 11, 29)
. Quid ergo per mures, nisi daemonia
designantur? Et quid est morderi a muribus, nisi peccati
poena lacerari? Sed mordebantur a muribus, cum ad purgandum
ventrem egrediebantur. Quid est ergo purgare ventrem, nisi
expletione peccati, miserae famae fetorem proferre? Qui ergo
ad purgandum ventrem egreditur, murium morsu perimitur: quia qui
peccando ad aliorum notitiam per exemplum pravitatis extenditur, ad
aeternam quoque mortem gravi daemonum obligatione retinetur.
In secretiori enim parte natium percussi perhibentur: quia peccator
quisque ex ea parte vulnus accipit animae quam incurvat ad peccati
delectationem. Cum ergo manus Domini super Azotum aggravatur,
a muribus percussus asseritur: quia praedicantibus aeternae vitae
doctoribus, dum ab infidelitate Gentiles conversi sunt, qua peccatorum
morte, suasione daemonum, obligati essent, cognoverunt.
Morderi igitur Azotiis post aggravatam manum Domini, est post verae
fidei cognitionem, daemonibus non subjici, sed quibus se peccati
fetoribus poenae mortis obtulerant, per fidei illuminationem
intueri. Quasi enim tunc morsi sunt, quando peccatorum suorum
morsus agnoverunt. Sequitur:
Videntes autem viri Azotii hujuscemodi plagam, dixerunt:
Non maneat arca Dei apud nos, quoniam dura est manus ejus
super nos, et super Dagon deum nostrum
(S1, 5, 7).
Nam cum cernerent templa destrui, sacrificia cessare, uxores a viris et
viros ab uxoribus dividi, a genitoribus filios et patres a filiis
separari; quid aliud quam et super se et super superstitionem suam manum
Domini duram esse putaverunt? Sed quid deinde factum fuerit,
sequitur:
Et mittentes congregaverunt omnes satrapas
Philisthinorum, responderuntque Gethaei: Circumducatur arca
Dei
(S1, 5, 8).
Quia satrapas Philisthinorum congregaverunt dicitur, quare autem
congregaverunt non dicitur. Sed quia respondisse satrapae
dicuntur, et circumducendae arcae consilium tribuisse, quia ad
tribuendum pro eadem arca consilium vocati essent aperte
cognoscitur. Qui ergo sunt satrapae Philisthinorum, nisi
electi praedicatores Gentilium? Satrapae quidem principes
dicuntur. De quibus profecto principibus per Psalmistam
dicitur:
Principes populorum congregati sunt cum Deo
Abraham
(Ps, 46, 10). Populorum namque appellatione Gentes
designantur. Qui ergo populorum nomen et principum posuit,
nimirum eos, de quibus loquitur, Philisthinorum satrapas
designavit. Qui certe populorum principes cum Abraham Deo
convenerunt, quando ad salutem convertendarum Gentium, hoc praedicatores
sonuerunt verbo, quod omnipotens Deus interno eis aspirabat
desiderio. Quasi enim in auditorum Gentilium cordibus mira
erat convenientia Dei et principum, cum simul et a sanctis
praedicatoribus rationem rectae praedicationis acciperent, atque a
Domino fructum bonae voluntatis. Et quia adversarii esse
cognoscuntur, qui dixerant: non maneat arca Dei apud
nos: quomodo principes mittentes congregant?
Sed mittere, et principes congregare, est sanctorum praedicatorum mentes
ad praedicationis instantiam provocare: quia illic erat attentius
praedicandum, ubi Gentilium corda in errore profundius
mergebantur. Hinc est quod egregius doctor nobiliorem de
indomitis hostibus se elegisse victoriam gloriatur, dicens: Ab
Jerusalem usque Illyricum per circuitum replevi Evangelium
Christi: sic autem hoc praedicavi Evangelium, non ubi de eo
annuntiatum fuerat, ne super alienum fundamentum aedificarem
(Rm. XV, 19, 20). Provocati ergo sunt
principes non desiderio, sed errore infidelium, cum inde Deo lucrum
majus facere arbitrati sunt, unde caligo errorum per flatum superbiae
sublimius ferebatur. Quare et sanctae praedicationis
instantia designatur, cum subditur: Responderuntque Gethaei:
Circumducatur arca Dei. Illi dicunt:
Non maneat arca Dei apud nos; et isti
dicunt: Circumducatur. Quid est enim
arcam Dei circumducere, nisi verae fidei mysteria publice
praedicare? Manet enim arca apud eos, qui verae fidei
sacramenta, quae audiunt, per amorem amplectuntur. Qui autem
Non maneat apud nos arca dicunt,
praedicationem fidei a se averti concupiscunt. Satrapae ergo
e contrario dicunt: Circumducatur arca Dei; quia
illis attentius divina praedicabant, quos ad odium veritatis gravis
error accenderat. Et quia per sanctorum praedicatorum
ministeria etiam talium magna lucra regnis coelestibus illata sunt,
sequitur:
Illis autem circumducentibus eam, fiebat manus Domini per
singulas civitates interfectionis magnae nimis, et
percutiebat viros uniuscujusque urbis a parvo usque ad
majorem, et computrescebant prominentes extales
eorum
(S1, 5, 9).
Arca quippe circumducitur, cum mysteria fidei palam et sine timore
praedicantur. Et quia inter initia fidei innumeri
convertebantur, interfectio magna nimis per civitates singulas facta
perhibetur. Item quia non solum simplices, sed sapientes
conversi sunt: eadem interfectio a parvo usque ad majorem facta
asseritur. Sed per eamdem percussionem computrescere extales
referuntur. Extales quippe putrescere, est peccati meatus ab
effusione consueti fetoris penitus interire. Bene namque
percussus est, cujus prominentes extales computrescunt: quia nimirum
nonnulli sunt, qui post munditiam conversionis, pristina involvuntur
sorde flagitii. Horum profecto prominentes extales minime
computrescunt: quia ad consuetum peccatorum fluxum per iniqua opera
recurvantur. Hos nimirum ab imperfecta percussione male sanos
ille redarguit, qui ad fetores pristinos devolutos insinuat, Canis
reversus ad vomitum, et sus lota in volutabro luti
(voir: Pr, 26, 11 et 2Pi, 2, 22)
. Quasi enim ad computrescendum extales
percutiebat ille, qui verbi gladium ingerens, ait:
Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut
obediatis concupiscentiis ejus
(Rm, 6, 12).
Potest autem per hoc, quod Azotii dicunt: Non maneat arca apud
nos, eorum, qui de eisdem Gentibus et verbum fidei
audierunt, et ad aeternam vitam minime praedestinati credere noluerunt,
perversitas designari. Circumducere ergo arcam Dei satrapis
fuit, sanctis praedicatoribus ejus verbum veritatis subtrahere, atque
illis, qui digni erant, mysteria fidei revelare. Circumducta
ergo est arca: quia fidei nostrae sacramenta ab aliorum notitia sublata
sunt, atque aliis revelata. Unde et cum circumduceretur,
interfectio magna nimis per singulas civitates fieri perhibetur: quia
ubicunque verbum ducebant fidei, gratia multiplicabatur
conversionis. Et quia ubicunque praedicabant, inter eos qui
credebant erant qui praedestinati ad aeternam vitam non erant, sequitur:
Miserunt arcam Dei in Accaron.
Cumque venisset arca Dei in Accaron, exclamaverunt
Accaronitae, dicentes: Miserunt ad nos arcam Dei, ut
interficiat nos et populum nostrum. Miserunt
ergo et congregaverunt omnes satrapas Philisthinorum,
qui dixerunt: Dimittite arcam Domini in locum
suum
(S1, 5, 10 et S1, 5, 11).
Satrapae, ut diximus, sancti praedicatores intelliguntur.
Accaronitae, qui interpretantur steriles, Gentiles designant
inconvertibiles. Qui nimirum praedicatores dimittendae arcae
consilium tribuerunt, ut si salutem suam de divina praedicatione
recusarent, fidelibus ad aeternam patriam cum sacramentis fidei
tendentibus, non obsisterent. Locus namque arcae, divinorum
videlicet sacramentorum ibi esse cognoscitur, ubi quidquid de
omnipotente Deo nunc per Scripturarum mysterium dicitur, aperta
postmodum nobis cognitione revelatur. Proprium quippe arcae
locum cognoverat, qui dicebat:
Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie
ad faciem: nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam, sicut et
cognitus sum
(1Co, 13, 12). Consilium itaque satraparum fuit, ut in
locum suum reverti arcam Dei permitterent: ut videlicet, qui de verbi
praedicatione nullum fidei fructum ferebant, eam saltem illis
dimitterent, qui ex ea fructum sibi in aeternitate
praepararent. Bene igitur, qui remittendae arcae consilium
accipiunt, Accaronitae nominantur. Accaronitae quippe
interpretantur steriles. Quia enim de audita fidei veritate,
nullum credulitatis, aut boni operis fructum dederant, steriles
erant. Tollendae ergo arcae principes consilium praebuerunt,
sed a sterilibus; ut videlicet verbi Dei semen, quod in pessima terra
germinare non poterat, terrae optimae servaretur, quae de hoc labore
hiemis, in perenni vita fructum centesimum proferret
aestatis. Et causam protinus relaxandae arcae ostendunt, cum
praedicatores subdunt:
Ne interficiat nos cum populo nostro
(S1, 5, 11).
Accaronitae clamaverunt: Miserunt arcam Dei ad nos, ut
interficiat nos et populum nostrum.
Satrapae consilium tribuunt, dicentes: Dimittite arcam Dei
Israel, ut non interficiat nos cum populo
nostro. Quis est populus, de quo satrapae, id est
principes, dicunt: ut non interficiat nos cum populo
nostro? Quis est populus, nisi populus
Christianus? Dicunt ergo principes, Dimittite arcam
Dei Israel, ut revertatur in locum suum.
Quasi dicat hoc: Unde vos mori pertimescitis, nobis ad aeternae vitae
meritum excercere non prohibeatis. Sed quod addunt:
Ut non interficiat nos cum populo nostro,
Gentilium quidem reproborum corda in errore suo per hanc responsionem
confunduntur, dum inde se isti affirmarent mortem evadere, unde illi
trepidarent mori. Arcam quoque Dei sancti praedicatores
auferunt: quia dum contemptoribus spiritalia panduntur, ad damnationem
indiscreti praedicatoris agitur, si eadem divina mysteria, non imitanda
perfidis, sed irridenda, et concludenda deserantur. Nam quasi
transferendae arcae non tam satrapae, quam satraparum Dominus praeceptum
ponebat, dicens:
Nolite sanctum dare canibus, neque ponatis margaritas
ante porcos, ne conversi conculcent eas pedibus suis
(Mt, 7, 6)
. Hinc iterum dicit:
Si persecuti vos fuerint in una civitate, fugite in
aliam
(Mt, 10, 23). Arcam itaque, ne moriantur, auferunt: quia
contemptoribus idcirco spiritualia abscondunt, ne de eorum contemptu ii
qui temere ea proferunt, ex indiscretione puniantur. Sed quia
Accaronitis arca praecipitur dimitti, hoc profecto insinuat, quod
praemisi: quia tempore persecutionis sanctorum praedicatorum exhortatio
facta est, ut ipsi crederent; aliquando autem, ut si ipsi vitae verbum
non reciperent, illud recipientibus non obstarent: et si ipsi
tormentorum metu, salutis viam non arriperent, eis impedimento non
essent, qui ad regna coelestia festinare nec minis, nec poenis
destitissent. Sequitur:
Fiebat enim timor mortis in singulis urbibus, et
gravissima valde manus Domini
(S1, 5, 12). Hoc quidem ad exteriorem persecutionem
qualiter accipiatur, supra expositum est. Sequitur:
Viri quoque, qui mortui non fuerant, percutiebantur in
secretiori parte natium: et ascendebat ululatus
uniuscujusque civitatis in coelum
(S1, 5, 12).
De natium quidem percussione, quia superius diximus, dicendum hic non esset, si hic aliud quam ibi nequaquam diceretur. Quid est ergo, quod dicit: Viri quoque, qui mortui non fuerant, percutiebantur? Numquid vero ii, qui mortui fuerant, morderi iterum pro arcae poena debuerunt? Sed et cum percussorum clamor in coelum ascendisse dicitur, satis ostendi poterat, quia de vivis, et non de mortuis diceretur. Neque enim in coelum ascendere clamor poterat virorum mortuorum. Sed quia percussionem natium superius retulimus ad cognitionem peccatorum, sunt profecto viri, qui non sunt mortui. Viri quippe sunt, qui pro aeterna vita quam appetunt, agere fortia decreverunt. Sed viri adhuc non sunt mortui, qui agere magna deliberant, et tamen ad dolorem compunctionis mala praeterita nequaquam pensant. Mordentur ergo a muribus, ut moriantur: quia in quibus nequiter ceciderunt, recolunt, et pro praeteritis actibus se promereri aeternae vitae amissionem credunt. Quia ergo viri sunt, de Dei misericordia non desperant: et quia mordentur, ut moriantur, de eo quod magni esse incipiunt, se non exaltant.
Quorum profecto clamor in coelum ascendit quia omnipotens Deus
conversorum gemitus clementer accipit. Et quia in tempore
conversionis Gentium magnus erat ad fidem concursus, non ab aliqua una,
sed a pluribus civitatibus clamor ascendisse per hibetur.
Unde et in persona universalis Ecclesiae propheta deprecatur, dicens:
Intende orationi meae, a finibus terrae ad te
clamavi
(Ps, 60, 2 et Ps, 60, 3). Et in coelum ascendisse clamorem a finibus
terrae clamantis ostendens, ait:
Exaudivit de templo sancto suo vocem meam, et clamor meus
in conspectu ejus introivit in aures ejus
(Ps, 17, 7). Cum ergo unaquaeque civitas in coelum
clamasse dicitur, universalis poenitentia conversionis
commendatur. Quod si percussio ad conversionem, clamor autem
refertur ad divinae laudis devotionem; hoc profecto in mysteriis
Scripturarum legimus, quod videmus. In Dei namque
omnipotentis laudibus unaquaeque civitas clamat: quia Redemptoris
praeconia orbis universus nequaquam tacet; quam non absconse praedicat,
sed ineffabilis laetitiae jubilatione collaudat. Quid enim
aliud, quam universas civitates ad clamorem cohortabatur, qui dicebat:
Omnes Gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in
voce exsultationis, quoniam Deus summus et terribilis, et
rex magnus super omnes deos
(Ps, 46, 2 et Ps, 46, 3). Hinc iterum admonens, ait:
Jubilate Deo omnis terra, servite Domino in
laetitia
(Ps, 99, 2). Hinc rursum, tam plagam mordentium murium,
quam clamorem civitatum exprimit, dicens:
Commoveatur a facie ejus universa terra, dicite in
Gentibus, quia Dominus regnavit
(Ps, 95, 9 et Ps, 95, 10). Praemiserat enim:
Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis
terra
(Ps, 95, 1). Commotio quippe terrae pertinet ad dolorem
poenitentiae: cantare Domino, sive annuntiare in Gentibus quia Dominus
regnavit, ad studium praedicationis, et ad devotionem divinae
laudis. Uniuscujusque civitatis clamor in coelum ascendit:
quia in universo orbe tam praedicationis veritas, quam devotionum laudes
a fidelibus sanctae Ecclesiae declamantur, quae ad superni auditus
celsitudinem per susceptionem divinae dignationis assumuntur.
Fuit ergo arca Domini in regione Philisthinorum septem
mensibus
(S1, 6, 1).
Quid septem menses isti, nisi totam vitae praesentis prolixitatem designant? Quanquam Azotii et Accaronitae clamarent, Circumducatur arca Dei Israel, et non maneat arca Dei apud nos: veritate tamen sanctae historiae dicitur, quod in typo sanctae Ecclesiae cognoscamus, quia in regione Philisthinorum arca Dei septem mensibus fuit. Non ergo malorum et impiorum hominum voluntas, sed Dei dispensatio in salute Gentilium adimpleta est. Jam quidem de gentilitate sublati sunt impii, jam mortui sunt, qui Christi confessores persequebantur, et tamen arca Dei a Philisthinorum regione non tollitur: quia divina sacramenta apud Gentes, sancti Spiritus poculo debriatas, per studiosam sollicitudinem reservantur. Bene autem dicitur septem mensibus, quia sanctarum Scripturarum mysteria usque in mundi finem cum Christi fidelibus perdurabunt. Sed quisquis ejusdem sanctae Scripturae mysteria per gratiam intimae charitatis apprehendit, non de loco, in quo temporaliter arca dimittitur, sed de eo, in quo aeternaliter sistitur, sollicitus fuit. Quare et subditur:
Et vocaverunt Philisthaei sacerdotes, et divinos
dicentes: Quid faciemus de arca Dei? Indicate
nobis. Et quomodo remittamus eam in locum
suum
(S1, 6, 2).
Qui sunt, qui sacerdotes et divinos consulunt, nisi fideles sanctae
Ecclesiae, qui aeternae salutis viam sine errore tenere
concupiscunt? Et qui sacerdotes, et divini, nisi sanctae
Ecclesiae praedicatores intelliguntur? Sacerdotes quippe sunt
ob oblationem sacramenti: divini vero, ministerio
praedicationis. Nam duo ista in pastoris persona conveniunt,
si ei adsit et sanctitas vitae, et eruditio sapientiae: quia ad purganda
peccata subditorum constitutus est, et ad errorum caliginem
praedicationis luce depellendam. Pastor ergo sanctae
Ecclesiae, qui vitae sanctitatem habet, et divinae praedicationis
virtutem non habet, sacerdos quidem, et non divinus est. Item
si verbi facundiam retinet, sine vitae sanctitate, etsi divinus esse
cernitur, sacerdotii honore nequaquam decoratur: quia quod sublimiter
praedicat, terrena actione conculcat. Qui autem de arcae
loco, et de remittenda arca Dei interrogant, et sacerdotes et divinos
vocant: quia nimirum ii, qui de cognitione divinae praedicationis,
venturae vitae gaudia diligunt, ad salutis consilium, nec carnales
sapientes, nec multum simplices religiosos pastores quaerunt.
Sacerdotes itaque et divinos vocant: quia eis se committunt, qui et
superni rectitudinem itineris demonstrant sublimitate scientiae, et pro
subditis omnipotenti Deo idonei intercessores sunt, per puritatem
vitae. De remittenda igitur in locum suum arca interrogant:
quia de ista cognitione Scripturarum, quam in mysteriis verborum
accipiunt, transire ad perfectam Dei cognitionem in aeternitate
concupiscunt. Velut enim arca remittitur, cum parva ista
cognitio per vitae praesentis transitum adimpletur. Et in
loco suo ostensae areae Dei gloriam cernimus, quando ab altis figurarum
tegminibus speciem divinae majestatis revelata facie
contuemur. De ista quippe in loco suo arcae relatione per
prophetam dicitur:
Et non docebit vir ultra proximum suum, dicens: Cognosce
Dominum: a minimo usque ad maximum cognoscent me
(Jr, 31, 34). Hinc Joannes repromittit, dicens:
Cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum
sicuti est
(1Jn, 3, 2). Sed jam remittendae quod consilium
sacerdotes et divini quaerentibus tribuant, attendamus. Nam
sequitur:
Quid dixerunt: Si dimiseritis arcam Dei
Israel, nolite dimittere eam vacuam, sed quod
debetis, reddite ei pro peccato, et tunc curabimini,
et scietis quare non recedat manus ejus a
vobis
(S1, 6, 2 et S1, 6, 3) [mauvais référencement: S1, 6, 3]
.
Quidnam est arca vacua, nisi divina scientia sine bona
operatione? Vacuam namque arcam remittere, est de cognitione
spiritualium sacramentorum fructum boni operis nullum ferre.
Vacua ergo arca remittitur, cum mens ad fidem venientis, ad aeternam Dei
contemplationem jam transire desiderat, et tamen in hac vita bonis
operibus insudare nequaquam curat. Praedicatorum ergo voce
praecipitur, ut arca cum dimittitur, vacua non relaxetur, ut, si bona
opera, quisquis fidelis est, non multiplicat, ad aeternam Dei
omnipotentis cognitionem, quod transiturus sit, confidere non
praesumat. Vacua autem arca non dimittitur, si illud ei pro
peccato redditur, quod debetur. Quid est quod pro peccato
debetur arcae, nisi afflictio devotae poenitentiae? Quo in
loco notandum est, quia eis loquitur qui a muribus morsi
sunt. Qui enim sunt morsi a muribus, nisi qui in fidei
catholicae illuminatione positi, ante ejusdem fidei cognitionem, sive
post, prava egisse se recolunt? Nam qui ante gratiam
regenerationis nulla crimina admisit, et regenerationis donum digna
conversatione retinuit, arcae quidem debet, sed ei pro peccato non
debet. Cognitione quidem divini eloquii, boni operis reddere
fructum cogitur, sed ad poenitentiae satisfactionem ex scelerum, quae
respuit, debito non urgetur. Qui ergo mordentur adhuc,
debitum arcae pro peccato reddant; ut pro criminum memoria, humilem
poenitentiae oblationem omnipotenti Deo restituant. Et tunc
quidem curantur; quia tum conscientiae vulnus obducitur, cum afflicta
mens per poenitentiam ad sperandae veniae securitatem
relevatur. Tunc etiam sciunt, quare manus Domini non recedat
ab eis: quia tunc utilitatem compunctionis, seu afflictae carnis bonum
intelligunt, cum de fiducia divinae indulgentiae ineffabiliter
laetantur. Quid est enim dolor poenitentiae, nisi plagae
molestia ex daemonum percussione? Nam quasi in dolore plagae
adhuc acriter pungentis suspirabat conversus ille, cum diceret:
Conversus sum in aerumna mea, dum configitur
spina
(Ps, 31, 4). Quid enim aerumna, nisi afflictionem
insinuat poenitentiae? Sed in eadem aerumna conversum se
asserit, dum spinae confixuram sentit. Quasi dicat: Dum
recordatione flagitii mordeor, arcae debitum reddere non
desisto. Spina quippe configitur, dum per omnipotentis Dei
dispensationem, ad lacrymas conversorum anima criminum recordatione
inflammatur. Et arcae debitum solvitur, quando jam pro
qualitate criminis, mensura extenditur lamentationis: cum post diuturnas
lacrymas afflictae diu menti, interni solatii lux infunditur, atque a
percussionis intimae pondere divino dono levigatur: cum jam purgatae
menti per gratiam suae inspirationis omnipotens Deus appropiat, atque ex
fiducia consecutae indulgentiae eam exhilarat, quam ei ex praesentiae
suae gratia subministrat. Quasi enim de percussione tunc
sanatur, cum per refusae indulgentiae: gratiam magnitudo doloris de
poenitentis afflicta mente removetur.
Unde et is, qui in aerumna convertebatur, dum configeretur spina, in
eodem psalmo omnipotentem Deum curationis suae auctorem laetanter
alloquitur, dicens:
Tu es mihi refugium a pressura, quae circumdedit me,
exsultatio mea
(Ps, 31, 7)
. Pressuram quippe vocat gravissimam valde manum
Domini. De qua percussione gravissimae manus etiam Paulus
loquitur, dicens:
Ipse enim spiritus pro nobis postulat gemitibus
inenarrabilibus
(Rm, 8, 26)
. Qui ergo a pressura invenisse Domini refugium, et
exsultationem insinuat, ab interni doloris percussione, gaudio divinae
indulgentiae curatum se esse manifestat. Hinc item dolens
adhuc confitetur, dicens:
Tibi soli peccavi, et malum coram te feci
(Ps, 50, 6)
. Sed quia de curatione praesumit, insinuans, ait:
Auditui meo dabis gaudium et laetitiam, et exsultabunt
ossa humiliata
(voir: Ps, 50, 10) [mauvais référencement: Ps, 50, 7]
. Debitum ergo arcae redditur pro peccato,
cum peccatores ex Scripturae sacrae cognitione affliguntur, et cruciatu
tergere culpas satagunt, quas carnis delectatione traxerunt.
Curantur autem, quando jam expleta mensura afflictionis, ad fiduciam
divinae indulgentiae per auxilium relevantur interni solatii.
Unde et Psalmista loquitur, dicens:
Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in
lacrymis in mensura
(Ps, 79, 6). Lacrymarum quippe potus ad mensuram dat:
quia profecto peccator, etsi ex interna Dei aspiratione pro culpa
compungitur, ex eadem compunctionis afflictione eodem consolante
relevatur. Unde et per Moysen Dominus dicit: Ego
occidam, et ego vivere faciam: percutiam, et ego
sanabo
(Dt, 32, 39). Percutit namque, et sanat: quia quos per
compunctionem sauciat, per indulgentiae securitatem curat.
Bene itaque curatis jam dicitur: Et scietis, quare manus ejus
non recedat a vobis. Nam antequam curet,
quare manus Domini ab eis non recedat, scire non possunt: quia tunc
poenitentiae bonum intelligunt, cum in purificato jam corde sancti
Spiritus gratiam recognoscunt, et divinae indulgentiae dona
concupiscunt, de quibus ineffabili exsultatione gratulantur.
Nam curantis jam manus Domini causam, qua ab afflictione non recesserat,
eos scisse conspexerat, qui percussorum exsultationes exprimit, Deo
loquens et dicens:
Repleti sumus mane misericordia tua, exsultavimus et
delectati sumus pro diebus, quibus nos humiliasti, annis
quibus vidimus mala
(Ps, 89, et ) [mauvais référencement: Ps, 89, 14]
. Velut enim in nocte poenitentiae luctum exceperant,
qui mane, videlicet divinae dignationis apparente claritate, se repletos
misericordia congaudebant, qui se delectatos pro diebus, in quibus
humiliati fuerant, asserunt: per donum curationis, gravitatem manus
Domini, quare ab eis non recesserat, scire demonstrantur. Sed
quia a principibus adhuc per consilium dicitur, ut quod debetur pro
peccato arcae reddatur; et quid sit illud quod debetur, non exponitur,
adjunctum est:
Qui respondentes dixerunt: Quid est quod pro
delicto reddere debeamus? Responderunt illi:
Juxta numerum provinciarum Philisthiim quinque anos
aureos facietis, et quinque mures: quia plaga una fuit
vobis et satrapis vestris. Facietisque
similitudines anorum vestrorum, et similitudines murium,
qui demoliti sunt terram, et dabitis Deo Israel gloriam,
si forte relevet manum suam a vobis, et a diis vestris,
et a terra vestra
(S1, 6, 4 et S1, 6, 5).
Quid est, quod quinque anorum similitudines, et totidem similitudines
murium, juxta provinciarum numerum, fieri jubentur, et sic arcae debitum
solvitur? Haec profecto, si more Judaico secundum litterae
vilitatem pensantur, non solum despicienda sunt, sed nec auditu
digna. Quae profecto digne accipit, qui quo viliora per
litterae sonum audit, eo ea per spiritalem significationem utiliora esse
intelligit. Nam sanctus Spiritus, quo inspirante tota haec
sacra historia scribitur, nunquam tam vilia promeret, si in hujus
vilitatis arcano magna quaedam, et pretiosa valde mysteria non
signaret. Unde doctor egregius fatetur, dicens:
Omnia in figura contingebant illis; scripta sunt autem
propter nos, in quos fines saeculorum devenerunt
(1Co, 10, 11)
. Eo igitur per spiritum altius requirenda sunt, quo in
exposita velut carne litterae vile cernitur quod loquuntur.
Quae ergo sunt anorum similitudines, quae murium imagines? Et
quia haec tam ad tentantia daemonia, quam ad membra peccatorum fetoribus
exposita, superius retulimus, similitudines anorum et murium, qua
significatione deaurantur? Sed profecto tunc arcae debitum
pro peccato bene solvitur, si anorum et murium similitudines ex auro
fabricentur. In ani quippe similitudine emittendi fetoris
membrum cernitur: et tamen, quia similitudo, non veritas est, fetore jam
nullo maculatur. Et quia de auro efficitur, hoc profecto
insinuat: quia ex splendore pulchritudinis species commutatur
deformitatis. Peccator ergo conversus ani similitudinem
facit, cum quibus peccati fetoribus membra sua deposuerat, ad memoriam
ducit. Ani ergo similitudinem fabricare, est membrorum suorum
nuper peccantium turpitudinem poenitenti corde recolere. Non
itaque anum, sed ani similitudinem fabricat, qui et a peccati fetoribus
membra abluit, et eadem membra, quibus peccatis subdiderit, recolere non
omittit. Et quidem ex auro fieri ani similitudo cernitur,
quia ad pretium aeternae salutis peccatorum turpitudines
atteruntur. Vel fortasse memorando similitudines anorum
fiunt, flendo deaurantur: quia et recolendo, quae fecimus, fingimus: et
dum commissa attentius lugemus, in justitiae splendorem membra
deauramus. Anorum ergo similitudo, non veritas cernitur, quia
tunc peccator suae deformitatis ignominiam respicit, cum prava opera non
solum committendo non exercet, sed etiam in praeterito se commisisse
vehementer dolet. Quinque autem ani fieri jubentur, quia
universalis omnium Gentilium satisfactio imperatur. Unde et
caute notatum est: Juxta numerum provinciarum
Philisthiim. Quare enim quinque sunt
Philisthinorum provinciae, nisi quia carnalis vita Gentilium
designatur? Quia enim quinque sensus corporis non ad laudem
Creatoris, sed ad carnalem vitam contulit, per quinarium numerum
Philisthinorum provinciae exprimuntur. Quinque anos aureos
praecipiuntur ut faciant, ut de omnibus compungantur sensibus: et quia
omnes peccaverunt, ideo ad supernae vitae claritatem membra omnia
redigant, quae per oblectamenta carnis omnimoda polluerunt sorde
flagitii. In auro quippe supernae conversationis fulgor
ostenditur, quia per Joannem de superna civitate dicitur:
Ipsa vero civitas aurum munaum, similis vitro
mundo
(Ap, 21, 18). Membra igitur deaurantur, cum corpus
terrena et coenosa concupiscentiarum foeditate deforme, in splendorem
commutatur aeternae vitae: cum videlicet per sanctae conversationis
pulchritudinem radiat, quod in appetitu mundanae delectationis
peccatorum fetore sordebat. Ad istam namque deaurationem
beatus Paulus auditores suos admonebat, dicens:
Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae, et
iniquitati ad iniquitatem, ita exhibeatis membra vestra
servire justitiae in sanctificationem
(Rm, 6, 19)
. Et quasi ad anorum similitudines eos respicere
compellens, intulit, dicens: Quem ergo fructum habuistis in
illis, in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum
mors. Anorum ergo similitudines ad ruborem
fiunt: quia profecto foeditatis nostrae maculas ad memoriam ducimus, ut
de eisdem maculis confundamur. Sed deaurantur ad securitatem:
quia profecto dum deformitatem nostram supernae vitae claritate
obducimus, divini examinis discussionem quadam securitate
praestolamur.
Mures etiam, qui terram demoliti sunt, de auro fieri jubentur: quia et
immundi spiritus, qui carni nostrae corruptionis oblectamenta suggerunt,
ad justificationem nostram memorantur. Quid est enim
similitudines murium facere, nisi eas quas de nobis maligni spiritus
habuerunt victorias, memorari? Sed murium quoque
similitudines deaurantur, cum nos eorum elisos viribus
suspiramus. Nam dum ipsorum nos fraudibus victos plangimus,
similitudines profecto murium aureas tenemus, dum praeterita consilia
daemonum non habemus in blandimento operis, sed in contemptu
reprobationis. Ex auro itaque similitudines murium fiunt,
quia praeteritae fraudes daemonum ad fulgorem nobis bonae vitae
proficiunt. Tanto enim humiliores jam sumus, quanto membra
nostra per supernae conversationis fulgorem radiant; et ipsi qui jam Dei
omnipotentis auxilio fortia agimus, immundorum spirituum prostratos
fuisse fraudibus nosmetipsos videmus. Quod profecto
consilium, quia pluribus tribuunt, ejusdem quoque rationem ostendunt,
quia dicunt: Quia plaga una fuit vobis et satrapis
vestris. Quasi aperte dicant: Quia omnes
peccato subditi fuistis, necesse est ut ad melioris vitae studium corda
pariter praeparetis. Unde et Paulus dicit:
Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati
gratis per gratiam ipsius
(Rm, 3, 23)
.
Et ut attentius meliorandae vitae propositum commendent, inculcando
repetunt, dicentes: Facietis similitudines anorum vestrorum, et
murium, qui demoliti sunt terram, et dabitis Deo Israel gloriam,
si forte relevet manum suam a vobis, a diis vestris, et a terra
vestra. Eis, quae praedictae sunt,
similitudinibus factis, Deo gloriam dare, est de studio boni operis, et
de aestimatione humilitatis, in semetipso inaniter non gloriari; sed Dei
omnipotentis laudibus omne quod agitur impendere. Et quia
dicunt:
Si forte relevet manum suam a vobis
(S1, 6, 5)
: quid aliud in hoc verbo dubitationis accipitur, nisi quia
difficilis ostenditur reconciliatio criminosorum? Unde et per
Jonam dicitur:
Quis scit, si convertatur, et ignoscat Deus
(Jon, 3, 2)
? Quia ergo, si forte relevet manum, dicitur, commoveri
ad poenitentiae lacrymas cum magna fortitudine debemus: quia etsi hi qui
poenitentiam austeram faciunt, vix fiduciam salutis inveniunt,
negligentes salvi fieri quando possunt? Quae profecto
reconciliationis difficultas si in poenitentium aestimatione tenetur,
apud omnipotentem Deum nequaquam invenitur: quia et dum Ninivitae velut
pro difficili reconciliatione gravi poenitentia se dejiciunt,
omnipotentis Dei misericordiam facile meruerunt. Et cum
prophetae Joelis voce acri se Deo populus lamento prostraret, egit
profecto, ut qui videbatur ad placandum difficilis, ejus iram
levigaret. Nam statim in eo scriptum est:
Zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo
suo
(Jl, 2, 18)
. Manus itaque relevatur, cum mens in poenitentia
valide compuncta ad consecutae misericordiae donum, divina aspiratione
sustollitur. Et quia, ut dixi, in initio nascentis Ecclesiae,
sicut generalis peccatorum conversio, ita et generalis erat
reconciliatio conversorum: manus Dei, quae relevanda asseritur, et ab
auditoribus, et a diis eorum, et a terra relevanda
perhibetur. Per deos namque sublimes et sapientes viri
designantur. Nam et ad Moysen Dominus dicit:
Posui te in deum Pharaonis
(Ex, 7, 1). Et in Legis etiam mandato praecipitur:
Diis non detrahes
(Ex, 22, 28). Per terram vero, simplicium vita
exprimitur: quia dum praedicationem superiorum, velut coeli pluviam in
se cadentem, recipiunt, de irrigatione verbi fructum proferunt bonae
operationis. A diis ergo, et a terra manus Domini relevatur,
cum tam sapientes, quam simplices ad certitudinem divinae indulgentiae
aut occulto et spiritali solatio, aut praedicatorum judicio reducuntur,
Unde et is, qui paulo superius deaurari membra monuerat, dicens:
Exhibete membra vestra servire justitiae in
sanctificationem
(Rm, 6, 19). , quasi relevatae manus Domini judicium
proferens, ait:
Nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Deo,
habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero
vitam aeternam
(Rm, 6, 22)
. Hinc iterum conversis a nequioris vitae deformitate,
integrum auri fulgorem mirabatur, dicens:
Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in
Domino
(Ep, 5, 8)
. Hinc idem suos collaudans, ait:
In medio nationis pravae et perversae, in quibus lucetis,
quasi luminaria in mundo
(Ph, 2, 15). Factis igitur ex auro similitudinibus
anorum et murium, et data Deo gloria, manus Domini relevatur: quia post
poenitentiae luctum, post meliorationem vitae, et aestimationis
humilitatem, ad plenam omnipotentis Dei misericordiam peccatores
reducuntur. Et quia ista omnia adhuc per consilium
praecipiuntur; praedicatorum vero consilium alii devote perficiunt, alii
vero contemnunt, qui de bonae vitae splendore bonos laudibus efferunt,
contra superbos per invectionem increpationis accenduntur.
Nam sequitur:
Quare aggravatis corda vestra, sicut Aegyptus, et
Pharao
(S1, 6, 6)?
Cor namque, ut Aegyptus et Pharao, aggravat, qui jam cognitione sacri
eloquii, vulnera peccatorum suorum intelligit, et tamen per
meliorationem vitae, per amaritudinem poenitentiae, ad vera futurae
vitae gaudia animum non intendit. Bene ergo Aegyptiis in
gravitate cordis similatur. Aegyptus quippe tenebrae
dicitur. Quid ergo Aegypti nomine accipitur, nisi a coelorum
sedibus angelorum lapsa multitudo? Et quid in Pharaone
Aegypti rege, nisi ipse tenebrarum auctor diabolus
designatur? Bene ergo dissimulatores poenitentiae, Aegypto et
Pharaoni in cordis aggravatione similantur. Reprobi quippe
angeli semel a coelestibus lapsi, sicut amorem amissae beatitudinis non
recipiunt, ita et poenitentiam agere de perpetrata superbia nunquam
possunt. Dum ergo sancti praedicatores contra impudentes
peccatores per acutam increpationem se invehunt, Aegypti et Pharaonis
similitudinem ad medium ducunt; ut auditores eorum tanto facilius ad
satisfactionem proruant, quanto per id, quod poenitentiam nolunt agere,
damnatis angelis se esse similes non ignorant. Unde et
instanter ad studium adimplendi consilii eos cogunt, dum subinferentes
dicunt:
Accipite ergo, et facite plaustrum novum
unum, et duas vaccas fetas, quibus non est impositum
jugum, jungite ad plaustrum, et claudite vitulos earum
domi: tolletisque arcam Domini, et ponetis eam in
plaustrum, et vasa aurea, quae exsolvistis ei pro
delicto, ponetis in capsella ad latus ejus, et dimittite
eam, ut vadat. Et aspicietis: et si quidem
per viam confinium suorum ascenderit contra Bethsames,
ipse fecit vobis grande malum hoc. Si autem
minime, scietis quia nequaquam manus ejus tetigit nos,
sed casu accidit
(S1, 6, 7, S1, 6, 8 et S1, 6, 9).
Quid enim plaustri nomine, nisi aut universa simul sancta Ecclesia, aut
unaquaeque cujusque fidelis anima designatur? Cujus profecto
plaustri rotae sunt utrumque Testamentum. Nam dum sancta
Ecclesia, vel electa quaelibet mens per vetus et novum Testamentum
instructa, ad aeternam vitam innititur, quasi sublimibus praelatis
rotis, ad propositum locum per altum fertur. Sed plaustrum
fieri novum praecipitur, ut videlicet, qui ad aeterna gaudia pervenire
desiderat, per praeceptum dilectionis novi hominis splendore
vestiatur. Hoc quippe plaustrum innovari praecipiebat
Dominus, dicens:
Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut
dilexi vos
(Jn, 15, 12)
. Hinc Paulus praecipit, dicens:
Renovamini spiritu mentis vestrae, et induimini novum
hominem, qui secundum Deum creatus est
(Ep, 4, 23)
. Hinc Romanos alloquens, ait:
Non in comessationibus et ebrietatibus, non in
contentione et aemulatione, non in cubilibus et
impudicitiis, sed induimini Dominum Jesum Christum
(Rm, 13, 13)
. Plaustrum igitur novum facit, qui et utrumque
Testamentum recte intelligit, et splendore sanctae conversationis
indutus, ad superna sese desideria extendit.
Possunt quoque rotae, quibus hoc plaustrum graditur, electi cujusque
geminum desiderium designare: quia quisquis jam, opitulante Deo,
praesentem vitam in aerumnam peregrinationis tenet, ad futuram
beatitudinem idcirco pervenire desiderat; ut impassibilis et immortalis
fiat: ut videlicet per unum, eam quam horret, miseriam deserat; per
aliud, eam, quam promeretur, beatitudinem nunquam perdat.
Vaccae autem sunt sancti praedicatores. Qui quia et gemino
praecepto charitatis insignes sunt, et in nova conversatione conversorum
animas gignunt, recte tam binario numero, quam feminino genere
designantur. Vituli autem sunt desideria terrena.
Cum ergo vaccae plaustrum trahunt, domi vitulos claudunt: quia dum
electis fidelibus ad supernam patriam ducatum praebent, ea desideria
quae eis reprobam vitam suggerunt, prodire ad effectum
prohibent. Claudunt quippe vitulos, cum jam superba desideria
in ipso suggestionis initio, intra conscientiam conterunt, et proficere
ea ad effectum operis non permittunt. Unde et vaccae, quibus
non est jugum impositum, ad trahendum plaustrum exquiri perhibentur:
quia praedicatores electis fidelibus providendi sunt, qui per nulla
onera criminis subjecti sint imperio diabolicae potestatis.
De quo profecto jugo per prophetam dicitur:
Computrescet jugum a facie olei
(Es, 10, 27)
. Bene autem processus sensuum ordini concordat
verborum: quia etsi adversa dominatione sunt liberi, necesse est ut
semper sint de futura conversatione suspecti. Vaccae ergo et
sine jugo sunt, et tamen earum vituli domi clauduntur: quia sancti
praedicatores adversariis spiritibus ex virtute dominantur: sed ab
edomandis pravis desideriis, eo intentionem non auferunt, quo de
sanctitate, qua se ornatos aspiciunt, securitatem in hac vita perpetuam
habere non possunt. Et quia talibus divinae cognitionis
gratia latius aperitur, apte arca Domini tolli, et super plaustrum poni
praecipitur. Quod autem imponi arca auditoribus super
plaustrum jubetur, hoc profecto insinuat, videlicet, quod in sancta
Ecclesia plures ordines praesulum invenimus: quia dum praerogativa alii
aliis digniores sunt, etiam auctoritatem praecipiendi sortiuntur in
culmine ordinis altioris. Cum ergo arca Domini reduci
praecipitur, super plaustrum novum poni perhibetur: quia profecto ad
aeternam patriam cum cognitione sacramentorum spiritualium recte
graditur, qui hoc quod de sancta Scriptura didicit, per novae
conversationis pulchritudinem non relinquit.
Ad latus autem ejusdem arcae vasa aurea, quae ei pro delicto sunt reddita, poni praecipiuntur. Vasa quippe aurea vocat, quae superius memorat, dicens: Facietis similitudines anorum vestrorum et murium. In quibus profecto vasis peccatorum atque tentationum memoria designari dixeramus. Quid est ergo, quod superius anorum, et murium similitudines esse perhibuit, nunc vasa aurea appellavit? Sed ibi de eo, quod arcae pro peccato exsolvi debebat, tractabatur, hic autem de arcae remissione. Quid ergo est, quod res istae eaedem honestiori nomine exprimuntur, nisi quia peccata, quae poenitentiae fletibus tersa non sunt, in deformitate sua attentius videnda atque lugenda sunt: ea vero, quae jam sunt diluta magnis fletibus, non attentius, neque in deformitate sua respicienda, sed aestimatione humilitatis aliquando cogitanda? Quasi enim in mente poenitentis, et acriter dolentis ani similitudo, et murium est: quando ut attentius lugeat eam, quam ante mentis suae oculos congerit, peccati massam coadunatam videt. Sed cum jam magnis et diuturnis fletibus quodammodo de peccatorum suorum remissione securus ad supernam patriam festinare cursu magnae conversationis coeperit, quasi aurea jam vasa conspicit: quia peccata videt, non quibus se obligatum viderat, sed quae omnipotentis Dei laudibus impendat. Bene autem in capsella ad latus arcae eadem vasa reponuntur. Nam si arca divinae cognitionis secretum insinuat, ad latus vasa dependuntur: quia dum altitudo divinae cognitionis mentem elevat, ad virtutem humilitatis infirma nostra praeterita ad memoriam reducenda sunt. Non igitur ponenda sunt ante arcam; ne, dum immoderatius infirma respicimus, attolli ad superna nequeamus. Constat itaque, quia ex latere dependantur: ut et superna videamus libere, et, cum expedit, ad nostra infirma mentis oculos revocemus.
Quid est autem, quod praecipiuntur: Et dimittite eam, ut vadat? Sed arca dimittitur, quando eruditae mentes subditorum a suis rectoribus libere vivere permittuntur: ut videlicet ad aeternam patriam properent, non jam majoris imperio, sed propriae arbitrio rationis. Tenenda est igitur, ut plaustro imponatur; imposita quoque dimittitur: quia nimirum electis subditis disponendae vitae suae licentia a praelatis ante danda non est, quam doctrinae spiritualis eruditionem percipiant, et firmam consuetudinem bonae operationis. Nam nec simplicibus subjectis et bene viventibus, nec eruditis et infirmis vivendi libertas recte conceditur. Illi quippe a callido adversario decipi tanto facilius poterunt, quando et deprehendere ejus insidias per spiritalem eruditionem nequaquam didicerunt: isti vero eo difficilius servant bonum eruditionis, quo tentatoris laqueos eruditi conspiciunt, et eorum vincula devitare eruditi non possunt. Tunc ergo competenter arca dimittitur, cum id, cui imponi debeat, plaustrum ante fabricatur, cum ei vasa aurea, quae debentur pro peccato, ex latere dependuntur: quia profecto tunc secura esse poterit vita libere viventis subditi, cum renovationem interioris hominis custodire longo usu didicerit; cum ex vitae puritate celsitudinem divinae eruditionis apprehendit, atque inter dona sublimia, ea quae aliquando prave egisse memorat, recolere ad humilitatem non negligit. Quae profecto vivendi libertas, quia ad solum studium superni amoris bonis subjectis impenditur, apte et causam, qua eadem arca dimittatur, adjungit: ut vadat, inquit. Quasi enim et aliis verbis dicat: Ad hoc solum liberius vivere permittendi sunt, ut ad coelestem patriam celerius proficiscantur. Sed quia nonnulli subditi tam conversatione quam scientia humano judicio perfecti sunt, non divino; providendum bonorum rectorum studio est, ut eorum curam tunc nec omnino praetereant, cum iidem subditi se de eorum cura dimissos putant, sed pia calliditate explorent jam liberi qualiter vivant, quorum subditionis bona plenius noverant. Quare et subjungitur: Et aspicietis, et si quidem per viam finium suorum ascenderit contra Bethsames, ipse fecit nobis hoc malum grande. Sin autem minime, sciemus quia nequaquam manus ejus tetigit nos, sed casu accidit.
Bethsames, ut jam diximus, interpretatur domus solis.
Dimissam autem arcam praedicatores aspiciunt, utrum recto itinere contra
Bethsames gradiatur: quia et cum proprio arbitrio dimittuntur subditi,
explorare praelati debent, an bonum libertatis ad profectum convertant
coelestis itineris. Sed et caute notandum est: quia tunc
recte contra Bethsames arca ascendit, cum confinium viam gradiendo non
deserit. Confines etenim nostri sunt electi priores: confines
quippe sunt, qui juxta se possessiones dispositas habent.
Confines igitur electorum sunt aeterni regni perpetui
cohaeredes. Nam velut juxta se dispositis possessionibus
habitant, qui in eamdem aeternae patriae societatem vocati, de una et
eadem Conditoris majestate sortiti sunt jura aeternae
haereditatis. Vel idcirco dicuntur confines: quia cum de bona
conversatione ad perennis vitae gaudia electi perveniant, qui recte
vivunt in hoc mundo, coelestibus civibus vicini sunt. Quae
est ergo via confinium, nisi afflictio temporalis? Hanc viam
Bethsamis per semetipsum Dominus demonstrat, dicens:
Arcta est via, quae ducit ad vitam
(Mt, 7, 14)
. Hanc item commendat, cum discipulos increpans, ait:
O stulti, et tardi corde ad credendum, nonne oportuit
pati Christum, et ita intrare in gloriam suam
(Lc, 24, 25 et ) [mauvais référencement: Lc, 24, 25]? Hinc Paulus ait:
Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum
Dei
(Ac, 14, 21)
. Contra Bethsames ergo tunc arca dirigitur, cum per
viam confinium ascendere videtur: quia in superna conversatione ille
verius proficit, qui ad aeterna gaudia pervenire non per mundanas
delectationes, sed per carnis afflictiones et mundi adversitates
quaerit. Sed quia non ire, sed ascendere dimissa arca
dicitur, altior via dimissis in libertate subditis indicatur: quia per
viam Bethsamis non recte gradiuntur, si non quotidie de bonis ad meliora
proficiunt. Ascendere enim meritis virtutum, quotidie ad
meliora proficere est. Sed cum recte contra Bethsames arca
ducitur, malum grande quod perpessi fuerant omnipotentis Dei operibus
ascribunt. Malum namque grande eam percussionem vocant, de
qua superius legitur: Fiebat manus Domini super singulas
civitates interfectionis magnae nimis. Et
quia eamdem interfectionem tam ad conversionem Gentilium, quam ad
fidelium delinquentium salubrem compunctionem retulimus, cum arca recte
contra Bethsames graditur, malum illud grande quod acciderat, a Deo esse
indicatur: quia profecto electorum singulorum finis indicat, qualiter
praedicatoris animus eorum prima opera recognoscat.
Nam si in fine deficiunt, aperte cognoscitur, quia bona eorum principia
a Domino non fuerunt. Unde et subditur: Sin autem
minime, scimus quia nequaquam manus ejus tetigit nos, sed casu
accidit. Manus Domini quid est, nisi
unigenitus Patris aeterni? Manu namque Domini non tanguntur,
qui non inspiratione divini verbi, sed subita deliberatione cordis sui a
pristina conversatione separantur. Qui certe tanto celerius
ab incoepta bonitate deficiunt, quanto quod per arctam viam ingredi ad
aeternam patriam proposuerant, qua fortitudine exsequendum esset,
praecogitare nescierunt. Quare apte dictum est: Casu
accidit. Quod enim casu accidit, subito et
sine consilio et provisione contingit. Cum ergo hi qui a
mundi amore, sive qui ab infidelitate discessisse videbantur conversi,
ad prioris vitae nequitiam reviviscunt, aperte cognoscitur, quia non
manu Domini, ut videbantur interfecti, sed accidente casu a pristina
sint conversatione separati. Sequitur:
Fecerunt illi hoc modo, et tollentes duas vaccas
junxerunt ad plaustrum, vitulosque earum clauserunt domi, et
posuerunt arcam Dei super plaustrum, et capsellam quae
habebat mures aureos et similitudines anorum
(S1, 6, 10 et S1, 6, 11). Quia haec supra latius exposita sunt, quid
jam in se de spiritali eruditione contineat ipsa profectio arcae,
videamus. Nam sequitur:
Ibant autem in directum vaccae per viam quae ducit
Bethsames, et itinere uno gradiebantur, pergentes et
mugientes: et non declinabant neque ad dexteram, neque ad
sinistram
(S1, 6, 12).
In directum per viam quae ducit Bethsames ire, est in studio coelestis perfectionis, afflictionem carnis tenere per virtutem discretionis. Nam in directum vaccae nequaquam gradiuntur, si in afflictione carnis discretio non servatur. Denique dum ultra modum caro affligitur, conferre opem spiritui eadem caro omnino defecta non sufficit. Et si digne non affligitur, dum superbit, velut libera servire menti indomita dedignatur. Bene igitur, dum per viam Bethsamis in directum vaccae ire referuntur, subjunctum est: Quia non declinabant neque ad dexteram, neque ad sinistram. Ad dexteram quippe declinare, est virtuti abstinentiae immoderate insistere: quia per bonum, quod videtur, viam deserimus, dum sic necessariam abstinentiae virtutem sequimur, ut alia nobis auxilia de carne subtrahamus. Ad sinistram quoque declinare, est carni abundantius indulgere. Nam per apertae remissionis vitium a Bethsamis via deflectimur, dum carnem per delicias deducimus, qui paradisi viam in afflictione dispositam noveramus.
Et quia nulla est vitae parcioris sinceritas, si munditiae boni operis
simplicitas non concordat intentionis, caute expressum est: Et
itinere uno gradiebantur. Uno quippe
itinere graditur, qui virtutem quam praetendit in bono opere, in recta
servat intentione. Quo contra de unoquoque reprobo dicitur:
Vae peccatori ingredienti terram duabus viis
(Ec, 2, 14)
. Duabus quippe viis peccator terram ingreditur, cum
Dei videtur esse quod agit, sed ex omni quod religiosum foris exhibet,
intus saeculi intentionem tenet. Uno autem itinere gradi
electos suos Dominus insinuat, dicens:
Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum
erit
(Mt, 6, 22). Hinc Paulus ait:
Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae
nostrae
(2Co, 1, 12)
. Hinc David:
Omnis gloria ejus filiae regis ab intus
(Ps, 44, 14)
. Uno igitur itinere contra Bethsames vaccae
gradiuntur, quia electi ad aeternam patriam festinantes, bona foris
agunt, sed ex eisdem bonis operibus saeculi praemia non
requirunt.
Quid est autem quod de eisdem vaccis dicitur, quia
gradiebantur pergentes et
mugientes. Sed pergere dicuntur, quia sancti viri
bona incessanter faciunt: mugiunt vero, quia carnalia desideria in
semetipsis exstinguere sine magna quotidie tribulatione non
possunt. Mugire namque, ad laborem edomandae carnis pertinet;
pergere autem, ad perseverantiam bonae voluntatis. Nam dum
contra naturam caro carnales motus comprimere cogitur, velut mugit dum
graditur, quia propria desideria adimplere prohibetur. Bene
quippe duo haec in sanctorum profectione describuntur, videlicet pergere
et mugire. Quia etsi eis ad supernam patriam festinantibus,
magna est instantia desiderii, est nihilominus invincibilis patientia
laboris. Nam de his vaccis pergentibus per Ezechielem
dicitur:
Non revertebantur, cum incederent
(Ez, 1, 12)
. Vaccarum quoque mugitum, et causam exprimit Paulus,
dicens:
Video aliam legem contradicentem legi mentis meae, et
captivum me ducentem in lege peccati. Infelix
ego homo, quis me liberabit de corpore mortis
hujus
(Rm, 7, 23 et Rm, 7, 24)? Mugiunt ergo vaccae, sed pergunt: quia sancti viri,
etsi magna sunt tentamenta quae perferunt, viam tamen supernae patriae
non relinquunt. Pergunt item, sed mugiunt: quia etsi magnis
desideriis ad superna properant, profectum tamen superni itineris non de
quiete pacis obtinent, sed ex triumpho tentationis. Sequitur:
Sed et satrapae Philisthinorum sequebantur usque ad
terminos Bethsamis
(S1, 6, 12).
Quinam sunt termini ad quos sequi proficiscentem arcam Dei praelatis
necessarium est, et quos in arcae Dei comitatu progredi congruum non
est? Quos nimirum terminos si accipiamus in eruditione sacri
eloquii, et bona operatione, contrarium non videtur. Sed hi
profecto termini Bethsamis, sequentium principum termini sunt, cum pro
modo suo quisque super subditis perfectus est doctrina sacri eloquii, et
usu bonae operationis. Eo enim jam de isto securus pastor
efficitur, quo et caute jam spiritalia conspicit, et ea quae ratione
comperit fortitudine boni operis apprehendit. Qui profecto
termini, Bethsamis esse termini dicuntur: quia nimirum, dum eruditos Dei
operarios dignanter excipiunt, ad contemplationem supernae patriae
introducunt. Termini namque sunt: quia et dignos ad
contemplationem suscipiunt, indignos expellunt. Indocti
quippe si ad contemplanda subtilius superna se sustollere praesumunt,
potius errando deviant, quam lumen veritatis apprehendant. Et
nisi quis bona opera praemittat, hoc profecto agit, ut illam quam
appetit claritatem internae visionis, nunquam inveniat. Unde
et Dominus in Evangelio, quasi ad terminos Bethsamis contemplativae
vitae amatores transmittens, ait:
Qui habet verba mea, et facit ea, hic est qui me diligit:
qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam
eum, et manifestabo ei meipsum
(Jn, 14, 21)
. Qui enim se manifestaturum non nisi diligentibus
dicit, se autem diligere eos qui servant mandata ejus, aperte docet quia
lucem suae occultae visionis non tribuit, nisi pro retributione bonae
operationis. Sequitur:
Porro Bethsamitae metebant triticum in valle
(S1, 6, 13).
Qui enim Bethsamitae rectius possunt intelligi quam hi qui perfecti jam
viri sunt in sublimitate contemplationis? Nam velut de domo
solis sunt, qui, contemptis terrenis omnibus, veri luminis splendoribus
illustrantur. De domo quidem solis sunt, qui, jam omni mundo
sepulti, ad videndam Conditoris sui claritatem flamma mirae dilectionis
inardescunt. Qui ad civitatem suam duobus modis ascendunt:
qui ad supernae patriae claritatem, et nunc per contemplationem, et in
fine per veritatem gloriae perducuntur, nunc ad domum solis contemplando
evolant; sed quod nunc mentis puritate aspiciunt, tunc per praesentem
laetitiam aeternae retributionis veritatem apprehendunt.
Bethsames ergo arca Dei perducitur, cum mens electa, aut per
contemplationis altitudinem, aut per assumptionem retributionis, ad
aeterna gaudia sublimatur. Qui ergo aeternum illum, et
ineffabilem arcae situm scire non possumus, ea, quae de isto, quem
novimus, dicuntur, audiamus. Quid est ergo, quod Bethsamitae
metunt triticum in valle, nisi quia contemplativae vitae dediti,
delicias internae refectionis colligunt in virtute
humilitatis? Vallis quippe in sacro eloquio aestimationem
designat humilium, Psalmista testante, qui de Domino loquens, ait:
Qui emittis fontes in convallibus
(Ps, 103, 10)
. Nam infusionem supernae gratiae mentibus infundit
dispositis per humilitatem. Bethsamitae ergo in valle
triticum metunt: quia contemplationi vacantes, dum pro humilitatis
merito clarius superna conspiciunt, ad suaviorem refectionem mentium
ligant manipulos gaudiorum. Nam triticeus panis, sicut
aspectu candidior, ita et sapore delectabilior est.
Sed fortasse in ista vita adhuc positi non sumimus panem, sed spicas
metimus; in illa autem superna vita beatitudinis, non spicas, sed panem
manducamus. In ista etenim vita, cum ad contemplanda aeterna
sustollimur, supernarum rerum similitudines capere de rebus istis
infimis et visibilibus nitimur: ut juxta egregii doctoris vocem,
Invisibilia a creatura mundi, per ea quae visibilia
facta sunt, cognoscamus (Rm. I, 20). Quare
et ille verus Bethsamita, et domesticus solis justitiae exsultans, ait:
Delectasti me, Domine, in factura tua, et in operibus
manuum tuarum exsultabo. Quam magnificata
sunt opera tua, Domine, nimis profundae factae sunt
cogitationes tuae
(Ps, 91, 5 et Ps, 91, 6). Sed dum in rebus visibilibus invisibilium
rerum gaudia excipimus, velut intra paleas adhuc triticum
tenemus. Tunc autem nobis purum triticum, sive de tritico
panis erit. Nam cum absorpta jam morte, in aeterna vita,
revelata facie, clarius Redemptorem cernemus, ad ejus cognitionem thecis
similitudinum non egemus. Bene ergo de Bethsamitis dicitur,
quod metebant triticum in valle: quia perfecti viri, etsi pro
humilitatis merito sublimitatem supernae contemplationis accipiunt, ad
illam omnipotentis Dei puram substantiam contemplandam eo pertingere
nequeunt, quo refectionem suae mentis adhuc velut inter paleas
metunt. Cujus profecto humilitatis bonum designatur, cum
subditur:
Et elevantes oculos viderunt arcam Dei
(S1, 6, 13).
Oculos quippe elevant: quia dum de se alta non sentiunt, aestimatione
sua velut in plano sunt. Oculos elevant: quia eos, quos
divina gratia dignos aspiciunt, in alto positos meritorum culmine
contemplantur. Sed elevantes oculos arcam vident: quia quo se
humilius per aestimationem dejiciunt, proximorum bona cognoscere melius
possunt. Ea etenim veritas, quae superborum corda per
semetipsam deserit, illa eis etiam dona, quae confert humilibus,
abscondit; ut velut obcaecati penitus, nec in terra diffusum jam solem
videant, qui ejus claritatis radios videre in coelo
desierunt. Sed quia regressionem arcae Dei ad propositum
contemplativae vitae retulimus, elevatio etiam oculorum ad studium
discernendorum spirituum non inconvenienter referri potest.
Bethsamitae quippe oculos levant, cum vitae secretioris proposito
confluentium ad se dona, subtili inspectione considerant; cum intenta
mente discutiunt, an vitae altioris propositum, quod accedendo expetunt,
recta validaque intentione prosequantur. Levare igitur oculos
eis est novitiorum spiritum altius considerare. Sed levantes
oculos arcam Dei respiciunt: quia dum subtilius ejus conversiones
discutiunt, quia virtutum spiritualium gratia fulgeant,
deprehendunt. Et quia per affectum dilectionis, de cognitis
eorum bonis hilarescunt, apte subjungitur:
Et gavisi sunt, cum venissent
(S1, 6, 13). Sequitur:
Et venit plaustrum in agrum Josue Bethsamitae, et stetit
ibi
(S1, 6, 14).
Si Bethsames interpretatur domus solis, domus solis civitas est
coelestis. Hic Josue Bethsamita non tam typo, quam ipso
nomine et dignitate humani generis Redemptorem significat.
Josue quippe, salvator nostro eloquio dicitur. Et de
semetipso Dominus dicit:
Venit filius hominis quaerere, et salvum facere quod
perierat
(Lc, 19, 10)
. Hinc est etiam, quod Joseph in somnis per angelum
repromittitur:
Ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum
(Mt, 1, 21). Bethsamitam quoque se esse per semetipsum
manifestat, dicens:
Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi
(Jn, 6, 41)
. Hinc Joannes Baptista ait:
Qui de coelo venit, super omnes est
(Jn, 3, 31). Quis est ergo ager Josue Bethsamitae, nisi
amoenitas vitae contemplativae? Ibi enim et herbarum virores,
et odores aromatum, et florum diversa pulchritudo cernitur; quia nimirum
quo superna illa societas clarius aspicitur, quod incorruptibile floret
angelis, quod immarcescibile viret sanctis, quod inviolabile in
virginibus redolet, contemplantium oculis gratius exhibetur.
Bene autem idem ager Salvatoris esse perhibetur; quia contemplativae
vitae amatores, quo secretius conversantur, Redemptori nostro gratiores
et familiariores sunt. In agrum quoque Josue Bethsamitae
plaustrum venit, cum mens electa a saeculi intentione divisa, solis
coelestibus intendit, cum coelestis jam amoenitate visionis fruitur;
quia terrena respicere per amorem dedignatur. Et notandum
quia hoc plaustrum novum fuisse, non valde supra relatum est; quia
profecto mens criminum vetustate resoluta, ad tantam gloriam recipi non
meretur.
Sed habet vita secretior delicias in amoenitate visionis, habet
ingentem laborem in strenuitate certaminis; quia nimirum divina praemia
sicut ex triumpho consequimur, ita et strenue dimicando
custodimus. Bene ergo de veniente in agrum Jesu plaustro
subjungitur: Et stetit ibi. Stare quippe
ad praelii custodiam pertinet, non ad pacis quietem. Stetit
quippe plaustrum in agro; quia etsi mens, amoena jam illius supernae, et
semper virentis patriae videndo atque amando inhabitat; tamen quod
amorem visionis delectabiliter possidet, sine incessantis curae
sollicitudine nequaquam servat. Sed nimirum in tanto agone
posita mens humana deficeret, si ille, qui humanam infirmitatem in sua
divinitate roboravit, ei praesentiae suae auxilium non
praeberet. Quare et causam exponens, qua stare in agro
plaustrum potuerit, addidit, dicens:
Erat enim ibi lapis magnus
(S1, 6, 14).
Lapis quippe magnus Redemptor intelligitur generis humani.
De quo lapide per Psalmistam dicitur:
Lapidem hic quem reprobaverunt aedificantes, factus est
in caput anguli
(Ps, 117, 22)
. Hinc doctor egregius collaudans, ait:
Superaedificati supra fundamentum apostolorum et
prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Jesu
(Ep, 2, 20)
,
in quo et vos tanquam lapides vivi
superaedificamini
(1P, 2, 5)
. Et magnus quidem lapis dicitur: quia incomparabili
fortitudine praedicatur. Cum ergo venisse et stetisse in agro
plaustrum dicitur, additum est: Erat ibi lapis
magnus: ut latentibus mysteriis designaret: quia
contemplativae vitae dediti, servare dona tam ingentia ideo possunt,
quia juxta eum per gratiam sunt, a quo eadem dona
perceperunt. Sequitur:
Et conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt
super ea in holocaustum Domino
(S1, 6, 14).
Quae sunt ligna plaustri arcae Dei, nisi sanctae Scripturae sententiae,
et exempla justorum? Bethsamitae quippe ligna concidunt, cum
secretioris vitae praepositi subjectorum suorum mentibus Scripturarum
sensus subtilius aperiunt, cum excellentiora exempla Patrum ad eorum
imitationem proferunt; ut in eorum cordibus superni amoris flamma tanto
ferventius ardeat, quanto fomentum incendii, velut concisa ligna, citius
subministrant. Plaustri quippe ligna sunt, quia mens per Dei
gratiam renovata, ea per memoriam retinet. De quibus profecto
lignis sanctus legislator decernit, dicens:
Ignis in altari meo semper debet esse: quem nutriat
sacerdos, suggerens mane ligna per singulos dies
(Lv, 6, 12)
. Quia vero concidi ligna memorantur, apertius
indicant, quia contemplativae vitae puritatem quaerentibus, non communia
de sacro eloquio, sed altiora et excellentia quaeque pandenda sunt; ut
eo fortius se in alta videndo sublevent, quo eis nobiliora bona quae
audiunt magis placent. Unde et bene subjungitur:
Quia vaccas imposuere super ea in holocaustum
Domino. Holocaustum namque combustum
dicitur. Cum ergo ligna conciduntur, holocausta desuper
impositis vaccis fiunt: quia qui eximia de Scripturis devota mente
suscipiunt, quo in superna se desideria altius extendunt, eo nil in eis
deseritur, quod non divini amoris flamma comburatur. Et tunc
quidem curare doctorem necesse est, ut religiosi subjecti alta
considerent, et tamen per aestimationem de se alta non teneant; ne, quo
celsius summa videndo proficiunt, per elationem corruentes, periculosius
elidantur. Unde et hic quoque subditur:
Levitae autem deposuerunt arcam Dei, et capsellam quae
erat juxta eam, in qua erant vasa aurea, et posuerunt super
lapidem grandem
(S1, 6, 15).
Levitae interpretantur assumpti. Qui ergo sunt Levitae, nisi
qui sic sunt divina gratia confirmati, ut a sancto Spiritu deseri
nunquam possint? Arcam quippe Levitae deponunt, cum perfecti
praedicatores suos subjectos admonent, ut eos spiritalis scientia
nequaquam inflet. Capsellam quoque cum vasis aureis deponunt,
cum eos etiam de vitae splendore conveniunt, ut eo de se humilius
sentiant, quo etiam Redemptorem nostrum ad exaltationis suae praemium,
eorum quisque jam pervenisse didicit, quia de se inaniter alta non
sensit. Bene itaque deposita arca, et vasa aurea super
grandem lapidem posita memorantur: quia inter dona sublimia de se
humiliter sapere illi verius possunt, qui Redemptoris magnitudinem et
humilitatem recolere saepius didicerunt. Nam deponere arcam
Dei, et super lapidem grandem volebat ponere, qui dicebat:
Hoc sentite in vobis, quod in Christo
Jesu. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam
arbitratus est se esse aequalem Deo; sed semetipsum
exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem
hominum factus, et habitu inventus ut homo; humiliavit
se factus obediens usque ad mortem crucis
(Ph, 2, 5). Sed qui de subditorum cordibus amoris
hostiam ministerio praedicationis Deo immolant, de suis etiam mentibus
excellentiora valde oblationum dona repraesentant. Unde et
subditur:
Viri autem Bethsamitae obtulerunt holocausta, et
immolaverunt victimas in die illa Domino
(S1, 6, 15).
In qua die, nisi in illa in qua holocaustum Domino vaccas super
plaustri ligna posuere? Quae est igitur dies illa, nisi
illuminatio divinae praedicationis? Ea namque die Bethsamitae
holocausta Domino offerunt, ea die victimas immolant qua ligna
concidunt, qua super ea holocaustum Domino vaccas imponunt; quia sancti
praedicatores ea luce verbi, qua subjectis emicant, sibi quoque ad
rectitudinem superni itineris officium visionis administrant, et
contemptis rebus infimis, per vim dilectionis omnipotenti Deo tanto se
liberius exhibent, quanto etiam auditores suos ei jam magna
familiaritate conjunctos vident. Quia vero non solum
holocausta obtulisse, sed immolasse victimas viri Bethsamitae relati
sunt, perfectorum virorum spiritalis oblatio designatur. Nam
holocausta offerunt, cum per contemplationis ascensum se Deo omnipotenti
ineffabili affectione conjungunt. Sed holocaustis victimas
sociant: quia nimirum tantae jucunditatis bonum non suis meritis, sed
divinae referunt bonitati. Sine victimis quidem holocaustum
offert, qui jam supernis in magna delectatione conjungitur; et
insurgentibus elationis occultae motibus, per humilitatis virtutem
nequaquam dominatur. In oblationibus ergo perfectorum simul
holocausta et victimae convenisse describuntur: quia et divina frui
dulcedine digni sunt, et in omni quod totos se jam coelites faciunt,
elationis ignari.
Et quinque satrapae Philisthinorum viderunt, et reversi
sunt in Accaron in die illa
(S1, 6, 16).
Satrapae Philisthinorum, ut jam superius dixi, electi sunt
praedicatores Gentilium. Qui nimirum quinario numero
continentur; quia ad refrenandos quinque sensus corporis, aut rudibus
adhuc fidelibus, aut carnalibus praesunt. Hi profecto
plaustrum cum Dei arca comitantur; quia ad studium spiritalis vitae
transeuntes jam eruditos discipulos, sollicitudinis suae cura
prosequuntur. Sed applicante in agrum Josue plaustro, et
vaccis immolatis, in Accaron redeunt: quia cum eorum perfectionem jam
consideraverint, conversationis eorum itinera ulterius non
explorant. In Accaron autem redeunt, quia ad convertendos
alios se convertunt. Accaron quippe nostro eloquio sterilis
dicitur. Steriles quoque sunt, qui aut fide carent, aut bona
conversatione. Bene autem cum reversi principes dicuntur,
additum est: In die illa: quia nisi in eis
claritatem tantae perfectionis agnoscerent, ab eorum sollicitudine
securitatis certitudine non redirent. Sequitur:
Hi sunt ani aurei, quos reddiderunt Philisthiim pro
delicto, Azotus unum, Gaza unum, Ascalon unum, Geth
unum, et Accaron unum. Et mures aureos,
secundum numerum urbium Philisthiim, quinque
provinciarum, ab urbe murata usque ad villam, quae erat
absque muro, et usque ad Abelmagnum, super quem
posuerunt arcam Domini, qui erat usque in die illa in
agro Josue Bethsamitae
(S1, 6, 17 et S1, 6, 18).
Quid haec omnia designent, late supra expositum est. Quid
est autem, quod cum reddi pro peccato debitum arcae praecipitur, quinque
ani aurei et quinque mures simul nominantur; cum vero jam redditum quod
debebatur asseritur, urbes singulae separatim unum reddidisse
referuntur? Sed simul supra nominantur: quia simul omnium
membrorum demonstrabatur ornatus, in commutatione bonorum operum; hic
autem cum redditum debitum arcae describitur, caute ostenditur: quia
urbes singulae anos aureos singulos et mures obtulerunt: ut profecto
peccatori converso insinuetur, ut semel peccata deserat, quae per
solitam pravitatem ulterius non requirat. Urbes quippe
singulae anos et mures singulos reddunt, cum conversi peccatores semel
tersa lacrymis poenitentiae peccata non repetunt. Unde et
sacra Scriptura admonet, dicens:
Non iteres verbum in oratione
(Ec, 7, 15). Verbum quippe in oratione iterat, qui
precibus purgare peccata conatus est; sed tamen committere non omittit
alia, pro quibus oret. Qui profecto anum unum et murem Deo
pro delicto non offert: quia etsi poenitendo compungitur, foeditates
multiplicat, quas Deo confitens ei repraesentat. Cum ergo
anum unum et murem unum urbes Philisthiim sive provinciae singulae
reddidisse describuntur, quid aliud designat, nisi perfectionem verae
conversionis? Perfecte enim convertitur, qui cum semel quod
prave egerat plangit, quod rursum plangat ultra non repetit.
Igitur anum unum et murem unum pro peccato offert, qui sic commissa
luget praeterita, ut perfecte caveat futura. Et quia ista
forma conversionis tam sapientibus quam indoctis, tam fortibus quam
debilibus in sancta Ecclesia observanda est, bene ab urbe murata, usque
ad villam sine muro haec solutio debiti extensa perhibetur.
Nulli enim intra sanctam Ecclesiam constituto liberum est peccare, nulli
innoxium prava committere. Quare per prophetam Dominus
comminatur, dicens:
Anima quae peccaverit ipsa morietur
(Ez, 18, 4)
. Muratae quippe urbes sunt mentes sanctarum
Scripturarum eruditione circumdatae. Villae autem absque muro
sunt mentes simplices. Unum ergo anum aureum non solum
singulae urbes reddunt, sed etiam villae; ut quicunque ad religiosam
vitam, Deo auctore, convertitur, ablutis jam fetoribus, ulterius non
foedetur. Et quia nemo tam sanctus est, qui in se non habeat
aliquid foeditatis quod plangat, solutio hujus debiti usque ad
Abelmagnum, super quem posuerant arcam Dei, pertenditur. Abel
quippe interpretatur luctus. Quo nimirum nomine lapis in quo
arcam Dei posuerant vocabatur. Sed hoc profecto Redemptori
nostro nomen congruit: quia, etsi propria quae fleret non habuit, nostra
tamen quotidianis precibus et fletibus peccata purgavit. Sunt
quoque in sancta Ecclesia viri perfecti, et illi summo lapidi charitatis
consummatione conjuncti. Huic namque unitus erat lapidi, qui
dicebat:
Nemo me separat a charitate Christi
(Rm, 8, 35); qui an arcae debitum solvat, audiamus:
Primum
, inquit,
fui blasphemus, et persecutor
(1Ti, 1, 13)
. Hinc iterum confitens, ait:
Non sum dignus vocari apostolus: quia persecutus sum
Ecclesiam Dei
(1Co, 15, 9)
. Notandum etiam quod usque ad lapidem excurrisse arcae
debitum legitur, qui usque in die illo in agro Josue manere, et in quo
posita arca Dei memoratur. Qua in re quid aliud tenemus, nisi
quod in sancta Ecclesia cernimus: quia illi etiam Deo pro culpa
satisfaciunt, qui non solum a peccatis per Dei gratiam erepti, sed etiam
per magna sanctarum virtutum culmina, in ejus tabernaculum sunt
assumpti? Sequitur:
Percussit autem Dominus de viris Bethsamitibus, eo quod
vidissent arcam Domini, et percussit de populo septuaginta
viros, et quinquaginta millia plebis
(S1, 6, 19).
Qui sunt Bethsamitae percussi, nisi falsa contemplatione decepti
haeretici? Bethsamitae enim non veritate fuerunt, sed
praesumptione. Dum igitur arcam videre in lapide
praesumerent, percussi sunt: quia cum Domini ac Redemptoris nostri
sacramenta indigni discuterent, aeternae damnationis laqueis, per
fallaciam proprii sunt depressi erroris. Quid est autem, quod
de populo septuaginta viri, de plebe autem quinquaginta millia percussa
sunt? Sed quia appellatione populi etiam urbium nobiles
continentur, plebs autem vulgus est reliquum sine nobilibus, potest hoc
colligi: quia haereticorum alii inter alios, quasi nobiles exstiterunt,
qui in munditia operum, solo errore perierunt; caeteri vero quasi plebis
rusticitatem secuti, cum errore fidei obscurati sunt sorde pravae
operationis. Unde et alii quinquagenario, alii septuagenario
numero exprimuntur: quia et illi per quinque sensus corporis concepta
flagitia perfecerunt; illi dum falso sibi dona ascriberent spiritus
septiformis, aeterna obruti sunt caligine caecitatis. Et quia
de eorum percussione veri fideles contristati sunt, sequitur:
Dixeruntque Bethsamitae: Quis poterit stare in conspectu
Domini Dei sancti hujus
(S1, 6, 20)? Quasi etenim veri fideles, sed simplices,
dicant: Si tam sapientes et philosophi in summae veritatis cognitione
falluntur, indocti et simplices quando venire ad ejus notitiam
possunt? Sed etsi de sua mensura diffidunt, donum tamen
divinae cognitionis adesse Ecclesiae non diffidunt. Quare et
subditur:
Et ad quem ascendet a nobis
(S1, 6, 20)?
A nobis quippe Dominus ascendit, quando id quod de ejus cognitione
nobis absconditur, per electorum fidelium vocem praedicatur.
Velut ascendere namque ejus a nobis est, quod simplicioribus, sive
infirmioribus, de aeterna contemplatione celaverit, sublimibus per
humilitatem cordibus revelare. Quid est ergo dicere:
Ad quem ascendet a nobis
(S1, 6, 20): nisi dignum doctorem quaerere, qui sic divina
praedicet, ut a via veritatis non erret? In quibus etiam
verbis, si historicum sensum requirimus, aperte cognoscimus: quia qui
ideo mortui sunt quia arcam Domini viderunt, intelligimus nempe quod
eadem visione digni non fuerunt. Merito igitur, qui percussos
aspiciunt, dicunt:
Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti
hujus
(S1, 6, 20)? Nam si hi qui indigni sunt videndo
moriuntur, contrectantes, quomodo vivunt? Bethsamitae quidem
in sancta Ecclesia sunt mortui sacerdotes, et ministri sacri altaris
reprobi; quia de domo quidem solis justitiae sunt dignitate ministerii,
non virtute et gratia sanctitatis. Bethsamitae quidem sunt:
quia per sacrae oblationis officium conversantur in domo Dei; sed tanto
sunt acriori damnatione percutiendi, quanto non solum videre audent
sacra mysteria, sed contrectare, quanto non jam veteris Testamenti arcam
respiciunt, sed, quod omnia superat, indigne se corpori et sanguini
ingerunt Redemptoris: quos percussos insinuat Paulus, dicens:
Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et
bibit
(1Co, 11, 29)
. Veri etenim fideles dicunt:
Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti
hujus
(S1, 6, 20)? Altitudinem quippe tantae administrationis
considerant, et tanti sacramenti dignitatem formidant. Sed
dum tantae rei subire officium metuunt, qui id exhibere valeant,
digniores quaerunt. Unde et sequitur:
Et ad quem ascendet a nobis
(S1, 6, 20). Quasi ergo sacra mysteria humiliter
fugientes, dicant: Quia nos infirma conversatione percutimur ministri ex
altiori vita quaerendi sunt, quos dum in altissimam virtutum
sanctificationem conversatio sublimis erigit, assistere Deo per officium
tantae oblationis possint. Sequitur:
Miserunt ergo nuntios ad habitatores Cariathiarim,
dicentes: Remiserunt Philisthiim arcam Domini, descendite et
reducite eam ad vos
(S1, 6, 21).
Cariathiarim dicitur, civitas eorum. Quae est sanctorum
civitas, nisi illa Jerusalem quae sursum est? Qui sunt ergo
habitatores ejus, nisi perfecti viri ab amore mundi alta conversatione
separati? Quorum profecto unus caeteris efficacior ait:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20)
. Ad hos quippe nuntii mittendi sunt, ut Dei arcam
suscipiant: quia ad electionem sacerdotum viri sancti non solum
recipiendi sunt, sed etiam invitandi. Et notandum, quia viris
sublimioribus per nuntios dicitur:
Descendite et reducite eam
(S1, 6, 21). Descendunt quippe, quia obediunt: nequaquam
enim descenderent, si id, quod ab eis fraternus amor expetit, impendere
superba mente refutarent. Tunc quidem vere sublimes sunt, cum
se Christo non auferunt; cum id, quod ex fraterno judicio eis imponitur,
non repellunt. Unde apte subinfertur:
Venerunt ergo viri Cariathiarim, et reduxerunt arcam
Domini, et intulerunt eam in domum Aminadab in
Gabaa. Eleazarum autem filium ejus
sanctificaverunt, ut custodiret arcam
Domini
(S1, 7, 1).
Aminadab interpretatur, populus meus spontaneus; Gabaa,
sublimis. Et nimirum talibus arca Dei committenda
est. Populus namque spontaneus est, quem ad exercenda
virtutum opera, sola bona voluntas trahit, quem ad implenda mandata Dei
necessitas non compellit. Quos nimirum sub unius descriptione
beatus Paulus praedicat, dicens:
Hilarem datorem diligit Deus
(2Co, 9, 7). Quae est domus spontanei populi, nisi
munimentum sanctae dilectionis? Nam in virtutum ministerio
spontaneus esse non posset, si mansionem sibi dilectionis non
conderet. Quae profecto domus in Gabaa, id est in sublimi
sita cognoscitur: quia charitatis altitudine ad coelestia
sublevamur. Vel certe in sublimi est domus, quia charitas
omnibus virtutibus antefertur. Nam sublimitatis hujus
altitudinem insinuans Paulus, ait:
Adhuc excellentiorem viam vobis
demonstro. Si linguis hominum loquar et
angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum velut
aes sonans aut cymbalum tinniens
(1Co, 12, 31 et 1Co, 13, 1)
. Quid est autem, quod Eleazarum sanctificant ad
custodiendum arcam Dei? Sed hoc nimirum ex usu sanctae
Ecclesiae novimus, quia electus minister prius benedictionem
consecrationis a summis viris accipit quam ministerium impendat
oblationis. Quia vero Eleazarus Dei adjutor dicitur, profecto
ostenditur quia non solum sanctificari Dei ministri debeant, sed etiam
inspici quales sint ad ejusdem consecrationis ordinem
promovendi. Qui enim sunt Dei adjutorium, nisi qui cum divina
gratia ministrando conveniunt, et quos omnipotentis Dei dignatio intus
visitat, quam ipsi per exterius ministerium bene vivendo et docendo
confirmant? Unde et cum Paulo non inaniter gloriantes dicunt:
Dei etenim sumus adjutores
(1Co, 3, 9)
. Qui nimirum conversatione fortissimi, scientia
eruditi, amore fervidi, constantia robusti, non solum alieno non egent
auxilio, sed quocunque se conferunt, subvenire aliis possunt.
Bene itaque dicitur:
Eleazarum sanctificaverunt, ut custodiret arcam
(S1, 7, 1). Quia hi, quibus adhuc aliena auxilia
necessaria sunt, ad subveniendum aliis promovendi non sunt.
Bene item idem Eleazarus filius Aminadab esse dicitur: quia certe, qui
ad ministerium praedicationis eligitur, in imitatione sanctorum positus,
auxilium omne quod exhibet esse debet ex dilectione.
Quia vero nos superius plaustrum Scripturam sacram, arcam vero
scientiam ejus spiritalem esse diximus, vaccas quoque electas animas,
timor Bethsamitarum, quem inesse electis ostendimus in oblatione
sacramenti, potest referri etiam ad onus praelationis. Non
enim minor sanctitas idonea est animabus instruendis, quam offerendis
sacris mysteriis. Et idcirco Bethsamitae perhibentur
percussi: quia plerique vivunt subditi, qui moriuntur
praelati. Habet enim arca Dei etiam extrinsecus
pulchritudinem, quam si minister infirmus non ad spiritalem
venerationem, sed ad concupiscentiam saecularem inspexerit, nequaquam
vivit. Bene itaque causa percussionis eorum declaratur, cum
dicitur: Quia viderunt arcam Dei. Quid
est enim, viderunt, nisi quia ejus gloriam videndo
concupierunt? Nunc autem, auctore Deo, per orbem universum
sanctae Ecclesiae gloria est copiosa. Quae profecto gloria,
quia a reprobis sacerdotibus saeculariter appetitur, Bethsamitae viri
arcam Dei exterius videndo moriuntur. Non enim spiritalem
ejus honorem pro interna virtutum gloria appetunt, sed ut arcae Dei
splendorem rapiant, et ecclesiasticae praelationis fulgorem, in flore
saeculi suis cultibus ferant. Arca quoque Dei male foris ad
percussionem respicitur, quando flagitiosi praepositi subditarum
personarum exteriori specie devicti, ad carnalem concupiscentiam
pertrahuntur. Viri timore ingentem multitudinem
concupiscentiae telo prostratam intuentes, dicunt:
Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti
hujus
(S1, 6, 20)? Stat quippe, in conspectu Dei, qui fortis
est in ordine divini ministerii. Stare etenim fortitudinis
est, ministrare obsequii. Stare ergo in conspectu Dei
dicitur, qui ordinem superni officii in altitudine disponit dignae
conversationis; qui in ministerio quo fungitur nullo appetitu
ecclesiastici honoris decipitur, nulla carnali concupiscentia
superatur. Quia vero tam idonei ministri raro inveniuntur,
merito dicunt:
Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti
hujus
(S1, 6, 20)? Et quia tantum onus parvuli Christi viris
fortioribus deserunt, subdunt:
Et ad quem ascendet a nobis
(S1, 6, 20)? Quomodo autem ad habitatores Cariathiarim
miserint, quomodo arcam Dei in domum Aminadab intulerint, quomodo
Eleazarum sanctificaverint, sicut supra expositum est, non
mutamus.
Et factum est ex quo arca Dei mansit in Cariathiarim, multiplicati
sunt dies
(voir: S1, 7, 2)
. Si ad historiam respicimus, dies mansionis
arcae multiplicati sunt, quia illic multo tempore fuit. Unde
et subditur:
Erat enim annus vicesimus
(S1, 7, 2). Et ad quid istam dierum multiplicationem
introduxerit, subdens, ait:
Et requievit omnis Israel post Dominum
(S1, 7, 2). Quae nimirum requies in illo veteri populo
non bonorum operum, sed bonae devotionis intelligenda est.
Nam sequitur:
Ait autem Samuel ad universam domum Israel, dicens: Si in
toto corde vestro revertimini ad Deum, auferte deos alienos
de medio vestrum, Baalim et Astaroth; et praeparate corda
vestra Domino, et servite ei soli, et liberabit vos de manu
Philisthiim
(S1, 7, 3).
Qui deos alienos de medio sui non abstulerant, nisi bona voluntate, post Dominum quomodo requiescebant? Quae nimirum omnia si spiritaliter inquirantur, dies mansionis arcae multiplicantur. Sed cum manet in Gabaa; cum manet in custodia Eleazari; quia cum animarum fidelium cura apud religiosos praedicatores reconditur, perfectio religionis, quae sublimi doctrina impenditur, bonorum operum studio adimpletur. Unde et annus vicesimus tunc instare relatus est. Si enim denarius numerus perfectionem antiquae Legis designat, quid vicenarius, nisi splendidiorem novae vitae religionem significat? Vicenarius quippe numerus, denarius est duplicatus. Qui certe numerus in electorum conversatione perficitur, cum per amorem vitant Legis prohibita, et sublimia Evangelii mandata complent.
Quia vero nos arcae profectionem ad contemplativae vitae perfectionem retulimus, in Cariathiarim manet arca Dei, cum eruditae mentes contemplantium, ejusdem eruditionis suae donum, in oblectamento perficiunt revelatae sibi supernae claritatis. Viginti quippe annis manet ibi nunc arca Dei, quia electae animae, ad exaltationis intimae culmen evectae, habent denarium numerum in perfectione scientiae, vicenarium vero in superna delectatione. Potest etiam dierum multiplicatio ad virtutum spiritalium incrementa referri. Cum igitur causa, qua dies multiplicentur, expressius dicitur, annus vicesimus esse perhibetur: quia videlicet electae mentes contemplantium, quo uberius superna contemplatione pascuntur, eo plenius virtutum spiritalium fulgoribus illustrantur.
Quid vero est, quod anno vicesimo requiescere omnis Israel post Dominum dicitur, nisi quia sublimitas perfectionis electorum non consistit in fortitudine boni operis, sed in virtute contemplationis? Quiescere namque post Dominum, Redemptoris nostri imitationem invincibili charitate retinere est. Et quisquis illa supernae civitatis ineffabilia gaudia contemplando fortiter amare non didicit, quia saepius ad mundi amorem potest dejici, post Dominum nequaquam requiescit. Cum ergo manet arca in Cariathiarim, et dies multiplicantur, universus Israel post Dominum requiescit: quia profecto dum electae mentis scientia in experientiam supernae delectationis erigitur, dum lace refusae gloriae, virtutum spiritalium sibi claritates glomerantur, imitationem Dominicam tenere eo perseverantius potest quo, immensis illustrata claritatibus, eas tenebras quibus a vero dividatur lumine sentire non potest. Unde et bene qui post Dominum requiescere dicitur, Israel esse perhibetur, videlicet videns Deum: quia quo altius contemplator in divina rapitur, eo ab humanis quae potenter cohibet nequaquam superatur.
Verum quia, auctore Deo, arcam ejus proficiscentem usque ad
sublimitatis ejus situm deduximus, quo studio praedicator erga
subditorum correctionem invigilet, videamus. Nam sequitur:
Et ait Samuel ad universam domum Israel: Si in toto corde
vestro revertimini ad Dominum, auferte deos alienos de medio
vestrum
(S1, 7, 3). Quos autem alienos deos Scriptura sacra
appellare consuevit, nisi daemonia, quae in manufactis simulacris
habitant? In Samuele novos sanctae Ecclesiae praedicatores
designari diximus. Recte itaque de medio sui deos alienos in
universam Israel domum auferre praecepit: quia in accedentibus ad fidem
Gentilibus, non solum rectae profectionis veritatem praedicatorum ordo
petiit, sed etiam damnationem antiquae superstitionis. Nil
enim eis prodesset veritatem profitendo colere, vel obsequendo, nisi
falsa prius detestanda reliquissent. Quisquis etiam nunc
intra sanctam Ecclesiam positus est per fidem, sed Deo rebellis per
iniquam operationem, admonendus est ut alienos deos de medio sui
auferat. Nam, etsi manufacta simulacra detestatur, daemonum
tamen imperiis prava actione submittitur. De medio autem sui
alienos deos abjicit, qui sic ad Deum convertitur, ut per mala opera
immundos spiritus nunquam veneretur.
Potest etiam cautioris vitae studium per haec exhortationis verba
designari. Nam in medio nostri quid est, nisi cor
nostrum? Sunt tamen nonnulli operatione mundi, sed
infirmitate cordis, usu foedantur pravae cogitationis. Bona
quidem incessanter faciunt, sed cogitare reproba nunquam
praetermittunt. Quia vero tot in eorum cordibus daemonia
requiescunt quot desideria immunda, auferre de medio sui alienos deos
instanter admonentur: quatenus omnipotenti Deo non solum rectitudinem
impendat operis, sed et gloriam internae puritatis. Unde et
apte subditur:
Et praeparate corda vestra Domino
(S1, 7, 3). Cor quippe Domino praeparat, qui mentem non
solum ab immunda cogitatione separat, sed etiam cogitationum sanctarum
ac virtutum fulgoribus illustrat: ut velut abjectis et comminutis
idolis, se Dei templum efficiat; dum illic divinae gratiae sedem erigit,
ubi reprobos spiritus manere per subjecta eis prava desideria non
permisit Bene itaque prius auferre alienos deos de medio su Israelitas
admonet, deinde corda Deo praeparare quia rectus ordo inchoatae
religionis est, ut prius unusquisque prava reprobet, deinde ad
omnipotentem Deum studio bonae intentionis appropinquet. Ad
extremum vero necesse est, ut qui jam Deo bonae voluntatis propositum,
et puri cordis munditiam obtulit, id quod intus bene vivendo deliberat,
in rectitudine boni operis exponat. Quare et subditur:
Et servite soli Deo
(S1, 7, 3).
Soli quippe Domino servit qui bonis operibus prava non
inserit. Nam qui sic bona agit, ut mala non deserat, Deo soli
nequaquam servit: quia malo spiritui obsequium exhibet, cujus perficere
non metuit voluntatem. Unde agitur, ut etiam bona agens Deo
non serviat: quia qui totum hominem condidisse creditur, habere eum
communem cum adversario non dignatur. Hinc namque est, quod
ipsa Veritas per semetipsam denuntiat, dicens:
Nemo potest duobus dominis servire
(Mt, 6, 24)
. Hinc Paulus exquirens, ait:
Quae participatio justitiae cum iniquitate, aut quae
societas luci ad tenebras? Quae autem
conventio Christi ad Beliat? aut quae pars
fideli cum infideli, aut quis consensus templo Dei cum
idolis
(2Co, 6, 14 et 2Co, 6, 15)
? Soli ergo Domino servire praecipimur, ut qui jam
aspirante Deo pro obtinenda peccatorum nostrorum remissione agere bona
coepimus, eisdem bonis prava nulla misceamus. A peccatorum
namque nostrorum obligatione tunc solvimur, cum bona quae pro eorum
impendimus absolutione malis admixta non sunt. Devotis namque
poenitentibus loquens praedicator, dicit:
Si in toto corde vestro revertimini ad Dominum, auferte
deos alienos de medio vestri, et servite Deo soli
(S1, 7, 3). Quasi dicat: Tunc a peccatis solvi
poteritis, cum cordis et operis bona, quae pro vestra absolutione
impenditis Deo, supervenientibus criminibus aliis non
foedatis. Quare et repromittens; dicit: Et liberabit
vos de manu Philisthiim.
Qui hoc loco alii Philisthiim quam maligni spiritus
designantur? Qui nimirum dum superbiae suae calice in momento
debriati sunt, a statu gloriae tumescendo ceciderunt. Quae
est igitur manus Philisthiim, nisi potestas illa daemonum, qua mortuas
in peccato animas ad aeterna tormenta perducunt? Ab ista
Philisthiim manu solus liber fuerat, qui dicebat:
Venit princeps mundi hujus, et in me non habet
quidquam
(Jn, 14, 30)
. Hinc Paulus ait:
Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei
(Rm, 3, 23)
. Hinc iterum dicit:
Eramus et nos filii irae, sicut et caeteri
(Ep, 2, 3). O quam magni muneris est ista promissio,
qua dicitur: Liberabit vos de manu
Philisthiim. Nam ille solus liber hujus manus
exstitit, qui peccatum non fecit. Ab ea utique omnes contra
meritum liberamur. Unde et Paulus dicit:
Justificati gratis per gratiam ipsius, per
redemptionem justitiae suae, propter redemptionem
praecedentium delictorum, in sustentatione Dei ad
ostensionem justitiae ejus in hoc tempore, ut sit ipse
justus, et justificans eum, qui est ex fide Domini nostri
Jesu Christi
(Rm, 3, 24, Rm, 3, 25 et Rm, 3, 26)
. Hinc item dicit:
Gratia liberati estis
(Ep, 2, 8)
. Tale est ac si dicat: Liberabit vos de potestate
spirituum malignorum, ut velut fugatis de itinere crudelibus hostibus,
dum mors carnis intervenit, ea quae cupitis aeterna gaudia securius
adeatis. Magna itaque promisit, qui magna praecipiendo
docuit, ut magnitudo muneris ad fortitudinem incitaret
laboris. Magnum quippe est soli Domino servire, videlicet
instanter bona agere, bonis actibus reproba non miscere. Sed
o quam maximum in vitae hujus transitu, potestatem cruentorum spirituum
non incurrere, nullas in via horribilitates cernere, contrarietates
objectionum nullas invenire, aeternas poenas evadere, liberatoris nostri
praesidia sentire, momentaneam saeculi lucem perdere, sed repente
ineffabilem claritatem aeternitatis invenire. Audiant ergo,
audiant, qui de manu Philisthiim liberari desiderant:
Praeparate corda vestra Domino, et servite illi
soli
(S1, 7, 3): ut hic sibi quique colligere studeant, unde illic
manus tantorum hostium non incurrant, et securi ad vitam transeant, qui
inter salutis suae thesauros, quos hic bene vivendo congregant, mortis
opera nulla portant. Electorum vero mores insinuantur, per
hoc, quod subditur:
Abstulerunt ergo filii Israel de medio sui Baalim, et
Astaroth, et servierunt Domino soli
(S1, 7, 4).
Electorum quippe mos est, ut cum divinae praedicationis hortamenta
suscipiunt, ad studium auditae bonae operationis accendantur.
Nam reprobi e frequenter verba Dei audiunt, et eisdem tamen verbis nulla
bona opera proponunt. Pigri, in suis actionibus remanent:
quia a divina luce projecti, omnipotentis Dei gloriam, cujus verba
audiunt, interna contemplatione non vident. Recte ergo, qui
obediunt, Israel filii dicuntur: quia quo majestatem apertiori
manifestatione conspiciunt, ejus praeceptis obedire devotius
agnoscuntur. Sed quia conversis loquitur, quid eis adhuc
deesse conspiciat, audiamus: Nam sequitur:
Dixit autem Samuel: Congregate universum Israel in
Masphath, ut orem pro vobis Dominum. Et
congregaverunt in Masphath
(S1, 7, 5 et S1, 7, 6).
Masphath dicitur speculatio seu contemplatio. Quam profecto
speculationem beatus Paulus exponit dicens:
Videmus nunc per speculum in aenigmate
(1Co, 13, 12)
. Speculari etenim nobis est, de altitudine
Scripturarum aeterna bona contemplari. Quasi enim speculamur,
quod jam fidei veritate cognoscimus, et adhuc revelata facie non
videmus. Conversis vero peccatoribus in Masphath convenire,
est per mentis intentionem de Dei omnipotentis miseratione
confidere. Sed sic de Dei misericordia praesumant, ut tamen
id, quod se nequiter egisse recolunt, per poenitentiam delere non
negligant. Unde et illic repente subjungitur:
Hauseruntque aquam, et effuderunt in conspectu
Domini
(S1, 7, 6).
Quid enim est aquam haurire, nisi de profunda animi poenitentis
confusione lacrymarum fluenta producere? Velut enim aquam
haurimus, dum, quam profunda iniquitate cecidimus considerantes,
plangimus. Quam profecto aquam in conspectu Domini
effundimus, si cum poenitendo compungimur, de ejusdem compunctionis
fletu non quaerimus favorem saeculi, sed solum fructum divinae
placationis. Sed et dum mens flendo compungitur, necesse est
ut etiam caro quae delectationibus subjacuit affligatur. Unde
et subditur:
Et jejunaverunt in die illa
(S1, 7, 6).
Dies peccatricis animae est spes consequendae indulgentiae in divini
verbi repromissione. Unde et per prophetam Dominus
repromittit, dicens: Nolo mortem peccatoris: magis autem, ut
convertatur et vivat
(voir: Ez, 18, 32) [mauvais référencement: Ez, 18, 33 et Ez, 18, 11]
. In die igitur illa jejunant, qui idcirco carnem
poenitendo atterunt: quia in luce spei pervenire ad indulgentiam se
indubitanter credunt. Quae tamen afflictio poenitentiae ad
delenda peccata tunc demum idonea est, cum sacerdotis fuerit judicio
imperata, cum ab eo confitentium actibus discussis, pro modo criminis,
onus eis decernitur afflictionis Bene itaque sequitur:
Dixeruntque: Tibi peccavimus, Domine.
Judicavitque Samuel filios Israel in
Masphath
(S1, 7, 6).
In Masphath quippe sacerdos judicat, cum non humanum arbitrium
sequitur, sed divinum; cum in omni quod disponendum est se in alta
contemplatione sublevat, et hoc in subditorum judicio disponit: quod
aequum esse in superna visione cognoscit. Hinc namque est,
quod in omni fere negotio Moyses in tabernaculo foederis Dominum
consulit
(voir: Ex, 33, 8)
: quia nimirum praedicator sanctae Ecclesiae in intima debet
veritatis contemplatione conspicere, ut subditorum vitam foris
irreprehensibiliter valeat ordinare. Tunc enim et tenere
peccata, et dimittere verius potest, cum in arcano speculationis, Domino
loquente, audit quod loquitur. Unde et resurgens à mortuis
Dominus prius in discipulorum faciem insufflavit, et postea dimittendi
retinendique peccata auctoritatem tribuit
(voir: Jn, 20, 21, Jn, 20, 22 et Jn, 20, 23)
: ut profecto monstraret, quia qui illam mentis
speculationem non habet, judex animarum esse non debet. In
electorum quippe praedicatorum faciem Dominum insufflare, est intimas
secretasque vias spiritalis examinis eis per Spiritum sanctum
revelare. Hinc Paulus ait:
Spiritalis judicat omnia
(1Co, 2, 15)
. Hinc item divinae gratiae largitatem commendans, ait:
Nos spiritum hujus mundi non habemus, sed spiritum qui ex
Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis
(1Co, 2, 12). Qui autem hujus mundi spiritum habet, in
Masphath, id est in speculatione subditos judicare non potest: quia dum
per spiritum interiora non penetrat, in causis examinis quas exquirit,
mundano spiritu foris errat. Bene igitur Samuel filios Israel
in Masphath judicasse dicitur: quia nimirum praedicatores sancti, in
subditorum judiciis aliud extra nequaquam definiunt, nisi quod intus eis
divina inspiratione revelatur. Sed dum boni subditi majorum
judicio semetipsos subjiciunt, spiritalium hostium iras contra se
validius accendunt. Unde et subditur:
Et ascenderunt satrapae Philisthinorum ad Israel
(S1, 7, 7).
Ablatis namque diis alienis, peracto jejunio, exhibita a praedicatore
censura examinis, ad Israel Philisthinorum principes ascendunt: quia cum
altiori vita proficimus, maligni spiritus, qui semper bene agentibus
invident, nobis infestiores sunt. Et quia de innocentis vitae
sublimitate nos deponere appetunt, ascendere dicuntur.
Ascendere quippe malignis spiritibus, est se ad expugnanda alta per
coeleste desiderium corda sublevare. Quia etiam contra
perfectiores Christi milites non quorumlibet malorum spirituum, sed
fortiorum daemonum praelia excitantur; non Philisthiim contra Israel
ascendere, sed Philisthinorum satrapae perhibentur. Principes
quoque pluribus praesunt. Per hoc ergo, quod contra Israel
satrapae ascendere dicuntur, potest rationabiliter colligi quia ad
probandam electorum patientiam, nec unus spiritus malus electorum
singulis, sed innumeri deputantur; ut de consecuta eorum victoria, tanto
sit copiosior fidelium gloria, quanto eis irrogata fuerint praelia
graviora. Tamen inter eadem praelia nuper conversi vehementer
pavere solent: repente etenim inveniunt se in campo laboris, praeter
experimentum consuetudinis. Armata hinc contra se aspiciunt
desideria, quae sibi dudum pacata serviebant: illinc supernus amor
invitat, ut coepta bona non deserant. Hinc spiritus mentem
elevat, illinc caro gravat; ac dum finis sui modum scire non possunt, de
electionis suae incertitudine vehementer expavescunt. Unde et
hic apte subditur:
Quod audientes filii Israel, timuerunt a facie
Philisthinorum
(S1, 7, 7).
A facie enim Philisthinorum timent, ut eorum posteriora non
timeant. Quae est enim malorum spirituum facies, nisi
concupiscentia saecularis? In hac enim specie quicunque
componitur eorum imagini conformatur. Quia vero non
Philisthinorum faciem, sed ab eorum facie timuisse Israel dicitur; sic
electorum mentes insinuat, ut etiam reproborum stultitiam latenti
ratione reprehendat. Non enim faciem, sed a facie timuerunt:
quia videlicet sancti viri, aliud est quod foris aspiciunt, aliud quod
intus expavescunt. Nam etsi aliquando florentem mundum humana
ratione considerant, repente mentis oculos ad ea mala quae mundi gaudia
sequuntur retractantes levant, et velut a facie trepidant, qui poenis
sequentibus contingere praesentes delectationes vitant. At
contra reprobi, qui hanc Philisthinorum faciem nequaquam metuunt,
sequentes ferocitatis eorum impetus non evadunt. Dum enim
vana mundi gaudia tota virtute suscipiunt, afflictiones perpetuas,
daemonum virtute, capiunt. Quibus nimirum Veritas comminatur,
dicens:
Vae vobis, divites, quia recepistis consolationem in vita
vestra
(Lc, 6, 24)
. Hinc item denuntians, ait:
Vae vobis qui ridetis, quia flebitis
(Lc, 6, 25)
. Quasi aliter dicat: Quia a Philisthinorum facie
nequaquam pertimescitis, cum sequentes eorum vires irruunt, salutis
invenire refugium non potestis. Tunc quidem timor adest, sed
qui adjuvet non adest. Vindicta datur flagitii sine spe
liberationis; et quam sint Philisthinorum horribilia posteriora
sentiunt, qui faciei eorum blandimenta in mundi amore
voluerunt. Bene igitur de Israelitis, in electorum typo
dicitur:
Timuerunt a facie Philisthinorum
(S1, 7, 7): quia nimirum dum conversandi modum sibi solerter
ordinant, non disponunt metuere aeterna mala, cum veniunt; sed a
temporali concupiscentia trepidant, cujus merito irrogantur.
Et quia non tam suis meritis quam majorum hoc intercessione posse
obtinere credunt, sequitur:
Dixeruntque ad Samuelem: Ne cesses clamare pro nobis ad
Dominum Deum Israel, ut salvet vos de manu
Philisthiim
(S1, 7, 8).
Sed et tentatis subditis pastores boni non solum orationum praesidia
conferunt, sed etiam sacrificiorum. Unde subditur:
Tulit autem Samuel agnum lactentem unum, et obtulit illum
holocaustum integrum Domino, et clamavit Samuel
(S1, 7, 9). Quid est clamor Samuelis, nisi in
supplicatione pontificis magna virtus desiderii? Unde ad
tacentem labiis Moysen, licet populi subditi salutem ferventi devotione
cupientem, a Domino dicitur:
Quid clamas ad me
(Ex, 14, 15)? Quis vero est agnus lactens, nisi ille quem
praecursor ejus ostendit, dicens:
Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi
(Jn, 1, 29)? Et lactens dicitur, quia in ejus innocentia
vera humanitas praedicatur. Sed unus agnus offertur, quia,
praeter ipsum, qui mundi tollat peccata nequaquam reperitur.
Quem profecto agnum integrum obtulit. Integritas quippe agni
ad soliditatem pertinet catholicae professionis. Velut enim
agnum dividit, qui a canone fidei per gladium separatur
erroris. Agnus itaque dicitur pro innocentia, lactens pro
assumptione naturae, unus pro singularitate potentiae, integer pro fidei
nostrae firmissima soliditate.
Quod si quis haec non ad ipsum, sed ad ejus imitatorem referre
voluerit, potest. Agnum quippe offerimus, cum per bonum
castitatis et innocentiae, Redemptori nostro conformamur; et cum
doctrina innocentium Patrum nostrorum pascimur, velut ubera sugimus,
quibus ad aeternam vitam nutriamur. Unum quoque agnum
offerimus, si post initia religiosae conversationis, nulla polluimur
inquinatione pravitatis. Unum quippe agnum offert, qui a
proposito innocentiae, ad pollutae vitae maculas nequaquam diffluit, a
quibus redeat per iterationem bonae operationis. Integrum
quoque agnum offerre, est ad aeternam vitam non solum carnis
continentiam, sed mentis integritatem praeparare. Integrum
quoque agnum Domino nequaquam offert, qui carnem Deo per continentiam
consecrat, sed mentis suae secreta ab immundarum cogitationum lascivia
non refrenat. Velut enim agni partem sacrificio subripit, qui
puritatem cordis, corporis continentiae non conjungit. Unde
et ipse agnus integrum offerre discipulis praecipiens, ait:
Audistis quia dictum est antiquis: Non
maechaberis; ego autem dico vobis, qui viderit mulierem ad
concupiscendum, moechatus est in corde suo
(Mt, 5, 27 et Mt, 5, 28)
. Hinc etiam fatuae virgines in Evangelio notantur,
quae lampades paraverunt, et oleum non paraverunt
(voir: Mt, 25, 3)
. Lampades namque paratas habent, qui bonum
pudicitiae servant in corpore: oleum quoque habent, qui nitorem
puritatis tenent in mentis suae circumspectione. Dicatur ergo
de Samuele: Obtulit agnum integrum Domino: quia ut
bonum pudicitiae divinae placationi sufficiat, non solum in candore
corporis servari debet, sed in splendore internae puritatis.
Merito itaque subditur: --
Et exaudivit eam Dominus
(S1, 7, 9).
Ille namque exaudiri a Domino pro aliis orans potest, qui ex parte
aliqua ei, cui supplicat, Domino odibilis non est. Nam si
adhuc propria infirmitate deprimitur, pro obtinenda proximorum
fortitudine nequaquam exauditur: et eo desiderium suum ad divinae
celsitudinis arcem non sublevat, quo ipse de imo, quo per lapsum jacet,
conatu ferventioris studii ascendere nequaquam curat. Sed et
modus exauditionis exponitur, cum subinfertur:
Factum est, dum Samuel offerret holocaustum,
Philisthaeos inire praelium contra Israel.
Intonuit autem Dominus fragore magno in die illo super
Philisthiim, et exterruit eos, et caesi sunt a filiis
Israel. Egressique filii Israel de Masphath,
persecuti sunt Philisthaeos, et percusserunt eos usque
ad locum, qui erat subter Bethchar
(S1, 7, 10 et S1, 7, 11).
Offerente holocaustum Samuele, Philisthiim contra Israel praelium
ineunt: quia maligni spiritus tunc adversus fideles subditos graviores
tentationes commovent, cum contra se stare instantius Pastores
vident. Sed super Philisthaeos Dominus intonat: quia
orantibus doctoribus et fidelibus subditis, divina gratia robur
administrat. Tonitrua enim fieri per nubila
solent. Nubes autem sublimes per coeleste desiderium animae
intelliguntur. Unde et propheta mentes electorum in amore
coelestium elevatas admirans, dixit:
Qui sunt isti, qui ut nubes volant
(Es, 60, 8)
? Quae sunt autem tonitrua nubium, nisi illa ferventia
et superna electorum desideria: quibus dum per divinam gratiam eorum
mens succenditur, omne, quod maligni spiritus decipiendo suggerunt, ab
ea penitus expellunt? Bene ergo dicitur:
Intonuit Dominus super Philisthaeos, et exterruit
eos
(S1, 7, 10). Nam dum per gratiam suam electis mentibus
superna desideria infundit, quia etiam terrena omnia facit contemnere,
eos etiam, qui ea eis appetere suggerunt, nequam spiritus in fugam
vertit. Velut enim tonitruo territi fugiunt, dum in electis
mentibus, quas tentando pulsaverant, ingentem sonitum divinae virtutis
expavescunt. Quia vero fragore magno intonuisse Dominus
dicitur, quid est aliud, nisi quia imperfecta Christianorum desideria
daemonibus terribilia non sunt? Fragor enim magnus tonitrui,
perfectum est uniuscujusque desiderium electi. Cum igitur
fragore magno super Philisthaeos Dominus intonat, tunc a filiis Israel
caeduntur: quia dum electorum mentem perfecta devotio ad superna gaudia
erigit, omne, quod adversae parti militat, a se penitus
abscindit. Bene quoque prius territi Philisthaei, deinde a
filiis Israel caedi memorantur: nam terrentur electorum devotione,
caeduntur opere. Et quia opere devotio prior est, terreri
prius, postea vero caedi recte perhibentur. Nam prius donum
bonae voluntatis a Domino accipimus, ut consilia malorum spirituum
postmodum confutare valeamus. Bene etiam Dominus super
Philisthaeos intonare, et exterrere eos dicitur, filii autem Israel
illos caedere perhibentur: quia bona desideria nobis per divinam gratiam
ministrantur, sed nos dona gratiae per conatum liberi arbitrii ad
virtutum victorias promovemus. Ordo igitur coelestis militiae
est, ut ante tonans fragore magno audiatur Deus, et post miles ad
caedenda hostium agmina progrediatur: ut videlicet in se prius dona
gratiae videat, deinde ad certaminis campum validius erumpat, et securus
victoriae proventum speret, qui eis, quibus coronetur, viribus ante
congressionis tempora fultus est.
Bene autem, qui Philisthaeos caedunt, de Masphath egressi
perhibentur. In Masphath etenim, quae speculatio dicitur,
morantur, qui in divinarum rerum contemplatione persistunt.
Sed ad caedendos Philisthaeos exeunt, cum ex arcano internae
meditationis consulti venientes, comprimunt vires adversae
dominationis. Intus enim latenter ordinant, qualiter foris in
apparato opere, hostium cuneos irrumpant. Tanto quidem
graviores pugnas eis procedentes exhibent, quanto, dum interna cogitant,
apud se quietiores latent. Et quia maligni spiritus ab
electis Dei semper comprimendi sunt, usque ad locum subter Bethchar
Philisthiim percussi fuisse memorantur. Bethchar quippe,
domus agni interpretatur. Hunc agnum nobis Isaias insinuans,
ait:
Tanquam agnus ad occisionem ducetur, et tanquam ovis
coram tondente se, sine voce
(Es, 53, 7). Quae igitur fuit domus agni, nisi illa
sublimis, et singulariter munita conversatio Redemptoris, quae dum culpa
caruit, cunctis nequam spiritibus inaccessibilis exstitit? Ad
Bethchar, id est domum agni pervenire nemo potest: quia quisquis multum
proficit, sanctitate Redemptoris inferior est. Unde et
praedicator egregius ejusdem Redemptoris laudibus insistens, dicit:
Talis decebat, ut nobis esset pontifex sanctus,
innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et
excelsior coelis factus, qui non habet necessitatem, sicut
sacerdotes, prius pro suis delictis hostias offerre
(He, 7, 26 et He, 7, 27)
. Quis est ergo locus subter Bethchar, ad quem usque
Philisthiim caedere, et persequi debemus? Sed si Bethchar
perfectionem signat Dominicae conversationis, locum subter Bethchar,
communem Sanctorum summam exprimit sanctitatis. Qui et eidem
Redemptori se obediendo humiliant, et ejus gloriae per studium vitae
innocentis appropinquant. Locus enim, qui subter Bethchar
situs ostenditur, eidem loco cui subest, et inferior esse cognoscitur,
et vicinus: quia sancti viri, quo Deo per vitae altitudinem vicini sunt,
eo et humiliori cogitatione subjecti. Dum ergo novitiorum
fidelium triumphus sub Israelitarum gestis ostenditur, usque ad locum
sub domo agni caesi alienigenae dicuntur: quia profecto per indesinentem
conatum certaminis, contendere debemus ad arcem perfectionis: ubi jam
tanto simus hostibus nostris terribiliores, quanto Redemptori nostro
viciniores. Ibi enim jam quaedam securitas est, quae
perturbari hostium pavore non potest. Talibus namque
concessae virtutis dona insinuans Dominus, ait:
Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes, et
scorpiones, et omnem virtutem inimici
(Lc, 10, 19). Unde et is, qui ad locum domui agni vicinum
pervenerat, dicit:
Quis nos separabit a charitate Christi, tribulatio, an
augustia, an fames
(Rm, 8, 35)
, an caetera talia? Potest etiam domus agni coelestem
patriam designare. Unde et Joannes dicit:
Vidi supra montem Sion agnum stantem, et cum eo centum
quadraginta quatuor millia, habentia nomen ejus, et nomen
patris ejus scriptum in frontibus suis
(Ap, 14, 1). Quis est igitur locus, qui est sub domo
agni, nisi terminus temporalis vitae, ex quo ad supernae patriae gaudia
assumuntur electi? Qui enim usque ad statutum nobis terminum
ducimur, quem praeterire vivendo non possumus, velut ad locum venimus,
unde alio transferamur. Sed terminus vitae electi viri sub
domo agni situs ostenditur: quia unde per angustias mortalitatis
demergitur, inde ad vitae indeficientis gaudia sublevatur.
Nam et agnus ipse, qui in citharoedorum citharizantium et cantantium
domum suam laetus inhabitat, antequam ad hujus domus laetitiam
duceretur, sub domo fuit. Hinc namque est, quod immolationis
suae tempore dicit:
Tristis est anima mea usque ad mortem
(Mt, 26, 38 et Mc, 14, 34). Electi ergo uniuscujusque finis dum loco
ostenditur, subter Bethchar, id est domo agni esse memoratur; quia
sancti viri cum per mortis poenam temporalia deserunt, de vicino
praeeminentem sibi supernam patriam conscendunt. Nam Paulus,
confidenter asserens, dicit:
Scimus, quia si terrestris domus nostra dissolvatur,
habemus habitaculum ex Deo, non manufactum in coelo
(2Co, 5, 1)
. Igitur usque ad locum, qui est subter domo agni,
Philisthaeos caedimus, si quandiu in hac vita sumus, de malignis
spiritibus triumphamus. Sequitur:
Tulit autem Samuel lapidem unum, et posuit eum inter
Masphath et Sen; et vocavit nomen ejus Lapis Adjutorii,
dixitque; Hucusque auxiliatus est nobis Dominus
(S1, 7, 12).
Lapis in sacro eloquio Dominum, et Redemptorem nostrum
significat. Lapis vero unus a Samuele tollitur, cum a sanctae
Ecclesiae praedicatore Redemptoris fortitudo singulariter
praedicatur. Qui profecto inter Masphath et Sen praefigitur:
quia in vitae exitu electos protegit, reprobos confringit.
Sen quippe excussio dicitur. Excussi autem sunt reprobi, id
est a fidelium societate separati. Dum ergo usque ad locum
subter Bethchar Philisthaei caesi perhibentur, lapis inter Sen et
Masphath praefixus asseritur: quia dum electi Dei victoriae suae titulum
in fine percipiunt, Redemptoris judicio a malorum societate
separantur. Modo vero, velut in area frumentum, et palea
simul sumus, sed dum ad vitae terminum ducimur, electi a reprobis
Dominica virtute dividuntur, et velut inter se lapidem habent medium,
dum illi pondus Redemptoris in damnationis suae judicium sustinent, et
isti in ejus fortitudine aeternae gloriae palmas tenent.
Possunt per Sen etiam maligni spiritus designari. Excussi
quippe sunt, quia a coelesti secreto per superbiam projecti.
Et quia nunc in hac vita nobiscum praeliantur, bene cum victoriae
nostrae tempus asseritur, lapis inter nos et eos positus perhibetur:
quia cum militiae nostrae donativa percipimus, ultra nobis eorum praelia
nequaquam renovantur. Samuel autem hunc lapidem in medium
ponit: quia nobis Redemptoris nostri bonitatem sanctae Ecclesiae doctor
ostendit. Et quia omne, quod a nobis in omni vita nostra
prosperum geritur, divinae gratiae adscribitur, apte ab eo lapis ille,
qui in medio sistitur, Lapis Adjutorii vocatur. Ipse est
namque Lapis Adjutorii, qui si nobis subvenire noluerit, vinci possumus,
vincere nequimus. De quo jam in medium posito dicitur:
Usque huc auxiliatus est nobis Dominus; quia
ejus praesidia electos suos usque ad aeternae retributionis tempora
persequuntur. Et quia, ut diximus, jam tunc a nobis in
aeterna requie susceptis, a depressis hostibus praelia nulla
commoventur, sequitur:
Et humiliati sunt Philisthiim, nec apposuerunt, ut
venirent ultra in terminos Israel
(S1, 7, 13).
Haec profecto sic electorum singulorum facta exprimunt, ut sanctae
catholicae Ecclesiae et procinctum innuant belli, et gaudia
remunerationis. Hanc namque universalis Ecclesiae victoriam
jam post resurrectionis nostrae gloriam futuram, beatus Paulus ostendit;
qui, quasi futurae incorruptioni praesens, morti insultabat, dicens:
Absorpta est mors in victoria? ubi
est mors victoria tua? ubi est mors stimulus
tuus?
(1Co, 15, 54 et 1Co, 15, 55)
Humiliatos etiam Philisthaeos vidit: quia apostatarum
angelorum memorans, ad amorem futurae dignitatis electos accendit,
dicens:
An nescitis, quia angelos judicabimus
(1Co, 6, 3)
? Tunc quippe Philisthaei humiliantur, cum in
praeparata sibi ab origine mundi aeterni ignis incendia daemones
mittuntur. Et in terminos Israel venire ulterius non
apponunt: quia ad tentanda electorum corda non exeunt. Qui
autem sunt Israelis termini, nisi coeli? Quomodo autem mali
spiritus in Israelis terminos venient, qui sic in inferni profundo
damnati sunt, ut a summersione poenarum nunquam resurgant?
Quia ergo aeterna oppressione dejiciuntur, apte subinfertur:
Facta est, inquit, manus Domini super Philisthaeos
cunctis diebus Samuelis
(S1, 7, 13).
Qui enim sunt dies boni doctoris, nisi vernantes illi radii fulgentis
aeternitatis? Qui apte Samuelis esse referuntur: quia etsi
communes sunt electorum omnium, speciali quadam gratia ad gaudia lucent
praedicatorum. Vel certe praedicatorum sunt, quia specialius
eorum mentibus fulgent, quorum praedicatione nunc sanctae Ecclesiae
demonstrantur. Manus autem Domini super Philisthaeos cunctis
diebus Samuelis facta perhibetur, quia divina potestas malos spiritus
semper opprimit, quae in aeternae claritatis gloria etiam electos
exhilarare nunquam desistit. Tunc vero angelorum damna
reparantur, cum quidquid de ordine conditorum spirituum, eorum superbia
sublatum beatitudini fuerat, de electis hominibus adimpletur.
Quare sequitur:
Et redditae sunt urbes, quas tulerant Philisthiim
Israeli
(S1, 7, 14).
Urbes sublatae sunt illae perditae multitudines angelorum.
Sed tunc redduntur, quando de electa natura humana assumitur, unde quod
de angelis periit, suppleatur. Quod etiam in conversione
flagitiosorum hominum accipi convenienter potest. Urbes
namque Philisthiim tollunt, cum unitas fidelium mentes tentando
decipiunt, et sibi eas peccatis immergendo supponunt. Sed
ablatae urbes Israeli redduntur: quia sic in hac vita poenitentes
satisfaciunt, ut in perenni gloria splendidi ad electorum gaudium
exhibeantur. Quia vero non solum, qui agere bona negligunt,
sed etiam, qui abundanter iniquitatem faciunt, poenitendo salvantur,
subditur:
Ab Accaron usque Geth
(S1, 7, 14).
Accaron dicitur sterilis, Geth torcular. Steriles quidem
sunt, qui bona opera non agunt. In torculari autem uva
premitur, et vinum promulgatur. Quid est autem concupiscentia
saecularis, nisi uva reprobae mentis? Quid vero est fervor
peccandi, nisi liquor vini, qui peccatoris mentem aeternorum bonorum
immemorem facit? Dum enim ex concupiscentia cordis peccatum
generatur, quasi in torculari de uva vinum producitur. Ab
Accaron ergo usque Geth sublatae urbes Israeli redduntur: quia bona
agere negligentium, et mala audacter perpetrantium mentes, quae
poenitendo ad Dominum modo redeunt, tunc in communi electorum gloria
splendidae demonstrantur. Earum quippe mala in Dei memoria
nequaquam veniunt, quae ipsi poenitentiae afflictione delere obliti non
sunt. Sequitur:
Eratque pax inter Israelem et Amorrhaeum
(S1, 7, 14).
Quae est ista pax, nisi quam propheta Michaeas asserit, dicens:
Et erit iste pax in terra, cum venerit
(Mi, 5, 5)
. Hinc Paulus ait:
Ipse est pax nostra, qui facit utraque unum
(Ep, 2, 14). Quid est autem, quod inter Israelem, et
Amorrhaeum pax ostenditur? Sed quid per Amorrhaeum, nisi pars
hominum reproba designatur? Qui vero per Israelem figurantur,
nisi electi? Et quia electi in dextera Dei, reprobi vero in
sinistra futuri sunt
(voir: Mt, 25, 33)
, dum pax esse inter utrosque asseritur, sanctorum
beatitudo inclyta demonstratur; qui justitiae Conditoris tanta aequitate
conveniunt, ut de conspecta reproborum poena nulla compassione
moveantur. Dum ergo inter Israelem, et Amorrhaeum pax esse
ostenditur, non demonstratur bonum, quod commune cum sanctis habeant
reprobi, sed quo muniantur electi. Unde et sub Israelis
specie per prophetam sanctae Ecclesiae repromittitur:
Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat
te
(Ps, 147, 3) [mauvais référencement: Ps, 147, 14]
. Pacem quippe Ecclesiae fines ponit: quia dum
Redemptoris potentia eam in intimae aequitatis celsitudinem erigit, per
dolorem compassionis, perditorum miseria non affligit. Sed ad
tantam beatitudinem quo pastorum studio boni subditi promoveantur,
exponit, dicens:
Judicavit quoque Samuel Israelem omnibus diebus vitae
suae
(S1, 7, 15).
Qui sunt dies vitae uniuscujusque doctoris, nisi virtutum spiritalium
claritates? Omnibus namque diebus vitae suae Israelem
judicat, qui lucem justitiae, quam loquendo asserit, ad subditorum
fidelium exemplum, perfectione repraesentat bonae
conversationis. Qui autem virtutum spiritalium lucem non
habet, quia ad docendum assumit bona conversationis extraneae, diebus
profecto judicat vitae alienae. De quibus profecto per
prophetam Dominus dicit:
Ecce ego ad prophetas, qui furantur verba mea,
unusquisque a proximo suo
(Jr, 23, 30)
. Verba quippe furantur, qui bonum, quod docendo
praedicant, operando non sequuntur: quia veluti clam de alieno tollunt,
quod dato proprii laboris pretio suum nequaquam faciunt. Post
denuntiatam itaque futuram beatitudinem, qualis interim debeat esse
fidelium pastor, ostenditur: quia omnibus vitae suae diebus Samuel
Israelem judicasse perhibetur. Perfectionis etenim viam male
insinuat, si lucis iter quis voce volens pandere, actione
tenebrescat. Nam qui cunctos vitae suae dies ad judicandum
Israelem contulerat, dicit:
Non audeo loqui horum aliquid, quae per me non efficit
Deus, in obedientia Gentium verbo et factis
(Rm, 15, 18)
. Judicet igitur doctor, sed qui dies vitae suae
inclytos habet: ut videlicet in se prius virtutum spiritualium radios
bene vivendo foveat, quos providendis subditorum itineribus loquens
administrat: quia et lucerna tunc iis, qui in domo sunt, utiliter
ostenditur, si ipsa antea eo, quod sparsura est, bene repleatur
lumine. Sequitur:
Et circuibat per singulos annos Bethel, et
Galgal, et Masphath, et judicabat Israelem in
supradictis locis
(S1, 7, 16) [mauvais référencement: S1, 7, 46]
.
Bethel dicitur domus Dei; Galgal, rota; Masphath, ut jam superius replicatum est, speculatio interpretatur. Quid ergo Bethel, nisi viros officio sacri altaris deputatos significat; qui dum spiritalibus studiis inhaerent, velut domestici Dei omnipotentis familiares sunt? Et quid Galgal, quae rota dicitur, nisi conjugatorum ordinem designat? Velut enim in rota circumeunt, dum volubilis mundi curis penitus carere non possunt. Et quid per Masphath, quae speculatio interpretatur, nisi illi exprimuntur, qui divinae contemplationi vacantes, solis supernis gaudiis inardescunt? Quid ergo est, quod Samuel et Bethel, et Galgal, et Masphath circuire dicitur, et in eisdem locis Israelem judicare, nisi quia electus praedicator omnium electorum ordinum exempla sequitur, ut subditorum fidelium esse valeat censor doctus? Non enim esse poterit aequi examinis, si de exemplis praecedentium electorum dedignatur assumere, quod decernit. Sed et per singulos annos ista circumeat, ut doctor providus ordinum singulorum perfectionem sigillatim respiciat: ut, quo subtilius praecedentium bona viderit, praesentia disponere decentius possit. Ibi ergo, ibi judicet Israelem, ut subjectos fideles, quos ad Dei visionem erudit, illorum rectitudine corrigat, quos Deo placuisse indubitanter credit. Potest etiam per Bethel, quae domus Dei dicitur, universa electorum Ecclesia designari: per Galgal, quae interpretatur rota, Scriptura sacra. Quidquid vero in subditorum profectu doctor exhibet, aut de exemplo electorum accipit, aut magisterio sacri eloquii, aut revelatione internae ac secretae contemplationis.
Samuel itaque Bethel circuit, cum praedicator Ecclesiae auctoritatem
disponendorum operum, de exemplis majorum quaerit. Galgal, id
est, rotam circuit, quando doctrinae suae auctoritatem de magisterio
sanctae Scripturae comprehendit. Masphath quoque circuit, cum
per secretae contemplationis meditationem, revelationem meretur
suscipere veritatis. Ibi enim judicat Israelem: quia quidquid
subditis proponit ad normam rectitudinis, aut de exemplis electorum
accipit, aut doctrina sacri eloquii, aut ex revelatione internae
contemplationis. Quibus profecto verbis ostenditur, non
tantum, quae doctor perfectus agat, sed etiam quia perfectus non sit, si
agere haec non possit. Nam si solum bonorum exempla noverit,
aut si sacrae Scripturae etiam quis eruditus sit, et contemplationis
revelatione caruerit, in ordine praedicationis vir perfectus non
erit. Contemplatio enim virtus est, per quam non solum ipsa
Scriptura condita recognoscitur, sed per quam nondum condita conderetur:
et per quam condita ad Dei voluntatem quotidie disponatur.
Bene ergo dicitur:
Et judicavit Israelem in supradictis locis
(S1, 7, 16). Nam non solum in Bethel, et Galgal, sed
etiam in Masphath: ut qui ad perfectionem praedicationis innititur [
Forte leg. enititur], dum per
humilitatem exempla majorum sequitur, dum per studium sacri eloquii
eruditione fulcitur, curet omnino necesse est, ut puritate mentis, ea
quae disponenda sunt, contemplando cognoscat. Dei namque
debet esse docibilis, qui suscepto praedicationis officio, docere
homines cupit. Tamen sic praesumat de eo, qui secretae
contemplationis eruditione instruitur, ut nec editas per Spiritum
sanctum Scripturas fastidiat, nec sequi electorum exempla
dedignetur. Samuel enim Bethel, et Galgal, et Masphath
circuire describitur; ut alterum ab altero per discordiam nequaquam
dividatur: ut videlicet et exempla recipiat quae sacra Scriptura
approbat; et illas sacras Scripturas, quas electi homines scripserant,
recognoscat: atque eas revelationes contemplationis a Deo sibi ostensas
sentiat, quae nec ab electorum operibus, nec a sanctae Scripturae
auctoritate discordant. Sed et omne quod agit, ad
rectitudinem redigat supernae intentionis. Unde et subditur:
Revertebatur in Ramatha: ibi enim judicabat Israelem, et
ibi erat domus ejus
(S1, 7, 17).
Ut longe supra jam diximus, Ramatha interpretatur visio consummata: et
supernorum civium illam beatam et perfectam societatem significat: ad
quam Samuel revertitur, ne laboris sui onere deprimatur. In
Ramatha quippe Samuel revertitur, cum mens praedicatoris per amorem
coelestium relevatur. Nam inter officii sui onera tam immensa
corrueret, si ad amorem coelestium per spei suae desiderium non
rediret. Reverti etenim praedicatoribus, est intentionem
mentis suae ad gaudia patriae coelestis reducere. Et ibi
Israelem judicant: quia supernae patriae pulchritudini, quam in mente
retinent, fideles subditos facere conformes praedicando,
student. Ibi judicant Israelem: quia ex illa jam perfecta
civitate formam videntes trahunt, quam filiorum mentibus loquentes
imprimunt: et quidquid illa pulchritudine indignum conspiciunt, ab eorum
mentibus abscindere conantur. Et quia in illius beatae
patriae gloria tota dilectione requiescunt, ibi ejus domus esse
perhibetur. Ejus namque domus esse cognoscitur, in qua amando
conversatur. Unde et ille egregius praedicator gloriatur,
dicens: Nostra conversatio in coelis est.
Bethel namque circuit, Galgal, et Masphath, et in earum aliqua non habet
domum, in Ramatha autem domum habet: quia doctores sanctae Ecclesiae
quidquid nunc accipiunt de exemplis electorum, quidquid de eruditione
sacrorum voluminum, quidquid de altitudine supernae revelationis
transitorie rimantur, ad adjutorium habent itineris, non ad amorem
remunerationis. Illud vero, quod in superna civitate
diligunt, non ad profectum itineris, sed ad sufficientem, imo ad
abundantem largitatem mercedis. Et quia illuc cuncta bona
congregantur, sequitur:
Aedificavit ibi etiam altare Domino
(S1, 7, 17).
Quid est enim altare Domini, nisi cor justi? Veritatis autem
judicio dicitur:
Ubi est thesaurus tuus, ibi et cor tuum
(Mt, 6, 21)
. Qui autem pro amore supernae patriae bona agit, dum
ardenter ad ea, quae sursum congregat, pervenire desiderat, profecto
altare aedificat, super quod quotidiani desiderii hostias
incendat. Bene autem dicitur:
Aedificavit ibi altare Domino
(S1, 7, 17): quia ex incremento studii coelestis, sicut flamma
crescit in corde boni desiderii, ita et velut additis lapidibus, altare
sursum construitur, ubi Deo holocausta offerantur amoris.
Quod etiam ad lucrum animarum referri convenienter potest.
Doctor namque in Ramatha altare Domino aedificat, cum subditorum merita
in coelo locat, et dum quotidiano ejus studio electae animae ad
coelestia regna conscendunt, velut ad structuram superni altaris lapides
mittuntur. Dicatur ergo de Samuele, dicatur:
Aedificavit ibi altare Domino
(S1, 7, 17): quia nimirum valde otiosum est doctoris studium, si
per hoc, quod ab illo in terris agitur, coeleste aedificium non
augetur.
Sanctorum virorum facta praecedentium saepe electorum sequentium
solatia sunt. Mira etenim dispensatione divini consilii, et
altissimae conversationis arce sic sublimati sunt, ut fortia agerent
sibi, recta subditis providerent; sic sibi quandoque derelicti, ut ea
quae recta intentione disponerent, secundum Dei providentiam recta non
essent; quatenus illorum infirmitas, electorum sequentium firmitas
fieret: quia etsi ut homines in disponendis sanctae Ecclesiae negotiis
falli possunt, ipsae tamen ecclesiasticae dispositiones deserendae non
sunt. Ecce etenim dicitur:
Factum est autem cum senuisset Samuel, posuit
filios suos judices Israel, fuitque nomen filii sui
primogeniti, Johel, et nomen secundi, Abia, judicum in
Bersabee. Et non ambulaverunt filii sui in
viis ejus
(S1, 8, 1, S1, 8, 2 et S1, 8, 3).
Ecce qui prophetiae spiritu plenus fuerat, ii, quos judices Israeli
ponebat, quia post avaritiam postmodum declinare debebant, et munera
accipere, et pervertere judicium, non cognovit. Quid ergo
mirum, si falli in disponendis ordinibus possunt, qui prophetiae gratiam
non accipiunt: si ii qui prophetiae spiritum habent, eumdem spiritum ad
disponenda cuncta non habent? Quis autem de tanto viro
dubitet, quia si futuram perversitatem filiorum praenosceret, eos utique
forensibus honoribus non praeferret? Qui ergo reprobos
scienter provehunt, hoc prophetae exemplo sibi blandiri nequaquam
possunt: quia tunc solum innoxie agitur, cum in eis, tempore quo promoti
sunt, subsecutae iniquitatis signa nulla patuerunt. Quare et
apte ii, qui judices Israeli a Samuele positi sunt, cum ponerentur, ejus
filii dicebantur: ut ex eo non solum per carnem credantur geniti, sed
etiam conversationis ejus splendoribus adornati. Quare et
eorum nomina caute assignantur: ut ex titulo nominis, illa, quae tunc
eis inerat, cognoscatur forma virtutis.
Nomen, inquit, uni Johel, alterius Abia, judicum in
Bersabee. Sed et de illis, qui post
acceptam dignitatem declinasse ad avaritiam dicuntur, aperte ostenditur:
quia antequam ejusdem dignitatis culmen attingerent, in eis futurae
pravitatis signa nulla videbantur. Sed ecce, dum pastorum
solatia attendimus, gregis Dominici non parva pericula
iutuemur. Nam steterunt subditi, sed in culmine praelationis
positi prophetae filii ceciderunt: ut si nobis sub cura majorum positis
indesinens sanctae vitae studium, aut securitas magnae conversationis
arrideat, praeesse tamen aliis non habeamus in appetitu desiderii, sed
in magnitudine timoris. Sed carnales quique, dum sola
visibilia attendunt, spiritalem sanctorum conversationem cognoscere non
merentur. Pastorum quidem sanctae Ecclesiae culmen aspiciunt,
sed cogitare nesciunt, quam inviti illi intus decorem tollerent, quem in
splendore culminis foris tenent, quod sublimitatem honoris in
oppressionem magni sustinent oneris, quod magno desiderio fugiunt, quod
exteriori ministerio prosequuntur. Testante etenim egregio
doctore didicimus, quod
animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus
Dei
(1Co, 2, 14). Unde et tanto dementius carnalia sequens
errat, quanto per discretionis virtutem spiritalia nulla jam
penetrat. Et nonnulli tales in tantum dementiae malum
proficiunt, ut commovere ipsum etiam statum ecclesiastici culminis non
vereantur. Unde et sequitur:
Congregati ergo universi majores natu ex
Israel venerunt in Ramatha, dixeruntque ei: Ecce tu
senuisti, et filii tui non ambulant in viis
tuis. Constitue super nos regem, ut judicet
nos sicut universae habent nationes
(S1, 8, 4 et S1, 8, 5).
His autem, qui vivebant sub spiritali regimine, regem petere, quid
aliud est quam eamdem spiritalem praelationem in saecularem dominationem
transferre gestire? Sed sancti viri cum se a subditis
contemni conspiciunt, non tam eis displicet, quod contemnuntur, quam
quod contemptores sui Deo non placent. Eorum quippe
contemptu, suae internae gloriae dari incrementa conspiciunt, sed augeri
merita sua subditorum defectibus ingemiscunt, quos sic meritis vellent
proficere, ut in aeterna meritorum retributione, secum eos, quibus
praesunt, habere potuissent. Quare et subditur:
Displicuit sermo in oculis Samuelis, eo quod dixissent:
Da nobis regem, ut judicet nos
(S1, 8, 6).
Hoc namque ei displicuit, per quod displicere Deo, qui loquebantur,
existimavit. Quia vero non simpliciter dicitur: displicuit
sermo Samueli, sed in oculis Samuelis, et statim subditur:
Et oravit Samuel pro populo Dominum
(S1, 8, 6). Paulo subtilius ea nos considerare
oportet. Sancti viri, qui omnipotenti Deo valde displicere
metuunt, in suis judiciis faciles non sunt, sed cuncta prius
rationabiliter intus ordinant, ut ea foris in opere irreprehensibiliter
disponant. Nam electionem accipiunt nullam judicii, si non
probatur contemplatione rationis. Hos profecto oculos
prophetae Dominus aperire volebat, cum dicebat:
Vide oculis tuis, et auribus tuis audi
(Ez, 40, 4). Hinc in Evangelio discipulis dixit:
Beati oculi, qui vident quae vos videtis
(Lc, 10, 23)
. Oculi quippe sanctorum, sunt intellectus rationis,
reserati per gratiam Spiritus sancti. Et idcirco Samuelis
esse dicuntur: quia carnales quique, etsi per humanam sapientiam
rationales esse videntur, ab hujus lumine rationis eo caeciores sunt,
quo illis solis oculis vident, quos serpens aperuit. Nam si
spiritualium virtutum fulgorem aspicerent, eum profecto in ornatu suae
mentis habere desiderarent. Tan tus siquidem decor earum est,
ut visus nunquam non possit videntis desiderio concupisci.
Sapientes ergo saeculi cum se oculos rationis habere arbitrantur, ex hoc
cognoscere possunt, quam dementer in saniant: quia virtutum sanctarum
pulchritudine non illici, earum profecto gloriam non solum non cernere,
sed nec somniari est. Sancti ergo viri, qui jam illuminatione
sancti Spiritus in internorum amore obligati sunt, mentis suae oculos ad
videndam intimae claritatis gloriam tanto clariores habent, quanto de
mundi caligine in desiderio nihil habent; et discernere carnalia tanto
rectius possunt, quanto longe a carnalibus assumpti, in Spiritus sancti
gratia altius profecerunt. Unde et apostolus Paulus de
experientia tantae visionis sententiam protulit, dicens:
Spiritalis judicat omnia
(1Co, 2, 15). Bene ergo dicitur:
Displicuit sermo in oculis Samuelis
(S1, 8, 6). Quia a viris spiritualibus nil ante
despicitur, quam despiciendum esse per spiritalem mentis intuitum
judicetur. Et quia quo abundantiori gratia Spiritus sancti
pleni sunt, de virtutis suae celsitudine non praesumunt, sequitur:
Et oravit Samuel Dominum
(S1, 8, 6). Quid enim Dominum oravit, nisi ut sibi
dignaretur ostendere, si tumultuantis populi petitioni assensum dare
debuisset?
Dixit autem Dominus ad Samuelem: Audi vocem
populi in omnibus quae loquuntur tibi. Non
enim abjecerunt te, sed me, ne regnem super eos, juxta
omnia opera sua, quae fecerunt a die, quia eduxi eos de
Aegypto usque ad diem hanc
(S1, 8, 7 et S1, 8, 8).
Quia oranti prophetae dicitur: Constitue super eos regem; plane
ostenditur, quia an hoc faciendum esset, sibi revelari
postulavit. Et quia subdens, ait:
Non te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos
(S1, 8, 7), apte ostenditur, quantum sibi sermo displiceat, quem
in oculis Samuelis displicuisse perhibetur. Quae convenientia
judicii in sanctis oritur ex virtute charitatis: quia dum ex tota mente
Conditorem diligunt, et ejus voluntati obedire devote conantur, ex
praemio supernae retributionis accipiunt, ut ab eadem Dei omnipotentis
voluntate aliter sentiendo non discrepent, quam in bonis operibus semper
tenent. Scriptum quippe est:
Qui adhaeret Deo, unus spiri us est
(1Co, 6, 17)
. Domino quippe adhaeret, qui praecepta voluntatis ejus
facere semper studet. Sed unus spiritus cum eo fit: quia ex
diuturna devotione pii operis in tantam gratiam divinae cognitionis
assumitur, ut ab interni ejus aequitate judicii per errorem mundani
spiritus dissentire ultra non possit. Sed valde difficile
respondetur, si quaeritur, cur omnipotens Deus et abjectum se in regis
petitione conqueratur, et tamen id quod petebatur fieri decernat:
rursumque si dignitas regia ordinanda fuerat, cur velut indignata Dei
majestate fuerit permissa; et cum provisus rex eligi decernatur, cur
reprobandus eligitur? Quid ad haec aliud respondere possumus,
nisi id quod apostolus Paulus ineffabilem abyssum judiciorum Dei
perscrutari audentibus respondebat:
Homo
, inquit,
tu quis es, qui respondeas Deo
(Rm, 9, 20)
? Sed si hoc efficaciter definire non possumus, tangere
inquirendo possumus. An fortasse abjectum se in regis
petitione conqueritur? Pro reproba voluntate male petentis
populi, petitus rex conceditur pro vindicta. Quod si
rationabiliter dicitur, dum utrumque posuit, et culpam et ultionem
pariter ostendit. Ex reproba quippe voluntate injusta
postulasse convincitur, qui abjecisse Conditorem petendo
monstratur. Culpam ergo malae petitionis insecuta est poena
districtae aequitatis. Magna etenim vindicta est, quae ex
districtione procedit interni examinis, quando reproba mens sic
projicitur, ut quod male deliberat, agere permittatur. Qui
ergo in petendo rege Dominum abjecisse convicti sunt, dum id eis
permitteretur agere, per quod a se Dominum abjicerent, gravior poena non
erat, qua hic plecti debuissent.
Quo in loco notandum est, quia abjectionem prophetae Dominus suam
facit. Non enim simpliciter dicit: Abjecerunt me, ne
regnem super eos; sed
non te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos
(S1, 8, 7). Ut profecto ostendat, quia in persona
electi praesulis ipse suis subjectis praeemineat; et cum ad spiritale
culmen electorum carnalis rector assumitur, ipse abjici videtur, cujus
praecepta dissipantur. Ergo quam reverendi sint optimi
pastores sanctae ecclesiae liquet. Ecce enim dum fideliter
Deo serviunt, tanto ei amoris vinculo conjunguntur, ut quidquid eis
ingeritur, divinae injuriae adscribatur, Unde et in Evangelio primis
Ecclesiae pastoribus dicit:
Qui vos spernit, me spernit
(Lc, 10, 16)
. Ubi etiam aliquid gravius cernitur: quia cum abjectum
pastorem conqueritur, abjicientium peccata omnia, et parentum etiam mala
memorantur.
Juxta omnia
, inquit,
opera sua, quae fecerunt a die, qua eduxi eos de terra
Aegypti
(S1, 8, 8). Summum namque crimen agnoscitur, ad cujus
discussionem in Dei memoria praeterita cuncta peccata
reducuntur. Et abjectum ergo se Dominus conqueritur, et tamen
ordinare, in quo abjicitur, concedit: quia cum districtae aequitatis
suae virtutem exequitur, ab eo carnalium desideria impleri per ejus
misericordiam nequaquam prohibentur. Sed et quae concedi
dignitas pro vindicta potuit, non tranquilla majestate divinitatis
concedi debuit, sed velut indignata. Indignatam vero
majestatem Dei non in seipsam asserimus, quae passioni non subjacet: sed
quia dum culpas discutit, indignationis verba per Scripturas
dicit. Item quia in typum carnalium praelatorum assumitur,
reprobandus rex eligitur, non electus. Vel fortasse idcirco
reprobus rex eligitur, ut electus successor ejus rex David in eo
cognosceret, quid cavere debuisset. Sic nimirum et de illa
angelorum curia legimus, quia de apostata primo angelo scribitur:
Ipse est principium viarum Dei
(Jb, 40, 14): sed qui ante omnia conditus est, per superbiam
cecidit, et in ejus ruina sancti angeli didicerunt, qua virtute stare
potuissent. Quod nimirum, qui apertis rectae fidei oculis,
intueri poterit, pariter attendit: quia omnipotens Deus etiam tunc
magnae misericordiae dona tribuit, cum vindictam irrogat; quia dum
reprobos punit, sanctos erudit: ut unde illi deficiunt, isti in suis
profectibus adjuventur.
Districto siquidem judicio permittit mala fieri, sed misericorditer
providet de his malis, quae per judicium irrogat, quae bona facere
disponat. Nam quae major culpa, quam illa, qua omnes
morimur? Et quae major bonitas, quam illa, per quam a morte
liberamur? Et quidem, nisi Adam peccaret, Redemptorem nostrum
carnem suscipere nostram non oporteret.
Non enim venit vocare justos, sed peccatores ad
poenitentiam
(Mc, 2, 17)
. Si ergo pro peccatoribus venit, si peccata deessent,
eum venire non oporteret. Si peccata, ad quae delenda venisse
creditur, per justitiam Dei permissa esse sentiuntur: dum pro
peccatoribus Deus homo nasciturus erat, ex illo malo, quo morituri
erant, bonum, quod malum illud vinceret, omnipotens Deus sese facturum
providerat. Cujus profecto boni magnitudo, quis fidelis non
videat quam mirabiliter excellat? Magna quippe sunt mala,
quae per primae culpae meritum patimur, sed quis electus nollet pejora
perpeti, quam tantum Redemptorem non habere? Eligatur ergo
rex; sed reprobandus: eligatur velut indignatione, non voluntate Dei:
subsequatur ergo rex juxta cor Dei; ut ex judicii ejus districtione
vindictae malum procedat in reprobos; et bonum, quod ex malo facturus
erat, per largitatem divinae gratiae redundet in pios, dum illi in malo,
quod cupiunt, cadere permittuntur. Sed unde se illi
praecipitant, agitur, ut alii nequaquam cadant. Sed quia his
verbis judicium divinae districtionis asseritur, videamus jam, quanta
dispensatione utitur, ne id male deliberantes agant, unde
puniatur. Nam sequitur:
Nunc ergo audi vocem eorum; verumtamen contestare eos, et
praedic eis jus regis, qui regna turus est super eos
(S1, 8, 9).
Quasi aperta ostensione clementiae dicat: Sic audi voces eorum, ut
tamen ipsi prius de jure regis, quem petunt, audiant quod expavescant;
et velut tunc male coepta deserant, cum, quam sit res onerosa,
cognoscitur, quam petebant. Sequitur:
Dixit itaque omnia verba Domini ad populum,
qui petierat a se regem, et ait: Hoc erit jus regis, qui
imperaturus est vobis. Filios vestros tollet
et ponet in curribus suis, facietque sibi equites, et
praecursores quadrigarum suarum: et constituet sibi
tribunos, et centuriones, et aratores agrorum suorum, et
messores segetum, et fabros armorum, et curruum suorum:
filias quoque vestras faciet sibi unguentarias, et
focarias, et panificas. Agros quoque vestros,
et vineas, et oliveta optima tollet, et dabit servis
suis. Sed et segetes vestras, et vinearum
reditus addecimabit, ut det eunuchis et famulis
suis. Servos etiam vestros, et ancillas,
juvenes optimos, et asinos auferet, et ponet in opere
suo. Greges quoque vestros addecimabit,
vosque eritis ei servi
(S1, 8, 10, S1, 8, 11, S1, 8, 12, S1, 8, 13, S1, 8, 14, S1, 8, 15, S1, 8, 16 et S1, 8, 17).
Cum a carnalibus subjectio quaeritur, profecto quidquid praecipitur
eis, grave est, etsi non sit difficile: quia cum ex superbiae tumore
habeant, ut propriae voluntatis arbitrium sequantur, quidquid eorum
deliberationi obviat, gravissimum pensant. Jam vero cum dura
et contraria jubentur, quae ei est moles oneris? qui tumor
cordis? Cum ferre etiam blanda et levia vix nolentes possent,
quae si vellent, facillime pertulissent. Videamus ergo
stultae audaciae hominis, quam digne respondeat pia dispensatio
Conditoris. Jura hominum proponuntur contemnentibus jura Dei;
et his, qui mitia et salubria divinitatis consilia spreverant, dura et
importabilia humanae servitutis onera praedicuntur: ut ex his secum
rationem facerent, quam intolerabilia essent imperia hominis eis, qui
non tam imperantis, quam monentis Dei, ne id peterent, consiliis obedire
noluissent. Sed habent corda carnalium temeritatem ex
incremento audaciae, habent duritiam ex simulationis ratione.
Ex temeritate quidem facile agenda deliberant; sed quia, quod male
proponunt, non intelligunt, meliorum consiliis adjuvari non
possunt. Quare et hic quoque subditur:
Noluit populus audire vocem
Samuelis. Et dixerunt: Nequaquam: rex enim
erit super nos, et erimus nos quoque, sicut omnes
gentes, et judicabit nos rex noster, et egredietur ante
nos, et pugnabit bella nostra pro nobis
(S1, 8, 19 et S1, 8, 20).
Magnae quidem temeritatis exstitit, contra Dei voluntatem regem petere;
magnae duritiae, consiliis prophetae vinci non posse. Magnae
temeritatis fuit, ei rationes proponere, quem sciebant cuncta, quae
acturus erat, revelante Domino, prius scire. Magnae duritiae,
illi non acquiescere, quem noverant ea tantum, quae Domino revelante
didicerat, imperare. Nam quid est, quod respondentes, dicunt:
Nequaquam, sed rex erit super
nos? Sed qui, Nequaquam,
dicunt, profecto id negant quod audiunt. Aperte ergo in hoc
verbo ostenditur, quia ad hoc propheta grave jus regis exposuit, ut
nequaquam peteretur. Jus vero regis audiunt, et id propter
quod exponitur, detestantur; ut reproborum cordium profectus exprimatur,
in quibus mali propositi consummatio est, et inconvertibilitas
voluntatis. Sed nos antiqua tempora reprehendimus, qui nostra
videre non curamus. Quae nimirum tempora, quo senescente
mundo, vetustiora sunt, eo et in pluribus per temporis ac negligentiae
vitium remissiora. Tanto etenim audacius nunc mala
proponimus, quanto jam cum robusta juventute saeculi, robur exaruit
humanae conditionis: tanto difficilius quod male est propositum
revocamus, quanto ex laxato vigore spiritus, mens nostra carnalis
efficitur. Ita enim sunt humani lapsus, ut quod in spirituali
virtute deficit, in carnali vita roboretur. Omnia quidem haec
juxta egregii doctoris vocem:
In figura contingebant illis: scripta sunt autem propter
nos
(1Co, 10, 11)
. Jam quidem aperte cognoscimus horum Israelitarum
audaciam, quae divinae indignationis judicia secuta sunt: et tamen
contra voluntatem Dei, contra praelatorum sanctae Ecclesiae consilium
agenda proponere non timemus. In malo quoque proposito
reprehensi resistimus, et salubria majorum consilia insuperabili malo
pervicaciae vincere conamur. Videmus quanti mali incrementum
sit, pereuntes aspicere, et sequi ad perditionem eorum vestigia non
timere: poenales laqueos mortis incurrentes cernere, et eisdem laqueis
irretiri nequaquam metuere. Et illi quidem contra Domini
voluntatem regem petierunt; sed a regia dignitate postea actum est, ut
populus, qui Deum abjecerat, idola coleret, simulacra
adoraret. Quam reverenda ergo sint majorum consilia cernimus,
si hoc sollicite consideramus: quia qui ea despicere ausi sunt, hoc se
non providerunt agere, unde tam profundo erroris pelago demergi
potuissent. Merito igitur se abjectum Dominus in regis
petitione conqueritur, merito regiam dignitatem concedit
indignatus. Tanta quidem erat iniquitas postulantium, ut cum
illud peterent, per quod a Deo recederent, ex Dei judicio permitti
posset, prohiberi non posset. Quia vero haec juxta litteram
diximus, quid etiam spiritualiter designent ea, quae continentur in jure
regio, videamus.
Abjecto etenim Samuele, rex petitur: quando reproba multitudo populi spiritualem pastorem despicit, et praeesse sibi carnalem quaerit. Cum quibus saepe divinae aequitatis districtione agitur, ut eo ipso, quod electum praedicatorem despiciunt, subesse reprobo permittantur: ex cujus imitatione tanto deterius pereant, quanto majori superbia id ex quo vivere in aeternum poterant, audacius contemnebant. Cum ergo jus regis praedicitur, nimirum in unius carnalis praepositi conversatione ostenditur, quod carnales caeteri ex tyrannide acturi sunt, non quod electi debeant imitari. Nam in eadem Regum historia legitur: quia cum rex Achab Naboth vineam abstulit, iram Dei omnipotentis incurrit. Hic vero cum jus regis praedicitur, agri, vineae, et optima oliveta tollenda esse memorantur (voir: R1, 21, 2) (voir: R1, 21, seq) . Cum ergo hic praedicitur quod commissum illic punitum est: ostendit, quod divino judicio non jubetur. Quare et electus rex David cum ad aedificandum altare Domino Ornam Jebusaei aream peteret, regio illo tyrannorum jure non uti voluit (voir: Ch1, 21, 24) : cum eam accipere nullatenus acquiesceret, nisi ante pro ea dignum pretium dedisset.
Quia igitur ea, quae in jure regio continentur, vitanda potius, quam
imitanda praedicuntur, eo subtilius consideranda sunt, quo vitari
nequeunt, si nesciantur. Ait ergo:
Filios vestros tollet, et ponet in curribus suis
(S1, 8, 11). Filii electorum ii sunt, qui eorum virtutes
imitantur. Currus etiam, carnalium praelatorum sunt fastus
mundanae elationis. Nam dum caeteris se sublimiores esse
gloriantur, quasi curribus vecti, per alta gradiuntur. In
curribus ergo fidelium filii ponuntur, quando pastores reprobos per
appetitum mundanae gloriae sequuntur: cum relictis spiritualibus
studiis, carnalis vitae commoda expetunt: et deposita illa sublimi
intentione coelestium, alta saeculi assequi conantur. Bene
itaque non in curru, sed in curribus ponendi Israelitarum filii
dicuntur: quia ex omni, quod praecellit in carnalium praelatorum
culmine, proficiunt in elatione: et quasi tot sublimibus curribus in
alta se elevant, quot alta conspiciunt, quibus aliis se superiores
putant. Bonorum ergo filios rex in curribus ponit, quando
carnalis rector electorum imitatores exemplo suae pravitatis ad
elationis vitia pertrahit; ut coelestia postponant, terrena appetant, et
in hoc solo gaudeant, si ex eo quod temporaliter altum volvitur,
caeteris praeferantur.
Et quia contra minores non solum erecti, sed etiam fortes sunt,
sequitur:
Et faciet sibi equites
(S1, 8, 11). Velut enim in equis saeviunt, qui et
sublimes sunt dignitate, et potentia truces. Equites quoque
sunt, quia dum feroces cordis sui motus contra impotentes dirigunt, ad
omne, quod per tyrannidem exercere appetunt, veloces sunt.
Anhelant quippe impetu, spumant rabie, et quos cursu tyrannidis
impetunt, elidunt. Sed dum in pastoribus reprobis alii
mundanae elationis fastus aemulantur, alii eorum exemplo, quos valent,
opprimunt: nonnulli etiam sunt, qui ad exercenda mala, quae per seipsos
bonis inferre nequeunt, nequiores se alios introducunt. Unde
et sequitur:
Et praecursores quadrigarum suarum
(S1, 8, 11).
Quae sunt enim quadrigae regis, nisi perversae mentes malorum subditorum, in quorum consiliis praelatus reprobus requiescit? Quadrigae etenim sunt, quae reges portant: dum per iniqua consilia pravorum acta rectorum adjuvantur. In eis quippe, quasi per sublime rex ducitur, dum per eos, qui ad temporales honores eis favent, quidquid carnales praepositi de altitudine saeculi in desiderio volunt exsequuntur. Qui recte quadrigarum nomine designantur. Quadriga enim inde stat, unde volvitur: quia reproba mens finem suae intentionis habet saeculi volubilitatem. Inde quidem requiescit, quo per innumeras curas mentis rotantis mundi negotia ventilare non desinit. Regum ergo quadrigae sunt, dum per omne, quod altum volvendo cogitant, in se carnalium praepositorum jussa portant. Sed qui locum familiaritatis juxta carnales praelatos habent, habent minores, quibus imperent. Ipsi ergo, velut quadrigae regis sunt, illi praecursores quadrigarum; quia eo modo, quo carnalem praepositum ad opprimendos humiles invehunt, ipsi quoque ad nocendum quibus possunt, per aliorum ministerium deducuntur. Quasi enim quadrigarum praecursor est, qui iniqua mentis suae versutia artem cogitat, per quam illum ad inferenda mala mitibus introducat. Si vero, ut plerique codices habent, non praecursores, sed persecutores quadrigarum legimus, profecto ii sunt, qui reprobos ad malum currentes imitantur. Quadriga etiam honoris causa portari regibus solet. Quasi ergo in quadriga rex sistitur, quando carnalis rector de magnorum, qui videntur juxta se, adulationibus gloriatur. Qui vero istos in eorum laudibus praecedit, aut sequitur, praecursor seu persecutor est quadrigarum, quia adulationes isti vel post vel antea proferunt, quas illi in auribus populi praeeundo aut subsequendo sparsere.
Sequitur:
Et constituet sibi tribunos, et centuriones
(S1, 8, 12). Tribuni et centuriones fiunt, cum in tantum
mali profectum veniunt, ut ad exsequenda tyranni imperia, impiis
satellitibus principantur, cum mundanarum virium acies ordinant, quas ad
innocentium bella producant. Tribuni quidem sunt, qui per
plures sibi fautores recte viventibus insidiantur.
Centuriones vero sunt, qui nulla nocendi genera
praetermittunt. Ex eo enim perfectionem iniquitatis obtinent,
quo multa, et ingentia mala, quae possunt, inferre semper
student. A centenario quippe numero centurio
dicitur. Et quia centenarius numerus perfectionem significat,
in mala parte perficitur, quando ad summam nequitiae ab impiis
pervenitur. Qui nimirum calliditate suaves sunt terrore
violenti. Suaviter quidem blandiuntur aliis, ut eorum auxilio
terrere alios ferociter possint. Bene itaque subditur;
Et aratores agrorum suorum, et messores segetum
(S1, 8, 12).
Carnalis praepositi agri, mentes sunt subditorum: aratores vero horum
agrorum sunt, qui arte saecularis ingenii eis suadent acta
pravitatis. Velut enim agrorum soliditatem loquendo aperiunt,
qui per reproba consilia simplicium corda corrumpunt. Et
segetes metunt, quando semine pravi consilii decepta corda minorum
fructum reddunt malae operationis. Quae profecto opera
segetum appellatione designantur: quia perversitas reprobi subditi, dum
a carnalibus rectoribus gaudenter excipitur, eorum quasi electus est
cibus mentis. In qua certe perversitate, quia paulatim
proficiunt, sequitur:
Et fabros armorum, et curruum suorum
(S1, 8, 12). Quae sunt arma et currus tyrannorum, nisi
illa omnia nocendi instrumenta, quae ad evertenda corda minorum
praeparantur? Sed quia curru pervenitur, quo armis feriatur,
armorum et curruum regis fabri fiunt, quando nequissima cordium suorum
machinatione inveniunt, et mala, quae agant, et eadem mala inventa
qualiter inferant. Arma quippe fabricare; est nocendi genera
reproba mente colligere. Et currus fabricare est ad eadem
mala inferenda artem, qua accedere possint, invenire.
Sequitur:
Filias quoque vestras faciet unguentarias, et focarias,
et panificas
(S1, 8, 13). Filiarum nomine infirmorum mentes intra
sanctam Ecclesiam positae designantur. Quae regis
unguentariae fiunt: quia dum carnales praepositos in celsitudine gloriae
transeuntis aspiciunt, eos delinire adulationibus conantur.
Horum profecto unguentorum usum Psalmista reprobans, ait:
Oleum peccatoris non impinguet caput meum
(Ps, 140, 5) [mauvais référencement: Ps, 113, 5] Filiae ergo unguentariae fiunt: quia dum carnalibus
praepositis infirmi displicere metuunt, eorum feritatem, cui timendo
subjacent, blandimento demulcent. Et notandum, quia filii
prius dicuntur a rege tolli, et sic equites, et centuriones, sive
armorum fabri fieri: filiae vero, non tolli, sed simpliciter
unguentariae et panificae fieri. Tolli etenim violentiae
est. Filii ergo tolluntur, quia robusti difficile
evertuntur. Dum igitur filiae non tolli, sed unguentariae
fieri perhibentur, quid est aliud, nisi quia qui infirmi in bono sunt,
per exempla pravorum facile dissipantur? Quae etiam focariae,
et panificae regis fiunt: quia qui tyrannis adulando serviunt, dum
favendo placent, velut cibos exhibent. Focariae etenim sunt,
quae focis coquunt quae reges comedunt. Focariae ergo sunt,
quae per obsequia favoris carnali praeposito accendunt tumorem cordis:
ut eo audacius favores excipiant, quo velut delicatiores sibi cibos
ignis excitatae devotionis parant. Quae etiam panificae
fiunt: quia dum reprobam vitam laudant, carnalem mentem tyranni ad
exercendam pravitatem roborant.
Sequitur:
Agros quoque vestros tollet, et vineas, et oliveta, et
dabit servis suis
(S1, 8, 14). Qui sunt agri bonorum, nisi devotae mentes
subditorum? quae dum eorum verba libenter audiunt, bonorum
operum uberem fructum reddunt. Quae autem vineae eorum, nisi
mentes eorum ita imitatione proficientium, ut etiam aliis verbum vitae
praebeant, et quos loquendo in amorem Conditoris accendunt, velut
potando ebrios faciant? Quae vero oliveta sunt, nisi corda
auditorum, qui bonorum exemplo, et exhortatione proficiunt in opus
misericordiae? Sed dum rex constituitur, agri tolluntur: quia
dum carnales perveniunt ad culmen regiminis, nonnulli bonorum auditores
exempla suscipiunt pravitatis. Tolluntur ergo agri, cum nuper
devota corda seducuntur, quando ex nequitiae semine fructum reddunt in
maligna conversatione. Oliveta et vineae tolluntur, cum
exemplo mali praepositi misericordiae opera, et sanctae praedicationis
verba exhibenda et loquenda deseruntur. Bene autem servis
regis dari ablati agri, et vineae, et oliveta memorantur.
Servi quippe sunt, qui dominorum juri semper subditi, evadere nequeunt
juga dominationis. Servi itaque sunt regis, qui per
abundantem iniquitatem sic se tyrannorum voluntatibus obligant, ut ab
eis ulterius non recedant. Ablatos ergo agros, et vineas, et
oliveta servi suscipiunt: quia reprobi fautores praelatorum carnalium,
dum decepta corda in propositum transferunt pravi operis, velut
electorum agris, vineis, et olivetis titulum imponunt tyrannicae
potestatis. Sequitur:
Sed et segetes vestras, et vinearum reditus addecimabit,
ut det eunuchis et famulis suis
(S1, 8, 15). Cum mali praesunt, difficile valde est, ut
qui eis subjicitur, nulla religionis damna patiatur. Aliorum
namque mentes omnino pereunt: sed ii quos pervertere penitus nequeunt,
dum incessanter et verba et opera eorum prava conspiciunt, qualicunque
sorde maculantur. Bene ergo dicitur:
Segetes vestras, et vinearum reditus addecimabit
(S1, 8, 15). Quasi dicat: Sub pastore reprobo electorum
etiam bona integra non sunt. Sed quod bonis demitur, eunuchis
et famulis regis datur. Eunuchi, et famuli carnalium
praelatorum, sunt ejus auditores hypocritae. Eunuchi quidem
sunt, quia saecularem voluptatem se abjecisse ostendunt: sed regis sunt
famuli, quia per omne, quod de virtutibus se habere simulant, in se
reproborum praepositorum jugum portant. Bene autem segetum,
et vinearum decima eunuchorum esse refertur: quia hypocritarum virus
leviter non agnoscitur. In quo dum sancti etiam viri possunt
decipi, quod perdunt, illis adscribitur, quorum fraude
capiuntur. Sequitur:
Servos etiam vestros et ancillas, et juvenes optimos, et
asinos auferet, et ponet in opere suo
(S1, 8, 16). Servi et ancillae sanctorum sunt, qui eis
temporalia necessaria subministrant. Servi et ancillae sunt,
quia dum eis corporum necessaria tribuunt, in eodem opere misericordiae,
alii aliis robustiores sunt. Et optimi juvenes: quia et qui
multum, et qui parum possunt, dum omne quod praevalent, in opere
misericordiae expendunt, velut electi juvenes, divina servitia valenter
operantur. Asini quoque electorum sunt, quibus ferenda onera
obedientiae imponuntur, ut eorum fragilitatem adjuvent, dum ea cum eis
portant, quae sine eis portare nequaquam possent. Quid est
autem, quod in opere regis ponendi praedicuntur? Sed qui in
opere regis ponuntur, diebus constitutis debitum persolvunt angariae,
juri publicae potestatis. Quid est ergo, quod in opere regis
servi et ancillae, et juvenes optimi ponendi praedicuntur; nisi quia
praeeminentibus carnalibus, et electorum ministri, et devote obedientium
corda, plerumque maculantur? Nam dum reprobam eorum vitam
indesinenter aspiciunt, paulatim sic decidunt, ut aliquid de eorum
factis imitentur. Ex longo quidem usu electis serviunt; sed
dum saepe vident eorum excellentiam culminis, serviri sibi ab aliis
quandoque appetunt per impulsum elationis. Sua quoque
misericorditer tribuunt, sed tyrannorum saepe exemplo aliena
tollunt. Sed quia servi sanctorum sunt, de jure eorum exire,
non possunt. Ad horam quidem possunt deseri, sed ab errore,
in quem decidunt, per divinam misericordiam facile
sublevantur. Quia ergo per exempla pravorum corruunt, qui
cito resipiscunt, velut per angariam ponuntur in regis opere: in quo diu
non permanent per continuam servitutem.
Sequitur:
Greges quoque vestros addecimabit, vosque eritis ei
servi
(S1, 8, 17). Quasi dicat: Dum pastor vobis carnalis
praeponitur, non solum vestris, sed etiam vobismetipsis virtutum praedae
inferuntur. Greges et enim electorum, sunt turbae virtutum
spiritualium. Qui vero et ipsae spirituales virtutes exemplo
pravorum dissipantur, rex decimas tollit gregis, quando is qui
carnaliter praeeminet, in sanctorum cordibus aliquas virtutes
perimit. Decimas tollit: quia dum mentis integritatem
dissipat, virtutum numerum imperfectum derelinquit. Denario
quippe numero perfectio designatur. Unde et cum lapsae
humanitatis nostrae damna Dominus aperta comparatione ostenderet,
mulierem, quae de decem drachmis unam perdiderat, in medium ducit
(voir: Lc, 15, 4 et Lc, 15, seq)
; ut per hoc, quod denarius numerus periisse ostenditur,
superna illa societas, quae novenario numero remansit in angelis, sine
reparatione conditionis nostrae imperfecta esse doceatur. Et
quia decimae per annos singulos exiguntur, apte qui decimas offerre non
desinunt, servi esse regis perhibentur. Eis quippe per annos
singulos serviunt, quorum exemplo saepe pejores fiunt.
Possunt et per hoc, quod post datas decimas servitus ista asseritur,
mali profectus ostendi. Nam qui paulatim deficiunt, quotidie
agunt, unde ad iniquitatis profunda deducantur. Dicit ergo:
Greges vestros addecimabit, vosque eritis ei
servi
(S1, 8, 17). Quasi dicat: Malorum exemplo paulatim
decidetis, sed cadendo agitis, ut ab eorum imitatione nunquam
recedatis. Scriptum quippe est:
A quo quis vincitur, ejus servus efficitur
(2P, 2, 19). Quia enim per imitationem pastoris reprobi
in peccati servitutem incidunt, etiam ab ejus jugo, quando volunt, solvi
non possunt. Unde et subditur:
Et clamabitis in die illa a facie regis vestri, quem
elegistis vobis, et non exaudiet vos Dominus in die
illa
(S1, 8, 18): quia petistis vobis regem.
Quasi dicat, in notitiam pravae imitationis ejus paulatim defluitis:
sed pravitatis ejus exempla, quibus vos sponte submittitis, relinquere
sponte minime potestis.
Omnis
enim,
qui facit peccatum, servus est peccati
(Jn, 8, 34)
. Quibus ergo peccata dominantur, per se ab eorum jugo
liberari nequeunt. Nam saepe ad Dominum cum precibus veniunt,
liberari petunt, sed exaudiri non possunt. Divino siquidem
judicio cum eis agitur, ut qui noluerunt mala vitare, cum possent, non
possint vitare, cum volunt: et qui sponte incurrunt mala praecognita,
fugere non possint experta. Quare et causam insinuans, qua
exaudiri prohibeantur, ait: Quia petistis vobis
regem. Quasi aperte dicat: Quia illud vobis
dari postulastis, in quo haec omnia futura, me praedicente,
cognovistis. Haec, ut superius dixi, in typo praelatorum
carnalium de futura regis conversatione praedicuntur: ut ab ejus
petitione quiescerent, in quo tanta mala cognovissent. Sed
habent corda reproborum, ut malum cito proponant, et a malo proposito
non celerius resipiscant. Quare et subditur:
Noluit autem populus audire vocem Samuelis,
sed dixerunt: Nequaquam. Rex enim erit super
nos, et erimus nos quoque, sicut omnes gentes, et
judicabit nos rex noster, et egredietur ante nos, et
pugnabit bella nostra pro nobis
(S1, 8, 19 et S1, 8, 20).
Quibus profecto verbis mores subditorum carnalium aperte describuntur:
quia dum exteriora appetunt, interiora damna etiam exposita non
attendunt. Sed qui carnaliter praesunt, ipsa ostensione
temporalis potentiae subditis sibi minoribus magnam spem dant
tutelae. Dum ergo dicunt: Rex erit super nos, et
pugnabit bella nostra pro nobis, quid aliud, quam
reproborum subitorum mores insinuant, qui humiles et spirituales
praedicatores despiciunt, ut temporaliter a carnalibus
adjuventur? Quod certe nullatenus agerent, nisi prius lumen
cordis amisissent. Nam si spiritualium virorum humilitatem
foris despiciunt, sed qua potestatis sublimitate intus emineant, cernere
non merentur; in illis quoque externam potestatis tyrannidem vident, sed
qua infirmitate intus deprimatur, non vident. Isti, quia Deo
adhaerent, cum volunt, etiam in exterioribus potentes sunt: illi, qui a
Domino recedunt, spem, quam promittunt de potentia saeculari, exhibere
non possunt fortitudine operationis. Nam, ut de vicino
exempla capiamus, Saul ad pugnanda bella regem postulantium, fortis et
potens eligitur: ita ut, sacra hac historia teste
(voir: S1, 9, 2)
, ab humero, et sursum populo universo
emineret. A Deo igitur ad regni gubernacula electus, cum
bonus existeret, et de filiis Israel aliquis melior illo non esset,
tamen, cum tantus ac talis vir carnali fortitudini relinquitur, bella
perdidit, quae pugnaturus acceperat, et vitam pariter amisit
(voir: S1, 3, 1)
. Samuel autem, qui saeculi potentia sublimis
non exstitit, qui humiliter non solum Deo, sed etiam hominibus
ministravit, de exterioribus quoque bellis trophaea potenter
exhibuit. Nam non valde supra de eo dictum est:
Tulit Samuel agnum lactentem unum, et
obtulit illum holocaustum integrum Domino, et clamavit
Samuel ad Dominum pro Israel, et exaudivit eum
Dominus. Factum est autem, cum Samuel
offerret holocaustum Domino, Philisthiim iniere praelium
contra Israel. Intonuit autem Dominus fragore
magno in die illa super Philisthiim, et exterruit eos,
et caesi sunt Philisthiim a filiis Israel
(S1, 7, 9 et S1, 7, 10)
. Dicat ergo:
Noluit populus audire vocem Samuelis
(S1, 8, 19), ut in eorum inobedientia superborum corda designentur,
sic divinae aequitatis judicio projecta, ut magna mala immineant quae
incursuri sunt: sed tamen ea videre non possint. Sequitur:
Et audivit Samuel omnia verba populi
(S1, 8, 21).
Hoc profecto Samuel audivit, quod populus locutus est, sed ipsum
populus non audivit. Populo enim reprobo loqui et non audire,
fuit verba contra Dei voluntatem promere, sed poenam pravae locutionis
minime praevidere. Samuel autem populi verba audivit: quia
spirituales viri, dum superbae locutionis voces audiunt, futurum in eis
divinae ultionis meritum recognoscunt. Dicat ergo:
Audivit Samuel omnia verba populi
(S1, 8, 21), quia sancti, ac spirituales viri, quidquid carnales
superbe foris insonant, quale sit in divino judicio intus
pensant. Sed quia, dum carnalium subditorum damnabilem vitam
reperiunt, pro delendis eorum criminibus intercedunt: Sequitur:
Et locutus est ea in auribus Domini
(S1, 8, 21). In eorum auribus loquimur, apud quos magnae
familiaritatis gratiam habemus. Sancti autem viri, quia
omnipotenti Deo in magni amoris vinculo conjuncti sunt, ei in auribus
loquuntur: quia divinae propitiationis ejus auditum tanto fiducialius
exposcunt, quanto apud ejus misericordiam, impetrandi locum sublimius
acceperunt. Peccata vero populi loquuntur pro humilitate
confessionis, sed in auribus loquuntur Domini: quia cum magno affectu
precis januam pulsant Dominicae propitiationis. Sed fortasse
in auribus Domini loqui dicitur: quia dum sancti viri pro peccatoribus
obsecrant, preces quas pro eis Deo offerunt, hominibus non
revelant. Unde et in Evangelio Dominus prohibet discipulos,
dicens:
Cum oratis, nolite fieri sicut hypocritae tristes, qui
amant in synagogis, et in angulis platearum stantes orare,
ut videantur ab hominibus
(Mt, 6, 5)
. Verba ergo, sive opera populi loquuntur, cum delicta
locutionis et operis orationibus delenda Domino exponunt. Ea
vero in auribus Domini loquuntur, ut dum hominum testimonia orantes
fugiunt, ab eo, qui occulta respicit, celerius audiantur. Dum
ergo in auribus Domini Samuel loqui perhibetur, modum profecto insinuat,
quo quis auditum mereatur divinae dignationis. Nam pervenire
ad Deum oratio nequaquam potest, quae ex intentione promitur, ut ab
hominibus agnoscatur. Unde et qui in auribus Domini locutus
asseritur, responsa ejus etiam percepisse perhibetur. Nam
sequitur:
Dixit autem Dominus ad Samuelem: Audi vocem populi, et
constitue super eum regem
(S1, 8, 22).
Qua in re notandum, quia Samuel verba populi, quibus regem petierat, in
auribus Domini locutus est: et Dominus se abjectum asserit in eo, quod
populus regem petit. Dum igitur oranti respondet, et regem
facere orantem jubet, quid aliud insinuat, nisi quia devota electi viri
oratio nunquam est infructuosa? Nam si populi correctionem
non obtinuit, eruditionis suae bonum obtinuit, cum abjectum populum pro
mala petitione cognosceret, sed et nihilominus sciret, quid facere
projectis ipse debuisset. Audiri ergo propheta potuit, et non
audiri: quia orando qualis esse deberet, novit, sed a populo reproba
postulanti, duritiam cordis non abstulit. Sed hoc obtinere
ille potuit, qui in auribus Domini locutus est: quia sancti viri eo
ipso, quo devote pro peccatoribus Dominum obsecrant, divinae
propitiationis auxilio muniuntur, ut eorum criminibus nequaquam
polluantur, quorum sordes delere precibus nequeunt. Quid vero
est, quod Dominus ait:
Audi voces eorum
(S1, 8, 22), cum superius dictum sit:
Audivit Samuel omnia verba populi
(S1, 8, 21). Sed verba populi audierat, ut sciret quae
dicebantur, non ut quae petebantur, concederet. Dum ergo ei a
Domino dicitur: Audi vocem populi, et constitue super eum
regem, favere voluntati populi prophetam
jussit. Et ecce, ut palam cernitur, propheta orans non
auditur: populus Deum abjiciens, regemque petens, auditus
est. Quid hoc esse dixerimus, nisi quia miro et tremendo
divinae incomprehensibilitatis judicio sancti viri pro reprobis orantes
exaudiri nequeunt: in adimplendis vero suis pravitatibus, audiri ipsi
reprobi delinquentes possunt: ut illis libera iniquitas aeternae
vindictae meritum augeat, et istis ex affectu compassionis merces
perpetuae retributionis accrescat? Et statim eum ordinem, quo
ad ejusdem regis constitutionem ventum sit, ostendere incipiens, ait:
(Vers. 22.) Et ait Samuel ad universos filios Israel:
Vadat unusquisque in civitatem suam.
Cum spiritualia discutere volumus, necesse est ut ab intentione nostra carnalia removeamus: quia mens interna non penetrat, quam exteriorum actuum pulvis caecat. Dum igitur propheta Domini omnem populum abire ad propria loca praecipit, a se utique tumultum carnalium repellit: ut eo spiritualia, quae disponenda sunt, clarius videat, quo mentis ejus aciem terrenorum actuum intentio non obscurat. Sed qualis sit, qui divino judicio praevidetur, insinuans, ait:
Erat vir de Benjamin, nomine Cis, filius
Abiel, filii Seor, filii Bechorath, filii viri Gemini,
fortis robore. Et erat ei filius nomine Saül,
electus et bonus, et non erat vir de filiis Israel
melior illo: ab humero et sursum eminebat super omnem
populum
(S1, 9, 1 et S1, 9, 2).
Cum ordinandi regis persona exponitur, cur patrum ejus nomina
describuntur, nisi ut regnum ejus durabile non sentiatur? Nam
de regno, quod futurum praeviderat Moyses, ait:
Non deficiet sceptrum de Juda, et dux de femore ejus,
donec veniat, qui mittendus est: et ipse erit exspectatio
gentium
(Gn, 49, 10)
. Quia ergo tribus Juda ad regni diuturnitatem praevisa
exstiterat, Cis generatio memoratur; ut regia dignitas, quae condebatur
in filio, aperte sciretur esse dispensatoria, non mansura.
Sed qui carnalem regem generat, Cis, idest durus nostro eloquio dicitur,
et is fortis robore praedicatur. Nunc quoque plerique
carnales intra sanctam Ecclesiam sunt, qui magna agere videntur:
carnales vero sunt, quia sancti Spiritus gratiam non habent.
Fortes ergo sunt robore, quia omne, quod magnum videntur agere,
corporale est. Nam et Cis pater Saül ideo fortis robore
dicitur, ut vires corporis magnas habuisse sentiatur. Fortis
ergo robore, durus est: quia qui magna carnaliter exhibet, cor molle per
compassionem, in fraterna charitate non habet. Valenter agit
, quae non imitari homines foris possint, sed intus conjungi fraternis
mentibus nescit per affectum dilectionis. Fortia agit, quae
Deus reprobat; et affectum charitatis, quem approbat, exhibere non
curat. Durus ergo est, quia dum superbo corde corporalia
agit, ejus mentem gratia sancti Spiritus non emollit. Quo
contra sanctus vir gloriatur, dicens:
Deus mollivit cor meum, et omnipotens turbavit me
(Jb, 23, 16)
. Et saepe, qui talium mores imitantur, Dei judicio
rectores fiunt. Unde et apte Saul filius Cis fuisse
memoratur.
Sed quaerendum est, cur idem Saul electus et bonus esse dicitur, qui duri filius esse perhibetur? Sed electus dicitur non secundum gratiam, sed secundum judicium. Bonus etiam dicitur, ut divinae aequitatis dispositio commendetur. Nam et mala, quae pro peccatis nostris saepe patimur, quia per divinam justitiam nobis irrogantur, bona sunt. Bonum profecto est quidquid est justum. Per justitiam quippe Dei pastores reprobi ad regimen sanctae Ecclesiae ascendere permittuntur; sed qui mali sunt per iniquitatem, boni sunt divina dispositione; et occulta nunc ordinatione Dei electi sunt, qui ultimo erunt universali judicio reprobandi. Pastor ergo reprobus, quia ut sit, Dei indignatione decernitur, dicatur electus: et quia juste permittitur, dicatur bonus. Item quia ad exsequenda divina judicia caeteris utilior providetur, melior illo esse de filiis Israel nemo dicitur. Qui etiam ab humero, et sursum eminere super omnem populum memoratur: quia qui carnalium mores vivendo sequitur, valde nititur, ut ea agat, quae agere alter non valeat. Carnalis etenim rector ab humero, et sursum universo populo eminet; cum in exterioribus fortis est sine comparatione.
Possunt et haec omnia verba laudis intelligi, quibus dum ordinandi
regis persona praedicatur, regem petentium intentio
confundatur. Nam dicunt:
Rex erit super nos, et judicabit nos, et pugnavit
bella nostra pro nobis
(S1, 8, 19 et S1, 8, 20)
. Dicitur electus et bonus, et quia non sit de filiis
Israel melior illo, ut bona omnia in petiti regis persona excellant: sed
dum ad ea non sufficit, quae populus proposuerat, praesumptio humana
confundatur, ut victa tabescat. Et quidem, ut supra dixi,
rex, qui populum praeiturus eligitur eorum bella pugnaturus, cum a
divino auxilio deseritur, bello depressus obiit, et populo, quem ad
eadem bella praeivit, tunc non salutis causa, sed mortis
fuit. Quod denique Deo populus ascriberet, si is qui Dei
judicio electus rex fuerat, ad agenda quae volebat populus, non tam
idoneus exstitisset. Potest etiam electus et bonus intelligi,
dum asseritur, non qualis in futuro praevidebatur. Dicitur
ergo electus et bonus, ut talis a Domino sentiatur electus, qui per
inobedientiam postea fuit reprobatus. Quare et ipsa ratio
exigit, ut quae de electo et bono usque ad reprobationis tempora
dicuntur, et in bona parte sentiamus.
Summatim ergo cuncta repetentes, quid aedificationis in se contineant, secundum aliam significationem videamus. Quia in Samuele novum sacerdotium diximus designari, quid est quod senuit, nisi, quia dum per decurrentium spatia temporum sancta Ecclesia ducitur, in nonnullis sacerdotibus conversationis pulchritudo veteratur? Senuit autem Samuel, quia vigor auctoritatis emarcuit. Quasi enim juvenis erat Samuel, quando sacerdotum ordo solis coelestibus desideriis inhians, dum nulla terrena quaereret, quo efficacius superna praedicare poterat, eo ad ea nihilominus verbis, et exemplis subditorum animos accendebat. Valebat enim robore, et juvenili pulchritudine radiabat, dum vim coelestis verbi in splendore ostenderet sanctae conversationis: quia quidquid validum loquendo poterat praedicare, nitebatur etiam sublimiter vivendo ostendere. Nam et mortuas animas vivificabat verbo; sed miro flore juventutis emicans, mortua corpora resuscitabat imperio. Cum et caecis visum, claudis gressum, et omnibus aegritudinibus medelam tribueret, et adeo sanctissimae conversationis pulchritudine radiabat; ut majoris virtutis esset, hoc modo posse vivere, quam illo aliis subvenire. Velut ergo in juventute vigebat Samuel, quando in ordine sacerdotum pariter refulgebat et mira virtus operis, et tam immensa pulchritudo sanctae conversationis. Sed jam diu est, quod Samuel senuit. Multa enim tempora elapsa sunt, ex quibus multi eorum amorem saeculi sequuntur, quorum virtute depelli gaudia mundi ab aliorum cordibus debuerunt. Quod tamen non idcirco dicimus, ut sancta Ecclesia nullos viros religiosos habeat: sed quod pauci sunt, qui in praedicationis culmine perfecte noverint mundum contemnere, et summis desideriis inhaerere. Quare apte Samuel et senex dicitur, et prophetare. Senex quidem est, quia rigorem asperae conversationis in pluribus perdidit: prophetare tamen non desinit, quia dum aliquantas vires spiritales habet, virtutem providi spiritus valenter exhibet. Quod in uno eodemque praedicatore intelligi convenienter potest. Senes quidem sunt, et prophetant, qui sic per negligentiam resolvuntur, ut bene doceant, sed male vivant. Qui filios suos judices ponunt, quando illos in sacerdotii dignitate constituunt, qui remissioris vitae eorum tempora contemplantur. A senibus tamen juvenes ordinantur: quia, qui promovendi veniunt, fortia promittunt. Sacerdotalis quippe vitae fortissimam professionem spondent, cujus virtutem in futura conversatione non habent. Juvenes igitur promoventur: quia, qui eos ordinant, prius quam ab eis professionem virtutis accipiant, eos ad tanti ordinis celsitudinem non assumunt. Prius namque eis insinuant, et quam sublimiter vivant, et quam subtiliter doceant: quod idcirco debent sublimiter vivere, ut utiliter valeant praedicare, ut vitae propositum semper ad superna dirigant, ut de labore praedicationis temporalia praemia non requirant, ut personas in judicio non accipiant, sed justa aequitatis lance cuncta disponant: quatenus viarum Dei difficultates audiant, et an velint subire earum labores, dicant.
Has profecto difficiles vias plerique dum sacros ordines ambiunt, se
ambulare profitentur: sed dum ad id quod ambiunt, perveniunt, sponsionis
suae tenere fortitudinem praetermittunt. Unde et Samuelis
filii non ambulasse in viis ejus, sed accepisse munera, et pervertisse
judicium apte relati sunt. Samuelis enim viae sunt, quia
praedicatoris officio exponuntur. Filii ergo in viis patris
sui non ambulant, quando ii qui ad sacros ordines ambitiose perveniunt,
ardua religionis itinera a majoribus sibi ostensa deserunt, et perversa
intentione in appetitu terrenarum rerum altius immerguntur.
Unde et post avaritiam declinare, munera accipere, et judicium
pervertere, aperte perhibentur. Qui enim laborare pro
coelestibus negligunt, necesse est, ut in appetitu terrenorum arctius
inserantur. Declinare quidem post avaritiam, est ambitione
rerum terrenarum tota intentione defluere. Nam nonnulli sunt,
qui terrena lucra per avaritiam expetunt, sed tamen post avaritiam non
declinant: quia et temporalia appetunt, sed in appetitu eorum incurrere
crimen vitant. Declinant ergo post avaritiam, qui pro
terrenis, quae ardenter ambiunt, incurrere crimen nequaquam
pertimescunt. Animam quippe suam aestimant inferiorem omni re
quam possunt concupiscere. Hinc namque est rapina violenta,
hinc fiunt furta latentia: quia eos quibus avari praevalent, violenter
opprimunt, et quorum rebus inferre violentiam nequeunt, furta inferre
moliuntur. Saepe et quibus non praevalent furto manuum,
insidiantur falsitate verborum. Unde et filii Samuelis,
ordinato processu, in inordinata avaritiae confusione denotantur, cum
dicitur:
Declinaverunt post avaritiam, accepere munera,
perverterunt judicium
(S1, 8, 3).
Qui enim ut munera acciperent, judicium perverterunt, ad inferendum
furtum concupitae rei, non quaesierunt obscuritatem noctis, sed tenebras
rationis. Et notandum, quia ardor avaritiae causa est
accipiendorum munerum, et acceptio munerum causa est pervertendi
judicii: ut prophetae narratione hujus vitii pravitas ostendatur, non
solum qualiter in reproborum cordibus proficit, sed a sanctorum mentibus
qualiter exstirpari funditus possit. Nam si perversitas ista
judicii ex acceptione munerum nascitur, qui munera non accipit, judicium
non pervertit, et oblata munera leviter respuit, qui avaritiae radicem a
corde suo penitus extirpavit. Sed istam culpam filiorum
Samuelis, plenius videndo, quam loquendo, colligimus. Nam si
ad destituta Ecclesiarum loca respicimus, ubi pater senescit, notam
avaritiae, suscepti muneris, et perversi judicii filii incurrunt: quia
ubi per lucra turpia rectoris persona dissolvitur, subjecti gregis corda
facile dissipantur, ut in se nequiter vivant, et aliis exempla
pravitatis praebeant. Sed libet in iis valde admirari judicia
omnipotentis Dei. Nam filii Samuelis, dum post avaritiam
declinant, dum causa pervertendi judicii munera suscipiunt, populo, cui
praesunt, exempla pravitatis impendunt. Ipse autem populus,
dum regem petit, de culmine potestatis prophetae filios
abjicit. Deus vero omnipotens et regem petentium preces
suscipit, et irascitur, quod petatur. Quibus profecto rebus
turbari possumus, si eorum rationem non subtiliter videamus.
Quid enim justius est, quam, ut populi judicio corruat, qui reprobo
mentis suae judicio sic studuit, ut se sequens populus
periret? Sed tamen cum sacerdotes male vivunt, a laicis
judicandi non sunt. Digne ergo indigniorem recipiunt, qui
indignum indigne ejicere praesumpserunt. Nam de filiis
Samuelis dicitur:
Acceperunt munera, et perverterunt judicia
(S1, 8, 3). De eo autem rege, quem filii Israel petunt,
terribiles valde minae proferuntur, quia dicitur:
Agros vestros tollet et oliveta, et dabit servis
suis
(S1, 8, 14)
. Et quis sapiens non attendat, quia nequius sit
publica violentia agros et vineas tollere, quam ut acciperent munera,
praetextu veritatis judicium permutare? Haec culpa quadam
verecundia tegitur, pudore obumbratur. Culpa vero illa tanto
nequior cernitur, quanto manifestius, atque atrocius
perpetratur. Sed nos nondum ad illa regni tempora discutienda
pervenimus, in quibus ista fieri mala etiam ad litteram describuntur:
dum ergo juxta propositum nostrum de electo et bono loquimur, utile
videtur, ut etiam jus regis, quod praedicitur, qualiter in bona parte
possit accipi, subtiliter videamus. Nam si aliquid boni
spiritualiter non ostenderet, nequaquam in hac sacra historia diceretur:
Locutus est Samuel ad populum legem regni, et
scripsit in libro et reposuit coram Domino
(S1, 10, 25) [mauvais référencement: S1, 10, 15]
.
Quid est, quod Israelitarum filii ponendi in regis curribus
dicuntur? Sed praelatorum sanctae Ecclesiae currus eorum
devota sunt desideria. Nam dum superna gaudia ferventer
appetunt, velut in curribus per alta feruntur. Hinc est quod
Elias in curru igneo in coelum sublevatus asseritur
(voir: R4, 2, 1)
: quia profecto ad superna gaudia sustolli non poterit, qui ea per
alta et ferventia desideria non inquirit. Cum ergo boni
auditores per exempla praedicatorum terrena contemnere, et amare aeterna
incipiunt, Israelitarum profecto filii in regum curribus
ponuntur. Et notandum, quia et tolli dicuntur, et in curribus
poni: quia prius debent a carnalibus desideriis abstrahi, ut bene
valeant superni amoris ignibus inflammari. Quae nimirum
terrena desideria, quia non facile deseruntur, tolli filii
perhibentur. Nam per magnam violentiam fieri oportet, ut
terrena desideria electus auditor penitus deserat, et in coelestibus
sublimiter se sustollat. De hac quippe violentia Dominus ait:
Regnum coelorum vim patitur, et violenti diripiunt
illud
(Mt, 11, 12) . De hac Paulus ait:
Nemo coronabitur, nisi qui legitime certaverit
(2Ti, 2, 5)
. Quod etiam his verbis latenter ostenditur, quia filii
qui tolluntur, non in sedibus, sed in curribus poni
perhibentur. Curru quidem antiqui pugnare
consueverunt. Sed et qui curru ducitur, sublimis ac
terribilis contra hostem fertur. Electi etenim viri tanto
sublimiores atque terribiliores sunt occultis hostibus, quanto interni
amoris celsitudine altius profecerunt. Sublimes quippe sunt,
quia usque ad eorum intentionem malignorum spirituum suggestio non
pertingit. Terribiles etiam sunt, quia reprobare eorum
consilia tanto facilius possunt, quanto per intimi affectus vigorem in
superni gaudii contemplatione consistunt. Hoc quidem quoties
his dicitur, qui adhuc carnales sunt, piarum minarum illis bonitas
exhibetur. Quod tale est, ac si dicat: Quia virtutis personam
petitis, sub ejus disciplina vacare vitae otio non potestis.
Quare et equites regis et persecutores regalium quadrigarum, tribuni et
centuriones fieri perhibentur. Omnia quidem haec militiae
terrenae sunt. Dum ergo equites, et persecutores quadrigarum,
tribuni, et centuriones fieri praedicuntur, ad omne belli exercitium
summoventur. Equites quippe sunt, quando in virtute spiritus
carnis suae voluptatis fluxa restringuntur, et cunctis illecebrosis
motibus magna potestate dominantur. Velut enim equo sublimis
invehitur, qui per bonum castitatis carni suae praepositus, liber, et
velox, et effugere hostem, cum dedignatur, poterit, et invadere, cum
dignatur. Per hoc quidem quod bene praesidere didicit, tanta
virtutis incrementa accepit, ut velut irruentis equitis impetum
sustinere hostis non possit. Et quia in virtutis suae robore
exempla electorum Patrum sequuntur, persecutores sunt regalium
quadrigarum. Quadrigae etenim regis sunt, bona exempla electi
praedicatoris. In eis quippe et pugnans et triumphans
ostenditur: quia dum sancta opera praedicatoris aspicimus, hunc profecto
sublimem videmus et in agone certaminis, et in virtute
triumphi. Sed carnalibus desideriis oppressi videre hunc in
quadrigis suis possunt, persequi ejus quadrigas non possunt.
Velut pedites quippe in plano sunt pigri ad cursum, debiles ad
conflictum. Ut ergo regales quadrigas persequi valeant, prius
equites fiant, terrena desideria conterant, carni suae praesideant,
pudicitiae armatura candescant. Tunc quidem post electos
Patres in spirituali conflictu currere tanto decentius possumus, quanto
per id quod nobis laudabiliter praesumus, occultorum hostium agmina
potenter ferimus. Quod si, velut plures habent codices, non
persecutores, sed praecursores legimus, a bono intellectu non
vacat. Regalium quidem quadrigarum praecursor est, qui laudat
verbo exempla justorum. Qui nimirum eques esse debet: quia
reprobus laudator est, qui altam vitam atque doctrinam sanctorum
praedicat, quam sublimi proposito imitari nequaquam curat.
Sed qui aliorum vitam, atque doctrinam proponere aliis ad imitationem
novit, jam quidem spiritalis militiae esse magister incipit.
Bene ergo subjunctum est:
Et constituet sibi tribunos, et centuriones
(S1, 8, 12).
Tribuni sunt, cum incipiunt: centuriones, cum in spiritali magisterio
perficiuntur. Etenim, ut superius diximus, a centenario
numero dicitur centurio. Tribuni etiam intelligi possunt
spirituales viri, scientia simplices, sed amore Dei et proximi
inflammati. Qui licet alta et spiritualia loqui nesciant,
tamen per exempla electorum, quae norunt, ad amorem Conditoris, quos
praevalent, accendere conantur. Tribus quidem cognatio, sive
curia dicitur. Si ergo tribuni dicuntur a tribu, qui ad
profectum proximorum sanctorum exempla proferunt, tribuni
nominantur. Ad rusticitatem quidem nostram destruendam, velut
curia veniunt, quando nobis illa proponunt, per quae sancti viri
omnipotenti Deo placuere. Et cum plurimorum sanctorum
proprias virtutes exponunt, quasi spiritualium cognationum nobilitatem
nobis aperiunt. Centuriones ergo intelligi viri perfectiores
possunt, qui praedicatorum magisterio dum bene proficiunt, eorum
auditores atque cooperatores fiunt. De quibus profecto in
Evangelio Dominus ait:
Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini
patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et
vetera
(Mt, 13, 52)
. Tales quippe non solum operatione praecipui sunt, sed
etiam verbi Dei scientia eruditi. Unde et ad spiritalis
militiae conflictum cohortari proximos tanto utilius possunt, quanto et
alta, quae praedicare sciunt, in opere virtutis ostendunt.
Habent in eruditione verba, habent ad exempla simplicium opera: ut alta
quae loquuntur sapientes, intelligant; et qui verborum secreta non
vident in intimis, imitentur opera, quae vident foris.
Centuriones ergo constituuntur, quando perfectione virtutis, culmen
obtinent dignitatis: ut sublimiter vivant, et quo altius vivunt, utilius
doceant.
Sed qui centuriones sunt, cum belli tempora ordinent, proficere debent: ut pacis etiam fructus ferre cognoscantur. Post tribunos ergo, et centuriones, agrorum fiunt aratores, et messores segetum; ut victorum jam corda vomere adhortationis aperiant, ex quibus uberius bonorum operum triticum metant. Velut in pace jam quidem arant, qui ea corda, quae spiritalia impugnamenta devicerant, ad exercenda opera pietatis excitant. Et segetes metunt, quando de divini verbi semine, quod in auditorum cordibus sparserant, electa opera prorupisse gratulantur. Velut enim de agro triticum falcibus metunt, quando amplexu charitatis, id de superna conversatione accipiunt, quo interna devotione satientur.
Sed quandiu in hac vita vivimus, in pace nulla possidemus.
Antiquus etenim hostis, quia semper bene agentibus adversatur, necesse
est semper nos ea quae bene agimus, defendamus. Quare et bene
post aratores agrorum, et segetum messores, armorum fabri, et curruum
regis fieri perhibentur. Arma et currus fabricant, ut ipsos
agros quos excolunt, easque segetes quas metunt, defendant.
Currum quippe fabricant, ut ad occursum adversariorum veloces sint: arma
vero, ut sint potentes. Currum quidem conscendunt, ut magno
impetu castra daemonum atterant; et, ut exstinguant quos impetunt, arma
portant. In hac quippe currus sublimitate stabat, qui
dicebat:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20)
. Unde et securus jam, qui superior cunctis suis
hostibus apparebat, affirmans, ait:
Nulla creatura poterit nos separare a charitate
Christi
(Rm, 8, 39)
. Sed qui currum conscenderat, arma tenebat; unde et
exponit, dicens:
Ego autem sic curro, non quasi in incertum: sic
pugno, non quasi aerem verberans, sed castigo corpus meum,
et in servitutem redigo
(1Co, 9, 26 et 1Co, 9, 27)
. Quid ergo in hoc curru rectius exprimitur, quam
rectae intentionis sublimitas? Currum ergo fabricare, est in
mentibus auditorum altitudinem rectae intentionis erigere.
Qui enim per exempla meliorum praedicationis ministerium sortiuntur,
currus post aratri et messionis studium fabricant, quando bene agentes
subditos docent, ut ex omnibus operibus bonis, quae agunt, sola aeterna
retributionis praemia praestolentur. Terrena quidem
despicere, nulla transitoria desiderare, aeterna diligere, atque ad illa
magnis desideriis festinare, jam quidem sublimi currui praesidere
est. De quibus nimirum curribus per Psalmistam dicitur:
Currus Dei decem millibus multiplex, millia laetantium,
Dominus in illis ascendit
(Ps, 67, et ) [mauvais référencement: Ps, 67, 18]. Arma vero eorum, sunt acuta consilia,
quibus tanto validius hostes feriunt, quanto celerius eorum astutias
deprehendunt. Unde et quasi armatus ille potens loquebatur:
Non ignoramus ejus astutias
(2Co, 2, 11). Arma etiam fabricabat, cum dicebat:
Et scutum fidei, in quo possitis omnia tela
nequissimi ignea exstinguere, et galeam salutis assumite, et
gladium spiritus, quod est verbum Dei
(Ep, 6, 16 et Ep, 6, 17)
. In illis quidem curribus, et armis positi electi,
veloces atque potentes sunt. Veloces quidem: quia dum
spiritualia cupiunt, nequitias spirituales in momento
deprehendunt. Potentes vero sunt: quia dum ardentius summa
desiderant, quidquid eis de imo saeculi amore suggeritur, pro nullo
pensant: et quasi currus vecti pondere, in hostes magnum impetum habent,
qui sanctis virtutibus, et acutis consiliis pleni, tentamenta omnia,
quae ingeruntur, in momento destruunt. Nec vacat ab isto
sensu, quod currus, dum per terram volvitur, et inferiorem partem levat
sursum, et superiorem deprimit deorsum. Sic nimirum et
sanctorum virorum recta intentio, dum de terrenis, quae agit, coelestia
exspectat, velut partem, quam per terram trahit, ad summa
dirigit. Et quia se tam de bono opere, quam de exspectatione
aeternae retributionis in conspectu Conditoris humiliat, velut ad terram
mergit partem, quam sursum levat. In rotis quippe suis currus
noster incessanter volvitur, si de bono opere semper aeterna intendimus,
et de omni profectus nostri altitudine humiles esse curamus.
Quae profecto arma, et currus tunc sunt regis, cum a praedicatorum
sanctae Ecclesiae forma et doctrina discrepare minime
videntur. Currus ergo et arma electi praedicatores fabricant,
quando auditores suos ad supernam patriam festinare docent, et
intentionis rectitudine et munitione virtutis. Sed haec
omnia, quae in profectu unius ostendimus, nihil obstat, si per se in
pluribus distributa sentiamus. Electos quidem per virtutum
gradus proficiscentes, ostendimus prius in curribus poni; deinde
equites, et regalium quadrigarum praecursores ordinari; tribunos,
centuriones, aratores, et messores constitui; ad extremum vero fabros
armorum fieri. Sed quia sancta Ecclesia diversis electorum
ministeriis utitur, qui vult, potest gratiarum dona singula ordinibus
attribuere singulis, ut eorum quaeque sint propria illis, qui eorum
affectibus strictius inseruntur.
Quid ergo est quod subdit: Filias Israelitarum unguentarias, et
focarias, et panificas esse futuras? Sed filiarum
appellatione aliquando infirmitas, aliquando fecunditas
designatur. Quae ergo Israelitarum filiae, nisi mentes
electae sunt, ad divini verbi conceptum praeparatae? Quae
regis unguentariae fiunt: quia dum praedicatoris sui institutione
proficiunt, in se abundantem gratiam Spiritus sancti percipiunt, per
quam mederi contritis cordibus salubriter possunt. Focariae
etiam fiunt: quia dum fervore sancti Spiritus plenae sunt, exemplo suo
proximorum corda in amorem Conditoris accendunt. Panificae
fiunt, quando electas mentes verbi Dei alimento reficiunt.
Unguentariae ergo fiunt filiae, quando vulnera peccatorum
curant. Focariae, quando purgata a sordibus peccatorum corda,
ad studium boni operis exemplo suae virtutis inflammant.
Panificae vero sunt, quando proficientibus per exempla, non jam exempla
proponunt, sed altae scientiae verba proferunt; ut velut solido cibo
pasti, tanto fortius agant, quanto jam spiritaliter instructi,
ferventius aeterna desiderant. Sequitur:
Agros quoque vestros, vineas, et oliveta optima tollet,
et dabit servis suis
(S1, 8, 14).
Quinam sunt agri, quae vineae, quae oliveta, quae jure praelatorum
nobis auferuntur? Sed praedicatores sancti, quando ad
correptionem peccatorum loquuntur, delectationes carnis, concupiscentias
mentis, simulationes bonorum operum reprehendunt. Nam si
carnis delectationes iniquae possessionis agri non essent, Apostolus
nequaquam diceret:
Qui seminat in carne, de carne metet corruptionem
(Ga, 6, 8)
. In carne quippe seminare, est propositum mentis
obruere in delectationes corporis. Qui profecto corruptionem
de carne metunt: quia in electorum resurrectione renovationem aeternae
incorruptionis nequaquam recipiunt. Vinearum quoque
appellatione mentis concupiscentiae recte figurantur: quia reproborum
corda inebriant, et a cognitione veritatis alienant. Hujus
vineae fructus vituperans Moyses, ait:
Ex vinea Sodomorum, vinea eorum, et de suburbanis
Gomorrhae: uva eorum, uva fellis, et botrus
amarissimus
(Dt, 32, 32). Ex Sodomorum quippe vinea vitem, ex
Gomorrha ducit propaginem, qui nefandissimis concupiscentiis mentem
replet. Quasi enim vineam facit, qui inde aeterna
obliviscitur, unde et per concupiscentias debriatur; et qui se quasi sub
umbra vineae, et amoenitate pravae delectationis refrigerat, aeterni
sibi incendii retributionem parat. Unde apte nimis ejusdem
vineae fructus exponens, uvam fellis, et botrum amaritudinis
dixit. Uva quippe in visu est, fel in sapore: visum
oblectans, gustum amaricans; quia nimirum reprobae menti valde placet,
quod concupiscit, sed in aeterna poena, quod sibi modo est dulce,
amarescit. Rex ergo nobis agros tollit, cum electus
praedicator laetos in delectatione motus carnis nostrae loquendo
subtrahit. Vineas tollit, cum debriantes concupiscentias a
corde nostro penitus abscindit. Oliveta etiam tollit, cum
falsae misericordiae opera reprehendit, cum recte exhortando suggerit,
nullum esse meritum operis, nisi prodeat de proposito bonae
intentionis.
Sed valde quaerendum est, cur dari servis regis asseruntur.
Nam si haec nobis jure auferuntur, quinam erunt, quibus non indigne
tribuantur? Quod tamen si subtiliter quaerimus, magnos in
imperiis suis sanctos praedicatores nostros invenimus. Qui
sunt ergo ii servi, nisi illi, de quorum capite ad beatum Job Dominus
dicit:
Nunquid accipies eum servum sempiternum
(Jb, 40, 23)
? Maligni namque spiritus servi sunt sanctorum hominum;
sed in hac vita servi perpetui, in illa vero servi
sempiterni. Quotidie namque hoc ingerunt, unde sancti viri
coronentur. Nam cum ex praelio hujus vitae, aeternae gloriae
victoria nobis praebeatur, qui contra nos ea bella innovant, quibus ad
aeternam requiem ducimur, profecto nobis magna servitia
impendunt. Servi quoque victorum sunt, testante veritate:
A quo quis vincitur, ejus servus efficitur
(2P, 2, 19)
. Nam dum praelia contra eos, qui victuri sunt,
excitant, serviunt eis, qui inde coronantur, unde ad tempus eorum
praelia potenter excipiunt. Sed quia quod ad sanctorum
gloriam proficit, malignis spiritibus crescit in damnationis augmentum,
ablati agri, et vineae, et oliveta servis tribuuntur. De omni
quidem malitia sua daemones in aeterna poena punientur. In
congressione quidem occulti certaminis, quando electi vincunt, mala quae
repellunt, suis hostibus tribuunt: quia isti, tanquam aurum in fornace
(voir: Sg, 3, 6)
, probantur, illi pro reproba suggestione
puniuntur. Agros ergo, vineas, et oliveta servi suscipiunt:
quia cum peccatores ad vitam, praedicantibus doctoribus, redeunt, hoc
etiam ad damnationis cumulum daemonibus proficit, quod poenitentes in
culpa praeterita tandiu eorum fraude retenti sunt. Dantur
etiam haec servis, quando officio praedicatoris conversi peccatores ad
Dominum, agnoscunt quod in amore praeteritorum criminum fraude daemonum
tenebantur.
Quid vero est, quod segetes, et vinearum reditus addecimari, et
eunuchis famulis regis dari ea perhibentur? Sed segetes
electorum addecimantur, quando excellentiora eorum opera colligimus, ut
ea, ad exemplum fidelium producamus. Unus denique solus fuit,
qui in se omnium virtutum plenitudinem habuit, cui se omnis plenitudo
divinitatis corporaliter infudit
(voir: Col, 1, 19)
. Nos autem, quia de plenitudine ejus omnes accepimus,
dona gratiarum per partes divisas possidemus. Hinc Paulus
ait:
Alii quidem per spiritum datur sermo sapientiae, alii
sermo scientiae, alii genera linguarum, alii interpretatio
sermonum, alteri fides in eodem spiritu, alii operatio
virtutum, alii prophetia, alii discretio spirituum
(1Co, 12, 8)
. Denario vero numero, quia perfectus est, virtutes
addecimamus, cum singulorum dona electorum colligimus, quae minores
imitentur. Nam de Moyse scriptum est:
Quia erat mitissimus super omnes homines terrae
(Nb, 12, 3)
. De Abraham quoque dicitur:
Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad
justitiam
(Gn, 15, 6)
. Cum ergo mansuetudinem cum fide imitari volumus,
necesse est ut de exemplo Moysi et Abrahae ad refectionem mentis
nostrae, velut electarum segetum, cibi decimentur. Sic sic
nimirum castitatem Joseph
(voir: Gn, 39, 8)
, sic Job patientiam
(voir: Jb, 1, 21)
, sic zelum Phinees
(voir: Nb, 25, 7)
ad exemplum nostrum praedicatores proferunt: quia dum perfectorum
virtutes ostendunt, velut electarum messium decimas congregant, quas
bene proficientibus apponant. Unde et bene eunuchis et
famulis eaedem frugum decimae dari praedicuntur. Eunuchi
quippe sunt, qui animi virtute, omnia in se libidinis fomenta
contriverunt. De quibus nimirum in Evangelio Dominus dicit:
Sunt eunuchi, qui castraverunt se propter regnum
coelorum
(Mt, 19, 12)
. Famuli sunt, qui adhuc studiis vitae activae sub
aliena cura inserviunt, et ad altitudinem charitatis liberi adhuc exire
non possunt. Qui et apud Moysen sex annis servire dominis
suis debere inveniuntur
(voir: Ex, 21, 2)
, ut septimo liberi egrediantur: quia nimirum prius debent
perfecti esse in opere, ut ordinate in summa contemplatione exire
valeant. Eunuchis ergo famulis doctor messium decimas
tribuit, quando ii, qui in candore castitatis obediunt sibi, opera
majorum electa sequuntur. Vinearum etiam decimas tribuit, cum
eis, quam mira charitate Patres nostri Deum et proximum dilexerunt,
ostendit; ut et ipsi etiam ejusdem charitatis abundantia repleri
studeant, ac velut ebrii, praeteritorumque obliti, sola futura diligant,
atque ad illa ferventer currere non omittant.
Post ista vero omnia servi Israelitarum, et ancillae, juvenes optimi
tollendi praedicuntur, atque in regis opere ponendi. Qui sunt
servi carnalium, nisi qui, malorum exemplo, diuturna consuetudine sic
depravati sunt, ut colla mentis sub jugo nequissimae imitationis
perpetuo subdidisse videantur? Servi ergo illorum tolluntur,
quando electorum praedicatorum studio illi etiam peccata deserunt, qui
reprobae imitationi carnalium vehementer subdi videbantur.
Qui etiam juvenes optimi dicuntur. Juvenes quidem sunt, quia
in malo fortes; optimi etiam dicuntur, quia caeteris peccatoribus
nequiores sunt. Quibus nimirum per prophetam dicitur:
Vae qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes
ad miscendam ebrietatem
(Es, 5, 22)
. Vinum denique bibunt, qui deliberatione mentis,
fervorem concupiscentiae praecipitanter excipiunt, et ebrietatem
miscent; quia dum concupiscentiarum ardoribus inflammantur, ad vias
rectitudinis, perdita ratione, redire nesciunt. Potentes vero
et fortes tam ad bibendum, quam ad miscendam ebrietatem sunt, ut pro
ferventi proposito mali velut optimi servi esse doceantur.
Hos optimos juvenes item divinitus sermo demonstrat, cum diaboli
aviditatem exponit, dicens:
Esca ejus electa
(Ha, 1, 16). Nam antiquus hostis in eorum nequitia valde
reficitur, qui nequissimis nequiores sunt.
Ancillarum vero nomine illa nequissima peccatorum conditio designatur,
qui per iniquitatem valde sunt pessimi, et aliis praebent exempla
pravitatis. Velut enim ancillae servos pariunt, dum magnae
iniquitatis non sunt solum operariae, sed etiam matres. Quia
vero sanctorum praedicatione tales etiam convertuntur, qui magna
postmodum omnipotenti Deo servitia impendunt, apte servi et ancillae
dicuntur auferri, et in opere regis poni. Annon tunc ancillam
rex regum tulit, quando de illa magna peccatrice dixit:
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit
multum
(Lc, 7, 47)
? Et hanc in opere suo posuit, quando in castellum
intravit, et eum illa in domo sua recepit
(voir: Lc, 10, 38)
. Hanc etiam in opere suo posuit; quia resurgens a
mortuis, ei praedicationem suae resurrectionis injunxit
(voir: Mc, 16, 7)
. Servum quoque tulit, quando a telonei lucro Matthaeum
ad se sequendum vocavit. In opere suo hunc etiam posuit, quia
ei in domo sua convivium praebuit, et Aethiopiae praedicatorem, conversi
orbis Evangelistam fecit
(voir: Mt, 9, 9, Mc, 1, 14 et Lc, 5, 27)
. Quia ergo praedicatorum ministerio hi etiam ad
Dominum redeunt, de quorum salute humana cogitatio desperare poterat,
bene servi et ancillae et optimi juvenes in regis opere ponendi
describuntur.
Possunt servorum et ancillarum nomine, motus cordis et affectiones
intelligi. Nam quando nobis reproba suggerunt, servi sunt:
quando affectiones mentis pravorum motuum suggestionibus substerni
appetunt, ancillae. Tunc quidem necesse est, ut per rigorem
propositi utrisque dominemur. Servos nostros et ancillas
praedicatores tollunt, cum motus cordium nostrorum, et affectiones
instruunt, qualiter ad Dei servitium dirigantur. In opere
regis ponunt, quando jam idem Dei omnipotentis servitium, quod eorum
magisterio didicimus, exercemus. Quare et in asinis quid
aptius, quam lascivi motus animae figurantur? In opere autem
regis ponuntur, quando illa mens, quae pravis cogitationibus moveri ad
lasciviam solebat, praedicatione doctoris proficit, et affectus suos in
appetitu imitandae castitatis ponit. Possunt servorum et
ancillarum et asinorum nomine designari, qui saecularibus hominibus
corporalia obsequia fortiter impendunt. Sed in opere regis
ponuntur; quia conversi ad Dei omnipotentis servitium, spiritualia tanto
devotius pro aeterna retributione tolerant, quanto clarius agnoscunt,
quia magna sine fructu tolerabant. Greges etiam rex
addecimare dicitur: quia quisquis omnipotenti Deo placere appetit,
oportet, ut mundus sit per innocentiam, et studio boni operis
intentus. Per illud quidem arbor est bona, per istud etiam
fructus facit. Quia vero multis utimur, ut servare
innocentiam, et bona opera exhibere valeamus, ipsae cogitationum
innocentium turbae greges nostri sunt. Quid ergo est, quod
addecimantur, nisi quia cogitationum subtilitas facile non
videtur? Nam saepe bona nos cogitare putamus, quae subtiliter
discussa, bona non sunt. Addecimari ergo greges debent, ut
illud solum regii juris sit, quod denario numero continetur.
Quod in nobis tunc bene agitur, cum praedicatorum nostrorum magisterio
discimus, perfecti esse non solum exhibitione operis, sed etiam in
exquisitione cogitationis. Ad extremum vero dicitur:
Vosque eritis ei servi
(S1, 8, 17).
Ut videlicet sic ejus juri se subditos sciant, ut ejus mandata
praeterire non audeant. Hanc profecto regiam dominationem
volebat Dominus statuere, cum dicebat:
Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum in
caelis; et quodcunque solveris super terram, erit solutum in
caelis
(Mt, 16, 19). Hanc etiam potestatem exigebat a subditis,
qui dicebat:
Si quis evangelizaverit vobis aliud, quam ego
evangelizavi vobis, anathema sit
(Ga, 1, 8)
. Hinc item Dominus discipulos mittens in
praedicationem, dicit:
Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me
spernit
(Lc, 10, 16)
. Hinc de Judaeae praedicatoribus eisdem discipulis
Dominus dicit:
Quaecunque dixerint vobis, facite
(Mt, 23, 3)
. Servi ergo regum nostrorum sumus, quando sic
praelatorum nostrorum imperio subdimur, ut praeter eorum auctoritatem
agere nulla praesumamus. Quia ergo eis praesunt, qui in
virtute obedientiae suas virtutes roborant, in fine regii juris dicitur:
Vosque eritis ei servi
(S1, 8, 17): ut fideles subditi, tunc etiam se subditos
praedicatorum praecepto debere esse cognoscant, quando per virtutum
profectum, ad perfectionis culmina perducuntur. Quod etiam
eisdem verbis ipsa Veritas discipulos edocens, ait:
Cum feceritis haec omnia, dicite: Servi inutiles
sumus
(Lc, 17, 10)
. Verumtamen, quia carnalibus ista loquebatur,
adjunxit, dicens
Et clamabitis in die illa a facie regis, et non exaudiet
vos Dominus in die illa
(S1, 8, 18), quia petistis vobis regem.
Qui regem petierant, a facie regis clamant, quando ii, qui agere
spiritualem vitam sub bono rectore voverant, ejusdem vitae relinquere
labores tentant. Facie quidem omnes agnoscuntur.
Facies ergo regis est cognita conversatio, et eruditio boni
praedicatoris. Qui nimirum, quia dura et aspera pro aeterna
vita agunt, et dura praecipiunt, eorum vitam atque doctrinam carnales
subditi non imitari, sed fugere conantur. Faciem quippe regis
tunc vident qui regem petierant, cujus aspectum ignorabant; quia in
praelato suo coelestis itineris districtio, quam sit laboriosa,
considerant, quam velut rem facilem, ante quam cognoscerent,
appetebant. Tunc a facie regis clamant, qui regem petierunt;
quia dum carnalis vitae deserere morem nolunt, ejus quem sibi praeesse
voluerunt, optimi pastoris sui laudabilem imitationem effugere
nituntur. Et quia caeco corde lucem videre non possunt, ad
Dominum clamant, id est, ut evadere spirituale jugum Dei possint,
Dominum obsecrant. Sed non exaudit eos Dominus in die
illa. Quae est dies illa, qua reprobi subjecti Dominum
obsecrant, nisi intentio vanae prosperitatis? Non
exaudiuntur; quia profecto per divinam gratiam nunquam fit, ut bonis
rectoribus semel promissa subjectio, libera egredi ad mundi
delectationes possit. Quare et causam subjunxit, dicens:
Quia petistis vobis regem.
(S1, 12, 18)
Quasi dicat: Pastoribus spiritalibus promissa subjectio indissolubilis
est. Facile quidem vobis regem petitis: sed quia dignitas
regia gravis est, eorum potestatem effugere facile non
potestis. Hoc quia ad historiam dicimus, notandum esse
censemus, quia omnipotens Deus, dum jus regis praedicit, religiosis
praepositis formam institutionis impendit. Quare?
Ut qui arctissimam conversationis viam imperant, noviter accedentibus
facile aditum non impendant. Quare et ejusdem arctissimae
vitae magister optimus, summae veritatis discipulus eruditus praecipit,
dicens:
Probate spiritus, si ex Deo sint
(1Jn, 4, 1)
. Et item: Nuntientur ei dura et aspera, per
quae itur ad Deum, ut sciat ad quod
intrat. Praedicat ergo Dominus jus regis, dicat,
sciat omnia, quales carnales futuri sunt in ejus observatione: et ut ad
vitam virtutis debiles facile non accedant, fortes praepositi facile
debiles nequaquam accipiant. Celeritas quidem conversionis
plerumque oritur ex praecipitatione consilii, non ex incremento
devotionis. Nam cum infirmi fortia promittunt, non est
expertum robur animi, sed confusio discretionis. Quos omnes
sub unius denotatione sapiens admonet, qui dicit: Super te onus
ne levaveris. Qui ergo in regularis vitae
forti proposito aliis praesunt, tanto discretius debent ad eamdem vitam
conversos recipere, quanto et utilius praenoscendum est, accedentium
petitio ex virtute sit animi, an ex praecipitatione
voluntatis. Nam qui in suis actibus faciles sunt, solent
instanter vitae spiritalis asperitatem appetere, ut videantur magna
animi virtute, quod expetunt, desiderare.
Noluit autem populus audire vocem Samuelis, et
dixerunt: Nequaquam, sed rex erit super nos, et erimus nos
quoque sicut omnes gentes, et judicabit nos rex noster, et
egredietur ante nos, et pugnabit bella nostra pro
nobis
(S1, 8, 19 et S1, 8, 20). Hoc quia superius late expositum est, in
eorum exquisitione otiose retinemur. Sequitur:
Et audivit Samuel omnia verba populi, et locutus est ea
in auribus Domini
(S1, 8, 21).
Audire vocem populi, est quae sanctae conversationis habitum petentes,
exterius dicant agnoscere. Nam velut solam accedentium vocem
audimus, cum scimus quae exterius asserunt: sed quales inter sponsionis
assertiones futuri sint, non videmus. Loqui ergo ea in
auribus Domini debemus, ut ipse sponsionis verba suscipiat: qui dum
verba audit, corda discutit, et ex textu profectionis, usuras exquirit
robusti operis. Hoc namque novitiorum nostrorum mentes
audiant, et expavescant: quia videlicet quod nobis dicunt, in auribus
Domini loquimur. Nam quod coram nobis promittunt, Deo
offerimus, ut ipse jam de manibus nostris teneat, quod
exquirat. Quae profecto libertas rectoris, est obligatio
subditi: quia tanto districtiori sententiae subditur, quanto apertius
scire potest: quia de eo, quod respondet, omnipotenti Deo reddere
rationem debet. Cum ergo ea quae novitii promittunt, Deo
offerimus, quasi chirographum, quod nobis faciunt, illi
damus. Et quia latenter hoc agitur, in auribus Domini Samuel
ea, quae populus dixerat, locutus fuisse perhibetur. In
auribus quippe amicorum loquimur, quando ea quae dicimus, extraneis
celamus. Sequitur:
Dixit autem Dominus ad Samuelem: Audi vocem
eorum, et constitue super eos regem
(S1, 8, 22) [mauvais référencement: S1, 8, 21]
.
Superius propheta futura prospiciens, ait: Clamabitis ad
Dominum, et non exaudiet, quia petistis vobis
regem. Nunc vero Dominus dicit:
Audi vocem eorum, et constitue super eos
regem
(S1, 8, 22) [mauvais référencement: S1, 8, 18]
. Quid per hoc nobis ostenditur, nisi quod saepe bonis
rectoribus sanctae Ecclesiae divinitus inspiratur, ut coelestis vitae
studiis eos subdant, qui sub disciplina ejusdem professionis postea
devoti non sunt? Qui profecto postea a facie regis clamaturi
sunt, et tamen divino praecepto regem recipiunt: quia divinitus
inspirantur ad servitutem Dei devote accedere, quos in augmento mercedis
aeternae pastorum sollicitudo magni laboris, sub ejusdem servitutis
vinculo debeat cohibere. Ad Dominum nempe clamare dicuntur, a
facie regis sui: sed quid a Domino missus propheta respondeat, ipsi
reges audiant, ut quid agere debeant, inter ipsos clamores sciant.
Non
, inquit,
exaudiet vos
(S1, 8, 18). Ergo nec ipsi exaudire debent.
Qui enim in sanctis monasteriis sunt tepidi, medendi sunt, quasi aegri;
non sunt ejiciendi, ut mortui. Nam si a Domino missi sunt,
inter spiritualium unguentorum fomenta resipiscent. Dicat
ergo Dominus:
Constitue super eos regem
(S1, 8, 22): quia profecto nonnulli ad servitutem Dei veniunt
devoti, qui et refrigescere permittuntur, sed pastorum studio, quorum se
praecepto subdiderant divina inspiratione, ad amorem coelestis patriae
recalescunt. Sed jam qualis pastor ad haec sit idoneus,
exponit, dicens:
Erat vir de Benjamin, nomine Cis, filius
Abiel, filii Seror, filii Bechorath, filii Aphia, filii
viri Jemini fortis robore. Et erat illi
filius vocabulo Saul, electus et bonus, et non erat vir
de Israel melior illo, ab humero et sursum eminebat
super omnem populum
(S1, 9, 1 et S1, 9, 2).
Quid est, quod cum rex constituendus ostenditur, patrum nomina
praedicantur: nisi quia indigne assumitur ad principatum sanctae
Ecclesiae, qui sanctorum Patrum in moribus nobilitatem non
tenet? Sex autem patrum nomina assignantur, ut sanctae
conversationis eorum in bona actione perfectio designetur.
Sex enim diebus mundus conditus est, sex aetatibus
consummatur. Sex ergo sunt patres, qui in genealogiae ordine
electorum pastorum sanctae Ecclesiae nominantur: quia nimirum illorum
sunt per imitationem filii, qui in forma sequentium culmen obtinent
perfectionis. Pater vero regis, Cis, id est durus dicitur:
quia profecto ii, quorum sancti praedicatores imitatores sunt, vita et
zelo remissi non sunt. Duri namque sunt, quia peccatoribus
mollia non loquuntur: duri etiam sunt, quia ut alios bene corrigant,
dura quae illis praecipiunt, in sua conversatione
demonstrant. Durus namque videbatur, qui Judaeos arguebat,
dicens:
Genimina viperarum, quis ostendit vobis effugere a
ventura ira? Facite dignos fructus
poenitentiae
(Mt, 3, 7)
. Sed qui aliis durus erat, sibi remissus non
erat. Nam ut poenitentiae duritiam, quam praedicabat,
Evangelista eum tenere ostenderet, ait:
Habebat vestimentum de pilis camelorum, et zona pellicea
cinctus lumbis: esca autem ejus locustae et mel
sylvestre
(Mc, 1, 6)
. Ad Ezechiel quoque dicitur:
Ecce dedi frontem tuam duriorem frontibus eorum, ut
adamantem et silicem dedi faciem tuam
(Ez, 3, 8). Sed qui tam durus contra duros in malo
veniebat, ut dura, quae ventura erant, locuturus ostenderet, diebus
septem in medio eorum, antequam loqueretur, flebat. Sic enim
dicit: Et sedi ubi illi sedebant, et mansi septem dies moerens
in medio eorum. Quia ergo sancti
praedicatores, obstinatis peccatoribus, lenes et mansueti non sunt, et
quod asperum praedicant operantur, duri filius Saul recte
perhibetur. Illos enim imitari electus praedicator debet, qui
et acuta praedicant, et quae loquuntur, observant. Unde et de
eodem regis patre subjungitur:
Fortis robore
(S1, 9, 1). Sunt nonnulli intra sanctam Ecclesiam, qui
elatione sunt, et arrogantia fortes. Nam magna agunt; sed cum
laudare homines ea quae agunt, desinunt, eadem magna ipsi agere
praetermittunt. Fortis ergo robore est, qui virtutem, quam
monstrat in opere bono, habet a Spiritu sancto. De quo
nimirum robore superius
(voir: S1, 6, 2)
Anna in cantico vaticinata est, dicens:
Infirmi accincti sunt robore
(S1, 2, 4). De hoc Dominus discipulis repromittit,
dicens:
Sedete in civitate, donec induamini virtute ex
alto
(Lc, 24, 49). In hoc robore fortiter gradiebatur ille de
quo scriptum est:
Regressus est Jesus in virtute spiritus in
Galilaeam
(Lc, 4, 14). Qui ergo durus dicitur, fortis robore
perhibetur: quia electi viri, dum summa praedicant, ingentia
demonstrant: et omne quod altum praecipiunt, omneque quod magnum agunt,
in virtute sancti Spiritus operantur. De quo digne
subjungitur:
Et erat ei filius Saul nomine, electus et bonus
(S1, 9, 2). Nam qui talium imitator est, utilis non
solum est ad laborem ministerii, sed aptus ad fructum
haereditatis. Electus quippe etiam Judas ad ministerium fuit:
sed quia bonus non fuit, jus amisit successionis. Qui ergo in
Saul adhuc electo et bono significantur, nisi sanctorum Patrum electi
imitatores, qui per doctrinam aliis utiles sunt, et per conversationem
sibi: qui sic alios possunt regere, ut sibimetipsis nequaquam desinant
providere? Electi namque et boni sunt, quia sic lucra aliorum
expetunt, ut sui nulla damna patiantur. Pleni quippe in
seipsis sunt, effluentes aliis, et de abundantia sui sic aliis tribuunt,
ut suae plenitudinis aliquid non amittant. Habent quae aliis
praebeant, sed habentes quae sibi possint sufficere, nulli
praebent. Sic aliis praebere oleum nituntur, ut a se fomenta
luminis non tollantur: ut dum illuminant alios, se non
extinguant. Bene ergo electus et bonus dicitur: quia certe,
qui sanctae Ecclesiae regimen suscipit, dives esse debet, et ornatus
donorum spiritalium et plenitudine meritorum. Et quia de
communi ordine, qui praecellant, eligendi sunt, sequitur:
Et non erat de filiis Israel melior illo
(S1, 9, 2). Cujus profecto excellentia commendatur, cum
subditur:
Ab humero, et sursum eminebat super omnem populum
(S1, 9, 2). Hac quippe specie corporis in persona
ordinandi antistitis, praesignantur acta virtutis. Quid enim
in humero nisi fortitudo designatur? Sed qui ab humero, et
sursum super omnem populum eminebat, tam sublimis staturae erat, ut qui
altior esset in populo, capite usque ad humerum regis pertingeret:
futurus vero rex collo et capite altitudinem omnium
superaret. Capita vero quae sunt, nisi subjectae plebis
mentes? Quae cum valde tenduntur, usque ad humerum ordinandi
regis pertingunt? quia is qui ad regendum culmen sanctae
Ecclesiae quaeritur, tantae debet esse perfectionis, ut quidquid populus
de bono opere sibi vult proponere, in sua conversatione debeat
demonstrare. Quasi enim regis humerum capita plebis tangunt,
quando eorum corda, quidquid virtutis in suo pastore quaerunt,
inveniunt. Sed rex praecellit collo, praecellit et
capite. Quid enim in collo, nisi locutio: quid in capite,
nisi mentis contemplatio designatur? Capite ergo et collo
subditorum omnium capita excellit, si contemplationis altitudine
mirabilis est, et sublimitate doctrinae. Quasi enim capite
sublimis est, cum illa de secretis coelestibus contemplatur, quae alii
contemplari non possunt. Collum quoque super alios habet, qui
altitudine locutionis suae mirabilis, aequandus ab aliis non
est. Quasi enim caput in sublime extulerat, qui dicebat:
Veniam ad visiones et revelationes
Domini. Scio hujusmodi hominem sive in
corpore, sive extra corpus, nescio, Deus
scit
(2Co, 12, 1 et 2Co, 12, 3) [mauvais référencement: 2Co, 12, 2]
. Sed velut electus et bonus rex, ut collum etiam super
capita omnia se tenere ostenderet, ait:
Audivit arcana verba, quae non licet homini loqui
(2Co, 12, 4)
. Quid vero quasi eminens collum ejus miramur in iis,
quae tacuit? Adaequemus eum, si possumus, in iis quae
dixit. De collo apostoli Pauli processerunt epistolae ejus,
et cum ab illo tempore coeperint eas viri sapientes exponere, adhuc
conantur ea quae dixit melius scire. Cumque quotidie in ejus
eruditione proficiunt, quasi ad summitatem colli innitentes, pertingere
nequaquam possunt. Emineat ergo rex collo, emineat capite,
sit humero sublimis; ut conversatione perfectus sit, eloquio mirabilis,
prae caeteris arduus in arce contemplationis. Sed, qui
conversatione magnus est, eloquio praecipuus, prae omnibus
contemplatione suspensus, priusquam perveniat ad culmen regiminis, signa
exterius habere debet fraternae charitatis: ut videlicet sic proximorum
sollicitudinem habeat, ut ad aeternam vitam lucra animarum
quaerat. Bene ergo in eorum typo subjungitur:
Perierant autem asinae Cis, patris Saul: et dixit Cis
ad Saul filium suum: Tolle tecum unum de pueris, et
surgens vade, et quaere asinas. Qui cum
transissent per montem Ephraim, et per terram Salisa, et
non invenissent, transierunt etiam per terram Salim, et
non erant, et per terram Jemini, et minime
reperere
(S1, 9, 3 et S1, 9, 4).
Cis, qui durus dicitur, non solum electos ejus, sed ipsum etiam
Redemptorem significat. Nemo enim sibi eo durior
exstitit. Hujus namque duritiae asperitatem propheta
insinuans, ait:
Vere languores nostres ipse tulit, et dolores nostros
ipse portavit
(Es, 53, 4)
. Mori enim mortalibus non est pati, passibiles
damnatae naturae. Ille ergo sibi durus vehementer exstitit,
qui in se unde pateretur, non habuit: sed ut nos patiendo liberaret, in
quo sibi durus esset, et pati posset dignanter assumpsit.
Asinae Cis sunt animae peccatrices
(voir: S1, 10)
. Quia etiam in fide Redemptoris regeneratae sunt,
durae esse dicuntur: perditae autem asinae, quia per immunditiam ab ejus
sunt servitio separatae. Hinc est enim, quod ad passionem
tendens, absolutae asinae, et pullo insedit
(voir: Mt, 21, 7)
; ut patenter ostenderet, quia ad hoc pati venerat, ut
peccatoribus subveniret. Pereuntes namque asinas se quaerere
fatebatur, cum dicebat:
Venit filius hominis quaerere, et salvum facere quod
perierat
(Lc, 19, 10)
. Has asinas et per semetipsum quaesivit, et adhuc
praedicatores ad quaerendum mittit. Dicit ergo Cis filio suo,
ut asinas quaerat, quando electorum cordibus spirituali inspiratione
Redemptor imperat, ut in praedicationis ministerium pergant.
In praedicationis autem officio pergentes, quia solum spiritalem sensum
secum debent ducere, unum de pueris tollere jubentur. Unum
namque puerum tollit, qui dum ad praebendum aliis formam vivendi pergit,
in omne quod agit spiritualis est. Unum namque de pueris
tulit, de quo praedictum est:
Ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute
Eliae
(Lc, 1, 17)
. Unum puerum secum tulerat, qui ait:
Non habemus spiritum hujus mundi, sed spiritum qui ex Deo
est
(1Co, 2, 12)
. Hinc iterum dicit:
Nos sensum Christi habemus
(1Co, 2, 16)
. Hinc per Ezechielem de sanctis animalibus dicitur:
Ubi erat impetus spiritus, illuc gradiebantur
(Ez, 1, 12). Quaerens ergo asinas, unum de pueris
tollit: quando is, qui noviter animarum lucra quaerere incipit, quae
agere putat, omnia spiritaliter agere disponit. Invenire
autem asinas, est peccatores in luce sanctitatis conversos
aspicere. Nam velut perditae asinae non inveniuntur, quando
in peccatorum tenebris, reproba corda se obruunt.
Et quia per quinque sensus corporis ad easdem peccatorum tenebras
decidunt, quinque regionibus non inveniendae perquiruntur, videlicet
monte Ephraim, terra Salisa, et Salim, et viri Gemini, et
Zuph. Unusquisque etenim ubi per peccatum projicitur, ibi
occultatur; et quasi perditus, ubi sit nescitur, quando justitiae lucem,
in qua eum Deus posuit, derelinquit. Hinc est, quod in
paradiso post peccatum, primum hominem quaerit, dicens:
Adam, ubi es
(Gn, 3, 9)
? Quasi dicat: Quia te in luce qua posui non invenio,
demonstra te ubi posuisti. Hinc de mortuo Lazaro exquirit,
dicens:
Ubi posuistis eum
(Jn, 11, 34)? Sed quem quasi perditum quaerebat, ut
inveniret progredi imperabat, dicens: Lazare, veni
foras. Perditur ergo homo, cum peccat:
invenitur, cum peccatum adversum se, jam poenitendo
pronuntiat. Quia enim per sacra eloquia peccatori
praecipitur: Dic tu prior iniquitates tuas, ut justificeris
(voir: Es, 43, 26, LXX)
: dum ille, qui peccavit, confitendo justificari
incipit, in luce jam cernitur, ubi jam positus invenitur.
Saul autem, qui asinas quaerens, non invenit, eruditi quidem
praedicatoris personam designat, sed noviter incipientis.
Quem profecto omnipotens Deus praedicationis fructum afferre non
patitur, ne vilem peccatorum conversionem aestimet, dum leviter
convertere eos ad Dominum potest. Differtur ergo conversio,
ut conversi diligantur: et eos praedicator tanto amplius amet, quanto
clarius videt, quia eos lucrari cito non praevalet. Sed dum
sancti viri de praedicatione sua alios convertere non possunt, de se
vehementer timere incipiunt: ne inde omnipotenti Deo displiceant, unde
se ei vehementer placere cogitabant: et plerumque agitur, ut sic novorum
praedicatorum corda terreantur, ut jam proponant ejusdem praedicationis
officium deserere, et Deo per silentium vacare. Quare et
subditur:
Cum autem venisset in terram Zuph, et non invenisset,
dixit Saul ad puerum suum: Veni, revertamur, ne forte
dimiserit pater meus asinas, et sollicitus sit pro
nobis
(S1, 9, 5).
Ad patrem reverti deliberat, qui postposita intentione praedicationis,
Deo vacare appetit in secreto silentii. Reverti quidem
dicitur, qui missus ante perhibetur. Quasi enim coram patre
sunt filii, quando electi viri immorantur in secreta contemplatione
Redemptoris. Revertuntur itaque, quando a publico sanctae
praedicationis veniunt ad rimanda gaudia aeternae claritatis.
Sed quia sancti viri nihil agunt inconsulti, Saul de reversione ad
patrem puerum consuluit. Tunc namque puerum consulimus,
quando intenta mente providemus, ut quod tentamus disponere, a
spirituali sensu non debeat differre. Ad patrem quippe
reverti disposuerat, qui dicebat:
Dixi, custodiam vias meas, ut non delinquam in
lingua mea: Posui ori meo custodiam, cum consisteret
peccator contra me
(Ps, 38, 1) [mauvais référencement: Ps, 38, 1 et Ps, 38, 2]
. Adversus praedicatores peccator consistit, quando ad
praedicationem eorum, statum suae iniquitatis non deserit. Et
quia tunc praedicator ei silere, et Deo vacare proponit, ut ad patrem
redeat, obmutescit. Sed quia per silentium voluntatem Dei
melius didicit, cor ejus concaluit, et exardescente igne internae
meditationis, locutus est. Quod in hoc etiam loco ostenditur,
quia consultus puer, consulenti se consilium impendit, dicens:
Ecce est vir Dei in civitate hac, vir nobilis, omne quod
loquitur absque ambiguitate venit: nunc ergo eamus illuc, si
forte indicet nobis de via nostra propter quam
venimus
(S1, 9, 6).
Virum Dei Samuelem dicit, in quo praedicatores sanctae Ecclesiae
designari jam diximus. Qui vir quidem dicitur, pro reverentia
sanctae conversationis, et omne quod loquitur, absque ambiguitate venire
perhibetur: quia quidquid minatur de aeternis suppliciis, quidquid de
aeterna laetitia promittit justis, ita ut denuntiat, et impii abibunt ad
poenam, et electi ad gloriam. Qui etiam in civitate esse
perhibetur: quia electus pastor in communi subjectae plebis custodia,
semper vigilare cognoscitur. In civitate est pastor, quia cum
custodit alios, in se munitus est. Unde et per prophetam in
omnium virorum Dei laudibus, sub unius descriptione dicitur:
In excelsis habitat, munimenta saxorum sublimitas
ejus
(Es, 33, 16)
. Nam quo altius in aeternorum civium visione
suspenditur, eo et sibi fortior, et proximis utilior
invenitur.
Nobilis etiam dicitur: quia superna conversatione conspicuus est, et de
mundanae vitae rusticitate nihil habet. Inde enim nobilis
cernitur, unde civis. Saecularium quippe hominum, quia nulla
est morum compositio, quasi in exterioribus locis nutriti, rustici
sunt. Ex consueta namque animi inhonestate, turpes proferunt
motus corporis; et velut valde degeneres, urbanae consuetudinis gestum
nesciunt, dum per omne quod agunt, vitae suae speciem vilitate terrenae
obscuritatis operiunt. Quo contra viri Dei nobiles sunt, qui
dum fortiter ea, quae divina sunt, agunt, in omni suo opere, superna
luce resplendent: et nihil degenerositatis habent, qui in magna luce
omnis suae conversationis radios proferunt coelestis
originis. Ad hoc ergo a puero Saul ducitur, ut instruatur:
quia qui in arce praelationis ponendi sunt, spirituali sensui
perfectorum praedicatorum magisterio subjici monentur. Ab hoc
puero nos duci admonet, qui dicit:
Si spiritu ducimini, non estis sub lege
(Ga, 5, 18)
. Quaerendum vero est, cur dubitative dicatur:
Si forte indicet nobis de via nostra, propter quam
venimus
(S1, 9, 6). Sed quia spiritualia discere appetit, quia
ingentia dona gestit accipere: utrum eisdem donis sit dignus, scire non
potest. Dubitare ergo incipit, qui tam magna promereri se
suis meritis non praesumit. Quae nimirum dubitatio electis
oritur ex virtute humilitatis. Quare et comitantis pueri voce
Sauli dicitur:
Si forte indicet nobis de via nostra
(S1, 9, 6). Quia nimirum spiritualis sensus non alta
nobis sapere suggerit, non audacter de omnipotenti Deo praesumere, sed
ejus dona cum summa sancti timoris reverentia postulare.
Merito ergo puer dicitur, qui humilia semper docere
praedicatur. Dum ergo dicit:
Eamus illuc
(S1, 9, 6), et repente subjungit:
Si forte indicet de via nostra
(S1, 9, 6), aperte indicat, quia in sensu electorum Dei spiritus
operetur, dum ad spiritualia dona expetenda, et devote eos facit
accedere, et de largitoris omnipotentia magna cum reverentia
formidare. Unde et qui a spiritu ducitur, inopiam meritorum
suorum respicere perhibetur, cum subditur:
Dixitque Saul ad puerum suum: Ecce ibimus, quid
feremus ad virum? Panis defecit in sitarciis
nostris, et sportulam non habemus, ut demus homini Dei,
nec quidquam aliud
(S1, 9, 7).
Habent proprium mentes humilium, ut spiritualia dona habeant, sed in
iis quae habent, se non attendant. Quia enim a Spiritu sancto
virtutum dona percipiunt, ideo sanctus spiritus, qui dona tribuit, ea
eis ab aestimatione tollit, ut in virtute conversationis haec habeant,
in tumore elationis non habeant. Bene ergo de Saule dicitur:
Ab humero et sursum eminebat super omnem
populum. Et dixit ad puerum suum: Panis defecit in
sitarciis nostris, et sportulam non habemus: quia
electi viri, et ad disponendum sanctae Ecclesiae culmen idonei, in eo
etiam se per humilitatem parvos aspiciunt, in quo per virtutem magni
sunt. Et panem quidem ad refectionem fidelium animarum habent
in sapientia verbi, sportulam vero in memoria internae
meditationis. Cum enim ea quae in secreta meditatione
colligunt, servant in memoria ad eruditionem fidelium, velut panem in
sportula reponunt. De his enim sportis in Evangelio dicitur:
Impleverunt septem sportas de fragmentis
(voir: Mt, 15, 37 et Mc, 8, 8)
. Cum in mensa Domini panes abundant, sportae impleri
praecipiuntur: quia cum electi anima in superna Redemptoris
contemplatione reficitur, in eadem contemplatione veritatis eruditur, ut
verbi alimonia, quae in se excrescere cernitur, in memoria ad
eruditionem fidelium reponatur. Aliud etiam praeter panem et
sportulam abundanter habent, qui cum virtute contemplationis, et
doctrina verbi, abundant copia sanctae operationis. Ut ergo
humilitas sanctorum in ordinandi regis locutione resonet, dicit:
Panis defecit in sitarciis nostris, et sportulam non
habemus, ut demus homini Dei, nec quidquam aliud
(S1, 9, 7): quia sanctus spiritus eos, qui ad ecclesiastici
culminis regimen praeparantur, magnos facit in virtute interni muneris,
sed omnino parvos in respectu propriae aestimationis. Dicat
ergo puer:
Eamus illuc, si forte indicet nobis de via nostra
(S1, 9, 6). Saul autem vacuum se inspiciat: quia
Spiritus sanctus dum sensus honeste viventium instruit, audaces modo,
modo timidos reddit. Audaces quidem, ut praesumant: timidos,
ne superbiant. Impellit, ut necessaria postulent: retrahit,
ne nimis praesumendo, vitium incurrant temeritatis. Et quia
quos pavidos facit, per robur fiduciae ad praesumendum erigit, repente
subinfertur: Rursus itaque puer Sauli respondit, et ait:
Ecce inventa est in manu mea quarta pars stateris
argenti, demus homini Dei, et indicet nobis de via
nostra
(S1, 9, 8).
Quasi puer bona loquitur sensus electi hominis, quando ad loquendum
impellitur, nutu Spiritus sancti. Quid est ergo, quod dicit:
Inventa est in manu mea quarta pars stateris
argenti
(S1, 9, 8)? Quae est ista pars stateris
argenti? Sed quia argenti nomine divina eloquia designantur,
argentum in manu pueri, est sermo divinus in virtute sciendi.
Sermonem quidem aliud est posse dicere, aliud est posse
sentire. Nam divina eloquia etiam reprobi eloquuntur, sentire
autem nisi electi non possunt. Sentitur etenim ea res, cujus
virtus agnoscitur. Nam et aegri pisces comedunt, sed vis
aegritudinis tollit eis experimentum saporis: ut quod videntur comedere,
prohibeantur et sentire. Sic sic nimirum carnales quique dum
coelestia loquuntur, quae non diligunt, velut aegri rebus utuntur, quas
sentire prohibentur. In manu ergo pueri argentum invenitur,
quando per humilitatis meritum sancti viri, coelestia quae loquuntur, in
magno affectu charitatis excipiunt: ut valde dulce sit eis superna
dicere, eo quod dulciter, ac valde dulcius per amorem
saturantur. Unde etiam scriptum est:
Edent pauperes, et saturabuntur
(Ps, 21, 27). Quia enim cibus animae est sermo Dei:
pauperes edunt et saturantur, divites saturari non possunt: quia nimirum
electi viri, qui superna diligunt, quoties haec audiunt, ad haec
ferventius incalescunt; reprobi superna loquuntur, et audiunt, quae in
nulla dulcedine, ad mentis suae refectionem suscipiunt.
Quarta vero pars stateris argenti dicitur, pro qualitate
temporis. Nam ut alias partes hujus stateris videamus,
prophetae, apostoli, martyres intuendi sunt. Quia enim pro
qualitate temporis, singulis ordinibus distributa est sonoritas
praedicationis, velut singuli quartam partem stateris
habuere. Quartam ergo partem stateris illi exhibuerunt, cum
Synagogae adventum Redemptoris promitterent. Apostoli partem
suam dederunt, cum Judaeis eum, qui promissus fuerat, jam venisse
praedicarent. Martyres etiam partem suam tribuerunt, cum
infideles ad fidem Redemptoris adducerent. Quarta ergo pars
stateris remansisse cognoscitur: quia per episcopos et doctores sanctae
Ecclesiae, verbum fidei usque ad mundi finem electis fidelibus
exhibetur. Sed ab his verbum fidei bene praedicatur, quibus
per manus pueri subministratur, quia nimirum illi debent superna
praedicare, qui in mentis suae dulcedine meruerunt eorum suavitatem
cognoscere. Haec namque pars stateris datur, ut viam quis
rectae praedicationis plenius mereatur agnoscere: quia summi doctores
sanctae Ecclesiae auctoritatem praedicationis aliis committunt, nisi
eis, quos sciunt coelestia diligere, quae loquuntur. Quibus
verbis simpliciores ad litteram admonendi sunt, ut in viro Dei
pravitatem avaritiae suspicari non audeant, per hoc quod dicitur:
Ut demus homini Dei
(S1, 9, 7), et
indicet nobis de via nostra
(S1, 9, 8). Nam si propheta venalem sermonem haberet,
homo Dei non esset, et ipsius prophetiae spiritum habere nequaquam
posset. Hoc ergo cum dicitur, non exponuntur mores hominis
Dei, sed devotio accedentis: quia in magna eum Saul habebat veneratione,
in cujus conspectu apparere vacuus erubescebat. Et quia ad
ejusdem viri Dei venerationem eos fama celebris invitabat, adjungit:
Vocabatur enim Videns
(S1, 9, 9).
Vocari etenim, est publica relatione dici. Videns autem est
qui interna etiam respicit, quae mens carnalium non attendit.
Unde et de sanctis animalibus dicitur: In circuitu et intus
plena erant oculis. Qui in exterioribus
circumspecti, et intrinsecus providi sunt. Quo contra
carnalium doctorum praesumptionem in Evangelio Dominus arguens, ait:
Si caecus caeco ducatum praestat, ambo in foveam
cadunt
(Mt, 15, 14). Videns etiam dicitur, cui remota et
absentia, praesentia sunt. Quod sanctis praedicatoribus bene
convenit, qui per cognitionem tanto sunt praesentes spiritalibus, quanto
in exterioribus intentionem figere dedignantur. Velut enim
occulta patentia, et remota praesentia habent, qui ea, quae carnales
scire nequeunt, semper intelligunt. Talis namque esse pastor
sanctae Ecclesiae debet: quia in via coelestis patriae ad praebendum
lumen subditis constitutus est. Semper ergo spargat radios
lucis, ut fideles subjecti ex illuminationis suae experientia, alios ad
illuminationem trahant. Sequitur, et dicit:
Olim sic loquebatur in Israel unusquisque vadens
consulere Deum: Venite, eamus ad Videntem
(S1, 9, 9).
Dominum imus consulere, quando ad eruditos praedicatores pergimus, ut
salutis nostrae consilium inveniamus. Sed quia modo tam
perfectorum virorum raritas est, dum antiquorum temporum florem
religionis attendimus, defectum ejus in praesenti tempore
defleamus. De miseria praesentis temporis et calamitate
compuncti, florem elapsi temporis cum pulchritudine sanctitatis
emarcuisse suspiremus. Dum ergo pastores Ecclesiarum cernimus
terrenis inhaerere, labentia quaerere, nulla spiritalis vitae insignia
proferre, dum nulla nobis praelatorum nostrorum lux infunditur, ad
laborem compunctionis illa, quae praeierunt, memorantes, dicamus:
Olim sic loquebatur in Israel unusquisque vadens
consulere Dominum: Venite, eamus ad Videntem
(S1, 9, 9). Israel dicitur videns Deum, sive in quo est
Deus. Quod certe nomen sanctae Ecclesiae convenienter
aptatur, cujus populus dicitur. Nam et in Evangelio dicitur:
Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem
saeculi
(Mt, 28, 20)
. Quae nimirum, quia in priori tempore pastores habuit
spiritali conversatione floridos, magna scientia eruditos, qui magno
despectu terrena vilipenderent, coelestia cogitarent: ad lumen, quod in
eis videbat populus, se invicem exhortari poterant, dicentes:
Eamus ad Videntem
(S1, 9, 9). Si ergo eundum est ad videntes, pariter est
divertendum a caecis: quia reproborum praelatorum exempla non debemus
imitari, sed fugere: ab eis autem, qui conversationis merito spiritualia
cognoscunt, semper aedificationis nostrae eruditionem
postulare. Et quia hoc non nisi viri spiritales faciunt,
sequitur:
Et dixit Saul ad puerum suum: Optimus sermo tuus; veni,
eamus
(S1, 9, 10).
Optimus sermo est, quo melior audiri nequaquam potest.
Quoties nobis ergo salutis nostrae consilia spiritaliter suggeruntur,
intus nobis sermo fit, quo melior inveniri non possit. Pueri
ergo sermonem laudamus, quoties nobis in spiritualis sensus nostri
proposito complacemus. Et cum eo ire promittimus, quando
spiritualibus cogitationibus consentimus. Sed quia tunc
fructuosa est bona cogitatio, quando in operatione perficitur, sequitur:
Et venerunt in civitatem, in qua erat eir Dei:
Cumque ascenderent clivum civitatis, invenerunt puellas
egredientes ad hauriendam aquam, et dixerunt ad eas: Nunquid
hic est Videns
(S1, 9, 10 et S1, 9, 11)?
Qui virum Dei quaerunt, in civitatem veniunt: quia plerumque fit, ut vita atque doctrina praelati in subditorum conversatione requiratur. Sic nimirum et arbores saepe requiruntur, quarum species non in foliis, sed in fructu inveniuntur. Plerumque autem suborta fruteta magnis arboribus admiscentur, et fructus suos earum arborum, quibus sunt mixtae, esse mentiuntur. Qui ergo fructum discernere vult, prius discernat et ramos: ut ex qua arbore fructus procedat, agnoscat. Sic sic nimirum est in conversatione fidelium: quia in electa plebe boni praedicatoris, dum plures mali admixti sunt, velut intra bonas arbores spinae oriuntur. Conversatio itaque electi praedicatoris non est exploranda in omnibus subditis, sed in solis electis. Tunc quidem velut ramos bonae arboris cum discretione secernimus, quando in plebe rectores illos velut electa poma imitamur, qui magistri sui exemplo proficiunt: et illos velut vepres fugimus, qui antiqui hostis fraude reprobantur. Bene ergo de Saul, et ejus puero dicitur: quia venerunt in civitatem, et clivum ejusdem civitatis ascenderunt; quia nimirum perfectio sanctorum virorum cum in subditis quaeritur, non imperfecta membra, sed electa atque perfecta requirenda sunt. Nam et artifices opera sua prius inchoant, deinde comunt. Pictor etiam cum pulchros colores, aut aurum superducere appetit, prius viliorem colorem sternit. Qui ergo judicare de peritia artificum vult, non inchoata eorum opera, sed perfecta respiciat. Clivum ergo civitatis ascendat, ut qui invenire appetit Videntem, reperiat. Clivus enim infimus et defossus locus est. In qua nimirum parte civitatis illi signantur, qui adhuc in altiorem conversationem minime profecere. Clivum ergo ascendimus, cum planitiem infirmorum auditorum ad exemplum nobis proponere vitamus.
Et tunc quidem puellas egredientes ad hauriendam aquam invenimus: quia
pulchritudinem sanctarum mentium in perfectiori conversatione
respicimus. Puellae quidem sunt mentes electorum, integrae
per innocentiam, decorae per virtutum claritatem. Et quia in
secretiori vita pulchritudinem suam conservant, videri nequeunt, nisi
cum ad hauriendam aquam egrediuntur. Puellae aquam hauriunt,
quando electae animae ex profundo dolore praesentis exsilii fluenta
lacrymarum fundunt. Haurire quidem aquam dicuntur: quia dum
se projectas in hac valle lacrymarum lugentes memorant, quasi ad
profundum, funem cogitationis mittunt, a quo cum labore aquas lacrymarum
trahunt. Tunc etiam egressae videntur: quia quae quales sunt
intus latent, apparent tamen in oculis; et quantum diligant Conditorem,
indicant, quae in tanto dolore praesentis saeculi vitam
sustinent. Ab istis ergo quaerendum est: Ubi est
Videns? Quia locus perfectorum tunc bene
cognoscitur, cum ab eis nobis ostenditur, qui per profectum vitae eorum
conversationi vicini sunt. Sed habent praedicatores loca
diversa. Alium quippe locum habent pro se, alium pro
subditis: quia nimirum in seipsis in altissima contemplatione morantur,
pro subditis ad doctrinae montem descendunt. Per
contemplationem velut in coelo sunt; et quia alta sunt quae docent, et
descendunt cum docent, et sublimia loquentes in alto se
retinent. Perfectiores igitur auditores vicini suo rectori
sunt, non cum in summa contemplatione est, sed in inferiori monte
doctrinae. Quare et puellae respondentes dicunt:
Hic est, ecce ante te: hodie enim venit in
civitatem
(S1, 9, 12).
Quasi dicant: Ideo locum ejus indicare possumus, quia illuc venit, ubi
eum videre solebamus. Nam si in suae sublimitatis arce
resideret, eum tibi nemo ostenderet. In civitate etenim
doctor est, quando per ministerium praedicationis moratur in eruditione
populi subjecti. In civitate est doctor, quando relinquit
propria, ut communia disponat. Quia enim boni praedicatoris
plebes per ejus exhortationem munitae ac fortes sunt, quando in eorum
ministerio moratur, in civitate esse cognoscitur. Item quia
in subjectae plebis multitudine alii simplices, alii sapientes sunt,
puellae subjungunt:
Festina nunc, hodie venit in civitatem: quia
sacrificium est populi in excelso.
Ingredientes autem statim invenietis eum, antequam
ascendat in excelsum, ad vescendum. Neque
enim comesturus est populus, donec ille veniat: quia
ipse benedicet hostiae, et deinde comedent, qui vocati
sunt
(S1, 9, 12 et S1, 9, 13).
Cum in civitatem venit Samuel, in excelsum ascendit: quia electus
praedicator in eruditione subditorum, modo plana verba, modo alta
pronuntiat. Quando igitur plana et intelligibilia praecipit,
in civitate est; quando sublimia, et quae vix intelliguntur, in
excelso. In civitate est, quando simplicibus proponit
exempla: in excelso autem, quando perfectis verborum spiritualium alta
pronuntiat. Quasi enim in civitate erat, qui dicebat:
Nihil judicavi me scire inter vos, nisi Christum, et hunc
crucifixum
(1Co, 2, 2)
. Item in civitate erat, quando infirmis remedia
demonstrabat, dicens:
Propter fornicationem vir suam uxorem habeat, et
uxor suum virum habeat
(1Co, 7, 2) [mauvais référencement: 1Co, 2, 7]
. Sed in excelsum ascendit, quia non multo post subdit:
De virginibus autem praeceptum non
habeo, consilium autem do. Vellem omnes
homines esse sicut meipsum
(1Co, 7, 25 et 1Co, 7, 7) [mauvais référencement: 1Co, 2, 8]
. In excelsum etiam verborum se saepe ascendere
fatetur, quia dicit:
Sapientiam loquimur inter perfectos
(1Co, 2, 6)
.
Quid est ergo, quod dicunt puellae:
Festina nunc, hodie venit in civitatem
(S1, 9, 12), nisi quia raro videbatur in civitate, videlicet tarde
veniens, cito recedens? Quo nimirum magisterio sanctae
Ecclesiae doctor instruitur, ut videlicet raro sit in publico, frequens
in secreto: ut quo tardius aspicitur, devotius veneretur.
Tunc quidem quasi coelestis excipitur: quia quo amplius in secreto
contemplationis latuit, verbi Dei thesauros ad eos, qui se exspectant,
ditiores trahit. Ille enim potest multa bona in infimis
dicere, cui per secretum mentis intuitum conceditur summa
videre. Et quia dulcius videntur illa quae dicuntur, puellae
dicunt:
Festina
(S1, 9, 12). Quasi dicant: si id, pro quo in civitate
venit, expleverit, videre in secreto suo repositum non
potestis.
Quod profecto verbum jam litteram non ad verbum, sed exemplum
religiosorum est. Nam sanctus vir tantae erat districtionis,
ut statutas dies et horas haberet, in quibus eum, qui cuperet, videre
potuisset. Dicunt ergo:
Festina
(S1, 9, 12). Ac si dicant: Si statutum tempus
transierit, in horis suae quietis, verbis, aut actionibus non
intendit. Qui ergo remotae vitae ordinem sumpsimus, hoc
observare attentius debemus. Statuendae sunt nobis horae
ministerii, ut breviter persistamus in opere, festinanter redire
valeamus ad contemplationis arcem. Ipsae autem secreti
silentii nostri morae, tanta lege districtionis custodiendae sunt, ut
ipsi etiam, qui accedere solent, sciant, quia contra propositum nostrum
ad nos accessum non habeant.
Quia vero haec spiritualiter explanare coepimus, contra simplices hoc
dici convenienter intelligi potest. In civitate quippe is,
qui videtur extraneus, Samuelem alloqui posse putatur, in excelso autem
non putatur: quia quos simplices esse credimus, plana, non alta
eruditione eos indigere existimamus. Tunc ergo praedicatores
sanctos audire debent, quando plana simplicibus loquuntur, quae
intelligunt: non quando dicunt alta, quae intelligere nequaquam
possunt. Dicunt ergo:
Festina nunc, hodie venit in civitatem: quia sacrificium
est populi in excelso
(S1, 9, 12). Quod tale est, ac si dicat: Quia multi
sunt, qui summa audire desiderant, nunc tu debes festinare, quando ille
similes tui simplices videtur instruere. Sacrificium quidem
populi est devotio electae plebis. Quae nimirum devotio, quia
verbo praedicationis in electorum cordibus excitatur, quasi a Samuele
perficitur. In excelso est autem sacrificium populi, quando
corda fidelium subditorum alta verba sanctae praedicationis devote
audire concupiscunt. Unde et apte dicitur: Quia
populus non comedit, nisi prius Samuel hostiae
benedixerit: quia perfectiores auditores, dum ad
summam virtutum perfectionem pervenire desiderant, verbum scientiae, per
quod ad desiderata perveniant, in magno desiderio exspectant.
Quo in loco notandum est, quia oblatum sacrificium nondum erat, et tamen
dicit:
Sacrificium est populi in excelso
(S1, 9, 12). Si enim sacrificium antequam offerri
incipiat, non est, quomodo erat sacrificium, quod non erat?
Sed quia nos spiritalia sequimur, nondum erat sacrificium, et erat: quia
cum electi fideles altius erudiri appetunt, jam quidem magnam devotionem
audiendi habent, quam, post auditam praedicationem, valde majorem
habent. Non est ergo adhuc oblatum sacrificium: quia illa
magnitudo devotionis, quae nascitur in corde electi de verbo
praedicationis, ante praedicatoris verbum in corde non est.
Et est quidem in excelso sacrificium: quia de exspectatione verbi, magna
jam est in corde audire volentis vis devotionis. Quare et
bene dicitur: Quia populus non comedit, donec ille hostiae
benedicat. Quia enim summa inhianter
diligunt, donec eadem summa percipiunt, non quiescunt. Si
enim hostia mentis, ejus devotio est: hostiae benedicitur, quando ad
vocem praedicationis sanctificatur, ut quo purior efficitur, divina
susceptione acceptior habeatur. Quod enim in Dei sacrificio
benedicitur, mundum quidem est cum offertur, et materiale: oblatum vero
tanto est mundius, quanto non solum materiale, sed spirituale: quanto
non solum mundum, sed etiam mundans est. Hostiarum quippe
oblationibus mundari peccata quis dubitet? Sic namque, sic
est mentis devotio: nam cum bona audire gestit, munda est; sed cum
sanctae praedicationis accepta et benedicta manibus fuerit, tanto
ardentior et sacratior redditur, quanto clarius didicit, quem amare
dulcius notum possit. Munda quidem ante, velut praeparatio
sacrificii fuerat, quae bonum nosse cupiebat, et tamen materialis erat
apparatus: quia nondum novit, quae discere appetit, sed munda valde et
spiritalis, cum jam doctrinae sanctificata vocibus, non jam appetit
audire, quod sciat, sed audita delectatur experiri, quae
amat. Tunc etiam non solum munda est hostia, sed mundans:
quia quo ferventiori coelestium amore succenditur, ab ea negligentiae
carnalis tenebrae potentius effugantur. Scriptum quippe est:
Quia charitas operit multitudinem peccatorum
(1P, 4, 8): quia nimirum carnalia nostra destruimus, cum ardenti
devotione ad coelestia sublevamur.
Et quia subditur: Et tunc comedent, qui vocati
sunt. Quid aliud designat, nisi quia
devotionis affectus mentis est cibus? Tunc namque comedemus,
cum hostiae benedicitur: quia cum ad praedicatorum vocem devotio nostra
in amorem Conditoris extollitur, anima, quae ad dulcedinem Conditoris
pervenit, habet jam cibum suum. Tunc ergo comedunt, qui ante
benedictionem hostiae comedere noluerunt. Nam qui summa
intentionis exspectatione ad divinae dulcedinis perceptionem se
praeparant, dum mala desideria per appetitum nulla recipiunt, velut
jejuni, refectione devotionis avidius replentur. Velut enim
benedictionem hostiae ad refectionem exspectant, qui cuncta illicita
desideria fugiunt, ut de visione internae gloriae per devotionem
satientur. Scriptum quippe est:
Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt
(Mt, 5, 8)
. Qui enim in corde inepta non recipit, dum superna
desiderat, mundus corde est: et dum per bonum praedicationis ad divinae
contemplationis dulcedinem ducitur, quasi benedictionem hostiae habet in
animae saturitate. Dicit ergo:
Deinde comedent, qui vocati sunt
(S1, 9, 13). Jejuni quippe vocantur ad comestionem, dum
praedicator foris loquitur, qui a pravis desideriis mentem custodiunt,
et per gratiam Spiritus sancti ad internae dulcedinis experientiam
trahuntur. Vocati enim tunc erant invitati, qui
venerant. Vocati ergo jejuni tunc comedunt, quando hi
spiritualis gratiae devotione pascuntur, qui ad eam percipiendam se
magna mentis suae custodia paraverunt. Quid vero est quod
dicunt:
Ascendite, quia hodie reperietis eum
(S1, 9, 13)?
Sed dum electi bona praedicatorum laudant, auditorum corda magna luce
irradiant. Coelestis namque illa conversatio boni doctoris,
quam praedicant, dies est. Dicant ergo:
Hodie reperietis eum
(S1, 9, 13). Eo namque die praedicator invenitur, quando
non est minor vita, quam fama: quando electorum voce laudatur, sed qui
laudes audiunt, omne quod audiunt, in ejus laudabili conversatione
inveniunt, atque cognoscunt. Quo contra Pharisaeos increpans
Dominus, ait:
Vae vobis, Scribae, et Pharisaei, qui similes estis
sepulcris dealbatis, quae foris videntur hominibus pulchra,
intus autem plena sunt ossibus mortuorum
(Mt, 23, 27)
. Hinc iterum vane gloriosos infidelibus comparat,
dicens:
Quomodo potestis credere, gloriam ab hominibus
accipientes
(Jn, 5, 44)
? In die quidem laudantur, qui ejusmodi sunt, sed eo
die non reperiuntur: quia qui eorum laudes audiunt, quasi candorem
sepulcri a foris aspiciunt; sed cum laudatas virtutes quaerunt, intus
peccatorum noctem quasi tristia atque putentia mortuorum ossa
inveniunt. Dicant ergo, pro significanda vera gloria justi:
Hodie reperietis eum
(S1, 9, 13): quia cum justi laudantur, in veritate conversationis
habent, quidquid lucidum emicat de eis voce laudis. Et quia
tanti viri festina devotione quaerendi sunt, sequitur:
Et ascenderunt in civitatem. Cumque illi
ambularent in medio urbis, apparuit Samuel, egrediens
obviam eis, ut ascenderet in excelsum
(S1, 9, 14).
Cum sanctorum virorum praeconia audimus, in civitate ascendimus: quia
illic eos quaerimus, ubi descendunt, non ubi sunt. Sed, ut
superius dixi, praedicatorum locus, quem pro se habent, secreta
divinitatis contemplatio est: locus autem pro subditis,
praedicatio. Aliquando vero plana, aliquando alta
loquuntur. Habent ergo communem locum pro omnibus, habent
sublimem specialemque pro quibusdam, habent secretum pro se.
Haec nimirum tria spiritualia loca signantur: quia Samuel egredi
dicitur, et apparere in medio urbis, et ascendere in
excelsum. Nam qui, ut appareret, egressus est, erat ubi,
antequam appareret, latuisset. Egrediuntur ergo sacerdotes,
quando a secreto meditationis ad praedicandum veniunt. In
civitate apparent, quando planiora, id est ad agendum, vel ad
intelligendum dicunt. In excelsum ascendunt, quando
sapientibus aut fortia praecipiunt operis, aut revelant alta
mysterii. Ordinatus ergo ascensus noster ostenditur, per hoc,
quod Saul in civitate ascendere perhibetur. Nam nobis
Pastorum nostrorum loca, in quibus orare, aut secreti esse consueverunt,
veneranda, non adeunda sunt. Quod non solum exemplo, sed
etiam divina cohortatione cognoscere possumus. In Cantico
quidem canticorum sponsus denuntiat, dicens:
Obsecro vos, filiae Jerusalem, ne evigilare faciatis
dilectam, quousque ipsa velit
(Ct, 3, 5)
. Mentes enim perfectorum sponsae sunt: quia dum
secreto divini amoris se velut in thalamo collocant, ibi per visionem
inveniunt, cui ineffabili amore junguntur. Cum ergo sponsa
dormit in thalamo, conjungitur sponso: quia dum electa praedicatoris
anima in secreta contemplatione reconditur, quasi in sponsi thalamo
collocatur. Qui ergo hanc suscitat, sponso tollit: quia
nimirum requies electae animae non solum sua, sed etiam delectatio
sponsi est. Unde et per prophetam dicitur:
Gaudebit sponsus super sponsam
(Es, 62, 5). Merito ergo Jerusalem filias sponsus
adjurat, ut ab eis sponsa, quandiu dormire voluerit, non excitetur: ne,
dum illa surgit a quiete thalami, ipse perfruitionem perdat
amoris. Egressus ergo Samuelis exspectetur, quia viri sancti
in secreto sui silentii venerandi sunt, inquietandi non sunt.
In civitate igitur ascendendum est; quia electus doctor in communi loco
doctrinae tanto lucro suis videtur, quanto ut prosit, exire
cognoscitur. Quo in loco notandum, quia de Samuele non
dicitur: Hodie ascendit in civitate, sed,
hodie venit in civitatem
(S1, 9, 12): de Saule autem, et puero: non venerunt, sed
ascenderunt
(S1, 9, 14), dicitur. Ille enim velut per planum venit,
iste velut in alta conscendit. Quid aliud per hoc nobis
ostenditur, nisi quia plana quae loquuntur praedicatores, nobis plana
non sunt? In civitate ergo non venimus, sed ascendimus,
quando aut plana praedicationis difficulter aspicimus, aut parva, quae
praecipimur, cum labore portamus. Sed quia stare in civitate,
munitum esse est, idcirco ascendimus; quia cum nos summi viri parva bona
agere docent, malignorum spirituum consiliis acquiescere vehementer
prohibent. Et quia valde laboriosum est, omnia tentamenta
vincere, ad verba doctorum, quae hoc nobis praecipiunt, quasi per
ascensus laborem conamur pervenire. Sed quia scriptum est,
quod Unusquisque mercedem accipiet secundum suum laborem (quod nimirum
non solum de aeterna retributione accipitur, sed etiam de praesenti)
omnipotens Deus pro merito operis, electis suis tribuit augmenta
virtutis
(voir: 1Co, 3, 8)
. Nam et Abrahae filio non parcenti dicitur:
Per memetipsum juravi: quia fecisti rem hanc, et non
pepercisti filio propter me: benedicam tibi, et multiplicabo
semen tuum
(Gn, 22, 16). Plerumque enim, qui fideliter laborant, in
faciendis iis quae sciunt, per divinam gratiam majora, quae agant,
cognoscere merentur. In quorum typo bene Saul in civitate
prius ascendere dicitur, in excelsum postea a Samuele ductus
perhibetur. Verum obviam venire, est per eamdem viam venienti
occurrere. Cum ergo a sanctis praedicatoribus salutis viam
discere volumus, nobis quidem obviam veniunt, quando cum verbo salutis,
quod quaerimus, occurrunt. Quasi enim eadem via veniunt, cum
id nos docere festinant, quod nos proposuimus discere. Hoc
profecto morale est omnium: si enim ea quae spiritualiter quibusdam
competunt, indagamus, obviam venit; quia ordinandum regem ad se venire
praecognoscit. Unde autem cognoscat, adjungitur:
Dominus autem revelaverat auriculam Samuelis ante
unam diem, quam veniret Saul, dicens: Hac ipsa, quae nunc
est, hora, cras mittam ad te virum de terra Benjamin, et
unges eum ducem super populum meum Israel, et salvabit
populum meum de manu Philisthiim
(S1, 9, 15 et S1, 9, 16).
Exiit ergo ei obviam, ut in excelsum ducat: quia is, qui ad sanctae
Ecclesiae regimen quaeritur, et divino munere demonstrandus est, et ad
sublimem conversationem vocandus. Auricula Samuelis, quia
diminutive dicitur, quid designat, nisi humilem intelligentiam doctoris
spiritalis? Auricula ergo revelatur a Domino, quando humilis
intelligentia praedicatoris a Spiritu sancto instruitur; ut quae
facturus est, audiat, et audita disponat. Sed subtiliter est
intuendum quod dicitur:
Ante unam diem
(S1, 9, 15). Dies enim est vita justi, Paulo attestante,
qui ait:
Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in
Domino
(Ep, 5, 8)
. Quando autem vita electi ostenditur, dies latens
revelatur. Nam homo videt praetextum boni operis, Deus autem
lucem cordis. Quia ergo electi, et reprobi intentione cordis
absconditi sunt, ante unam diem Dominus venientem regem insinuat; quando
per ejus gratiam sancti praedicatores agnoscunt in eis, qui promovendi
sunt, testimonium boni operis praecedere puritatem
intentionis. Nulla enim est lux operis, quam non praecedit
rectitudo intentionis. Recte ergo ante unam diem rex
ordinandus agnoscitur. Sed subsequentem quidem diem non
aspiciunt, nisi ex praecedente nascatur: ut diem ante diem intentionem
ante operationem considerent, et a Deo missum in luce sanctae
operationis aspiciant, quem lucere per propositum cordis divina gratia
demonstrat. Et quia eadem hora, qua promittitur, exhibetur:
quid dat intelligi, nisi quia perfectus debet esse, qui eligitur, non
solum corpore, sed mente? Nam quando Deus loquitur sanctis
viris, plena lux diei est. Habet namque originem dies, habet
et finem. Juxta finem peccatorum arguit, dicens:
Adam, ubi es
(Gn, 3, 2)
? Et quia nec qui bona incipiunt, nec qui a bono opere
torpescunt, promovendi sunt, hora perfectae locutionis praedicator
mittitur, quando talis exhibetur, qui plena fulgeat luce boni operis, et
pleno resplendeat fulgore veritatis. Qui etiam vir de terra
Benjamin venire describitur. Vir quidem dicitur, pro operis
fortitudine; de terra Benjamin, pro recta fidei confessione.
Benjamin quidem dicitur filius dexterae. Quis ergo hic filius
dextrae dicitur, quam ille, de quo scriptum est:
Ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris
(Mc, 16, 19)
? Terra ergo Benjamin sancta Ecclesia est.
Quia ergo haeretici ab hac terra expulsi sunt, de terra Benjamin venit
rex, quando non aliqua haeresi pollutus, sed fide catholicus sanctae
Ecclesiae primatum suscipit. Qui viri praeconio fruitur, si
fide firmus est, operatione fortis. Hic nimirum super populum
Domini dux ungi praecipitur: quia exteriora sacramenta sacerdotibus
illis prosunt, qui eorumdem sacramentorum donis indigni non
sunt. Vel sacerdotes unguntur, quando per ordinantium se
ministerium, gratiarum spiritualium incrementa percipiunt.
Unde et sequitur:
Salvabit populum meum de manu Philisthiim
(S1, 9, 16). Velut uncti salvare alios possunt; quia
spiritales gratias abundantius perceperunt. Nam qui populum
salvant, super populum uncti sunt: quia qui a Domino ad regendos alios
ordinantur, spiritualia charismatum dona, quibus eis prodesse possunt,
accipiunt; et eis, quos ordine praecedunt, meritis etiam superiores
sunt. Et quia plerumque bonus pastor merito bonae plebis
eligitur, bene subjunctum est:
Quia respexi populum meum
(S1, 9, 16). Item quia magnis precibus a Domino bonus
pastor quaerendus est, subditur:
Venit clamor eorum ad me
(S1, 9, 16).
Sed fortasse nonnulli moventur, quia contrarium videtur, quod hic
dicitur, et quod superius dicebatur. Ibi enim ait:
Non te abjecerunt, sed me, ne regnem super
eos, juxta omnia opera sua, quae fecerunt a die, qua
eduxi eos de terra Aegypti, usque
in diem hanc
(S1, 8, 7 et S1, 8, 8). Nunc vero dicit:
Unges eum ducem super populum meum Israel, et salvabit
populum meum de manu Philistiim: quia respexi populum meum:
venit enim clamor eorum ad me
(S1, 9, 16). Superius quasi ab irato rex ordinari
permittitur, nunc quasi a pio et benigno ordinatur. Hujus
etiam benignitatis verba quis non videat, quantum a sententia illa
dissentiant, quae eidem a Samuele illata fuit?
Quia
, inquit,
projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex
(S1, 15, 26). Quod profecto celeriter solvimus, si ipsam
verborum vim subtiliter intueamur. Nam omnia haec divinae
benignitatis verba populi meritis ascribuntur:
Salvabit populum meum
(S1, 9, 16); et,
respexi populum meum
(S1, 9, 16); et,
clamor eorum venit ad me
(S1, 9, 16). Pro illis ergo rex ordinari decernitur,
quorum clamor exauditur. Nam etsi pro futura nequitia
repellendus a regno erat Saul, tamen habebat in se, donec regnaret, unde
populo sibi subdito prodesse potuisset. Futurus certe erat
bello strenuus, mente elatus. Habiturus erat unde sibi
caderet, et unde aliis staret. Illud ergo unde prodesse
subditis poterat, Dominus providens dicit:
Salvabit populum meum de manu Philistiim
(S1, 9, 16); et,
venit clamor eorum ad me
(S1, 9, 16). Adhuc tamen valde contrarium videtur, ut
ejus populi clamorem exaudire credatur, qui eum abjecisse
reprehenditur. Ad quod respondendum est: quia erant in illo
populo et reprobi et electi. Ibi ergo abjecisse Dominum
reprobi arguuntur, hic electorum desideria ad omnipotentis Dei aures
perveniunt. Qua ex re quid colligendum est, nisi quia saepe
electis bonum est, quod mali rectores ordinantur? Non ergo
mirum est, si Deus quasi de abjectione sua irascitur, et regem ordinat:
quia ipsa dignitas futuri regis et mala erat, et bona. Mala
denique, quia superba: bona vero, quia in defensione subjectorum
strenua. Quod totum, et in sancta Ecclesia nunc fieri
cernimus: quia plerumque ille ejus primatum suscipit, qui verbo utilis
est aliis, mente tumidus sibi. Praedicando virtutes, velut
stando vitia destruit, sed alta de se sentiendo, cadit. Hic
itaque praedicando populum Dei salvat, sed semetipsum tumendo
praecipitat. Quasi rex potens verbo populi Dei occultos
adversarios atterit, sed elatione a regni sublimitate cadit.
Non ergo pro se, sed solum pro populo rex constituitur; quando ille in
sancta Ecclesia praeesse permittitur, qui bona quae praedicat,
superbiendo, aut nequiter vivendo, conculcat.
Quo in loco notandum est, quia cum in sancta Ecclesia pastor eligitur,
aliquando ordinatur pro se, et populo; aliquando nec pro populo, nec pro
se; aliquando pro se, non pro populo; aliquando vero pro populo, non pro
se. Pro se et populo, quando electus praedicator electis
subditis datur: quia unde subjectorum multitudo ad aeternam patriam
ducitur, bono pastori meritorum dona cumulantur. Nec pro se,
nec pro populo pastor datur; quando reproba plebs reprobum pastorem
habere permittitur, cum sic ille praeest, sic illi obediunt, ut ad
aeterna bona, nec ille qui docet, nec illi qui docentur, pervenire
mereantur. De quibus per Oseam Dominus dicit -
Dabo eis reges in furore meo
(Os, 13, 11). In furore etenim Dei rex datur, quando
malis pejor praeesse decernitur. Talis quippe pastor tunc
datur, cum talis populus regendus suscipitur, qui pariter aeterna poena
damnetur. Pro se, non pro populo pastor datur, quando bonus
malis praeponitur; sicut ad Ezechielem Dominus dicit:
Mitto ego te ad filios Israel, ad gentem
apostatricem,
quae recessit a me
(Ez, 2, 3) [mauvais référencement: Ez, 3, 3]
. Pro se quidem, non pro populo tunc
pastor datur, quando etsi auditores suos electus praedicator convertere
ad Deum non poterit, ipse tamen laboris sui aeterna lucra non
perdit. Pro populo autem, non pro se; quando bonis subditis
pastor tribuitur, qui dona habeat, per quae illis prosit, et sibi non
prosit. Tales quidem erant, de quibus Dominus discipulis
praecipit, dicens:
Quae dicunt, facite: quae autem faciunt, facere
nolite
(Mt, 23, 3)
. Quasi dicat: Quod utile pro vobis acceperunt, ab eis
quasi vestrum tollite; et in eis quasi suum dimittite, quod non habent
ad lucrum vestrum, sed ad interitum suum. Saul ergo, abjecto
Domino, eligitur, et tamen populum Domini de manu Philistinorum
liberaturum perhibetur, quia omnipotens Deus saepe suis bonis fidelibus
per illos praelatos prodest, qui de officio ejusdem praelationis sibi
non placent. Sequitur:
Cumque respexisset Samuel Saul, Dominus ait: Ecce vir,
quem dixeram tibi, iste dominabitur populo meo
(S1, 9, 17).
Hoc namque in sequenti die actum est, quod praecedenti Dominus
repromisit, dicens:
Cras hac eadem hora mittam ad te virum de terra Benjamin,
et unges eum super populum meum Israel
(S1, 9, 16). Aspicitur ergo in secundo die, qui primo
promittitur: quia praedicatores sanctae Ecclesiae virtutes electorum in
secreta eorum vita perquirunt. Hi enim qui promovendi sunt,
dum bona proferunt, aliquid magnum ex se repromittunt. Primo
igitur die rex promittitur; quia magna electorum opera praedicatores
aspiciunt, et, quasi Domino loquente, intus agnoscunt, quos ordinare
sanctae Ecclesiae rectores volunt. Aspicit ergo Samuel in
sequenti die, quando praedicator eum, qui promovendus est, in magna luce
conversationis videt. Et tunc quidem, quasi indicante Domino,
ordinandum regem cognoscit: quia eum, qui in alta arce sanctitatis
praeeminet, praeferre aliis dignum videt. Et quia qui magni
sunt meritis, parvi sunt per humilitatem, sequitur:
Accessit Saul ad Samuelem in medio
portae. Indica, oro, mihi, inquiens, ubi est
domus Videntis
(S1, 9, 18).
Si in civitate tunc est praedicator, cum plana et communia loquitur,
quae intelliguntur, porta civitatis hujus quae est, nisi
humilitas? Nam divini verbi cognitio superbis absconditur,
humilibus revelatur. Unde et in Evangelio Patri loquitur,
dicens:
Confiteor tibi, Pater, rex coeli et terrae, quia
abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti
ea parvulis
(Mt, 11, 25). Sapientes quidem superbos et alta de se
sentientes, parvulos vero dixit humiles. Quorum certe alia
Scriptura meminit, dicens:
Deus superbis resistit, humilibus dat gratiam
(1P, 5, 5)
. Resistit namque superbis, ne aeterna bona intelligant
sed parvulis gratiam dat, ut eadem bona aeterna, ipso revelante,
cognoscant. Electi ergo, quia ad spiritalem sententiam per
humilitatem veniunt, ad audiendos praedicatores, quasi per portam
vadunt. Electus etiam praedicator, quia spiritualia humiliter
dicit, Samuel Sauli in eadem porta occurrit. Quasi enim ambo
in porta sunt, quando ea, quae electus praedicator loquitur, ab electo
alio humiliter audiuntur.
Sed qui noviter venerat, quem quaerebat, invenerat, et
ignorabat. Quare et idem Saul ad Samuelem dicit:
Indica mihi, oro, ubi est domus Videntis
(S1, 9, 18). Hoc namque proprium magnorum virorum est,
ut a minimis difficile cognoscantur. Carne quidem despecti
sunt, sed mente sublimes. Foris contemptibiles apparere
appetunt, sed agere venerabilia non desistunt. Quia ergo
valde proficere per eorum exempla appetunt, eos non solum in
exterioribus, sed in intimis admirantur. Vident ergo in eis
exterius, quod possit a carnalibus despici, sed et pariter attendunt,
quod intus spirituales viri magna admiratione debeant
venerari. Quos dum fama sublimes audiunt, in altitudine suae
conversationis agnoscere concupiscunt. Secundum historiam
ergo Saul Samuelem videbat, et non cognoscebat; ut quod in figura
contingebat illis, nobis spiritualia designaret. Nam cum
parvuli sumus, quasi videmus perfectos viros, dum eorum virtutes a
referentibus audimus; sed quos videmus, non cognoscimus, quia per
experientiam scire non possumus, quia hoc, quod auditu percipimus, in
cordis oculis tenemus. Quando igitur ab eis conversationis
ejus secreta ad imitandum requirimus, eos nimirum quasi de propria domo
interrogamus. Domus namque eorum conversatio est.
Hanc domum scire volebat discipulus Joannis, quando Dominum
interrogavit, dicens:
Magister ubi habitas
(Jn, 1, 38)? Qui nimirum, quia ad familiaritatem illius,
quasi domesticus perducendus erat, audivit: Veni, et
vide. Hanc domum visam Philippus non
cognoscebat, cui dicit:
Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me:
Philippe, qui videt me, videt et Patrem meum
(Jn, 14, 9). De Domino etiam scriptum est, quia
loquebatur Moysi sicut cum amico suo; sed idem Moyses videns, et non
cognoscens, interrogabat, dicens:
Si inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi faciem
tuam
(Ex, 33, 13)
. Spiritualis autem conversatio sanctorum, quia nonnisi
devotis, ac supplicibus panditur, domum Samuelis Saul indicari sibi
similiter deprecatur. Sancti etiam praedicatores cum de se
magna audiunt, per humilitatem se dejiciunt, non inflant.
Sciunt se petentibus magna, quae imitentur, ostendere; sciunt inter
magna, quae ostendunt, magni per jactantiam non apparere.
Quare et subditur:
Et respondit Samuel Saul dicens: Ego sum
Videns. Sed ascende ante me in excelsum
hodie, ut comedas mecum, et dimittam te
mane
(S1, 9, 19).
Quid est dicere:
Ego sum Videns
(S1, 9, 19): nisi se, sicut in oculis videbatur, humilem
demonstrare? Quasi dicat: Tu in aestimatione tua magnum
habes, quem quaeris, sed parvus est ille, quem vides. Hoc
namque in verbo,
Videns
(S1, 9, 19), non praedicatur, sed ego. Quasi dicat:
Videns ille, est, ego: non quod aestimas, sed quod cernis.
Sed qui humiliare se novit, novit dare dona non humilis, sed
sublimis. Quare et in excelsum ante se ascendere eum, ut
secum comedat, praecipit. In excelsum ascendit, qui ad
scienda altiora mentem erigit. In excelsum quidem ascendere,
est cor ad altiora intelligenda praeparare. Unde et Petrus in
monte assumitur, ut gloriam transformati Redemptoris videre mereatur
(voir: Mt, 17, 1)
. In illo etenim ascensu montis, sublimis praeparatio
mentis exprimitur: quia alta videre non poterit, qui per intentionem
animum in sublimibus non ponit. Quia ergo sublimia praeparati
melius intelligimus, ante Samuelem Saul in excelsum ascendere
jubetur. Quasi enim ante praedicatorem in excelsum
ascendimus, quando nos prius ad alta scienda animum intendimus, et ipsi
nobis ea, ad quae intendimus, postmodum loquuntur. Quid vero
est, quod ait:
Ut comedas mecum hodie
(S1, 9, 19)? Sed quando praedicatores sancti coelestia
loquuntur, electorum suorum auditorum corda reficiunt: testante etenim
veritate, quia cibus animae est verbum Dei,
Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod
procedit de ore Dei
(Mt, 4, 4)
. Panis namque alimentum corporis est, verbum
mentis. Qui vero corpus sine mente reficiunt, mente mortui
sunt, carne vivi. Quare et de delicata vidua Paulus ait:
Vivens mortua est
(1Ti, 5, 6)
. Nam per ciborum delicias non moreretur vidua, si
animam verbi Dei cibo satiaret, cum ipse Paulus dicat: Nihil esse
immundum, quod cum gratiarum actione percipitur
(voir: 1Ti, 4, 4)
. Sed vivens vidua moritur, quando cibo corpus nutrit,
animam fame interficit
(voir: Mt, 4)
. In solo ergo pane homo non vivit: quia cum ex anima
et corpore constet homo, sicut aliter per corpus vivit, ita et necesse
est ut alimentis diversis singula nutriantur. Ut comedamus
itaque, cum propheta ascendimus, quando ad alta divini verbi mentem
erigimus, ut ejus coelesti sapore per devotionem satiemur.
Et quia ipsi praedicatores valde amant coelestia, quae loquuntur, quasi
simul comedimus, cum devote illi loquendo proferunt, quod nos devote
audiendo, in ventre animae locamus. Simul enim comedimus:
quia verbum Dei pariter audimus. Praedicatoribus namque
Veritas dicit:
Non vos estis, qui loquimini, sed spiritus Patris vestri,
qui loquitur in vobis
(Mt, 10, 20)
. Quod et Paulus probat, cum suos auditores interrogat,
dicens:
An experimentum quaeritis ejus, qui in me habitat
Christus
(2Co, 13, 3)
? Quia ergo in sanctis praedicatoribus Christus, et
ejus spiritus loquitur, ipsi praedicatores tanto clarius loquentem
audiunt, quanto ei viciniores sunt, cujus sedes esse
merentur. Tanto ergo plenius de verbi alimento poterunt
refici, quanto jam intra se habent cellam refectionis. Amici
etenim sponsi sunt, et stant, et gaudio gaudent propter vocem
sponsi. Cum ergo divina loquuntur sancti praedicatores,
audiunt: sed quia certa experientia norunt, quando in eis loquitur
spiritus, audiunt se, sed non in se, quia et ipsi loquuntur, sed in se
locuti, loquentem alium venerantur. In eo igitur, quod
audiunt et loquuntur, et reficiunt, et reficiuntur. Reficiunt
quidem auditores, dum verbum proferunt voce sua: reficiuntur ipsi, dum
verbum, quod proferunt, profertur eis revelatione divina.
Ipsi tamen devotius saturantur, qui in locutione spiritus, mentis
delicias experti sunt. Annon experientia loquentis spiritus
est, inconsultos et impraemeditatos se cernere, subitoque consultos, et
paratos esse? Scire, quae nescierant: habere, quae non
habuerant: torporem mentis amittere, repente mira devotione fervere:
plenitudine scientiae statim et in momento mirabiliter repleri, mira
verbi facundia intellecta proferre? Habent ergo electi
praedicatores experientiam spiritus in se loquentis, in repentina
revelatione veritatis: habent subito ardorem charitatis, habent in
plenitudine scientiae, habent in facundissima verbi
praedicatione. Nam et subito instruuntur, et repente
fervescunt, et in momento replentur, et mirabili eloquii potestate
ditantur. De illa namque repentina experientia Dominus dicit:
Dabitur vobis in illa hora, quid loquamini
(Mt, 10, 19)
. De illo autem subitaneo fervore charitatis Cleophas
dicit:
Nonne cor nostrum ardens erat in via; dum loqueretur, et
aperiret nobis Scripturas
(Lc, 24, 32)
? De repletionis quoque et facundiae experientia Lucas
meminit, dicens:
Factus est repente de coelo sonus tanquam
advenientis
spiritus vehementis, et replevit totam domum, ubi erant
sedentes
(Ac, 2, 2)
. In eodem quippe spiritu repleti et locuti sunt, ut
hoc, quod asserimus, designarent: quia videlicet loquendo, alios
pascunt, qui de eo, quod dicunt, audiendo pascuntur. Et quia
sonum vehementis spiritus ardorem, sive locutionem, aut repletionem
cognoscunt, tanto dulcius in donis spiritualibus epulantur, quanto ad
ejus recubitum dignius assumpti sunt. Dicit ergo:
Ascende, ut comedas mecum hodie
(S1, 9, 19); quia bonus doctor, dum dulciter, quae dicit, in
devotionem mentis accipit, se et eos qui audiunt simul pascit.
Quo contra doctores reprobi, quia quae dicunt, non amant, cum alios
verbo pascunt, jejunant. Nam cum animae refectionem verbum
Dei esse Dominus dixerit, verbum vero Dei in mente plena sit eruditio,
plena devotio; verbo Dei non pascuntur, qui devote, quod loquuntur, non
audiunt. Apostolus quidem, quasi jam illa verbi dulcedine
repletus, ait:
De plenitudine ejus omnes accepimus
(Jn, 1, 16)
. Alia quidem est plenitudo verbi, alia
libri. De plenitudine quidem verbi accipere nonnisi electi
possunt, de plenitudine vero Scripturae possunt et reprobi.
Liber namque beati Joannis apostoli, et liber beati Pauli apostoli
plenitudines quidem sunt, quae de eis habentur. Eorum nimirum
verba Paulus sive Joannes scripsit, sed quod quisque scripsit, loquens
in eis verbum inspiravit. Qui ergo verbum Scripturae accipit,
non in amore, sed in scientia, de plenitudine accipit, non verbi, sed
libri. Et quia rem mortuam accipit, in ejus ipse acceptione
non vivit. Sed quid dico Scripturam mortuam? Non
est mortua tantum, sed interficiens. Nam scriptum est:
Littera occidit, spiritus autem vivificat
(2Co, 3, 6)
. Hoc quidem facit omnis divina littera. Nam
littera corpus est, hujus vero corporis vita spiritus.
Vivificatum quippe, et vivificans corpus accipit, qui litteram legit, et
in amorem intelligentiae mentem reficit. Reprobi ergo, qui
Scripturas rimantur, quas non amant, qui audacter foris loquuntur, cujus
saporem intus non intelligunt; dum refectionem Scripturarum, quas
exponunt, alii devota mente percipiunt, quasi de eo, quod ipsi dant,
alii saturantur, non ipsi. Dicat ergo Samuel:
Ascende, ut comedas mecum hodie
(S1, 9, 19): quia ex eo, quod subditis de verbo electi doctores
tribuunt, et pariter audiunt, et pariter saturantur. Ecce
enim in eodem ipso verbo, quod dicimus, demonstratur. Nam
quis dubitat, quod hanc Scripturam, quam exponimus, Samuel
scripserit? Et tamen ipse, qui scripsit, haec dicit:
Respondit Samuel
(S1, 9, 19); ut profecto ostenderet, quia quod ipse scribebat,
alius impartiebatur. Quia ergo Spiritus sanctus, qui per eum
loquitur, per eum de eo dicit: Respondit Samuel Sauli:
Ascende ante me in excelsum, ut comedas mecum
hodie
(S1, 9, 19). Hoc dicit, quod audit; et simul audit, et
dicit. Dum ergo magna veneratione amoris audit, et loquitur
praedicator electus; magna devotione auditores boni quae dicuntur,
excipiunt; Saul et Samuel pariter in excelso comedere
dicuntur. Item quia praedicatores auditoribus in ejusdem
verbi refectione digniores atque ferventiores sunt; non Samuel cum
Saule, sed Saul cum Samuele comesturus asseritur. Sed et quia
tam splendida mentis eruditio, in magna luce spiritualis vitae est, non
dicit: Ut comedas mecum hac nocte; sed
hodie
(S1, 9, 19). Quem etiam mane dimittit. Mane
dicit initium diei sequentis. Sequens vero dies, est serena
lux sanctae conversationis. Dicit ergo:
Dimittam te mane
(S1, 9, 19).
Mane quidem ab excelso dimittitur, qui cum ad altioris scientiae lumen
proficit, in magna luce boni operis se proponit immorari. Vel
mane dimittitur, qui verbum magnae scientiae, quod praedicatoris ore
didicit, praedicare aliis intendit. Quando enim bona
proponimus, quasi mane in initio diei sumus; quia boni claritatem jam
aspicere coepimus, quam sequamur. Sed hoc mane in plenum diem
crescit, quando is, qui magna bona agere, aut alta aeternitatis gaudia
praedicare proposuit, id quod proposuit, in magna exhibet luce
virtutis. Mane ergo Saul ab excelso dimittitur; quia
auditores praedicatorum bonorum, quod ab eis sublime audiunt, exercere
sublimiter non morantur. Sed electi viri, bona quae habent,
et abscondere, et manifestare sciunt. Abscondunt quippe, ne
per elationem pereant, sed ne infructuosa remaneant,
manifestant. Dum absconderunt, tunc custodiunt; sed dum
manifestant, proferunt fructum. Nam sequitur:
Et omnia quae sunt in animo tuo indicabo tibi; et
de asinis, quas perdidisti nudiustertius, ne sollicitus sis,
quia inventae sunt
(S1, 9, 19 et S1, 9, 20).
Celare se quidem praedicatores qualiter studeant, superius in verbo
Samuelis ostenditur, ubi dicitur:
Ego sum Videns
(S1, 9, 19). Nunc autem quia dicit:
Omnia, quae sunt in animo tuo, indicabo tibi
(S1, 9, 19); quid aliud tenemus, nisi quia saepe viri sancti,
virtutes, quas habent, et abscondunt et proferunt? Sed, ut
dixi, abscondunt, ne in magnis virtutibus magni videantur; proferunt
eas, ut electi imitentur. Verbo itaque sapientiae, aut
prophetiae spiritu se pollere asserunt, non ut venerentur, sed ut
audiantur. Quare et Psalmista verbi gratiam se habere
insinuans, ait:
Super omnes docentes me intellexi
(Ps, 118, 99)
. Certus ergo de peritia spiritus, confidenter nos
invitat, dicens:
Venite, filii, audite me, timorem Domini docebo
vos
(Ps, 33, 12) [mauvais référencement: Ps, 33, 11]. Propheta namque se affirmabat Michaeas, cum
diceret:
Utinam non essem vir habens spiritum; et mendacium potius
loquerer
(Mi, 2, 11)
. Hinc Helisaeus de Naaman Syro dicit:
Veniat ad me, et sciat Prophetam esse in Israel
(R4, 5, 8)
. Hinc Paulus ait:
Hebraei sunt, et ego; semen Abrahae sunt, et ego;
ministri Christi sunt, et ego; ut minus sapiens dico, plus
ego
(2Co, 11, 22 et 2Co, 11, 23)
. E contra autem Amos dicit:
Non sum propheta, sed armentarius vellicans
sycomoros
(Am, 7, 14). Hinc etiam Paulus cum se vult abscondere
ad custodiam, dicit:
Non sum dignus vocari apostolus, quia persecutus sum
Ecclesiam Dei
(1Co, 15, 9)
. Hinc interrogatus Joannes Baptista ait:
Non sum propheta
(Jn, 1, 21)
. Non erat quippe ad elationem, sed erat propheta et
plusquam propheta ad ministerium. Samuel ergo, ut se
custodiat, ait:
Ego sum Videns
(S1, 9, 19); et ut se ad lucrum exhibeat, dicit;
Omnia indicabo tibi
(S1, 9, 19). Quod si aliquis vult, eodem modo
intelligere potest; quia cum dicit:
Ego sum Videns
(S1, 9, 19), si videntem se asserit, ad hoc dicit ut bonum, quod
habet, cum electis communicet. Ut ergo quod asserit, probet,
subsequenter adjungit;
Omnia indicabo tibi
(S1, 9, 19). Quod sanctae Ecclesiae doctores agunt; quia
dum virtutes mentium intuentur, et vitia; et mederi vitiis, et promovere
virtutes evidenter sciunt. Omnia ergo, quae sunt in corde,
indicat, quando virtutis viam, quam bonus auditor cupit tenere, ipse
documento manifestae eruditionis dignatur exponere. Quod si
magnus est, et bona non solum agere, sed etiam praedicare
disposuit. Omnia, quae sunt in ejus corde praedicatores,
indicant; quando eorum mentibus aperiunt, quidquid cupiunt de
doctrina. Quia vero ei, cui loquitur, eum significat, qui ad
lucra praedicationis innititur, subdit, atque ait:
Et de asinis, quas perdidisti nudius tertius, ne
sollicitus sis, quid inventae sunt
(S1, 9, 20).
Hoc superius in persona Saul, qualiter rudibus praedicatoribus
conveniat, expositum est. Asinas quippe perdidit, qui
peccatores, quibus verbum vitae praebuit, ad poenitentiam nequaquam
traxit. Inveniret quidem, si ii qui se in nocte pravitatis
absconderant, ad lucem justitiae redirent, in qua viri inveniri
potuissent. Cur ergo dicit:
Inventae sunt
(S1, 9, 20), nisi quia saepe in eis summi viri salutis bonum facile
inveniri posse considerant, de quorum vita ineruditi
desperant? Nam et periti medici corporum, illos saepe curare
praesumunt, de quorum salute imperiti praesumere non possunt.
Sic nimirum et ab eruditis doctoribus saepe ad poenitentiam, et
satisfactionem peccatores trahuntur, qui trahi ab ineruditis rudibus
nequiverunt. Quia igitur tam praedicatione quam exemplo
perfectorum illi ad Dominum poenitendo redeunt, qui converti per aliorum
ministerium nequiverunt; bene Samuel inventas asinas dicit, quas Saul
invenire non potuit. Potest etiam hoc dictum pro profectu
ordinandi rectoris intelligi. Quasi dicat: Dum eruditione et
vita proficis, illos etiam lucrari Domino poteris, quos nondum
potuisti. Tam certa quidem virtus profectionis est, ut
fructus ejus, qui nondum constant in re, constent in spei
certitudine. Et quia his verbis ad perferendos labores
sanctae praedicationis invitatur, quae mercedis lucra exspectare debeat,
exponit, dicens:
Et cui erunt quaeque optima Israel, nonne tibi et omni
domui patris tui
(S1, 9, 20)?
Israel, qui dicitur, videns Deum, quem rectius hoc loco significat,
quam aeternorum civium illam beatam societatem, qui ex labore vitae
hujus, ad aeternam omnipotentis Dei visionem pervenerunt?
Quae ergo sunt Israel optima, nisi aeternae retributionis
dona? Paulus quidem dicit:
Unusquisque mercedem accipiet secundum laborent
suum
(1Co, 3, 8). Hinc item dicit:
Alia est gloria solis, alia lunae, et
stellarum. Stella enim differt a stella in
claritate
(1Co, 15, 41)
. Omnium ergo fidelium retributiones, et praemia, bona
sunt Israel. Quia vero electorum praedicatorum merces summa
est, eorum sunt optima Israel. De his quippe Israelis optimis
Dominus fideli servo suo repromittit, dicens:
Amen dico vobis, super omnia bona sua constituet
eum
(Mt, 24, 47)
. Qui enim non in omnibus, sed super omnia
constituitur, non tantum bona Israel, sed etiam optima habere
declaratur. Dicat ergo Samuel:
Cui erunt quaeque optima Israel, nonne tibi et omni domui
patris tui
(S1, 9, 20)? Quasi dicat: Et si magnus est labor
praedicationis, tanto devotius ferri debet, quanto majora lucra mercedis
habet. Sollicita ergo mente doctor sanctae Ecclesiae pensare
debet: quia Israel non bona tantum, sed etiam optima ejus sunt, ut
majora et excellentiora agat semper, qui tam summa et optima
exspectat. Eadem quippe summa, non summo ordini debentur, sed
summo labori. Nam et doctor egregius non dixit:
Unusquisque mercedem accipiet juxta suam
dignitatem, sed, juxta
laborem. Cum ergo praedicatorum aeternae vitae
optima referuntur, magnus eis in hac vita labor injungitur: quia nimirum
meliora caeteris habere non praevalet, qui melior esse non
studet. Et quia hoc omnium praedicatorum sanctae Ecclesiae
commune est, non solum Saul, sed omni domui patris sui Israel optima
esse referuntur. Quasi enim ex patre filii nascuntur, quando
in ordinem praedicatorum noviter alii aliis, eadem nobilitate
sanctitatis splendidi subrogantur. Domus quoque praedicatoris
est spiritualis ejus conversatio. Omni ergo domui patris ejus
Israel optima sunt: quia ubicumque sacerdotalis conversatio est, illa
nimirum est, et tam summa est, ut ex celsitudine meriti, in aeterna vita
sua sint optima retributionis. In hoc ergo se subtiliter
praedicatores aspiciant: quia non solum sibi, sed omni domui ejus optima
erunt Israel: quia si de domo exeunt, optima non habebunt.
Nam si solam praedicationis sublimitatem tenent, optima non habebunt:
quia altitudinem vitae non tenent. Sed electus quisque, dum
de se magna audit, infirma sua ad memoriam ducit, ut se ab elatione
custodiat, ne bona, quae habet, amittat. Unde et subditur:
Respondens Saul, ait: Nunquid non filius Gemini ego
sum de minima tribu Israel, et cognatio mea novissima
inter omnes familias de tribu Benjamin? Quare
ergo locutus est mihi sermonem istum
(S1, 9, 21)?
Quasi dicat: Quare mihi tam magna adscribis, cum sim nihil?
Gemini quippe filius est, qui negligentes imitatur in cura sui, et in
exemplo proximi. Geminus quippe est, quia dum curam sui
negligit, exempla boni operis aliis non impendit. Qui ergo
tales imitatur, filius Gemini dicitur. Qui de minima tribu
Israel esse dicitur: quia ultimus ordo sanctae Ecclesiae conversorum
peccatorum est. Merito igitur, qui peccatorem se esse
fatetur, de minima tribu Israel esse dicitur. Cujus etiam
cognatio novissima inter alias esse perhibetur: quia juxta Veritatis
vocem:
Qui minimum mandatum solvit, minimus est in regno
coelorum
(Mt, 5, 19)
. Benjamin quippe dicitur filius dexterae.
Qua profecto appellatione sanctae Ecclesiae populus designatur: qui dum
in fide Redemptoris nascitur, per bona opera ad coelestis patriae bona
praeparatur. Dextera quidem Dei illa aeternae vitae fortitudo
est. Cognationes tribus Benjamin, sunt diversae
conversationes electorum. Nam velut ab uno generationis
principio diversae cognationes veniunt: quando ab una origine orthodoxae
fidei, conversationes fidelium plures oriuntur. Sancti ergo
viri, cum se per humilitatem dejiciunt, quia peccatores se esse
fatentur, et tamen recte in Deum credere, quasi se et Gemini filios
asserunt, et de novissima Israel cognatione. Sed quia quanto
plus se humiliant, juxta Veritatis vocem, amplius exaltantur
(voir: Lc, 14, 10 et Lc, 14, 11)
, sequitur:
Assumens itaque Samuel Saul et puerum ejus, introduxit
eos in triclinium, et dedit eis locum in capite eorum qui
fuerant invitati
(S1, 9, 22).
Samuel Saul assumit quando praedicator sanctae Ecclesiae electo
auditori suae alta praedicationis aperit. Assumitur quippe
subditus, quando per verbum doctoris in cognitionem coelestium
elevatur. Et quia non carnali intentione spiritualia scire
appetit, non solum ipsum Saul, sed etiam ejus assumpsit
puerum. Quasi enim sine puero in imis remanserat, qui
dicebat:
Cor meum dereliquit me
(Ps, 37, 11)
. Cor quippe nostrum nos derelinquit, quando sic a
concupiscentiis carnalibus vincimur, ut intentionem cordis in terrenis,
et carnalibus, atque corporeis, et non in coelestibus, et spiritualibus
ponimus. Hunc puerum perditum invenerat, qui dicebat:
Invenit servus tuus cor suum
(S2, 7, 27)
. Cor quippe nostrum invenimus, quando per intentionem
cordis spiritalia quaerimus; quando hanc a terrenis avellimus, ut ad
coelestia dirigamus. Electus ergo praedicator iis, qui adhuc
carnales sunt, nec fortia imperat, nec spiritalia manifestat.
Nam et Paulus Corinthiis dicit:
Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed quasi
carnalibus, tanquam parvulis in Christo lac vobis potum
dedi, non escam
(1Co, 3, 1). Quasi his verbis dicat: Idcirco vos ad
excelsum non duxi, quia spiritualem sensum vobiscum, velut Saul puerum,
non habebatis. Quare et causam insinuans, ait: Adhuc
enim estis carnales. Bene ergo Samuel
Saul, et puerum assumpsisse dicitur: quia doctores sanctae Ecclesiae
illis fortia imperant, illis alta manifestant, quos spirituales esse
considerant. Qui etiam in triclinium introducuntur: quia eis
charitatis latitudo monstratur. Velut enim in triclinio
ponitur, qui per id, quod altum didicit, moratur in latitudine
charitatis. Vel certe introitus noster ad triclinium, amor
est; triclinium pulchritudo est spiritalis vitae. Unde
Joannes dicit:
Qui non diligit, manet in morte
(1Jn, 3, 14)
. Si enim, qui non diligit, manet in morte, ille qui
diligit, in vita manet. In triclinium ergo introducimur,
quando in affectum supernae conversationis surgimus per affectum
charitatis. In hac nimirum mansionis latitudine superiorem
locum sancti praedicatores obtinent, quia beatus Joannes Evangelista
dicit:
Et in circuitu sedis sedilia viginti quatuor, et super
sedes viginti quatuor seniores
(Ap, 4, 4)
. Seniores quippe sancti sunt praedicatores maturi
sensu, moribus graves, qui thronum Dei juxta positis sedibus ambiunt:
quia qui prae caeteris Conditorem diligunt, per altissimam
conversationem ei vicinius requiescunt. Bene itaque Saul cum
puero suo locum in capite eorum, qui invitati fuerant, sortitur; quia in
eis eligendorum pastorum typus ostenditur. In capite quidem
rector statuitur, quando per vim magni amoris supernae vitae singulare
propositum accipit; cum fidem catholicam cum caeteris communem tenet,
sed prae caeteris virtutem sublimem. Unde et sequitur:
Erant enim quasi triginta viri
(S1, 9, 22).
Ter decem triginta fiunt. Ternarius vero numerus fidem
sanctae et individuae Trinitatis insinuat. Denarius vero per
decem praecepta legis, boni operis perfectionem designat.
Tricenarius ergo numerus eos designat, qui eam fidem tenent, quae per
dilectionem operatur. In horum capite Saul ponitur, quando
per divinam gratiam is, qui futurus est pastor Ecclesiae, sublimior fit
merito, quibus debet esse superior dignitate. Hunc sublimem
locum Samuel tribuit: quia qui tantam vitae meretur celsitudinem, ad eam
majorum proficit institutione. Cui nimirum quia jam magna,
quae agat, et non minima demonstrantur, subditur:
Dixit Samuel coquo: Da partem, quam dedi
tibi, et praecepi, ut reponeres seorsum apud
te. Tulit ergo coquus armum, et posuit ante
Saul. Dixitque Samuel: Ecce quod remansit,
pone ante te, et comede: quia de industria servatum est
tibi, quando populum vocavi: et comedit Saul cum Samuele
in die illa
(S1, 9, 23 et S1, 9, 24).
Quid in armo pectoris, nisi fortitudo signatur actionis?
Quae a Samuele coquo tribuitur, quando a summis praedicatoribus
minoribus demonstratur. Coqui etenim sacerdotes sunt: quia
dum electis fidelibus in fervore spiritus loquuntur, cibos mentis, velut
per ignem coquunt. Sed pars, quae datur, posita seorsum
dicitur: quia fortitudo boni operis in praedicatore debet esse
singularis. Quam ante Saul ponit, quando ordinandum pastorem
sanctae Ecclesiae, quantae fortitudinis esse debet, considerare
praecipit. Sed et de eo, quod coquus apposuit, Samuel Saul
dicit:
Ecce quod remansit, pone ante te
(S1, 9, 24). Remansit quidem, quia non omnia nostra
Christus explevit, per crucem quidem suam omnes redemit, sed remansit,
ut qui redimi et regnare cum eo nititur, crucifigatur. Hoc
profecto residuum viderat, qui dicebat:
Si compatimur, et conregnabimus
(2Ti, 2, 12)
. Quasi dicat: Quod explevit Christus, non valet, nisi
ei, qui id, quod remansit, adimplet. Hinc beatus Petrus
apostolus dicit:
Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum
ut sequamini vestigia ejus
(1P, 2, 21)
. Hinc Paulus ait:
Adimpleo ea, quae desunt passioni Christi, in corpore
meo
(Col, 1, 24).
Sed notandum quia armum ante Saul coquus posuit, et tamen Samuel Saul
praecipit, ut ante se eum ponere debeat. Quid est
hoc? Sed ponere ante discumbentes dapifer in mensa ferculum
solet: quod dum is, qui discumbit, trahit ad se, illud ponit ante se
vicinius, quod paulo longius erat ante se. Coquus ergo ponit
armum ante Saul, Samuel Saul praecipit, ut ponat ante se: quia hoc quod
novo praedicatori injungitur de fortitudine boni operis, velut ad se
propius debet trahere per studium considerationis. Quod etiam
postquam ad se traxerit, comedit: quia diu consideratum agere
disponit. Armum quippe manducare, est quod exterius de forti
actione praecipitur, per propositum in mente recondere. Quasi
enim armum ante se ponere et manducare electo cuique suadebat, qui
dicebat:
Si sederis ad mensam potentis, sapienter attende, quae
apponuntur tibi: quia similia oportet te praeparare
(Pr, 23, 1)
. In mensa quippe potentis virtutem armi
designavit. Et dum dixit: Sapienter attende, quae
opponuntur tibi: armum ante se eum, cui dixit, ponere
docuit. Sed manducare eum debere insinuavit, quia dixit:
Similia oportet te praeparare.
Similia enim praeparando manducamus; quia dum fortia, quae audimus,
proponimus agere, velut comedentes, in cordis ventre reponimus cibos
vitae. Sed ipsis summis doctoribus vas electionis sub unius
discipuli eruditione imperat, dicens:
Manum cito nemini imponas
(1Ti, 5, 22)
. Quia enim magna retractatione consilii eligendi sunt,
qui in culmine sublimentur, apte subjectum est:
Quia de industria servatum est tibi, quando populum
vocavi
(S1, 9, 24). Quasi dicat: Pone ante te, quod antequam
apponeretur, ego posui ante me; considera quod ego
consideravi. De industria quippe pars armi servatur; quia
fortissima praedicatoris actio illi bene committitur, qui a summis viris
magna consideratione dignus tanto ministerio judicatur. Ista
vero pars tunc servata est de industria, quando populus vocatur; quia
cum ad suscipiendum praedicationis ministerium subditi fideles veniunt,
bonis praedicatoribus non infirmis infirma, sed fortibus fortia
injunguntur. Sed qui bene proficiunt, in sublimi sua
conversatione ante omnia tenere student bonum obedientiae.
Bene itaque subjunctum est:
Et comedit Saul cum Samuele in die illa
(S1, 9, 24). Ut jam dixi, promovendo doctori comedere,
est hoc quod sibi de virtute praecipitur, se ad faciendum
praeparare. Bene autem cum Samuele comedisse dicitur; quia
cum ii, qui noviter veniunt, magna agere proponunt, in virtute boni
operis summi viri ferventiores fiunt. Potest etiam in ista
comestione illa signari, de qua superius repromisit, dicens:
Ascende ante me, ut comedas mecum hodie
(S1, 9, 19). Saul ergo cum Samuele comedit; quia cum
intus praedicator coelestem verbi Dei suavitatem audit, quod, loquente
ipso, subditi foris audiunt, de divina refectione utique
satiantur. Sequitur:
Et descenderunt de excelso in oppidum, et locutus est
Samuel cum Saul in solario
(S1, 9, 25). Stravitque Saul in solario, et
dormivit.
Quicunque ad celsitudinem curae pastoralis assumitur, in eadem ordinis
sui sublimitate habere debet et vitae propriae altitudinem, et alienae
infirmitatis compassionem. Ascendat ergo Saul cum Samuele,
descendat in oppidum. Sciat rector, quae agat alta: sciat
quae disponat, communia. Dicat cum Paulo:
Nostra conversatio in coelis est
(Ph, 3, 20): dicat nobiscum:
Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore
mortis hujus? video aliam legem
contradicentem legi mentis meae, et captivum me ducentem
in lege peccati
(Rm, 7, 24)
. In excelso est rector, cum sapientiam loquitur inter
perfectos. Carnalia quando disponit, descendit in oppidum,
dicens:
Propter fornicationem unusquisque uxorem habeat, et
unaquaeque virum: uxori vir debitum reddat, uxor viro
similiter
(1Co, 7, 2)
. In excelso est, quando dicit:
Nulla creatura poterit nos separare a charitate
Christi
(Rm, 8, 39)
. In oppidum vero descendit: quia loquens, ait:
Factus sum infirmis infirmus, ut infirmos lucri faciam:
omnia omnibus factus sum, ut omnes facerem salvos
(1Co, 9, 22)
. Samuel ergo Saul ad excelsum tulit, et in oppidum
deposuit: quia summi viri cum sanctae Ecclesiae culmen ordinant, illos
quos in eodem culmine ponunt docent sublimiter vivere, plana praedicare,
sibi esse rigidos, sed subditis temperatos: sic attendere propriae
saluti, ut cum infirmis possint infirmari: infirmari dixerim per
affectum mentis, non per languorem internae aegritudinis. Nam
si per mentis languorem doctor jacet, curare aegros et jacentes erigere
non potest. Bene ergo cum Samuele Saul in oppidum
descendisse, et in solario locuti esse referuntur. Oppidum
quippe in plano est, solarium vero in alto. Ad excelsum
quoque solarium planum est, ad oppidum non planum, sed altum.
Sic nimirum electi praedicatores, quando minoribus membris compatiuntur,
quasi excelsum deserunt: sed in oppidum descendentes, in solario sunt;
quia ab alto quidem veniunt, sed infirmitatem subditorum miserando et
consulendo, non agendo et infirmando assumunt. Infirmis
namque compatientes, uxorem ducere praecipiunt, nec tamen ipsi
infirmando uxorem ducunt. In oppidum ergo descendentes, in
solario sunt: quia etsi plana jubent, in se ipsi infirma non
retinent. Quia vero non esse in solario, sed loqui cum Saul
Samuel dicitur, hoc profecto significat, quia futurus doctor doceri
debet sic infirmis subditis compati, ut ipse tamen teneat alta
conversationis.
Et quia ad haec agenda multa consideratione novus praedicator indiget,
stravisse sibi Saul, et dormisse perhibetur. Dormire in
solario novo praedicatori, est in sublimi sua consideratione disponere,
qualiter subditorum onera debeat portare. Nam si ad saeculi
intentionem vigilat, hoc profecto agit, ut tantae discretionis bonum in
intimis non requirat. Dormire igitur debet, ut saecularia
nulla cogitet: quia spiritualia disponere oppressus saecularibus nunquam
potest. Sed et dormire non poterit, qui sibi non sternit:
quia nimirum si bonorum exempla, sive dicta non cogitat, impossibile
est, ut ab exterioribus requiescat. Velut mollia quidem nobis
subjicimus, quando electorum doctrinam, aut vitam cogitamus.
In eisdem quoque stramentis dormimus: quia quiescere tunc bene
consideratione possumus, quando in rebus spiritualibus
occupamur. Dicat ergo: Quia stravit sibi Saul, et
dormivit, ut electae menti insinuet: quia si
negligenter ad exteriora se occupat, intimae quietis gratiam non
acquirat. Sed qui spiritualia bene vult considerando
disponere, donec ea intus perfecte ordinet, ad ea quae foris sunt,
evigilare non debet. Apte ergo subjungitur:
Cumque mane surrexissent, et jam dilucesceret, vocavit
Samuel Saul in solario, dicens: Surge, et dimittam
te
(S1, 9, 26).
Mane quidem lucescit, quando quietae menti veritatis splendor se
aperit. Humana etenim mens per ignorantiam tenebrosa, et per
illustrationem veritatis lucida fit. Ignorans ergo, in nocte
est; cum illustratur, in die. Mane autem surgit qui dormit
nocte: quando ad agenda se erigit ea, quae per considerationem
ordinavit. Et quia ordinandi regis negotium tractabatur, ambo
surrexisse perhibentur. Surgit quidem summus praedicator, ut
auditorem suum ad ministerium ejusdem praedicationis ordinet.
Surgit qui ordinandus est, ut tam sublimem ordinem imo cordis affectu
recipiendum esse non speret. Pariter quidem surgunt, quia
sublime officium datur, sublime recipitur. Quo in loco est
aliud notandum: quia ambo prius surrexerunt, deinde Samuel Saul vocavit,
dicens:
Surge, et dimittam te
(S1, 9, 26). Sed ad historiam si ambo surrexerunt, a
somno Saul, quia consurgere praecipitur, ad opus praeparari
admonetur. Quia vero tam summi sacerdotes, quam ille, qui ad
ordinem praedicationis assumitur, tanti ministerii onus attente
considerant, quasi pariter dormiunt, pariter surgunt. Sed qui
noviter ordinandus est, surgens a somno, ad opus item surgere jubetur:
quia ad altitudinem ordinis quanquam pensare meditando studuit,
pertingere debet tamen per meritum conversationis. Surgens
ergo surgere jubetur, ut sublimem ordinem, quem subire deliberat,
aequare meritis proponat. Unde et in solario vocatur: quia ad
alta conari praecipitur. Qui etiam dicit:
Et dimittam te
(S1, 9, 26). Surgit quippe ut dimittatur: quia ille
liber esse in ministerio praedicationis poterit, qui in altitudine
magnae conversationis excrevit. Surrexit quidem qui
surrexerat: quia qui considerando didicit altitudinem dignitatis, in
eadem dignitatis altitudine erigere se curavit per sublimitatem
vitae. Unde et subditur:
Et surrexit Saul
. Deinde subditur:
Egressique sunt ambo; ipse videlicet et Samuel
(S1, 9, 26).
Pastor egreditur, quando a secreto meditationis venit ad publicum
operis. Quando enim disponit, quae vult agere, intus est:
quando autem ea agit foris, quae cogitavit, quasi exit. Exiit
etiam Saul, quia in exteriori dignitate, is qui promovetur, illud
suscipit quod, an esset suscipiendum, diutius cogitavit. Ambo
igitur dicuntur egressi, quia ambo fuerunt intus: dum ille sollicita
mente praeviderit, quid aut cui daret; ille item attentius cogitaret,
qualis esset, qui tam summa perciperet. Quia ergo ministerium
sanctae praedicationis cum summa discretione tribuendum atque
recipiendum est, dum rex Israelis ungitur, et rex et propheta uncturus
eum, egressi perhibentur. Plerique autem codices habent:
Cumque mane surrexissent, antequam
dilucesceret: quod nimirum intelligi convenienter
potest. Mane est quidem, antequam dilucescat, quando
quodammodo aspirare dies incipit, et tamen plena lux diei non
est. Praedicatores autem sanctae Ecclesiae, dum eorum bonam
conversationem considerant quos ordinare disponunt, quasi mane
est. Sed quia eorum futura scire non possunt, mane est, sed
antequam dilucescat. Quod bene in ejus ordinatione dicitur,
qui omnipotenti Deo postea displicuisse memoratur. Quasi enim
mane, antequam dilucesceret, propheta vidit hunc, qui ei in luce bonae
conversationis apparuit. Sed plena diei claritas nondum erat,
quia in eo futuras tenebras per praesentem cognitionis lucem videre non
poterat. Quod nimirum toties sanctae Ecclesiae agitur,
quoties boni sunt, qui eliguntur in praesenti, sed in eodem bono
perseveraturi non sunt. Quasi enim mane, et ante lucem
egreditur, qui lucem boni operis praesentem monstrat, caliginem vitae
futuram celat. Sed quid inde actum sit, sequitur:
Cumque descenderent in extrema parte
civitatis, Samuel dixit ad Saul: Dic puero ut antecedat
nos, et transeat: tu autem subsiste paulisper, ut
indicem tibi verbum Domini. Tulit autem
Samuel lenticulam olei, et effudit super caput ejus, et
osculatus est eum
(S1, 9, 27 et S1, 10, 1).
Quid est enim, quod in extrema parte civitatis rex ducitur, et
ungitur? Sed extrema pars civitatis est ultima pars populi
subjecti. Qui ergo ultimum locum tenent in sancta Ecclesia,
velut in extrema parte civitatis sunt. Ipsius autem Ecclesiae
in ultima parte, conversi peccatores esse videntur. Nam justi
quique in superiori vel prima sunt parte. Aut fortasse primum
locum virginitas tenet, secundum continentia, tertium conjugalis vita,
ultimum conversio peccatorum. In extrema igitur civitatis
parte rex ungitur: quia sanctae Ecclesiae rector ordinatur, pro
peccatoribus, non pro justis. Hinc enim per semetipsum
Veritas dicit:
Non veni vocare justos, sed peccatores ad
poenitentiam
(Mt, 9, 13)
. Hinc iterum dicit:
Non opus habent sani medico, sed male
habentes
(S1, 9, 12) [mauvais référencement: S1, 9, 13]
.
Sed puerum Saulis spiritualem sensum designare diximus. Quid
est ergo, quod praecedere et transire a Samuele imperatur?
Sed praecedit puer, quando hoc agitur, quod a spirituali sensu nobis
suggeritur, non quod a motu carnali imperatur. Sed quosdam
praecedit et transit, quosdam praecedit et non transit. Non
transit quidem praecedens puer arrogantes, transit humiles: nam dum
arrogantes magna et spiritualia agunt, in oculis suis magni
sunt. Quasi enim secum habent puerum, quem sequuntur, qui in
spiritualibus, quae agunt, spirituales se esse gloriantur.
Quibus profecto propheta exprobrat, dicens:
Vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram
vobismetipsis prudentes
(Es, 5, 21). Electi ergo in omnibus quae agunt, esse
quidem spirituales curant, et tenere se spirituales vitant.
Magni quidem sunt merito, humiles aestimatione: quia semper magna agunt,
sed in eisdem magnis se magnos nunquam aspiciunt. Quasi ergo
puerum, quem praemittunt, transire faciunt, cum spiritualem sensum
praesentem habent in opere, sed longe ab aestimatione. Quid
vero est, quod paulisper subsistere praecipitur, ut ei verbum Domini
indicetur? Sed paulisper subsistit, praemisso puero, qui ad
horam se proprio arbitrio subtrahit, et alienam voluntatem
facit. Transire ergo facit puerum, et paulisper subsistit,
qui ad praeceptum majoris illa etiam, quae putat spiritualia, deserit:
deserit, ut ea, quae sibi injunguntur, efficere convenienter
possit. Quod certe ordinando praedicatori convenit: nam dum
pondus pastoralis curae considerat et infirmitatem suam, hoc sibi se
praecedens spiritus dicit: quia tantum onus tam infirmus indigne
suscipit. Praetermittat ergo non solum, sed transire faciat
puerum: ut non arbitrium suum sequatur, sed illud suscipiat, quod ei
melioris provisione decernitur. Et de subsistente protinus
additur.
Tulit autem Samuel lenticulam olei, et effudit super caput
ejus.
(S1, 10, 1)
Hoc profecto hac unctione exprimitur, quod in sancta Ecclesia nunc
etiam materialiter exhibetur: quia qui in culmine ponitur, sacramenta
suscipit unctionis. Quia vero ipsa unctio sacramentum est, is
qui promovetur, bene foris ungitur, si intus virtute sacramenti
roboretur. Ipsas ergo olei virtutes prius videamus
attentius. Oleum quippe liquoribus aliis superfertur, oleum
ignem fovet, oleum vulnera curare consuevit. Per illud ergo
misericordiae bonum significat, quia scriptum de Domino est:
Miserationes ejus super omnia opera ejus.
(Ps, 144, 9)
Quia ignem fovet,praedicationis gratiam designat, quae electorum
mentes illuminat.
Quia vero vulnera per oleum curantur, hoc profecto insinuat, quod
detergenda sunt vulnera peccatorum.Ungatur ergo caput regis,
quia spirituali gratia mens est replenda doctoris. Habeat in
unctione sua oleum, habeat misericordiam abundantem, quae sibi
virtutibus aliis praeferatur. Habeat oleum, ut dum ardorem
sancti Spiritus in se nutrit, lucere vehementer aliis per verbum
possit. Habeat nihilominus oleum medicinae, ut sapienter
disponat, qualiter peccatorum foetores tergat, et aegras mentes saluti
restituat. Sed lenticula Saul ungitur, non pro praesignanda
doctrina, sed ad exprimenda futura. Lenticula quidem parvum
est vas: quid ergo est, quod lenticula olei Saul ungitur, nisi quia in
fine reprobatur? Nam quia obedire Deo postea noluit, a
Samuele audivit:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex.
(S1, 15, 26) Velut enim lenticula olei parum habuit, qui
spiritualem gratiam projiciendus accepit. Quod in rectoribus
quoque sanctae Ecclesiae convenienter accipitur.
Plerumque enim culmen praelationis accipiunt, qui in charitate Dei et
proximi perfecti non sunt. Quemdam namque affectum charitatis
habent, sed plenitudinem ejus non habent. Illa ergo rudis et
imperfecta mentis affectio, quid est nisi lenticula olei? Nam
dum ungit caput, et non replet: tota quidem effunditur, sed parum
exhibet. E contra autem cum electus rex, ungi praecipitur,
eidem prophetae Dominus ait:
Imple cornu tuum oleo, et veni mittam te ad Isai
Bethlehemitem: providi enim in filiis ejus mihi regem.
(S1, 16, 1) Hinc est, quod idem electus rex plenitudinem unctionis
suae Dei laudibus imputans, ait:
Impinguasti in oleo caput meum, et poculum meum inebrians
quam praeclarum est.
(Ps, 22, 5) Qui ergo gratiam unctionis non perseveraturus accepit,
dispensante Deo, per illius vasis liquorem ungitur, quo uncti defectio
signaretur. Sequitur:
Et osculatus est eum, et ait: Ecce unxit te
Deus super haereditatem suam in principem, et liberabis populum
ejus de manu inimicorum ejus, qui in circuitu ejus sunt.
(S1, 10, 1, S1, 14, 45 et S1, 14, 47)
Ad culmen sanctae Ecclesiae rector ducitur, ut hoc officium habeat, quo
inter Deum et homines pacem ponat. Peccando etenim,
inimicitias Creatoris incurrimus. Dum ergo ad peccatorum
correptionem rector ponitur, illud de medio tollit, quod Dei nos
inimicos fecit. Bene ergo Samuel Saul caput osculatus fuisse
perhibetur. Prophetae namque osculum defixum ille portat in
capite, qui reconciliationis nostrae suffragium portat in mente: cum
videlicet in se nulla gerit fomenta divinae discordiae, qui in mente
paci reddere discordes studet. Osculato ergo principe,
dicitur:
Unxit te Deus in principem super haereditatem suam.
(S1, 10, 1) Quasi rebus eum admoneat, dicens: Qui te ad hoc
positum nosti, ut peccati inimicitias debeas solvere, quod in aliis
destruis, in te non debes retinere. Nonnulli etenim et
unguntur, et osculum non accipiunt; liberare populum Domini satagunt,
sed se inimicorum jugo subjicere non pavescunt. Nam qui aliis
bona praedicat, quae non agit, quasi osculum dat, quod non
accipit. Amicos etenim Dei alios facere quaerit, et ipse
inimicus esse non desinit. Inimicitias peccati in se
aedificat, quas in aliis destruere per verbum tentat. Quia
ergo ille solum praeeminet utiliter, qui per affectum magnae charitatis
Dei amicus est, Samuel caput regis osculatus fuisse dicitur.
Hinc ipsa Veritas prius osculatur, quos ordinat: deinde ad liberandos
alios mittit.
Vos, ait, amici mei estis;
deinde addidit, dicens:
Posui vos, ut eatis, et fructum afferatis, et
fructus vester maneat.
(Jn, 15, 16) [mauvais référencement: Jn, 15, 14]
Hinc item resurgens a mortuis dicit: Pax
vobis; deinde subdit:
Quorum remiseritis peccata, remittentur eis: et quorum
retinueritis, retenta sunt.
(Jn, 20, 23)Ut velut osculum pacis in eorum mente figeret,quos
peccati odia solvere praecepisset. Osculatus ergo rex super
haereditate Domini constituitur, quia electus doctor eligitur, ut
fidelibus subditis dignitate praeemineat, sed de praelatione sua non
suum, sed Domini lucrum quaerat. Quare ad hoc constitutus
asseritur, ut qui sub eo sunt, de inimicorum manibus
liberentur. Haereditas Domini multitudo fidelium
est. Omnis ergo saecularis intentio removetur, cum rex super
haereditate Domini unctus asseritur. Unctionis ergo fructus
est, cultus divinae haereditatis. Ille ergo officium
unctionis exsequitur, qui sola quaerit lucra animarum. Super
haereditate quippe Domini in principem se unctum meminit, qui hoc solum
de terrena dignitate quaerit, quod per suum ministerium Christus
quaesivit. Hoc igitur verbo negligentium rectorum intentio
reprobatur.
Audiunt namque, quia super haereditate Domini uncti sunt: quia de terra
Dominus nonnisi electos quaerit; norunt quod non terrae latitudinem, non
auri copiam, non divitiarum affluentiam, sed fideles suos haereditatem
suam dicit, et tamen terrenum quaerere, et quod perit congregare non
desinunt. Ad id quod Dominus non quaerit, tota sollicitudine
intendunt; et quod solum quaerit, quaerere negligunt. Dicitur
ergo, in quo se negligentes aspiciant; dicitur, in quo boni meliores
fiant: Unxit te, inquit, Deus in
haereditate sua in principem. Qua sidicat:
Haereditatem suam tuam fecit, vide ut tu in ea aliter non
regnes. Liberabis ergo populum de manu inimicorum, qui in
circuitu ejus sunt. Grandis labor praedicatori praecipitur
per hoc, quod inimici in circuitu esse referuntur. Satis enim
grave praelium esset, si in una parte malignorum spirituum saevitiam
tolerarent. Hinc per prophetam denuntians, dicit:
In circuitu impii ambulant.
(Ps, 11, 9) Hinc beatus Petrus exhortans, ait:
Adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, circuit
quaerens quem devoret, cui resistite fortes in fide.
(1P, 5, 8) Inimici igitur nostri in circuitu nostro sunt, quia
immundi spiritus cogitationi nostrae, verbo et operationi semper
insidiantur. Nam dum prava nobis suggerere appetunt, ab una
parte sunt: cum ad mala pertrahunt, eorum praelio ab alia parte
pulsamur: cum ad mala opera invitant, ex parte reliqua bellum
excitant. In circuitu ergo hostes habemus, qui in omni, quod
cogitamus, loquimur et operamur, malignorum spirituum bella
patimur. Sed quia non a bello, sed de manibus inimicorum
liberare populum dicitur, magna virtutis insignia praedicatoribus
adscribuntur: quia non solum liberos, ne capiantur, debent protegere,
sed etiam captos de eorum servitute liberare. Hoc autem tunc
a regibus nostris agitur, quando illi per eorum praedicationem
resipiscunt, qui per audaciam transgressionis subjecti sunt jugo
diabolicae potestatis. Quod profecto agere illi solummodo
praedicatores possunt, qui ad culmen regiminis divina ordinatione
perveniunt. Nam quos omnipotens Deus ordinat, ad toleranda
praelia antiqui hostis mittit, sed eos inter ipsa bella non deserit,
quia milites suos protegit, et victores facit. Sed cum sancti
viri ad primatum sanctae Ecclesiae sustolluntur, vehementer expavescunt,
ne onus tanti ordinis sibi judicio hominum sit impositum, non
ordinatione Conditoris. Ad robur ergo humilium dantur signa,
quibus se a Deo, non ab hominibus, electos sciant. Quare et
Samuel subjungens, ait:
Et hoc tibi signum, quia unxit te Deus in principem.
Cum abieris a me hodie, invenies duos viros juxta
sepulcrum Rachel, in finibus Benjamin, in meridie salientes
magnas foveas, dicentque tibi: Inventae sunt asinae, ad quas
ieras perquirendas, et intermissis, pater tuus, asinis,
sollicitus est pro vobis, et dicit: Quid faciam de filio
meo?
(S1, 10, S1, 10, 1 et R4, 10, 2)
Quasi enim humili pastori, et de tanto ministerio trepidanti dicat: Tu
idcirco trepidas, quia an sit ex Deo hoc, quod de te actum est, nescis;
sed quia hoc scire potes, trepidare non debes. Hoc igitur
tibi signum, quia te non homo, sed Deus in principem unxerit: duo
videlicet viri illi tibi dicent:
Inventae sunt asinae, ad quas ieras perquirendas.
(S1, 10, 2) Quasi dicat: Si illos duos viros inveneris, et hoc
tibi dixerint, scito, quia te Deus principem, non ego constitui.
Quid ergo duo viri isti nobis, nisi perfectos quosque sanctae
Ecclesiae praedicatores designant?
Duo quidem sunt, quia perfecti in utroque praecepto charitatis; viri,
quia in sancta conversatione robusti. Qui juxta sepulcrum
Rachel inveniri perhibentur, quia per contemplativae vitae studium
divisi sunt ab intentione saeculi; et dum animarum lucra quaerunt, non
sunt sepulti. Per Rachel quippe contemplativae vitae
speciositatem signari venerabilium patrum indubitata sententia
est. Juxta sepulcrum ergo Rachel stant viri, quia sic
supernae contemplationi perfecti doctores vacant, ut sanctae Ecclesiae
sollicitudinem gerant. Juxta sepulcrum Rachel stant, quia
statum boni operis dirigunt per virtutem contemplationis: et quia nihil
gerunt in opere, nisi quod contemplando disponunt. Et quia in
ipsa altitudine supernae contemplationis non praesumptionem suam, sed
rationem sanctae Ecclesiae tenere student, sepulcrum Rachel in finibus
Benjamin esse describitur. Ut jam dixi, in Benjamin, qui
filius dexterae dicitur, Redemptor humani generis designatur.
Fines ergo Benjamin regulae sanctarum Scripturarum sunt: de quibus
profecto finibus scriptum est:
Ne transgrediaris terminos, quos posuerunt patres
tui.
(Pr, 22, 28) Quia ergo sancti praedicatores, cum summa contemplando
vident, a fidei regula non discordant; sepulcrum, juxta quod stant, esse
in finibus Benjamin recte dicitur. Qui profecto viri in
meridie magnas foveas saliunt, quia per fervorem perfectae charitatis,
in qua assumpti sunt, cuncta, quae videntur, saeculi alta
despiciunt. Quidquid enim in hoc saeculo altum cernitur, non
est vera altitudo, sed fovea, quae omnes, quos in sua ambitione recipit,
ad inferna deponit. Alta ergo saeculi viris spiritualibus
vitanda, non appetenda sunt, quia ex occulto se aperiunt, et quos
absorbendo recipiunt,ad inferna perducunt. Viri ergo
spirituales foveas saliunt; quia dum se per coeleste desiderium erigunt,
terrena contemnunt.
Velut enim visis foveis saltum dant, quando ut terrena contemnant, ad
aeterna bona concupiscenda se elevant. In meridie ergo foveas
saliunt; quia saeculum non possunt contemnere, nisi qui plenam lucem et
ardorem supernae charitatis habent.
Tunc ergo Saul unctum a Domino in principem se intelligat, quando isti
sibi dicent: Inventae sunt asinae, quas
quaerebas. Inventas quippe asinas Saul dicunt,
quando ad colligenda animarum lucra idoneum cernunt. Quasi
aliter dicat: Electum te a Deo in ministerium praedicationis non ab
hominibus credas, si illi hoc de te indicant, qui dum Dei spiritu pleni
sunt, quae dicunt, non humana, sed divina esse sentiuntur.
Quia ergo de nobis non nobis, sed nobis melioribus credendum est, apte
Saul a viris in meridie magnas foveas salientibus, se a Domino unctum in
principem recognoscit. Sed alius est a quo ungitur, alii qui
ipsam unctionem a Domino esse attestantur; quia omne negotium sanctae
Ecclesiae, sicut collatione sanctorum patrum magis probatur, ita et
magis robustum est.
Quasi enim signum suae unctionis beatus Paulus tunc quaesivit, quando
videre Petrum Jerosolymam venit, et cum eo, et caeteris apostolis
Evangelium contulit. Non enim ab homine neque per hominem,
sed a coelo, vocante Domino Jesu, apostolatum susceperat
(voir: Ga, 1)
; et tamen ministerium unctionis suae per coapostolorum suorum
collationem probabat.
Nam de seipso ait:
Contuli cum illis Evangelium, ne in vacuum currerem, aut
cucurrissem.
(Ga, 2, 2)
Praecursor etiam Redemptoris discipulos unxerat, sed ut signa
suae unctionis agnoscerent, quasi ad salientem magnas foveas mittebat,
dicens:
Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?
(Mt, 11, 3) Sciebat enim Joannes, quem praedicaverat, quem
baptizaverat; sed discipulos mittebat, ut visis signis, quo firmius
crederent, electionis suae indicia securius tenuissent.
Qui ergo ad praedicationis ordinem idonei providentur, in signum suae
electionis inventas esse peccatorum, quas quaerunt, animas
recognoscunt. Et quia omnipotens Deus non solum
praedicatione, sed etiam conversatione electi doctoris gaudet, subdit,
atque ait:
Et intermissis, pater tuus,asinis, sollicitus est pro vobis,
et dicit: Quid faciam de filio meo?
(S1, 10, 2) Patrem Saul Cis, qui durus nostro eloquio dicitur, eos
designare diximus, qui verbo et exemplo docent terrena despicere, et ad
coelestem patriam per duram et asperam conversationem
festinare. Hanc quoque coelestis vitae duritiam tam in verbo,
quam in vita nostri Redemptoris agnovimus. Si ergo ad summam
nostrae eruditionis aspicimus, filii Redemptoris sumus. Pater
ergo noster, dimissis asinis, sollicitus est pro nobis; quia Redemptor
noster sic vult nos quaerere salutem alienam, ut non negligamus
nostram. Vult, ut vocentur peccatores ad poenitentiam, sed
non vult ut pereant ii qui ipsos peccatores vocant. Vult, ut
conversus peccator justitiam, quam non habuit, habeat; sed non vult, ut
justus eam quam habet, justitiae palmam perdat. Intermissis
ergo asinis pro filio sollicitus est, quia praedicatores suos vult ad
horam ab aliorum sollicita intentione quiescere, ut sibi ipsis per
quietem valeant melius providere. Et quia ipsa sollicitudo
sanctae Ecclesiae a bono rectore resumenda est, intermittitur quies
nostra; quia praevenit hanc sollicitudo prior, comitatur
posterior. Electus ergo praedicator vacet utilitati
subditorum, vacet suae; sed sic suae curam habeat, ut statim ad eam,
quam deserit, alienam recurrat; quia tunc Conditor noster nos, quasi
filios diligit, cum et subditos nostros, tanquam fratres diligimus, et
ipsum quasi patrem amamus, dum per affectum sollicitudinis istis
jungimur, et ad illum per quietem nostram, quam diligit, quasi ad patrem
festinamus. Haec namque dilectio quietis nostrae exprimitur
in hoc, quod dicitur:
Quid faciam de filio meo?
(S1, 10, 2) Hoc profecto pater dicit, qui tenere filium
diligit. Hoc igitur non dicitur de praesente filio, sed
absente. Sed quia perditas asinas patris quaerit, ei valde
dilectus est; quia qui peccatorum animas convertere praedicando nititur,
Redemptori nostro jam in magna charitate copulatur. Qui certe
per aliorum sollicitudinem ab eo quasi longe est, per quietem
contemplationis, et affectum orationis prope. Quia ergo nos
sibi vicinos esse et per contemplationem, et orationem appetit, quasi
diligens pater dicit:
Quid faciam de filio meo?
(S1, 10, 2) Quasi dicat: Quomodo absentem illum, mihi praesentem
exhibebo? Quia vero praedicationis nostrae sollicitudinem
magni sanctae Ecclesiae viri laudant, sed sollicitudinis nimietatem
vituperant, illi qui inventas patris asinas dicunt, sollicitum patrem
pro filio asserunt. Signum ergo suae unctionis cognoscere
electi possunt; quia nimirum tunc a Deo ad sanctae Ecclesiae culmen
perducuntur, cum per verba et exempla idonei sunt ad salutem alienam, et
per quietem studiosi ad suam; et cum peccatores ad coelum quaerunt,
semetipsos ad saeculum non relinquunt. Sequitur:
Cum inde abieris, et ultra transieris, et veneris ad
quercum Thabor, invenient te tres ibi viri, ascendentes ad
Dominum in Bethel, unus portans tres haedos, et alius tres
tortas panis, et alius lagenam vini.
Cumque te salutaverint, dabunt tibi duos panes, et
accipies de manu eorum.
(S1, 10, 3 et S1, 10, 4)
Cum bene proficere in sancta conversatione volumus, necessarium nobis est, ut electorum plurimorum nobis exempla colligamus; nam et apes componere mella nequeunt, si ea in floribus variis nequaquam legunt. Bene ergo Saul a viris aliis ad alios pervenit; quia exempla sanctorum, quo copiosius cernimus, melius edocemur. Flores quippe aeternorum fructuum, sunt opera sanctorum, quae dum superni amoris rore perfunduntur, ex eis carpimus, unde ad nostram doctrinam, et ad aliorum utilitatem repleamur. Inde etenim abit, et ultra transit Saul; quando rudis praedicator per electorum exempla proficit, et a conspecta virtute unius, ad explorandam alterius conversationem vadit. Quem saepe delectat in aliis mirari laborem praedicationis, saepe in aliis fortitudinem boni operis; illos loquentes veneratur, istos operantes imitari nititur. Illos aspicit, qua pulchritudine foris fulgeant, istorum splendorem non in exteriori conversatione, sed in intima perscrutatur. Unde et bene cum transit,ad quercum Thabor venire perhibetur. Quercus enim umbrosa est arbor, et fortis. In qua profecto arbore secretior conversatio sanctorum exprimitur. Hujus namque conversationis viri, dum ad exteriora opera activae vitae non exeunt, quasi in umbra sunt; quia incendia tentationum sentire non possunt. Quia enim in coelesti desiderio requiescunt, quo longius amoti sunt ab amore mundi, eo et quietiores manent in umbra refrigerii. Sed umbra haec fortis est arboris, quia conversatio sanctorum tanto validius terrena despicit, quanto purius in amorem coelestium surgit. Fortis est etiam, quia saeculi adversa potenter tolerant, qui sola coelestia, quae vident, amant. Et quia in magno lumine interni splendoris sunt, qui terrena respicere per amorem dedignantur, quercus ipsa Thabor esse dicitur. Thabor quippe veniens lumen interpretatur. Lumen etenim venit, quando electae menti se interna Conditoris claritas aperit. Quercus ergo Thabor dicitur: quia secreta conversatio, terrena despiciendo agit, quo intimam Conditoris lucem clarius aspiciat. Secreti namque sumus, quando sensus nostros in Dei timore custodimus. Et tunc quidem veniens lumen cernimus, quia cum bene reguntur membra corporis, menti nostrae refunditur gratia Conditoris. Et notandum, quia ad quercum Thabor venire dicitur, qui a salientibus foveas sollicitum pro se patrem esse sciebat. Nam praedicatores sanctae Ecclesiae plerumque virtutes laudant, quibus ipsi vacare non possunt. Contemplativae quidem vitae secretum praedicant; sed dum solliciti sunt pro subditorum custodia, illius vitae adhaerere secretis vitant. Quasi ergo Samuel dicat: Viri illi tibi contemplationis studium laudant; sed quia quod laudant, tenere non possunt, in aliis quaerendum est. Inde ergo ad quercum Thabor transimus, quando a sanctis praedicatoribus contemplativae vitae studium laudabile noscimus; sed perfectionem ejus in illis quaerimus, qui ad eam spiritualiter intendunt. Tres ergo viri, qui unctum regem ad quercum Thabor inveniunt, illos designant, qui in contemplativae vitae studio perfecti sunt. Qui bene non inveniri a rege, sed regem illic invenire perhibentur. Non enim inveniuntur; quia absconditi sunt. Ipsi vero nos inveniunt; quia lucem suae secretae conversationis nobis aperiunt, cum dignantur. Non inveniuntur; quia vitam suam ab omni hominum testimonio auferunt. Sed nos inveniunt; quia per affectum charitatis nobis ad imitandum aliquid suae lucis ostendunt. Qui item imitandas virtutes suas non proferunt, nisi iis, qui magno desiderio eas obtinere et exercere concupiscunt. Prius ergo nos oportet ad quercum Thabor venire, ut a viris illis tribus valeamus inveniri. Nam velut jam in umbra venientis luminis sumus, quando magnis summae contemplationis desideriis inflammamur.
Tunc ergo nobis tres viri apparent: quia qui se nobis desiderantibus
dignantur ostendere, in custodia locutionis, cogitationis et operis
fortes sunt. Nam secretioris vitae esse non possunt, si
oculorum, cordis et oris ostia aperta tenuissent. Quia ergo
cor ab inepta cogitatione, os ab otioso sermone, totum corpus a prava
operatione custodiunt, tres sunt; viri autem, quia eamdem custodiam
fortissime observant. Tres ergo viri nobis apparent: quia cum
tales cernimus, in eis robur virtutis intuemur. Qui certe in
umbra venientis sunt luminis; quia videre internam lucem Conditoris
tanto clarius possunt, quanto studiosius mundum cor a mundi inquinatione
custodiunt. Talibus quidem a mortuis resurgens apparuit
Dominus, tales replevit Spiritus sanctus. De illo etenim
secreto dicitur:
Cum sero esset una sabbatorum, et fores essent clausae, ubi
erant discipuli propter metum Judaeorum.
(Jn, 20, 19) Et rursum:
Post dies octo iterum erant discipuli ejus intus, et Thomas
cum eis, venit Jesus januis clausis, et stetit in medio, et
dixit eis: Pax vobis.
(S1, 10, 26) De alio item secreto scriptum est:
Dum complerentur dies Pentecostes, erant omnes discipuli
pariter in eodem loco, et factus est repente de coelo sonus
advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum,
ubi erant sedentes.
Et apparuere illis dispertitae linguae, tanquam ignis,
seditque super singulos eorum, et repleti sunt omnes Spiritu
sancto.
(Ac, 2, 1, Ac, 2, 2, Ac, 2, 3 et Ac, 2, 4) Clausas quidem januas habent, qui contra humani lapsus
negligentiam officia corporis, sub forti custodia stricta
retinent. Intus etiam sunt; quia in interna dilectione
supernae vitae requiescunt. Quibus profecto resurgens Dominus
apparet, quia ejus gloriam tanto clarius aspiciunt, quanto per mundi
contemptum passionis ejus mysterium strictius sequuntur. Hi
etiam repleri Spiritu sancto, quasi in domo possunt; quia illi
percipiunt abundanter gratiarum ejus dona, qui ad ea percipienda sese,
visibilia contemnendo, paraverunt.
Qui bene ad Dominum in Bethel ascendere dicuntur. Bethel
quippe dicitur domus Dei. Domus vero Dei quae est, nisi domus
illa, quam inhabitat lux inaccessibilis? Lux etiam
inaccessibilis est, revelatio divinitatis ejus. Lux quippe
est; quia a mundis cordibus qualitercunque videri potest.
Plenissima quidem in semetipsa replet omnia, sed abundanter replens
universa, non capitur. Capitur quidem, ut repleat, sed
replens non capitur, quae repletis omnibus, non expletur.
Revelatio itaque Conditoris, quia tanta immensitas lucis est, ut
illuminet omnia, et angustetur in nullo; dum videtur et non
comprehenditur, lux est inaccessibilis. Viri ergo hi tres ad
Dominum ascendunt; quia qui se in secretiori vita custodiunt, in divinae
lucis contemplatione sublimantur. Sed quia ad ipsam Dei
omnipotentis speciem adhuc pertingere non possunt, in Bethel ascendere
dicuntur. Quidquid enim de omnipotente Deo humana mens potest
cogitare, Deus non est. Sed dum cogitando cuncta transcendit,
dum quidquid potest intimae lucis, quidquid internae suavitatis et
dulcedinis, quidquid spiritualis delectationis sibi fingere, minus illa
esse creditur, ad quamdam lucem tamen pervenit, quae non est Deus, sed
quam inhabitat Deus. Et quia tunc electi anima mirabiliter
inflammatur, mirabiliter reficitur, ineffabiliter delectatione fruitur,
cogitare compellitur quam ineffabilis lux, dulcedo, et delectatio sit,
quae ipse est, si tam immensa lux est illa, quam inhabitat, et non est
ipse. Ad Dominum quippe in Bethel Moyses ascenderat, quando
cum eo in monte loquebatur. Sed qui ad lucem pervenerat, quam
inhabitat Deus, lucem, quae ipse Deus erat, quaerebat, dicens:
Ostende mihi faciem tuam.
(Ex, 33, 13) De quo etiam scriptum est, quia,
Loquebatur Moysi Dominus facie ad faciem.
(Ex, 33, 11) Quid est, quod facie ad faciem Moyses cum Domino
loquitur, et tamen Dominum obsecrat, ut faciem suam Dominus
ostendat? Sed facies Dei cognitio ejus est.
Cognoscitur autem Deus per speculum, cognoscitur per seipsum.
Per speculum hic, per semetipsum in coelo.
Speculum vero est illa lux, quam habitat Deus; ipse autem lux illa,
quae ipse est
(voir: 1Co, 13, 12)
.
Moyses autem qui facie ad faciem Deum videre dicitur, et ejus faciem
ad videndum postulare
(voir: Ex, 33, 13)
, quid rectius designat, quam perfectionem electorum, qui jam
speculum illius summae lucis intuentur, sed tamen ad ipsam lucis
veritatem pertingere vehementer cupiunt?
Ista quidem cognitio lucis electorum desideria satiare non novit, sed
excitare; illa vero et satiare, et excitare.
Nam tam jucunda res est, ut ineffabiliter concupiscatur; et tam plena,
ut qui jam semper hanc in magno desiderio viderunt, semper ineffabili
plenitudine satientur. Viri ergo, qui ad Dominum ascendunt,
in Bethel ascendere dicuntur; quia cum multum in ista vita proficimus,
videre ipsam lucem Conditoris per speculum possumus, in seipsam autem
minime valemus.
Et quia ad hanc sublimem visionem nonnisi humiles exaltantur, bene de
eisdem viris dicitur:
Quia unus tres haedos, alius tres tortas panis
ferebat.
(S1, 10, 4) Tres denique haedos portat, qui ore, corde, et opere
se deliquisse poenitendo considerat. Quia enim per haedos,
peccatores significantur, ii qui in extremo examine ad sinistram aeterni
judicis statuendi sunt, haedorum nomine exprimuntur. Tres
ergo haedos ad Dominum portat, qui peccata operis, verbi, et
cogitationis poenitendo considerare non desinit. Et vir
quidem est, et tamen haedos portat; quia peccare fortiter cavet, sed
quasi peccator non desinit satisfacere. Nam vir erat, et
haedos portabat, qui dicebat:
In multis offendimus omnes.
(Jc, 3, 2) Et quia peccata, quae confitentur, delere poenitendo
satagunt: unus tres haedos, alius vero tres tortas panis portat.
Tortas quippe panis superius ad afflictionem poenitentiae retulimus;
quia si panis aliquando delectationem praesentis vitae significat, panis
torquetur, cum pro praeterita carnis delectatione cruciamur.
Unde et rex Ezechias cum poenitendo compungitur, delectationes regias se
torturum promittit, dicens:
Recogitabo omnes dies meos in amaritudine animae
meae.
(Es, 38, 15) Quando etenim carnalis mens in culpae delectationes
resolvitur, quasi diem habet; quia hoc quod agit, laetanter
videt. Dies ergo mentis reprobae sunt delectationes
malae. Omnes ergo dies suos peccator recogitat; quia cum per
divinam gratiam resipiscit, satisfacere pro universis malis non
desinit. Prius enim dicitur unus portare tres haedos, deinde
alius tres tortas panis; ut electi cujusque virtus appareat, qui fortis
est in bono opere, humilis per aestimationem, afflictus per contritionem
poenitentiae. Et quia tantae perfectionis esse nequeunt, nisi
qui amore aeternorum bonorum, temporalium obliti sunt, tertius lagenam
vini portare dicitur. Lagenam quippe vini portat, qui mentem
replevit calore Spiritus sancti, quo et anteriora fortiter currendo
appetat, et ea quae retro sunt, velut in magna ebrietatis oblivione
derelinquat. Nam haedos portabat, qui dicebat:
Venit Christus vocare peccatores, quorum primus ego
sum.
(1Ti, 1, 15) Et quia etiam tortam panis portabat, dicit:
Castigo corpus meum, et in servitutem redigo.
(1Co, 9, 27) Sed quasi amphorae vino ebrius, dicit:
Quae retro sunt obliviscens, ad ea vero, quae sunt priora,
extendens meipsum, ad destinatum persequor
bravium supernae vocationis Dei, in Christo
Jesu.
(Ph, 3, Ph, 3, 13 et R4, 3, 14)
Viri ergo tres ad Dominum ascendunt, et tres haedos, et tres panis
tortas, et vini lagenam deferunt: quia remotioris vitae studiis dediti,
ad contemplationem veri luminis surgunt ex merito
humilitatis. Sed quales sunt in se, quales vero sint aliis
exponit, dicens:
Cumque te salutaverint, dabunt tibi tres tortas panis, et
accipies de manu eorum.
(S1, 10, 4) Salutant nos viri sancti, quando nobis bona aeterna
salutis annuntiant.
Qui vero nos per corpus salutant, caput inclinant, ut reverentiam
salutatis exhibeant. Viris autem spiritualibus caput
inclinare, est mentem a summa contemplatione deponere. Nam si
caput non inclinant, salutare non possunt: quia nos salutari eruditione
non instruunt, si mentem a summa contemplatione coelestium non
deponunt. Tunc enim nobis magnam reverentiam exhibent: quia
eos, pro quibus ab alto suo culmine descendere dignantur, parvos esse
non tenent.
Sed dum futurus rex salutatur, duo ei panes tribuuntur. Duo
enim panes ordinando praedicatori dantur, quando flere docetur peccata
non solum sua, sed aliena. Habet ergo panem unum tortum,
quando pro peccatis suis affligitur, habet alium, quando subditorum
peccata plangere conatur. Sed et hunc panem Psalmista clarius
insinuans, ait:
Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem
doloris.
(Ps, 126, 2) Hinc Domino confitetur, dicens:
Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in
lacrymis cum mensura.
(Ps, 79, 6) [mauvais référencement: Ps, 79, 9] Panis ergo torta, panis est doloris, et panis
lacrymarum. Et fortasse idcirco ille vir unus tres panis
tortas portabat: quia tres erant, qui simul pergebant, ut cum inter se
eos dividerent, singuli singulos panes haberent. Quod etiam
de haedis intelligi convenienter potest. Qua in re quid
notandum est, nisi quia remotioris vitae viri dum singularem
conversationem tenent, sollicitudinem aliorum non habent?
Unum ergo haedum, et unum panem habent, qui pro solis suis peccatis
compunguntur, et alienis per pastorale officium non
gravantur. Et quia, qui ejusdem perfectae conversationis
sunt, in seipsis afflictionem carnis aemulantur; bene tres panes unus,
et alius tres haedos, et tertius vini lagenam portat. Velut
enim unus portat, quod oblaturi, aut comesturi sunt omnes; et omnes
manducant vel offerunt, quod portat unus, quando pia aemulatione eorum
quisque succensus, in se habet bona exempla pro aliis, et bona, quae
habent alii, non negligit imitari. Et quia feminino genere
dicuntur tortae panis, hoc profecto insinuat; quia qui ex consuetudine
compungitur, ei nimirum ex lacrymis aliis aliae plures
oriuntur. Quasi enim in femineo sexu foecunda est poenitentis
afflictio; quia quo saepius quisque compungitur, eo et largiora ei
lacrymarum fluenta ministrantur. Saul ergo non unus panis,
sed duo dantur, quia flere praedicatori pro se solo non
sufficit. Accipiat ergo de virorum manibus duos panes; ut
videlicet flere exemplo perfectorum discat, sed fletum necessarium sibi,
et pro se subditis recognoscat. Et quia in manu aliquando
potestas accipitur, viri tres panes habent in manu; quia qui provecti
sunt in arcem contemplationis, fletum habent in virtute
potestatis. Quia enim nolunt vana laetitia dissolvi cum
possunt, possunt merito flere cum volunt. Nos quippe infirmi
et custodiam mentis nostrae negligentes, etiam cum compungi et flere pro
peccatis nostris volumus, non valemus. Quia enim ex magno
fervore spiritus, spirituales lacrymae producuntur, qui negligentiae
nostrae frigore constringimur, incalescere cito ad lacrymas
prohibemur. Bene ergo panes in manibus habere dicuntur, qui
ad quercum Thabor futuro regi apparere perhibentur; quia qui in
contemplatione vitae privatae perfecti sunt, lucrum habent subditorum
pro observatione virtutum.
Et notandum, quia uncto regi Samuel praecipit, dicens: Et
accipies de manu eorum. Cujus verbi, quae
melior ratio colligi potest, quam ea quae palam cernitur: quia videlicet
in sanctis viris afflictionem non libenter aemulamur? Nam qui
honorem praelationis, et dignitatem ambiant, innumeri sunt: qui vero
laborem ministerii, et afflictionem carnis de eadem praelatione
appetant, pauci. Libenter quidem volumus super alios
sublimari, sed eorum plangere peccata vitamus. Tunc enim
panes nobis oblatos videmus, sed de manibus offerentium recipere
nolumus: quia in electis viris afflictionem cernimus, quam non
imitamur. Praecipiat ergo propheta, dicens: Accipies
de manu eorum. Ut qui idoneus esse appetit
rector Ecclesiae, quod dictum est, assumere nequaquam vitet.
Bene quoque Saul prius ad viros salientes magnas foveas ducitur, deinde
ad eos, qui panes, haedos, et vinum portant: ut rudis praedicator in
aliis discat, saeculi alta despicere, et in aliis carnis afflictionem,
et lacrymarum hostias pro se, et subditis omnipotenti Deo
offerre. Sed et adhuc profectus ejus summam insinuans
propheta, subjungit, dicens:
Post haec venies ad collem Domini, ubi est statio
Philisthinorum, et cum ingressus fueris urbem, obvium
habebis gregem prophetarum, descendentem de excelso, et ante
eos psalterium, et tympanum, et tibiam, et citharam;
ipsosque prophetantes.
Et insiliet in te spiritus Domini, et prophetabis cum eis,
et mutaberis in virum alium.
(S1, 10, 5 et S1, 10, 6)
Collis, altitudo est montis. Quid vero in colle hoc rectius
accipitur, quam sancta intentio Scripturarum? Altitudo quidem
montis est: quia non jacet in plano litterae, sed nimis erecta est in
spiritualium sensuum sublimitate. Recto igitur virtutum
itineri rudis innititur praedicator, si postquam publicos praedicatores
et remotos anachoretas viderit, Scripturae altitudinem videat et
agnoscat. Qua in re notandum est, quia Saul in eo quod ab
humero et sursum supra omnem populum eminet, eruditum, et magnae
conversationis virum signare diximus. Cur ergo ad collem
Domini ascendit, ut ad Scripturarum altitudinem veniat, quam
cognoscit? Sed simili modo de eo quaeri potuit, quod ad
videndos viros salientes magnas foveas ierit, qui magnae conversationis
esse dicebatur. Ad quod dicendum: quia magnos viros designare
ostensus est in conversatione, sed ministerio praedicationis
rudes. Qui ergo per exempla meliorum proficere, et in
contemplationis puritate et officio praedicationis potest, redire ad
altitudinem Scripturarum debet: quia quo altiori vita proficit,
sublimitatem sacri eloquii valde subtilius attendit. Dicat
ergo propheta:
Post haec venies ad collem Domini.
(S1, 10, 5) Quasi dicat: Cum perfectionem sanctorum virorum
perfecta imitatione comprehendis, in tantam Scripturae sacrae
intelligentiam proficies; ut planum jam esse videas, quod in ea te
sublimiter videre cogitabas.
Ibi est statio Philistinorum: quia qui superbiae potu de coelo
ceciderunt, Judaeis atque haereticis per Scripturas illudunt.
Stant ergo in colle: quia eorum corda, quae possident, in Scripturis
decipiunt intelligentiae falsitate. Quoties ergo Judaei ad
collem Domini ascendere praesumunt, a Philisthaeis ibi stantibus
captivantur. Dum enim Scripturae sensum se sublimiter
intelligere aestimant, eis in ascensu suo daemones obviant, et
decipientes necant. Merito ergo Saul non statim, sed prius,
visis salientibus foveas, et panes et vinum portantibus, ad collem
Domini ire praecipitur: quia viri fideles magna et doctrinae meliorum et
exemplorum tutela muniuntur. Unde et eidem Saul dicitur:
Obvium habebis gregem prophetarum venientium de
excelso.
(S1, 10, 5) Quasi dicat: Philisthinorum stationem timere tanto
minus poteris, quanto ad securitatem obvios prophetas habebis.
Et quia grex prophetarum dicitur, magna defensorum nostrorum multitudo
signatur.
Timeat ergo Judaeus: quia dum solus ascendit, interit. Quid
enim iidem prophetae nobis obviam venientes dicunt?
Vae soli, quia si ceciderit, non est qui erigat eum.
(Ec, 4, 10) Solus namque est, qui a Deo relinquitur.
Hunc certe cadentem nullus erigit, quia relictum a Deo sanctorum aliquis
non assumit. Electus ergo quisque securus ascendit: quia
solus non est. Qui enim per nos loquitur, nobiscum
est. Nam et repromittit, dicens:
Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad
consummationem saeculi>.
(Mt, 28, 20) Solus quippe non erat, qui dicebat:
Solus non sum, sed qui misit me, mecum est.
(Jn, 8, 16) Solus item non erat, qui exquirebat, dicens:
An experimentum ejus quaeritis, qui in me loquitur
Christus?
(2Co, 13, 3) Quod non solum de Domini spiritali praesentia, sed et
materiali electorum doctrina intelligi convenienter potest.
Sancti quidem praedicatores in collem Domini, ubi est statio
Philisthinorum, ascendunt: sed quia prophetarum gregem habent obvium,
ipsos Philisthaeos nequaquam metuunt. Qui vero sunt hi
prophetae, nisi magni praedicatores sanctae Ecclesiae?
Prophetae namque ministerium est occulta revelare, et futura
praedicere. Doctores autem sanctae Ecclesiae dum occultos
Scripturarum sensus ad communem scientiam trahunt, secreta, quae
nesciuntur, aperiunt: et dum aeterna gaudia praedicant, futura
revelant. Prophetae ergo nobis obviam veniunt: quia doctores
sanctae Ecclesiae, Scripturae sanctae veritatem nobis
ostendunt. Dum enim ea, quae de sacro eloquio scire volumus,
nobis dicunt, per viam, qua ad collem Domini pergitur, euntibus
occurrunt. Ibi ergo per occursum prophetarum securi sumus,
ubi Philisthaei sunt: quia per auctoritatem sanctorum praedicatorum
Scripturae intellectum agnoscimus, in qua Judaei, et haeretici errorum
suorum gladio a daemonibus perimuntur. Ecce enim si ad Legem
Moysi recurrimus, collem profecto Domini invenimus. Ibi certe
de tabernaculo, ibi de magno pontifice, ibi de hircorum et vitulorum
simul, et Agni paschalis sanguine legimus. Judaei hoc suo
spiritu juxta litteram intelligunt, in quo quia nullum prophetarum secum
habent, moriuntur. Ego si ad hunc montem ascendere volo, ante
descendentes prophetas video, et securus ascendo. Et ut novos
interim deseram, Isaias ascendenti prius occurrit, dicens:
Quasi ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram
tondente se, non aperiet os suum.
(Es, 53, 7) Hinc Paulus ait:
Christus assistens pontifex futurorum bonorum, per
amplius et perfectius tabernaculum, non manu factum, id est non
hujus creationis, neque per sanguinem hircorum aut vitulorum,
sed per proprium sanguinem introivit semel in sancta, aeterna
redemptione inventa.
(He, 9, 11 et He, 9, 12) Sed si plures habere volumus in isto colle, omnes
prophetas requirentes invenimus: quia quod veteres doctores promiserant,
hoc in Redemptore nostro novi praedicatores impletum esse
demonstrant.
Quare et collis nomine Redemptor humani generis convenienter designari
potest. Unde Isaias vaticinans, dicit:
Erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in
vertice montium .
(Es, 2, 2) Collis quidem dicitur pro sublimitate sanctitatis:
Domini vero, quia summi est filius Genitoris. In quo nimirum
colle statio Philisthinorum esse dicitur: quia et in signum natus est,
cui contradicatur.
Statio quidem Philisthinorum est contrarietas haereticorum.
Velut enim in colle stantes, ad collem ascendentibus insidiantur: et dum
Scripturas sacras male exponendo pervertunt, ad cognoscendum Redemptorem
negligenter ascendentes perimunt. Electus ergo ne trepidet,
gregem prophetarum ascendens obvium habet: quia ei ipsum Redemptorem
annuntiant omnes praedicatores Testamenti veteris et novi.
Qui nimirum de excelso veniunt: quia quae in terra praedicant, in coelo
vident. Unde et Joanni quasi vero ex electo grege prophetarum
a coelo dicitur:
Ascende huc, et ostendam tibi quid oporteat fieri post
haec.
(Ap, 4, 1) Qui cum ascendisset, agnum quem Moyses occidendum
figuraverat, et ipse in cruce oblatum viderat, jam regnantem conspexit
et agnovit: et quantas gratias agerent ei ii pro quibus occisus fuerat,
didicit. De excelso igitur praedicatores veniunt: quia quod
minoribus praedicant, in coelesti contemplatione didicerunt.
Bene etiam grex prophetarum Saul occursus in ingressu urbis asseritur;
quia summos praedicatores sanctae Ecclesiae illic videre possumus, ubi
descendunt, non ubi sublimantur. Ea enim, quae nobis parvulis
dicunt, audimus: sed ea quae vident in coelestibus, quomodo videant, aut
dulciter ament, non videmus. Paulus namque apostolus raptus
est in paradisum, et assumptus est ad tertium coelum, audivit etiam
arcana verba, quae non licet homini loqui (2Co. XII,
4). Quis ergo invenire tantum praedicatorem
possit in paradisum raptum, aut ad tertium coelum assumptum?
Sed ista de se coactus beatus Paulus dixit. Unde et in fine
expositae sublimitatis se humilians, ait:
Factus sum insipiens, vos me coegistis.
(2Co, 12, 11) Quanta ergo fuerunt illa, quae dicere noluit, si ad
haec manifestanda coactus venit? Nam et qui audivit et quae
homini non licet loqui, vidit quae homini non licet scire.
Dicas fortasse: Si vellet, humana tamen quomodo dicere posset locutione,
illius tertii coeli pulchritudinem, intimae illius claritatis lucem
referre, angelorum fulgorem inenarrabilem, et inaccessibilem claritatem,
quam dulciter de plenitudine illius electi et beati illi aeterni cives
omnes accipiant, quam desideranter sumant, quam pleniter repleantur,
quam suaviter divinae bonitatis dulcedinem gustent, quam delectabili
plenitudine satientur: qui splendores sunt singulis de una ineffabili
illa luce Conditoris, quae simul omnium de una illa gloria pulchritudo:
qua excellentia dignitatis alii praeemineant aliis, qua sunt boni
melioribus ineffabilis justitiae jucunditate subjecti?
Ad hoc ergo excelsum Paulum sequi non possumus, sed urbem ingredimur,
in qua velut ab alto descendens, nobis obviam venit. Nam qui
cernere non possumus alta quae praedicatores vident, venerabiliter
audire debemus plana, quae docent. Sed cum descendunt, ante
se psalterium, tympanum, tibiam, et citharam deferunt.
Psalterium quippe habent, quia regnum coelorum annuntiant: tympanum
habent, quia praedicant mortificationem carnis: tibiam habent, quia
flere subditos jubent pro acquisitione aeternae laetitiae: citharam
quoque habent, quia gaudere pios pro certitudine aeternorum bonorum
edocent. Psalterium quidem, qui a superiori parte resonat,
etiam aeternorum gaudiorum praedicationem designat: quia dum superna
amare suggerit, quasi a superiori parte suae dulcedinis sonum
mittit. Tympanum vero, quia de mortui animalis corio
tenditur, in eo non inconvenienter carnis nostroe mortificatio
figuratur. Tibiam autem, quia in mortuorum hominum exequiis
haberi soleat, de Evangelio didicimus: quia dum Dominus archisynagogi
filiam resuscitare vellet, de domo illius tibicines ejecit, et turbam
tumultuantem expulit
(voir: Mt, 9, 25)
. Quid ergo in tibia, nisi sanctorum luctus
exprimitur? Nam dum se ab illa vita aeterna, quam appetunt,
projectos aspiciunt, semetipsos quasi mortuos plangunt.
Cithara autem valde laetum musicum est instrumentum. Quo
nimirum instrumento verbum solatii electorum apte figuratur: quia velut
ad sonum citharae hilarescimus, quando nos electi praedicatores inter
aerumnas praesentis exsilii consolantur. Psalterium ergo
primum in promissione praedicatorum ponitur: quia ante omnia coelestis
regni gloria praedicanda est; ut dum bonum agnoscimus quod amemus,
laborare pro eodem bono adipiscendo cupiamus. Hinc est quod
cum in Evangelio Matthaeus principia Dominicae Incarnationis assereret,
dixit:
Coepit Joannes praedicare, et dicere: Poenitentiam agite,
appropinquabit regnum coelorum.
(Mt, 4, 17) [mauvais référencement: Jn, 4, 17] Sed quia cum coelestia noscimus, si ad ea pervenire
volumus, necesse est, ut passiones carnis mortificemus, praedicatores
sanctae Ecclesiae velut post psalterium, sonum tympani
faciunt. Ipsa autem mortificatio corporis quid est aliud,
quam praeparatio aeternae beatitudinis? Coelestia ergo
praeparari diligimus, et ardentissimis fletibus ea postulare
jubemur. Quasi enim tibia mortuos plangimus, quando
vehementer dolemus, quia adhuc in illa aeterna vita non
vivimus. Post tympanum ergo, praedicatores nostri tibiam
habent, quando et membra nostra nos docent mortificare, et pro amore
aeternae vitae ingemiscere. Citharam quoque post tibiam
ducunt: quia praecipiunt sic deflere aerumnas praesentis exsilii, ut
gaudeamus de promissione aeternae haereditatis. Nam
psalterium insonabat propheta magnus, cum dicebat:
Oves meaevocem meam audiunt, et vitam aeternam do
eis.
(Jn, 10, 27 et Jn, 10, 28) [mauvais référencement: Jn, 10, 27] Psalterium item percutiens, ait:
Exaltari oportet filium hominis, ut omnis qui credit in eum,
non pereat, sed habeat vitam aeternam.
(Jn, 3, 14 et ) [mauvais référencement: Jn, 3, 14] Tympanum sonabat, qui dicebat:
Mortificate membra vestra, quae sunt super terram:
fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam.
(Col, 3, 5) Tibiam sonabat, qui dicebat:
Miseri estote, lugete, risus vester vertatur in luctum, et
gaudium in moerorem.
(Jc, 4, 9) Tympanum sonabat, qui dicebat:
Propter te mortificamur tota die, aestimati sumus, sicut
oves occisionis.
(Ps, 43, 22) Tibiam vero ante se habet, qui item Deo loquitur,
dicens:
Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in
mensura.
(Ps, 79, 6) Tibiam ante se habebat Dominus, cum dicebat:
Amen dico vobis, quia plorabitis et flebitis vos, mundus
autem gaudebit, vos vero contristabimini.
(Jn, 16, 20) Sed velut citharae sonum subjungens, ait:
Tristitia vestra vertetur in gaudium.
(Jn, 16, 20) Quasi citharam nobis sonabat, qui dicebat:
Gaudete
in Domino semper, iterum dico, gaudete: modestia
vestra nota sit omnibus hominibus; Dominus prope
est.
(Ph, 4, 4 et Ph, 4, 5) [mauvais référencement: Ph, 4, 4]
Citharam nobis sonat, qui civitatis nostrae bona annuntians, ait:
Gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio et vox
laudis.
(Es, 51, 3) Quia ergo praedicatores sanctae Ecclesiae coeleste
regnum annuntiant, et pro eodem regno adipiscendo, mortificare carnem,
flere captivitatem, in spe futurae beatitudinis nos exsultare
praecipiunt: prophetae ab excelso descendentes, ante se psalterium,
tympanum, tibiam, et citharam habere perhibentur. Et grex
quidem prophetarum dicitur, quia multi sunt pastores sanctae Ecclesiae,
et pastorem unum habent Dominum Jesum Christum.
Et notandum quia psalterium, tympanum, tibiam, et citharam ante se
habere prophetae perhibentur, ut electorum praedicatorum forma
videatur. Reprobi namque post se, quae praedicant, habent:
quia dicunt et non faciunt, negligunt bona agere, quae
cognoscunt. Unde et adhuc regi Saul, jam Domini mandata
contemnenti, dicitur:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te
Dominus, ne sis rex.
(R3, 15, 26) [mauvais référencement: R3, 15, 23]
Hinc per prophetam de Judaeis Dominus queritur, dicens:
Projecerunt me post corpus suum (III Reg. XIV,
9). Sancti ergo doctores, quia iter supernae
conversationis, quod praedicant, continuo incessu boni operis servant,
in eorum typo dicitur, quia prophetae psalterium, tympanum, tibiam, et
citharam ante se descendentes habuerunt. Possunt enim haec
instrumenta ad praedicationem redemptoris referri. Et quia
non valde superius, collem Domini ipsum esse Redemptorem diximus,
organorum convenientiam intueamur. Qui regni aeterni eum
regem nominat, nobis profecto psalterium sonat. Et qui
disciplinam mortificationis nostrae in eo asserit, velut tympanum
ferit. Tibiam sonat, qui mortuum Redemptorem pro salute mundi
denuntiat. Citharam percutit, qui eum a mortuis surrexisse,
et ad coelos ascendisse dicat. Sed ad tantorum organorum
jucunditatem hilarescimus, si ipsum prophetarum gregem insonantem
audiamus. David namque dicit:
A summo coelo egressio ejus, et occursus usque ad
summum.
(Ps, 18, 7) Hinc item dicit:
Adorabant eum omnes reges terrae, omnes gentes servient
ei.
(Ps, 71, 11) Velut enim psalterium in laudem Redemptoris tenuit,
qui superiorem partem laudis obtinuit, et Redemptoris adventum a summo
coelo praedicavit. Tympanum mortificationis ejus Isaias
tetigit, dicens:
Et vidimus eum, et non erat aspectus, et desideravimus eum,
despectum, et novissimum virorum, virum dolorum, et scientem
infirmitatem: et quasi absconditus vultus ejus et despectus;
unde nec reputavimus eum.
(Es, 53, 3) Tibiam mortis ejus item sonans, ait:
Tanquam ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus
obmutuit.
(Es, 53, 7) Citharam resurrectionis David increpitans, ait:
Commoveatur a facie ejus universa terra, dicite in gentibus,
quia Dominus regnavit a ligno: etenim firmavit orbem terrae, qui
non commovebitur.
(Ps, 95, et ) [mauvais référencement: Ps, 95, 10] Citharam ascensionis etiam tangens, dixit:
Regna terrae cantate Deo, qui ascendit super coelos
coelorum ad orientem.
(Ps, 67, 33 et Ps, 67, 34) Prophetae ergo de excelso descendunt, quando sancti
praedicatores illa sacramenta nobis annuntiant, quae alta contemplatione
didicere. Et psalterium, tibiam, et citharam dicunt: quia
Redemptorem nostrum aeterni regni Dominum asserunt, et per humanam
conditionem humiliatum, et morte sua mundum redimere, et resurgendo
coelestia reparare. Quae nimirum laudis instrumenta ante se
habent: quia ea, quae dicunt, intelligunt. E contra vero
Caiphas prophetare dicitur
(voir: Jn, 11)
, et ea quae dixit, ignorare; cum tibiam Dominicae mortis, quam
tetigit, et non ut electus propheta haberet ante se, sed post
se. Bene ergo de electis prophetis subjungitur:
Ipsosque prophetantes.
Quia dum vident quae dicant, velut ante se habent instrumenta, quae
tangant; et dum praedicant, illud proferunt, quod praevidendo
cognoverunt. Saul ergo ad collem Domini venit, quando electus
et rudis praedicator spirituali scientia proficit, et Redemptorem humani
generis non in plano humanitatis, sed in alta divinitatis ejus majestate
cognoscit. Tunc quidem prophetarum choros concinentes audit:
quia omnes Scripturas, quae de ipso sunt, perfecte
intelligit. Qui igitur viros magnas foveas salientes vidit,
qui haedos, et tortas panis, et amphorani vini portantes aspexit, ad
collem Domini pervenit; quando is, qui per electorum exempla profecisse
cognoscitur, ad culmen scientiae sublimatur, et Redemptorem sublimiter
sciens, ineffabiliter diligit, a quo quod item scire de eo appetit,
quasi familiaris amicus possit.
Bene subditur:
Et insiliet in te spiritus Domini, et prophetabis cum
eis.
(S1, 10, 6) Insilire spiritus Domini dicitur, quia electorum corda
donis ejus subito replentur. Qui statim prophetare incipiunt:
quia qui divino spiritu pleni sunt, Dei magnalia tacere non
possunt. Vel prophetaturus asseritur, cui Samuel divini verbi
gratiam pollicetur. Quod tale est, ac si dicat: Qui modo in
illa abundantia in te supervenientis spiritus loqui non potes, quando
illa se tibi plenitudo infuderit, loquendi copia abundabis.
Hunc quippe insilientem spiritum discipulis promittens Dominus, ait:
Cum venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem
veritatem, et quae ventura sunt, annuntiabit vobis.
(Jn, 16, 13) In eos quidem superveniens spiritus insilit, quorum
corda repente veniens, illustravit
(voir: Ac, 2, 2)
. Et illustrati prophetavere, quia Redemptorem humani
generis omni lingua praedicaverunt.
Quod certe in sancta Ecclesia etiam nunc fieri cernimus: quia saepe
qui divina loqui appetunt, ab eodem spiritu subito docentur, et loqui
optime ea etiam possunt, quae praemeditatione nulla didicere.
Pro custodia quippe mandatorum Dei, percipiunt gratiam verbi in sublimi
revelatione Redemptoris. Quid enim mirum, si lucem scientiae
percipere subito possunt, qui per vitae puritatem sedes sancti Spiritus
semper sunt? Sed quale esset sancti Spiritus donum, si
scientiam daret, et affectum magnae charitatis non daret? Qui
enim illo spiritu replentur, coelestia praedicant, sed quae loquuntur,
amant. Apte ergo subjungit:
Et mutaberis in virum alium.
(S1, 10, 6) Amor electae mentis quid est aliud, quam immutatio
vetustatis? Natura enim nostra per lapsum primi hominis sic
damnata est, ut quotidie labendo deficiat, et deficiendo
veterascat. Sed qui in nobismetipsis deficimus, cum in nos
ille spiritus insilit, renovamur: quia statim quod non eramus,
efficimur. Tepidus erat quis, sed repente visitatus a
spiritu, fervens efficitur. Incipit ardere per devotionem,
fortiter exerceri in bono opere. In virum ergo alium mutatus
est: quia esse coepit, quod ante insilientem spiritum in se, esse non
potuit. Jam bonae conversationis est aliquis, coelestia amat,
terrena despicit, sed pro iis, quae sursum diligit, et pro iis, quae
odit in infimis, flere non praevalet. Saepe vero flere
appetit et non potest qui plura, quae flere debeat, commisisse recolit:
sed cum subito ille spiritus insilit, in lacrymarum fontes
erumpit. In virum ergo alium mutatur, qui compunctionis
gratiam per advenientem spiritum suscipit, quam ante adventum ejusdem
spiritus non habebat. Puritatem cordis quis obtinere appetit,
coelestia cogitare, nullis curarum saecularium occursionibus impediri;
sed ad id, quod per devotionem appetit, assurgere nequit per affectum
puritatis. Repente autem raptus in virtute supervenientis
spiritus esse carnalis desinit, potenter saeculi curas abjicit, et in
aeternorum contemplationem mira puritate consurgit. Miratur
se tunc esse, quod non erat: miratur se tunc non fuisse, quod
est. Nam cum in spiritualibus talem se vidit, miratur qui
talis est, quod talis fuisse non potuit. In virum ergo alium
mutatur, qui illud, quod non fuit, se videt esse, et illud, quod fuerat,
non esse. Bene ergo de Saul:
Mutaberis in virum alium.
(S1, 10, 6) Quia praedicatores sanctae Ecclesiae cum gratiam
divinae praedicationis accipiunt, non accipiunt solam scientiam verbi,
sed virtutem amoris: ut per verbum aliis prodesse valeant, et per verbi
amorem ipsi meliores fiant. Quando etenim loquuntur, mutantur
in virum alium: quia cum per eos spiritus loquitur, ipsi mira charitate
eidem spiritui conjunguntur, et ab ejus voluntate jam nec verbo nec
operatione dissentiunt. Talem namque virum sacra Scriptura
collaudans, dicit:
Qui adhaeret Deo, unus spiritus est.
(1Co, 6, 17) Deo namque adhaeremus, quando Spiritus sancti gratiam
abundanter accipimus; et unus spiritus cum eo efficimur, quando divinae
voluntati mente, ore, et opere concordamus.
Bene ergo propheta Samuel subjunxit, dicens:
Quando enim venerint tibi omnia signa haec, fac quodcunque
invenit manus tua: quia Dominus tecum est.
(S1, 10, 7)
Haec quidem signa sunt in quibus se praedicator agnoscat, et tunc omne,
quod disponit agere, audeat, cum certa experientia noverit; quia in
magna charitatis abundantia virtutem suscipit Spiritus
sancti. Sed docere ea debet praedicator, quae agit, sicut de
Domino Lucas dicit:
Quia caepit Jesus facere et docere, usque in diem qua
praecipiens apostolis per Spiritum sanctum, quos elegit,
assumptus est.
(Ac, 1, 1 et Ac, 1, 2) Hinc Paulus ait:
Non audeo loqui ea, quae per me non effecit Deus, in
obedientia gentium verbo et factis.
(Rm, 15, 18) Samuel itaque uncto regi praecipit, dicens:
Fac quodcunque invenit manus tua.
(S1, 10, 7) Quasi dicat: Cum te divina gratia plenum videris, doce
alios quidquid facis, quia ex praesidente tibi eadem divina gratia habes
et optime vivere, et utiliter praedicare. Sed tamen quid ante
haec omnia observare debeat subjungit, dicens:
Et descendes ante me in Galgala.
Ego quippe descendam ad te, ut offeras oblationem, et
immoles victimas pacificas.
Septem diebus exspectabis me,donec veniam et ostendam tibi
quae facias.
(S1, 10, 8)
Quid est, quod prius dicit:
Fac quodcunque invenit manus tua,
(S1, 10, 7) deinde subdit:
Septem diebus exspectabis me, donec veniam, et ostendam
tibi, quae facias.
(S1, 10, 8)
Sed qui signa perceperat, quibus se unctum regem a Domino
sciret, probandus erat an ipsa signa cognosceret.
Quod quidem magis spirituali, quam historicae explanationi
convenit. Nam venire in collem Domini,ad perfectam
cognitionem et amorem Redemptoris pertinere diximus: prophetiae dono
repleri, ad virtutem Spiritus sancti. Dicit ergo:
Quando tibi omnia haec signa venerint, fac quodcunque manus
tua invenit.
(S1, 10, 7) Quia quisquis certus est de intima inspiratione sancti
Spiritus, praesumere potest tam de proposito boni operis, quam de
dispositione praedicationis. Dixit item:
Septem diebus exspectabis me, donec veniam; et ostendam
tibi, quae facias.
(S1, 10, 8) Quia summi pastores sanctae Ecclesiae dum de minorum
profectione dubitant, solliciti valde sunt, ut hanc in eis certis
indiciis recognoscant. Quae autem sunt indicia spiritus, nisi
excellentia dona humilitatis. Sanctus enim Spiritus, quo
majori luce virtutum electorum corda irradiat, eo et abundantiori dono
humilitatis ditat. Quo enim celsiores sunt meritis, planiores
sunt per virtutem humilitatis. Qui ergo ante prophetam in
Galgala descendere et exspectare jubetur, ei nimirum pro cognoscenda
humilitate, obedientiae onus injungitur. Rectus quoque ordo
electae conversationis est, ut obedientiam non injungat aliis, quam ipse
aliis impendere non curavit. Exspectare ergo praecipitur, ut,
an sit vere humilis, agnoscatur. Si ergo signum perfecti
praedicatoris est repletio sancti Spiritus, et virtus humilitatis signum
illius plenitudinis, quid in laude humilitatis dicitur, nisi quia ejus
dona sunt signa signorum?
Sed quia immolaturus rex per prophetam praeire jubetur, ea, quae
dicuntur, melius cernimus, si ex ordine videantur. Galgala
quidem interpretatur rota. Quid vero rota in isto loco
significat, nisi vitam obedientium? Rota quidem volvendo
graditur, et modo alta petit, modo inferiora. Sic nimirum
vita obedientium, quia inferius agit quod sursum pertrahit, et sursum
videt quod inferius exhibet, quasi ad alta sublevatur, et ad ima
deponitur. Nam quod obedientes inferius agunt, sursum
tollunt; quia quando praelatorum jussis obediunt, terrena sunt quae
operantur; sed de terrenis, quae faciunt, superna praemia
praestolantur. Item quod sursum habent, ad terram flectunt,
quia ut bene terrena agant, coelestia contemplantur, et illud solummodo
operantur, quod summae illi felicitati convenire conspiciunt.
Hanc profecto rotam flectere Moysi Dominus praecipiens, ait:
Omnia fac sicut ostensum est tibi in monte.
(Ex, 25, 40) Qui enim in summis vidit, quod fecit in infimis;
nimirum superiorem rotae partem ad terram flexit. Inferiorem
quoque partem ad superiora extulerat, qui dicebat: Vivit
Dominus in cujus conspectu sto (III Reg. XVII,
1). In imo quidem stabat per humilitatem
obedientiae, dum regi perfido exprobraret; sed planitiem operis in
sublimitate extulit divinae contemplationis, ut velut currentem rotam
optime volveret, dum in terreno opere, quid coeleste mereretur,
aspiceret. Haec profecto forma est electae obedientiae; ut in
omni, quod foris agimus, ad potentiam Conditoris ubique praesentem
respiciamus. Sic nimirum in subditione obedientiae nostrae
habere possumus et rectitudinem operis, et incrementa
devotionis. Recti quidem tunc sumus opere, quia pro eo, quem
cernimus, nos in labore obedientiae exercemus. Devoti etiam
sumus, quia ei nos placere credimus, quem inspectorem nostrorum laborum
attendimus, et largitorem aeternae retributionis. Et quia
majorum imperia perfecta humilitate observanda sunt, bene Saul dicitur:
Septem diebus exspectabis.
(S1, 10, 8) Septenarius quippe numerus propter dona septiformis
Spiritus est.
Septem diebus doctores Ecclesiae exspectamus, quando per virtutem
septiformis Spiritus, tantam intimae devotionis claritatem suscipimus,
ut eorum praecepta nullatenus negligamus. Quo in loco
notandum est, quia non dixit: Septem diebus eris in Galgala, sed:
Septem diebus exspectabis me, postquam descenderis ante
me. Ante praedicatorem descendimus, quando
hoc agimus, quod ejus nobis judicio imperatur. Tunc quidem
descendere dicimur, quia mentes nostras eorum imperio
subjugamus. Septem vero diebus exspectare est bonum
obedientiae omni luce cordis implere. Quod tunc certe agimus
quando majorum mandata nec dura nec levia praeterimus. Nullam
quippe dierum ab hac luce vacantem Dominus esse volebat, quando dicebat:
Qui solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic
homines, minimus vocabitur in regno coelorum.
(Mt, 5, 19) Et quia perfecta obedientia quam hominibus exhibemus
munus est Creatoris; qui septem diebus exspectat oblationem offerre
dicitur et pacificas victimas immolare. Oblatio quidem Domini
est quia hominibus pro Deo offertur, sed oblata hominibus a Deo
suscipitur. Victimae sunt obsequia obedientium, quia cum
hominibus pro Deo subjicimur, superbos spiritus superamus.
Caeteris quidem virtutibus daemones impugnamus, per obedientiam
vincimus. Victores ergo sunt, qui obediunt, quia dum
voluntatem suam aliis perfecte subjiciunt, ipsi lapsis per obedientiam
Angelis dominantur.
Sed notandum est quia Samuel ante se Saul in Galgala descendere
praecipit, sine se autem eum offerre oblationem et victimas
noluit. Nam dixit:
Ego quidem descendam ad te ut offeras oblationem, et
immoles victimas pacificas.
Septem diebus exspectabis me, donec veniam ad te, et
ostendam tibi quae facias.
(S1, 10, 8) Quid est hoc nisi quia ipsa bona nostra et ignorare
sapienter, et scire aliquando utiliter debemus? Ignoranda
quidem sunt, ne infirmis nobis elationem praebeant: sed a perfectioribus
scienda sunt, ut per devotionem crescant. Unde et bene in
Evangelio de Elisabeth praegnante dicitur:
Et occultabat se mensibus quinque.
(Lc, 1, 24) Qui enim spirituales ac fortes esse nequeunt adhuc,
per quinarium numerum designantur. Quae autem noviter
concipit, quinque se mensibus celat: quia per sensus corporis bona agit:
sed quia spiritualis ac fortis in hoc bono opere nondum est, ea quae
agit sapienter abscondit. Ille ergo victimas Deo, ille
oblationem offert, qui septem diebus exspectans venientem prophetam
recipit: quia tunc Deo dignum est quod impendit, cum impendens justus
est virtute obedientiae, et divinae immensitatis consideratione
timoratus; cum se aliud esse non credit, nisi quod majorum probatione
cognoscit. Quasi enim, praesente propheta, offerimus, quando
illa solummodo opera nostra digna esse divina susceptione credimus, quae
sanctorum praedicatorum judicio comprobantur. Et quia coram
propheta immolare dicitur, hoc profecto signat: quia operibus [Forte
in operibus ] nostris sapientibus atque
spiritualibus viris credere debemus. Quia item septem diebus
exspectat Saul, praedicator sanctae Ecclesiae virtutem subjecti
disponere sapienter debet, ut coram eo bona ejus non laudet nisi quando
laudis suae contemnere favorem potest. Unde et eadem oblatio
et victimae Deo offerri a Saul praedicuntur, et non sibi. Deo
quippe victimas offert, qui de virtute quam habet inaniter non
extollitur, sed omne quod perficit gratiae tribuit
conditoris. Hoc etiam, quia doctorum magisterio discimus,
bene Samuel sermonem concludens, ait:
Et ostendam tibi quae facias.
(S1, 10, 8) Exspectanti quidem quae faciat, indicat: quando is,
qui perfecte obedire cognoscitur, qualiter imperare aliis debeat,
edocetur. Sed istud Saul adhuc non exhibetur, sed
promittitur. Non enim mittitur ad immolandum, sed ad
exspectandum. Et quia sanctorum collocutione proficimus, apte
illatum est.
Itaque, cum avertisset humerum suum, ut abiret a Samuele,
immutavit ei Deus cor aliud.
(S1, 10, 9)
Cor enim aliud immutatur, quando ad appetenda meliora dirigitur; cor
etiam immutatur; quando ad malum deseritur. In Saul autem qui
prius bonus, postea malus fuit, quomodo potius intelligi ad litteram
debeat non valde clarum est. Sed si pro profectu ejus
dicitur, cor immutatum habebat, quia qui asinas quaesierat, jam de regni
dispositione cogitabat. Si vero malum cor tunc recepisse
cognoscitur, coram propheta humilis fuit: sed ut coepit discedere,
pariter coepit et superbire. In mente sua jam non esse
parvulum sed regem cogitabat. Adhuc non erat sublimis ordine,
sed erat sublimis aestimatione. Sed quia per hanc sacram
historiam adhuc de ejus superbia aperte nihil dicitur, rectius nos
quoque agimus, si interim quod de eo sinistrum videri potest
reticemus. Quod vero adhuc manenti ejus innocentiae
suffragari potest, in sequentibus dicitur:
Quia filius unius anni erat Saul, cum regnare coepisset, et
duobus annis regnavit super Israel.
(R3, 13, 1) Si enim duobus annis humilis rex fuit, immutatum ei
cor asseritur pro vigore propositi, non pro novitate tumoris.
In eo ergo quod immutatum cor Saul habere dicitur, novis praedicatoribus
sanctae Ecclesiae similatur, qui cum ordinem praedicationis accipiunt,
per divinam gratiam meliores fiunt. Samuel quippe Saul in
principem unxit, Deus autem ei cor aliud immutavit, quia sacrorum
ordinum sacramenta ab Ecclesiae doctoribus foris accipimus, sed
sacramentorum virtute ab omnipotente Deo interius roboramur.
Virtus vero sacramenti gratia est spiritus septiformis. Quam
certe gratiam qui accipiunt, quasi alio accepto corde immutantur, quia
quos gratia sua sanctus Spiritus roborat, esse eos facit protinus quod
non erant. Sic nimirum et Redemptoris discipuli ante
metuebant; sed ubi per adventum sancti Spiritus cor aliud eis immutatum
est, verbum Dei cum fiducia praedicabant
(voir: Ac, 4, 31)
. Aliud quippe Deus cor eis immutavit, quibus
linguarum omnium peritiam tribuit
(voir: Ac, 2, 6)
.
Aliud quippe cor eis immutavit quos mira charitate induit et virtutum
omnium splendoribus illustravit. Et notandum, quia tunc ei
Deus cor aliud immutavit, quando ut abiret a propheta humerum
avertit. Quasi enim ut abeat, humerum avertit, quando is qui
praedicationis ordinem suscipit, id quod sibi de pastorali officio
praecipitur agere disponit. Disponit quidem, sed non
praevalet, si Deus ei cor aliud non immutet, quia summus locus bene non
regitur, nisi rectoris mens divini muneris summa gratia
repleatur. Haec autem, quia ei in futuro promittitur,
subjunctum est:
Et venerunt ei omnia signa haec in die illa.
(S1, 10, 9)
Doctrina etenim electi praedicatoris, quid est aliud, quam dies eruditi discipuli? Nam qui in die ambulat, videt et plana quae ambulet, et praecipitia quae declinet. Sic nimirum, dum sanctorum praedicatorum doctrinis illuminamur, quod agendum et quod vitandum est patenter aspicimus. In illa ergo die qua propheta praedicat, bonus auditor suae electionis signa percipit, qui in se ea virtutum dona conspicit quae ante ei affutura suus praedicator ostendit. Signa quidem sunt, quia per haec se a Deo electos intelligunt qui ad praedicationis ordinem promoventur. Unctum ergo se aliquis ad Ecclesiae principatum non teneat, qui diei illius signa adesse non viderit in virtute perfectionis. Primum ergo signum prius attente conspiciat, videlicet si exemplo virorum salire jam magnas foveas sciat. Sequens etiam signum cognoscat, si ad quercum Thabor tres viros obvios habuit, quos haedos et panis tortas portare in Bethel ad domum Domini vidit, si panes duos de eorum manibus accepit. Tertium nihilominus videat, si ad collem Domini venit, si prophetantes cuneos aspexit, si in eum spiritus Domini insilivit et in eorum medio prophetare jam possit. Et viros quidem salientes foveas vidit, si perfectorum exemplo omnia saeculi confutare jam didicit. Ad quercum Thabor venit, si contemplativae vitae fortitudinem atque amoenitatem experiri jam novit. In qua et haedos et panis tortas et vinum ad Dominum portantes aspexit, quia ab amatoribus vitae contemplativae jam didicit, et peccatorem se indesinenter agnoscere, et pro eisdem peccatis carnem affligere, et afflictionis suae dolorem omnipotenti Deo gratanter offerre. Ad collem Domini venit, si ad revelatam intimam Redemptoris gloriam aut Scripturarum sublimem intellectum proficiendo conscendit. Obvium gregem prophetarum habuit, si praedicatorum sanctae Ecclesiae concordem scientiam intellexit. In quorum medio insilientem in se spiritum Domini sensit, in illa ineffabili suavitate internae experientiae in se donum supervenientis divinitatis agnovit, et notae gratiae abundantiam loquendo effudit. Haec quoties sancti praedicatores imperfectis nobis ostendunt, per doctrinam, qua nos illuminant, quasi clarissimum diem produnt. Et ista quidem omnia jam promoti praedicatores, exponentibus ordinatoribus, sciunt.
Quia ergo diem signorum habent, salubriter attendant si promissa signa
jam videant. Nam qui mundi gloriam contemnere nondum didicit,
primum signum audire promissum potuit, sed non vidit
ostensum. Si contemplativae vitae robur et dulcedinem nescit,
sequentis signi bonum videre non meruit. Si altitudinem
Scripturarum per intimae eruditionis notitiam non conscendit, ad collem
Domini nondum venit. Si supervenientis in se Spiritus sancti
virtutem nondum habet, prophetare non potest. Sine illo
etenim spiritu pastor carnalis est, et quod loquitur, non ad dignitatem
praedicationis referri potest, sed ad ausum temeritatis. Qua
ergo formidine nos miseri terreri possumus? Ecce enim aliorum
ducatum suscepimus, qui virtutem suscepti regiminis non
habemus. Signa spiritualis praelationis audivimus quae in
nobis per lucem experientiae non videmus. Terrena
concupiscimus, curis exterioribus occupamur, et tanto longius a coelesti
contemplatione repellimur, quanto terrenorum actuum sollicitudine
praegravamur. Hac quoque terrenae vitae mole depressi, quando
illum splendorem intimae gloriae Redemptoris attingere, quando ad
altissimos sanctarum Scripturarum sensus possumus pervenire?
Sed et coelestia, quae nescimus, loqui quasi nota non,
possumus. Et qui per quietem amori internae vitae vacare
nolumus, insilientem in nos spiritum Domini non sentimus.
Nota ergo et non habita signa nos terreant: ut cum pro negligentiae
nostrae immensitate compungimur, virtutem suscepti ordinis per fletus et
lamenta requiramus. Hinc Psalmista voce infirmorum deplorat
dicens:
Signa nostra non vidimus, jam non est propheta.
(Ps, 73, 9) Nam propheta est, cum jam dicta haec prophetiae signa
ei adesse praevidentur. Si ergo ad culmen praelationis
assumitur, non se teneat, quod est altitudine ordinis, sed quod est
virtute perfectionis. Dicat ergo: Signa nostra non
vidimus, jam non est propheta. Quasi
dicat: Esse nunc prophetam dicerem, si dona spiritus cernerem, quibus
prophetae persona fulgere debet. Qui ergo suscepti ordinis
pastoralis perfectionem audivit quam in se obtinere vivendo non meruit,
idoneus sanctae Ecclesiae doctor non est. In primo igitur
rege, pastorum omnium sanctae Ecclesiae profectus ostenditur, dum
dicitur:
Venerunt ei omnia signa haec in die illa.
(S1, 10, 9) Et quia idem profectus electorum praedicatorum
mirabilis est, sequitur:
Videntes autem eum, qui noverant eum heri et nudiustertius,
quod esset cum prophetis, et prophetaret, dixerunt ad invicem:
Quaenam res est, quae accidit filio Cis? Num Saul inter
prophetas?
(S1, 10, 11)
Quid est, quod dicunt: Quae res est, quae accidit,
nisi valde admirari, quod ab eis non poterat comprehendi?
Hominem hominis filium noverant, prophetis sociatum videbant: carnalem
noverant, spiritualem videbant: simplicem noverant, prophetam
videbant. Dicunt ergo:
Quaenam res accidit filio Cis?
(S1, 10, 11) Qui nosse quod fuerat poterant: quod erat, qualiter
esse posset ignorabant. Hic denique profectus spiritualis
praedicatoris est, ut qui in communi vita aliquando notus est, in
superiori ordine habeat, quod ignoretur. Tres quidem gradus
perfectionis ostensi sunt, quia dicit:
Heri, et nudiustertius.
(S1, 10, 11) In duobus quidem diebus praedicator agnoscitur, in
tertio habet quod etiam ii, qui noverant, non cognoscant.
Primus namque dies auditoribus pertinet, secundus sodalibus, tertius
est praedicationis.
Primum namque diem pastor habuit, quando praelatis suis discipulus
obedivit.
Quasi enim in magna luce cernitur, qui in virtute obedientiae devotus
est.
Secundum diem habuit, quando meliorum coadjutor esse jam
coepit. Ista quippe claritas magnae conversationis, in
electorum exemplo maximum diem facit. Hanc diem Dominus in
inuans, ait:
Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant vestra
bona opera, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis
est.
(Mt, 5, 16) Tertius vero dies insilientis spiritus est, et
prophetiae. In tertio quippe die pastor aspicitur, quando
sublimitatem dignitatis suae adaequat splendore conversationis, quando
coelesti virtute indutus, ea vita eaque doctrina subditis lucet, ut
videri ab eis possit, discuti, et judicari non possit. Talis
quidem erat Moyses, quando lucidissimo vultu a monte descendit, cujus
subditi fulgorem videbant, sed in fulgentem clarita tem intendere visum
non poterant
(voir: Ex, 34, 35 et 1Co, 3, 7)
. Talis erat. qui gloriabatur, dicens:
Nos autem revelata facie gloriam Dei speculantes, in eamdem
imaginem transformamur, tanquam a Domini spiritu.
(1Co, 3, 18) Tales utique erant, quos Spiritus sanctus
repleverat. Unde et qui in Jerusalem convenerant, admirantes
dicunt:
Nonne isti, qui loquuntur, Galilaei sunt?
(Ac, 2, 7) Interrogabant quippe, ut scirent quod audiebant, et
scire non poterant. Qui autem noverant Saul, de re quae ei
accidit admirantes interrogant; quia eos aliquando in humiliori ordine
sanctae Ecclesiae humiles et despectos cernimus, quos dum sanctus
Spiritus ad ordinem praedicationis assumit, gratiarum suarum
splendoribus induit et in eisdem splendoribus mirabiles
ostendit. Sed bene sanctorum virtutes admiramur, cum eas
bonitati conditoris ascribimus. Quare et Moyses Domino
confitens ait:
Quis similis tibi in diis, Domine, quis similis tibi
gloriosus in sanctis, mirabilis in majestate, faciens
prodigia.
(Ex, 15, 11) Hinc Psalmista dicit:
Mirabilis Deus in sanctis suis, ipse dabit virtutem, et
fortitudinem plebi suae?
(Ps, 67, 36) Bene subjungitur:
Respondit alter ad alterum, dicens: Et quis pater
eorum?
(S1, 10, 12)
Quid est quod hucusque de solo Saul dicebatur:
Quaenam res accidit filio Cis?
(S1, 10, 11) Et nunc quasi de multis repondetur:
Et quis pater eorum?
(S1, 10, 12) Sed si ad historiam intelligatur, stare nullo modo
potest. Restat ergo ut sensus qui litterae demitur in
spirituali significatione requiratur. Cum ergo dicitur:
Quis pater eorum?
(S1, 10, 12) Non solum Saul prophetans attenditur, sed omnis ille
cuneus prophetarum. Qui nimirum prophetae omnes, quia valde
spirituales erant, non ex carnali progenie, sed ex coelesti origine
censebantur. Pater quidem prophetarum ille est, qui per
Malachiam exquirit, dicens:
Si Dominus sum, ubi est timor meus?
(Ma, 1, 6) Et si pater sum, ubi est amor meus (Ma. I,
6)? Quia enim omnipotenti Deo in magna
charitate conjuncti sunt, ejus, quem quasi patrem diligunt, filii
nominantur. Quod novae Ecclesiae praedicatoribus tanto
decentius convenit quanto ille eos in coelestem nobilitatem altius
extulit, qui eis claritatem tanti generis in forma detexit
orationis.
Sic,
inquit,
orabitis: Pater noster qui es in coelis.
(Mt, 6, 9) Quod tale est, ac si dicat: Mirandi essent sancti
praedicatores, si mira quae agunt, sua virtute perficerent: nunc mirum
non est quod cernitur; quia per eos ille hoc agit cui aliquid difficile
non videtur. Dicat ergo alter ad alterum: Et quis
pater eorum? Quasi dicat: Quid mirum est,
si mirabiliter doceant cum non ipsi sint, qui loquuntur: sed spiritus
patris eorum qui loquitur in eis? Non ergo dicitur:
Quis pater ejus?
Ne, quod pluribus convenit filiis, unico
conferatur. Solus etenim ille, qui natura Filius est, dicere
audet:
Pater meus usque modo operatur.
(Jn, 5, 17) Et item:
Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui
te.
(Ps, 2, 7) Nam ut utriusque dignitatis differentiam promeret,
Mariae Magdalenae loquitur, dicens:
Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum; Deum meum, et
Deum vestrum.
(Jn, 20, 17) Quoties ergo unus praedicator mirabili vita aut
praedicatione clarus aspicitur, in superna generatione non solus, sed
cum aliis innumeris videtur; quia omnipotens Deus qui mirabilis in uno
ostenditur mirabiliorem valde hominum admirationem facit, cum
innumerabiles attenduntur, qui id, quod in uno mirantur,
habuerunt. Quod tamen ad detractionem carnalium referri
convenienter potest: nam cum spiritualium virorum famam minuere tentant,
eorum carnalia explorant quae ad derogationem proferant. Et
plerumque in sancta Ecclesia miram sanctitatis famam habent qui
saecularem altitudinem nullam habent. Cum ergo carnales
quique aut carnis originem aut paupertatem in eis reprehendunt, qui
divina generatione jam magni et divites sunt, quasi subsannando de
prophetarum patre sciscitantur. Et quia pro re valde nova
habent quod parvi homines saeculi tam magni videri possunt, subjungitur:
Propterea versum est in proverbium: Num Saul inter
prophetas?
(S1, 10, 12)
Quod nimirum si oculis cordis inspicerent, pro nova re non
haberent. More etenim suo agit Spiritus sanctus, cum ad
virtutum culmen pauperes, humiles, atque simplices erigit.
Nam de eo scriptum est:
Qui ponit humiles in sublime, et moerentes erigit
sospitate.
(Jb, 5, 11) Hinc omnipotens Pater de eodem omnipotente suo Spiritu
per prophetam dicit: Super quem requiescit spiritus meus, nisi
super humilem, et quietum, et trementem sermones meos (Es. LXVI,
2)? Hinc Paulus ait:
Non multi sapientes secundum carnem, non multi
nobiles, sed quae stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat
fortia: et ignobilia mundi elegit Deus, ut ea, quae sunt,
destrueret; ut non glorietur omnis caro in conspectu
ejus
(1Co, 1, 26, 1Co, 1, 27, 1Co, 1, 28 et 1Co, 1, 29) Quod certe proverbium etiam electis ascribi potest.
Non enim minor admiratio habita est de beato Paulo apostolo, quando
auditum est ab Ecclesia quia ille evangelizaret, qui Ecclesiam minando
et caedendo expugnare solebat, nunc praedicando defenderet.
Tunc quidem ii qui audiebant dicere poterant: Num Saulus inter
apostolos? Nunquid ille Jesum praedicat, qui Jesum persequi
solebat? Sed hoc jam in electorum proverbium versum
est. Proverbium quidem est, quando in eo, quod dicitur, aliud
occultatur. Conversio autem beati Pauli apostoli, facta est
proverbium peccatoris. Audiat ergo unusquisque peccator beati
Pauli conversionem, et non desperet de criminum multitudine.
Saulus enim spirans minarum et caedis in discipulos Domini, ubique
electos affligebat, lapidantium protomartyrem Stephanum vestimenta
servabat, et velut omnium manibus lapidabat, qui expeditos ad lapidandum
omnes reddebat
(voir: Ac, 9, 1)
(voir: Ac, 9, seq)
. Sed qui talis exstitit Christum
persequens, ad Christum conversus, caput effectus est nationum, quia
obtinuit totius Ecclesiae principatum. Dum ego tam magnum
peccatorem conversum, tam sublimi dignitate a Domino honoratum
conspicimus, peccatorum nostrorum invenire nos posse remissionem
praesumamus. Proverbium ergo nostrum id est quod ad
evangelizandum persecutor assumitur, quod hoc mysterium continet; quia
conversus peccator non solum sperare a Domino veniam, sed quod viriliter
certando pertingere valeat ad coronam. Sed hoc distare inter
carnales et spirituales praedicatores solet, quia carnales post alta
verba praedicationis, ad ima descendunt pravi operis, spirituales vero
post sublimia quae loquuntur in altiora valde coelestis patriae
desideria se sustollunt. Unde et subditur:
Cessavit autem prophetare, et venit ad excelsum.
(S1, 10, 13)
Ad excelsum post prophetiae ministerium venit, qui ad coelestia gaudia,
quae praedicat, mentem erigit: et ad ea amando se sublevat, quae
loquendo monstrat. Doctores quidem cum minoribus plana
praedicant, cum eis quos docent, quasi in plano sunt. Et quia
post verba praedicationis ad promerenda ea quae praedicant se bonis
operibus praeparant, ad excelsum venire perhibentur. Qui
certe sublimes verbo et opere sunt, cogitatione elationis non
sunt. Magna quidem semper agunt, sed magni videri nunquam
appetunt. Bene ergo subjungitur:
Dixit autem patruus Saul ad eum, et ad puerum ejus: Quo
abistis?
Qui respondere: Quaerere asinas, quas cum non
reperissemus, venimus ad Samuelem.
Et dixit ei patruus suus: Indica mihi, quid dixerit
Samuel.
Et ait Saul ad patruum suum: Indicavit nobis, quia inventae
sunt asinae.
Sermonem autem regni non indicavit ei, quem locutus ei
Samuel fuerat.
(S1, 10, 13, S1, 10, 14, S1, 10, 15 et S1, 10, 16)
Sermo regni est honorabilis dignitas pastoralis. Ipsa enim
repraesentatione sua loquitur: quia patruus non est qui tanto ordine
sublimatur. Verbum ergo regni rex non indicat: quia pastor
Ecclesiae magno divinitatis splendore loquitur, sed elatione non
loquitur. Qui vero verbum non indicat illud celat quod
loquitur. Verbum enim semper loquitur cui verbum est,
alioquin verbum non est. Verbum ergo regni habet qui ea
conversatione fulget, quae exempla coelestis itineris aliis quasi
loquendo praebet. Verbum ergo non indicat qui magnitudinem
sanctitatis per vanam gloriam non revelat. Habet quidem quod
indicet, sed quod per seipsum ostenditur indicare non vult.
Nam qui magna dignitate magnaque sanctitate radiat, multa vivendo
ostendit quae loquendo non dicit. Hoc profecto regni verbum
habere Dominus praedicatorem voluit, quando in veste pontificis
tintinnabula poni mandavit
(voir: Ex, 28, 34)
.
Vestis quidem pontificis est ostensio bonae conversationis.
Quae quasi tintinnabulis multis inseritur, quando opera bona multiplicat
quae ad minorum exemplum clamant. Sed indicare rex regni
verbum non audet: quia praeceptum est sacerdotibus ut coram Domino
vestis decorem portent. Coram Domino quidem vestis decorem
portat et qui bona ostendit, et de ostensione bonorum operum non
hominibus per vanitatem foris, sed Deo intus per amorem placere
appetit. Tunc certe sacerdos tacet, sed dum incedit quod
portat clamat; quia electus praedicator se jactando non indicat, sed
bene vivendo loqui nequaquam cessat. Dicatur ergo de Saul,
quia patruo suo sermonem regni non indicavit: quia electi viri, cum
splendorem dignitatis aut bonae vitae incrementa percipiunt, per exempla
se proferunt, sed silentio occultant. Et quia aliis electis
se esse meritis minores credunt, ille cui sermonem non indicat ejus
patruus esse dicitur. Patruus quippe dicitur frater
patris. Redemptor autem generis humani quotquot fidei suae et
doctrinae sacramentis instituit, ad immarcescibilem aeternae
haereditatis gloriam tot filios facit. Qui enim instituuntur
in Ecclesia, quasi parvuli adhuc filii sunt. Sed, qui magnis
meritis ei jam in virum perfectum occurrit, frater est
redemptoris. Tales nimirum beatus Paulus apostolus
collaudans, ait:
Haeredes Dei, cohaeredes Christi.
(Rm, 8, 17) Quia ergo perfecti praedicatores electos alios
perfectos tenent et se imperfectos, patruus Saul dicitur qui de regni
sermone eum interrogasse perhibetur. Eumdem vero regni
sermonem Saul Samuel dixerat: quia electi viri spiritualem
conversationem quam habent majorum locutionedi dicerunt.
Sed rex qui initiatus per unctionem fuerat, a populo adhuc electus non
erat.
Unde et sequitur:
Vocavit Samuel populum ad Dominum in Masphath.
(S1, 10, 17)
Masphath, ut dixi, speculatio interpretatur.
In ordinatione autem regis populus in Masphath vocatur, quia qui ad
ordinandum sanctae Ecclesiae pastorem conveniunt, ejus spiritualia, non
carnalia attendere docentur. Speculari quidem est per formam
sacrae Scripturae ordinandum praedicatorem cognoscere. Nam
electorum speculum sacra Scriptura est. Quasi enim per
speculum noscitur pastor, quando moribus talis ostenditur, qualis in
sacro eloquio praedicatur. Bene igitur Samuel populum in
Masphath convocat, ut electio boni antistitis non sit humano judicio,
sed divino: cum non talis eligitur, qualis hominum arbitrio decerni
potest, sed qualis in sacro eloquio declaratur. Quod quia
divini muneris est, oportet ut populus qui a Deo tam magna exspectare
cognoscitur a reatu suo per poenitentiae satisfactionem
purgetur. Ipsa autem cognitio peccati est praeparatio divini
muneris, quia saepe cum nos divino munere indignos credimus, id per
humilitatem promeremur. Unde et Samuel eos qui ad excipiendum
regem convenerant prius ad peccatorum suorum considerationem convertere
satagit, quia subjunctum est:
Et ait Samuel ad filios Israel: Haec dicit Dominus Deus
Israel: Ego eduxi Israel de Aegypto, et erui vos de manu
omnium regum, qui affligebant vos.
Vos autem hodie projecistis Dominum Deum vestrum, qui
solus salvavit vos de universis malis et tribulationibus
vestris, et dixistis: Nequaquam, sed rex erit super
nos.
(S1, 10, 18 et S1, 10, 19)
Attente quidem ostendit eis et bona quae eis impendit Dominus et mala
quae Domino fecerunt ipsi ut tanto gravius se deliquisse cognoscerent,
quanto illum peccando offendere ausi sunt, a quo tanta bona
perceperant. Quid vero sit abjicere Dominum, et qualiter
secundum litteram et secundum spiritualem sensum intelligi debeat,
superius late expositum est (Supra in exposit., ubi ad
Samuelem Dominus ait:
Non te abjecerunt, sed me, juxta omnia opera sua,
quae fecerunt a die, qua eduxi eos de terra Aegypti.
(S1, 8, 7 et S1, 8, 8) Sed quia sancti praedicatores eos quos arguendo
compungunt,docendo instruunt, subintulit, dicens:
Nunc ergo state coram Domino per tribus et familias
vestras.
(S1, 10, 19)
Coram Domino quidem stare praecipimur, quando majorum praecepto corda
nostra ad scienda ejus mandata praeparamus. Vel coram Domino
stant electi, quando a summis viris in spiritualibus virtutibus
considerantur: ut qui melior in eis aspicitur, per pastoralem curam
caeteris praeferatur. Et quia plures sunt fidelium ordines,
per tribus et familias stare coram Domino jubentur. Quod
profecto latius exsequens, subdit dicens:
Et applicuit Samuel omnes tribus Israel, et cecidit
sors super tribum Benjamin, et applicuit tribum Benjamin et
cognationes ejus, et cecidit cognatio Metri, et pervenit usque
ad filium Cis.
(S1, 10, 20 et S1, 10, 21)
Stare omnes per tribus et familias fecit; ut omnes consideraret, et
consideratis omnibus utiliorem eligeret. Sed quia ipse jam,
Domino revelante, regem cognoverat, eumque ipso praecipiente in
principem unxerat, quid est quod adhuc eligendum [
Forte, eligendus] per tribus et familias
quaeritur? sed inventus rex a solo propheta erat.
Inventus ergo quaeritur, ut non inventus a populo inveniatur.
Sorte etiam quaeritur, ut eum quem propheta eligeret dispensatione
divina provisum populus non posset dubitare. Quid ergo in hoc
facto signatur, nisi quia sanctae Ecclesiae principes multa
consideratione eligendi sunt? Summi etenim praedicatores, ex
interna gratia sancti spiritus quam habent, magno providentiae lumine
pleni sunt. Et quia valde sunt humiles, de internae
illuminationis suae magnitudine non praesumunt. Quare et ea
quae apud se bene ordinant coram aliis probant. Solus enim
propheta regem futurum noscit, quando summus sanctae Ecclesiae rector
personam ordinandi rectoris et merita conspicit. Quem etiam
in principem ungit quando eum donis spiritualibus plenum
asserit. Tamen adhuc populum convocat, per tribus et
cognationes dividit, sortes ponit, et eum quem novit quasi per artem
invenit. Tribus quidem et familiae quasi divisae stant,
quando in statu virtutum diversi sanctae Ecclesiae ordines
attenduntur. Nam cum perfectiones electorum plures intuemur,
cum candorem virginum, cum robur continentium, cum honesta ministeria
clericorum, cum monachorum sollicitudinem videmus, velut stantes tribus
attendimus. Et quia in Dei servitio horum multa varietas est,
dum ea quae sunt in singulis ordinibus, item varietates aspicimus, quasi
stantes non solum tribus, sed etiam cognationes videmus. Et
sors super tribum cadit: quia meliores viri saepe in uno ordine quam in
alio inveniuntur. Nam velut sortem tribus accipit, quando ii
qui perfectiores sunt aliis convenire videntur ministerio
praedicationis. Sed non super personam adhuc, sed super
tribum sors cadit, quando plures sunt in quibus persona digna
reconditur. Adhuc itaque summis viris remanet quod
inquirant. Bene ergo sors super tribum Benjamin cecidisse
dicitur; Samuel autem ipsam tribum et ejus cognationes applicuisse et ad
Cis filium pervenisse, quia electi et summi viri sanctae Ecclesiae
considerare virtutes singulorum non desinunt, donec ad eum veniant qui
ministerii pastoralis sorte dignus inveniatur. Sed qui digni
sunt, onus tanti ordinis suscipere vehementer expavescunt.
Unde et sequitur:
Quaesierunt ergo eum, et non invenerunt: et consuluerunt
pro eo Dominum, utrumnum venturus esset illuc.
Responditque Dominus: Ecce absconditus est
domi.
(S1, 10, 21 et S1, 10, 22)
Abscondunt quippe se ne inveniantur: quia subire dignitatem refugiunt
cujus oneri se esse impares arbitrantur. Habet quippe
spiritualis praelatio exteriorem gloriam dignitatis, habet et interioris
magnitudinem operis. Nam rector et onoratur a subditis, et
portat eos a quibus honoratur. Cum honoris ergo principio
causa nascitur honeris, quia unde honor a rectore excipitur, inde illud
suscipit quo gravetur. Quanquam ipse honor dignitatis per
seipsum magnum sit onus mentis, quia contemni debet, et
placet. Contemni quidem debet ne mentem per superbiam elevet;
et suscipi debet, ut coelestia quae doctor loquitur, subjecti
venerentur. Gravius ergo onus de honore nascitur, quia
electus pastor magna animi virtute ferre potest, ut despiciat illud in
se quod pro Deo recipit in se, ut videlicet talis pro Deo sit, sed sibi
talis non sit et semetipsum abneget et non abneget; ut sit quod est pro
Deo, et quod est pro semetipso, non sit. Honor itaque oblatus
a subjecto suscipitur, ut praedicatio commendetur. Honorem
quoque oblatum praedicator despicit quia non extollitur quod honoratur,
sed gaudet quod verbi Dei ministerium commendetur. Hoc autem
quam difficile agatur, cogitando melius quam loquendo
comprehenditur. Nam infirmis mentibus impossibile est onus
aliorum fortiter ferre et oblati honoris reverentiam mentis virtute
disponere; ut inter ejusdem honoris obsequia, de profectu subditorum
gaudere sciat, et pro reverentia sua tumere nesciat. Quia
ergo electi viri displicere Deo nolunt, praelationis officium suscipere
vocati refugiunt. Sed et eamdem fugam ministerii ad virtutem
humilitatis habent, non ad jactantiam dignitatis. Nam quantum
possunt fugiunt; sed si a Domino provisi sunt, delitescere nequaquam
possunt. Quare et idem Saul domi absconditur, sed Domino
pandente monstratur, quia electi viri exterioribus se sanctae Ecclesiae
ministeriis subtrahunt, sed tamen ad exteriora ministeria disponenda
Domino dispensante producuntur. Quia vero nunc in sancta
Ecclesia qui se subtrahant tantis honoribus pauci sunt, qui se ingerant
multi, notare qui se ingerunt debent; quia is qui a propheta domi
absconditus dicitur, non ad spiritualem Ecclesiae dignitatem, sed ad
saecularem regni gloriam quaerebatur. Non enim in pontificem
hunc quaerebant, sed regem facere volebant. Videat ergo
sacerdos, qua mente fugiendum sit culmen sanctae Ecclesiae, si culmen
saeculi conscendere tam caute reges fugere. Sed quia sancti
viri quo instantius suscipere ordinem praelationis refugiunt a devotis
plebibus devotius requiruntur, sequitur:
Concurrerunt et tulerunt eum inde.
(S1, 10, 23) Post haec etiam subditur:
Stetitque in medio populi.
(S1, 10, 23)
In medio populi stat praelatus, quando ab universis subditis ejus
fortitudo conspicitur. Stare namque virtutis est.
Qui ergo bona operatur instanter stat. Et quia bona opera
exemplum minoribus praestant, in medio populi stare non in solitudine
cernitur. Quod etiam pro rectitudine intentionis dictum esse
convenienter accipitur. Qui enim stat rectitudine corporis,
caput in sublime tollit. Qui vero bona publice agit non stat
fortitudine operis si rectitudinem non habet intentionis. In
medio ergo populi stare rex dicitur, ut praelatorum sanctae Ecclesiae
forma monstretur; quia ad exemplum subditorum bona opera debent
ostendere, sed de eodem bono opere suscipere mundi gloriam
devitare. Sed et quantus apparere debeat subdit, atque ait:
Et altior erat omni populo ab humero et sursum.
(S1, 10, 23)
Late supra ostendimus (lib. IV, cap. 4,
num. 20), quod excellens magnitudo
corporis in sanctis praedicatoribus designet augmentum
perfectionis. In medio ergo populi sublimis aspicitur, qui in
virtutum culmine positus, a subditis non nescitur. Rectus
quidem ordo electi praedicatoris est ut ante sublimitatem ecclesiastici
culminis, culmen conscendat virtutis, pro honore Dei culmen obtineat
gloriae, sed majori sublimitate fulgeat. revelata virtutum
perfectione. Talis quidem Pastor a perfectis viris valde
praedicandus est, a minoribus cupiendus atque diligendus.
Bene ergo subjunctum est:
Et ait ad omnem populum: Certe videtis, quem elegit
Dominus, quod non sit ei similis in omni populo.
Et clamavit cunctus populus: Vivat rex.
(S1, 10, 24) Sequitur:
Locutus est Samuel ad populum legem regni, et scripsit in
libro, et posuit coram Domino.
(S1, 10, 25)
De jure regio, quia late superius diximus (lib. IV,
cap. 4, num. 4, seq.), hoc
tantum de illo memoramus, quia ad historiam non praecipitur, sed
ostenditur quid acturi sint reges reprobi, quid vitaturi sint
boni. A regibus quidem defendendi sunt subditi, non bonis
propriis spoliandi. Auxilium praestare subjectis debent,
agros, vineas et oliveta auferre non debent. Quod si non
vitanda, sed agenda scripta haec contendere quis voluerit, tyrannorum
jus pro eo rege scribitur qui, abjecto Domino, postulatur.
Crudelis ergo lex regni, ultio est Dominum abjicientis
populi. Non enim injustum erat ut agros et vineas perderet,
qui regnantem super se Dominum sponte perdebat. Cuncta ergo
quae contra aequitatem in hoc jure regio continentur aequa esse
cernimus, si in petendo rege quidquid populus deliquerat
consideramus. Nam quod magnum in divinae aequitatis examine
onus legis est, si filios et filias in regis opere inviti ponerent quos
a Dei libertate sponte tulissent? Et quid inconveniens esse
cernitur, si quod ad ultimum ponitur, ipsi fierent servi hominum qui
abjiciebant super se regnantem Deum? Dum ergo regni lex
scribitur, perpetuae memoriae poena traditur qua audaces puniantur; quae
quia per Domini justitiam lata fuerat, coram Domino reponi
perhibetur. Sed fortasse jus illud aliud fuit quam lex ista
quae scribitur. Quod si verum est, hanc Samuel coram rege ad
populum loquitur, ut rex sciat a populo quid exquirat, sciat populus
quid exhibere suis regibus debeat. Quae lex in libro
scribitur ut pro futurorum memoria reservetur. Coram Domino
ponitur, ut venerabilis habeatur. Nos autem reges Ecclesiarum
esse sanctos praedicatores diximus, quibus aperte omnia convenire
ostendimus quae jure regio continentur. Hanc ergo legem
Samuel ad populum loquitur, quando electus doctor fideles sanctae
Ecclesiae instruit, qua humilitate suis praepositis debeant
subjugari. In libro etiam scribitur quando in eorum mente
haec firmiter inserit. Nam qui sic loquitur, ut audita
auditores ejus obliviscantur, ad populum legem dicit, sed hanc in libro
non scribit. Verba ergo, quae doctor loquitur, in libro
scribere, est auditorum suorum mentibus attente commendare.
Quasi scribere volebat Dominus, quae dixerat, quando dicebat:
Mementote sermonis mei, quem ego dixi vobis.
Non est servus major Domino suo.
(Jn, 15, 20) Hinc Paulus locutam regni legem in libro describens,
ait:
Mementote praepositorum vestrorum, qui vobis locuti sunt
verbum Dei, quorum intuentes exitum conversationis, imitamini
fidem.
(He, 13, 7) Si vero et hic aliam legem quis esse praesignatam
accipere voluerit, illam aspiciat, quam beatus Paulus ostendit, dicens:
Qui evangelium annuntiat, de evangelio vivat: et qui altario
servit, de altario vivat.
(1Co, 9, 14) Hanc quippe legem regni Dominus loquebatur ad populum,
quando dicebat:
Qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem
prophetae accipiet; et qui recipit justum in nomine justi,
mercedem justi accipiet.
(Mt, 10, 41) Et ut arctius hanc in libro describeret, a minori
verbum roborans, ait:
Qui dederit uni ex minimis meis calicem aquae frigidae
tantum in nomine discipuli, non perdet mercedem suam
(Mc, 9, 40) Sequitur:
Dimisit Samuel omnem populum, singulos in domum
suam. Sed Saul abiit in domum suam in Gabaa, et
abiit cum eo pars exercitus, quorum tetigit Deus
corda. Filii vero Belial dixerunt: Nunquid
salvare nos poterit iste?
Et despexerunt eum.
(S1, 10, 25, S1, 10, 26 et S1, 10, 27)
Si simplex historia quaeritur, quid unquam planius dici
potuit? Sed si vim verborum singulorum attendimus, magna sunt
quae in hac simplicitate verborum clauduntur. Nam populus in
domum suam dimissus asseritur, rex autem in domum non esse dimissus, sed
abiisse perhibetur. Separatim quoque de domibus populi et de
domo regis dicitur: quia populus refertur dimissus in domum suam, et rex
abiisse in suam. Prius tamen populus dimissus est quam abiret
rex. De abeunte etiam populo caute signatur, et non simul,
sed singuli abiisse in domum suam referuntur. De his vero qui
regem secuti sunt non dicitur: Abiit pars exercitus, singuli post regem,
sed:
Abiit cum eo pars exercitus.
(S1, 10, 26) Ad extremum vero qui regem sequuntur, eorum corda a
Deo tacta referuntur; qui regem spernunt, Belial filii
nominantur. Hic profecto modus dicendi non simplex, sed valde
ei subtilis est, qui considerare novit, non quod simpliciter foris
sonat, sed quod sapienter intus insinuat. Quid est ergo, quod
rex in domum suam abire, populus vero dimitti dicitur? Sed
regem, Ecclesiae pastorem, populos, subjectos designare
ostendimus. Ire autem liberi est; dimitti ejus, qui retineri
potest. Rex ergo abire dicitur ut in persona praedicatoris
libertas animi praedicetur. Abire quippe doctores possunt,
cum volunt, et redire, quia fortes sunt in bono opere, sapientes in
interna dispositione. Veniunt quippe, quando ad subditos
exeunt aut exemplo boni operis aut verbo praedicationis.
Abeunt autem, quando ad mentis secretum redeunt, et quod foris acturi
sunt, intus disponunt. In qua nimirum consideratione quia
quotidie permanent quasi intra domum latent. Abire ergo in
domum suam rex dicitur, quia praedicator aeternae vitae operatione
probatus, sapientiae doctrina securus, liber ad opera potest egredi, et
ad consilia mentis intrare.
Populus autem in domum suam dimittitur, quia fideles subjecti non sunt
liberi ad disponenda quae volunt, sed ad ea quae jubentur.
Quasi tenti quidem dimittuntur, dum jussa praecipiuntur agere;
praesumere non jussa, devitare. Et quia ad opera diversa
mittuntur, in suam domum eorum unusquisque dimittitur. Ut
enim ea quae nobis praecipiunt bene perficiamus, priusquam appareamus in
opere, intus recondimur in interna consideratione. Reges ergo
nostri nos singulos in domum nostram dimittunt, quia ad ea quae nobis
injungunt, nos per secretam mentis dispositionem ire
praecipiunt. Bene quidem ipsi praecipiunt, sed si operationis
nostrae modum negligimus praevidere, quae bene praecepta sunt,
inconsulta mente dissipamus. Singuli ergo in domum suam
redeunt, quando unusquisque fidelis subditus opus obedientiae quod
proponit consilio mentis disponendo praevenit. Quia vero
electo rege in domum suam ante populus dimissus, quam rex abiisse
asseritur, potest in hoc aliud designari. Qui enim regem
excipiunt in domum suam vadunt quando se unusquisque subjectus
considerando praeparat, ut ei quem praeesse sibi petiit fidelem
obedientiam impendat. In hoc ergo loco non est imperata
considerare, sed imperandis infima se dispositione
substernere. Regi quoque in domum suam abire est ut discrete
paratis imperet considerare. Alia ergo est domus regis, alia
populi subjecti; quia alta illi mente subditorum itinera disponenda
considerant, isti praelatorum imperia exsequi per intimi propositi robur
parant. Unde et domus regis in Gabaa sita
perhibetur. Gabaa quippe sublimis dicitur. Domus
ergo regis in Gabaa esse ostenditur; quia electus doctor non ima et
terrena cogitando incolere, sed alta et coelestia meditari
studet. Unde et bene pars exercitus cum eo ire in Gabaa
dicitur, quia hi, qui contra diabolum fortes sunt, electum pastorem suum
ad virtutum alta prosequuntur. Pars ergo exercitus ire cum
rege dicitur, quia in sancta ecclesia plerique fideles sunt, qui
praelatis suis humiliter obedire sciunt, alta cogitare
nesciunt. Sciunt quidem imperata perficere, nesciunt aliis
imperanda praevidere. Quasi enim hujus partis milites
commemorabat Paulus, cum Colossensibus scriberet, dicens:
Salutat vos Aristarchus concaptivus meus, et Marcus
consobrinus Barnabae, et Joannes qui dicitur Justus, qui sunt ex
circumcisione: hi soli sunt adjutores mei in regno Dei.
(Col, 4, 10) Item Romanos alloquens, ait:
Salutate Priscam et Aquilam adjutores meos.
(Rm, 16, 3) [mauvais référencement: Rm, 16, 5]
Et post pauca:
Salutat vos Timotheus adjutor meus, et Lucas, et
Jason.
(Rm, 16, 21) Adjutores quippe suos discipulos vocavit, quia ordine
minores erant, sed laboris participes; obedientiae humilitate Apostolo
subjecti erant, sed dum cum eo aeterni regni gloriam praedicarent, cum
eo pariter veritatem defenderent, infidelibus obsisterent, illatas
persecutiones fortiter sustinerent, quasi in bello Dei milites regis
erant. Cum rege in Gabaa pars exercitus ire dicitur, quia
perfecti discipuli in alta dispositione sanctae Ecclesiae magistrorum
suorum coadjutores sunt; auxilia, quae possunt, per altitudinem virtutis
ferunt, sed eis quos adjuvant per humilitatem serviunt.
Et quia hoc nonnisi illi possunt, qui Spiritus sancti gratia praeventi
sunt, cum pars exercitus ire cum rege dicitur, subjungitur.
Quorum Deus tetigit corda. Quia enim
digito tangere solemus, Deus corda Sanctorum tangit, quando eis Spiritus
sancti gratiam tribuit. Et ejus tactum sentiunt: quia,
recepto internae virtutis munere, a carnalitatis suae debilitate
commoventur. Qui protinus coelestis exercitus milites fiunt,
quia per virtutem sancti Spiritus infirma deserunt, et ad agenda fortia
in Christi bello praeparantur. Quia vero intra sanctam
Ecclesiam quidam praelatos suos despicere non verentur, audiant, quia
qui regem despiciunt Belial filii dicuntur. Per superbiae
quidem vitium in illius imitatione generantur, de quo scriptum est:
Omne sublime videt, et ipse est caput super omnes filios
superbiae.
(Jb, 41, 25) Qui apte superborum mores insinuant, quia dicunt:
Nunquid iste salvare nos poterit?
(S1, 10, 27) Sancti etenim viri, quia praesentia despiciunt,
aeterna inquirunt, contemptum mundi quem in mente retinent proferunt
etiam in exteriori conversatione; intus venerabiles sunt, foris
despicabiles videntur. Superbi ergo, quia illud solum quod in
Sanctis foris despici potest aspiciunt; illud vero, quod valde
venerandum est, cernere non merentur, dicunt:
Nunquid iste salvare nos poterit?
(S1, 10, 27) Quasi despiciendo interrogent: A tam parvo tam grandia
speranda sunt? Iste tam parvus, nos tam magnos, tam debilis,
tam fortes salvare posse credendus est? Nam quid est aliud
quod dicunt: Iste et nos; nisi quod superbi et
arrogantes inspicientes alios, semper parvos et debiles esse credunt; se
autem magnos, fortes, atque sapientes? Merito igitur Belial
filii dicuntur, quia dum superbiendo se extollunt, illi se conformant,
qui eodem modo cecidisse de coelo dicitur. De quibus etiam
regem despicientibus dicitur:
Et non attulere ei munera.
(S1, 10, 27)
Si ad litteram ista discutimus, hoc profecto insinuant, quia et
terrarum domini, et spirituales sanctae Ecclesiae praelati exterioribus
officiis honorandi sunt. Unde et beatus Paulus Apostolus
elatos Romanos alloquitur, dicens:
Reddite omnibus debita; cui tributum, tributum: cui
vectigal, vectigal.
(Rm, 13, 7) Hinc Apostolorum princeps exhortans, ait:
Subjecti estote omni humanae creaturae propter Deum, sive
regi tanquam praecellenti, sive ducibus tanquam ab eo
missis.
(1P, 2, 13) Spiritualia vero munera rectoribus nostris tribuimus,
quando debitam eis honoris reverentiam offerimus, et ea quae praecipiunt
cum magna devotione servamus. Magna enim munera sunt
reverentia honoris et humilitas subjectionis; quia dum rectoribus
nostris, et intus per humilitatem subdimur, et per exteriora obsequia
foris honoris reverentiam exhibemus, munus eis unum praebemus a corpore,
aliud a corde. Ut ergo superborum typum insinuet propheta,
non dicit: Non attulere ei munus; sed, non
attulere ei munera; quia dum electos praedicatores
despiciunt, eis utique honorem a corpore offerre dedignantur et
humilitatem a corde. Sed cum electi praedicatores subditorum
culpam agnoscunt, aliquando eam statim corrigere increpando gestiunt,
aliquando hanc se nosse dissimulant; ut ad eam delendam congruum tempus
quaerant. Unde et de eodem despecto rege protinus
subditur:
Ille vero dissimulabat se audire.
(S1, 10, 27)
Subditorum quidem pravitatem audit, qui noscit; sed audit, et non respondet, imo se audire dissimulat: quia plerumque, causa exigente, nota subditorum superbia incorrepta deseritur, ut opportuniori tempore, quasi cognita feriatur. Quam profecto ecclesiasticae censurae discretionem bene in hoc ipso Israelis rege agnoscimus, si regni tempora et acta diversa videamus. Nam rudis adhuc, et noviter ordinatus dissimulare se audire despicientium verba dicitur, sed confirmato regno super Israel ad dexteram et sinistram pugnare, et quocunque se vertebat, superare perhibetur. Culpa ergo quae feriri digna severitate non potest, dissimulanda, non exponenda est, quia audacius a subjectis delinquitur, si praelatorum infirmitas agnoscatur. Haec in quarto hujus operis libro disputata sufficiant, ut per loquendi principium ad exponenda, quae restant, studium renovemus.
Cum sacrae hujus historiae profunditatem asserere in istius operis
praefatione voluissem, in eo potissimum videri posse asserui, quod
scripta fuerit a prophetis. Ipsi quidem mystica dicere, non
solum verbis, sed etiam rebus consueverant; plana proferre, sed alta
signare. Quia enim per eos Spiritus sanctus loquebatur, et
planum erat, quod ipsi, velut homines dicebant, sed profundum et
mysticum; quia locutionem hominibus summus et incircumscriptus Spiritus
suggerebat. Quia ergo prophetam Samuelem loquentem exponimus,
tanto majori studio indigemus, quanto ipse in Spiritus sancti gratia
sublimiter assumptus, exteriora dixit, sed interiora vidit.
Carnalia plerumque asseruit, sed intima et spiritualia
signavit. Sed quia humano studio ad divina pervenire
impossibile est, non est nobis confidendum de viribus propriis, sed de
dignatione Spiritus sancti qui a Redemptore missus,
Replevit orbem terrarum, et hoc, quod continet omnia, in
omnibus jam scientiam habet vocis.
(Sg, 1, 7) Quid ergo jam idem propheta de incoeptis Israelitarum
gestis exsequatur, audiamus.
Et factum est (inquit) quasi post mensem, ascendit Naas
Ammonites, et pugnare coepit adversus Jabes
Galaad. Dixeruntque omnes viri Jabes ad Naas:
Habeto nos faederatos, et serviemus tibi. Et
respondit ad eos Naas Ammonites: In hoc feriam vobiscum
foedus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros, ponamque vos
opprobrium in universo Israel.
(R3, 11, S1, 11, 1 et S1, 11, 2)
Si historia quaeritur, nihil planius dici, nihil facilius potest
intelligi. Si vero spiritum sequi volumus, Paulum prius
loquentem audiamus qui vetera intuens ait:
Omnia in figura contingebant illis: scripta sunt autem
propter nos, in quos fines saeculorum devenerunt.
(1Co, 10, 11) Esse etiam spiritualia bella insinuat, dicens:
Non est nobis colluctatio adversus carnem, et sanguinem, sed
adversus principes et potestates, adversus spiritualia nequitiae
in coelestibus.
(Ep, 6, 12) Cum ergo Naas ascendere et pugnare contra Jabes Galaad
dicitur, interiora vitiorum praelia designantur. Quibus
nimirum verbis sacrae historiae processus ostenditur, ut novo regi nova
bella moverentur; quae dum bene conficeret, strenuitatis suae gloriam
demonstraret. Quis est ergo iste Naas Ammonites?
quae est Jabes Galaad? Sed Naas interpretatur, serpens, Jabes
exsiccata. De serpente autem in Genesi dicitur:
Quia callidior erat cunctis animantibus.
(Gn, 3, 1) Cujus profecto serpentis similitudo si in vitiis
quaeritur, quid similius quam violentum gastrimargiae, id est gulae
motum invenimus? Luxuriae quidem motus, furti crimen, turpis
lucri appetitus, irae impetus, amaritudo saecularis tristitiae, desidia
acediae, appetitus vanae gloriae, tumor superbiae aperte detestabilis
est; gulae vero vitium tanto est fraudulentius, quanto et occultius,
quia et quasi necessarium suggerit cibum corpori, sed dum abundanter
carnem reficit, luxuriae gladium in mentem mergit. Suadet
quod peccatum non est, sed unde comestio quasi non peccatum recipitur,
inde peccato luxuriae anima subjugatur. Unde et in paradiso
ad mulierem gulae vitio decipiendam serpens venisse ostenditur qui aliud
suggereret, aliud obtineret; ut dum comedenda ostenderet, improvisam
mortem propinaret. Serpens ergo iste gulae designat
aviditatem, quia et respectu justae necessitatis repit et virus impiae
delectationis spargit. Bene etiam Ammonites dicitur, qui
populus moeroris interpretatur, quia laetum videtur quod suadet, sed
valde luctuosum erit in aeterna damnatione. Populus autem
dicitur, quia gulosi quique pro sollicitudine ventris innumerabilium
curarum frequentia deprimuntur. Qui ad Jabes Galaad ascendit,
quia in alta abstinentiae virtute posita justorum corpora ad ciborum
concupiscentiam praecipitare appetit. Exsiccata quidem recte
caro dicitur, quae humore pinguedinis non gravatur. Ad eos
quidem Naas ascendit, quos exsiccatos videt: quia illis graviora bella
gulae spiritus ingerit, quos attenuatos jejuniis agnoscit.
Bene autem pugnare coepisse Naas dicitur: quia sancti viri gulae
suggestionem non habent in foedere amicitiae, sed in pugnae
contrarietatem. Abstinentes enim, quasi cum serpente pugnant,
quando gulae appetitum magna virtute deprimunt, ut veneno luxuriae non
inficiantur. Pugnare quidem gulae est esurientia abstinentium
corpora ad inordinatam ventris repletionem provocare.
Sed perfectos viros gulae appetitus tentare potest, superare non
potest. Bene ergo pugnare coepisse contra exsiccatam dicitur,
non vicisse, quia electi viri desideriorum carnalium impetum sentiunt,
sed eisdem desideriis sciunt virtute mentis obsistere, sciunt necessaria
per discretionem providere. Sciunt quidem gulae impetum
ferociter insurgentem deprimere, sciunt necessitati corporis alimenta
justa praestare. Hinc namque Doctor egregius dicit:
Scio manducare et esurire.
(Ph, 4, 12) Manducare quidem et esurire novit, qui et corpus
moderate reficit, et ad immoderatam ciborum perceptionem suggerenti
gulae vitio non consentit. Quare et ad Naas respondentes,
dicunt:
Habeto nos foederatos, et serviemus tibi.
(S1, 11, 1) Foedus quippe a gula petunt qui vellent carnem pro
voto reficere, si in carne nulla possent incitamenta sentire
luxuriae. Quasi dicant: Nos dabimus quod tibi justum est ut
tu nobis non inferas quod justum non est. Justum quidem est
ut reficiatur corpus, sed iniquum valde est ut refecta caro per ardorem
libidinis ad contumeliam spiritus excitetur. Foedus ergo
expetimus, cum sic favere carni ad ciborum perceptionem volumus, ut a
carne nulla luxuriae mala sentiamus. Sed hoc profecto velle
possumus, obtinere non possumus, quia nimirum nos justam refectionem
quasi tributum carni offerimus, sed a carne nobis nulla pacis bona
promittuntur. Nam cum auditum mentis ad vitiorum responsa
bene dirigimus, hoc profecto in gulae voce cognoscimus, quia si carnem
impinguemus per excrescentem concupiscentiam, cordis caecitate
percutimur. Quare et idem Naas dicit:
In hoc feriam vobiscum foedus, ut eruam omnium vestrum
oculos
(S1, 11, 2) Dexter oculus noster est intuitus aeternae claritatis,
sinister vero oculus est concupiscentia carnalis. Dexter ergo
oculus eruitur, quando mens ea caecitate percutitur, ut ultra ad videnda
coelestia non aperiatur. Eruitur quidem oculus quando a mente
reproba sic lumen evellitur, ut radix ei nulla remaneat de qua redivivum
lumen erumpat. Naas ergo dextros oculos foederatorum suorum
eruit, quando gula sic devictis abstinentibus praevalet ut carnalia sola
cupiant, et ultra quae solebant amare non attendant.
Et quia quisquis in hac vita projicitur, in futura coram angelis et
electis hominibus condemnatur, subjungitur:
Ponamque vos opprobrium in universo Israel.
(S1, 11, 2)
Tunc quippe reprobi in universo Israel opprobrium ponuntur,
quando in extremo examine, coram electis omnibus de perpetratis
iniquitatibus erubescunt. Vel in opprobrium in hac vita
ponuntur: quia, dum ipsi obcaecato corde mala audacter perpetrant,
sancti viri pro eorum culpis erubescunt. Sed qui turpes
videri, avulsis dextris oculis, dedignantur, attendant quod sequitur:
Et dixerunt ad eum habitatores Jabes: Concede nobis septem
dies, ut mittamus nuntios ad terminos Israel; et si non fuerit
qui defendat nos, egrediemur ad te.
(S1, 11, 3)
Qui sunt habitatores Jabes, id est exsiccatae, nisi qui castigationem
extenuatae carnis in longo habent usu virtutis? Nam plerique
resistere gulae incipiunt, sed dum fatigari abstinentiae labore
inchoant, ad usum se consuetae gulositatis inclinant. Velut
enim urbem Jabes ingredi et effici ejus cives appetunt, sed dum
exsiccatae et esurientis carnis cruciatum non perferunt, fieri ejus
habitatores nequaquam possunt. Jabes ergo inhabitant, qui
attenuationem corporis per vigorem mentis in jus habent possessionis, et
velut exsiccatae muris ambiuntur, dum per id quod corpus extenuant ab
ignitis luxuriae jaculis proteguntur. Qui cum validissimis
insurgentibus gulae stimulis fatigantur, septem diebus inducias
expetunt, in quibus si auxilia desunt, ad Naas egrediantur.
Sed hoc Ammonitarum bellum melius exponimus, si in eo deprehensae carnis
infirmitatem intucamur et sagacitatem eruditae mentis. Hanc
quoque clarius videmus, si quod contrarium est, in stultis infirmis
subtilius attendamus. Nam quidam intra sanctam Ecclesiam
devoti per desiderium sunt, sed consueta vitiorum debilitate
remissi. Possunt quidem bona proponere, sed quia exsequi quod
proponunt nequeunt, et a praesenti concupiscentia superantur, et bonum
quod in praesenti deserunt in vicino tempore se recuperare posse
confidunt. Saepe quidem jejunare disponunt, sed cum consueta
gula vincuntur, eo die manducandum judicant, in futuros
jejunandum. Cumque gulae feritas semper eis praesens sit,
praesens et desiderium futurae bonitatis, hoc serpentis fraude agitur,
ut bonum quod proponitur non inveniatur. Cras enim quod
semper promittitur nunquam reperitur. Sed quia hoc ab illis
agitur quorum mens debilis est, caro fortis, videamus qualiter serpenti
illudant illi quorum mens fortis est, caro autem infirma. Nam
de eodem serpente Psalmista ad Dominum dicit:
Draco iste, quem formasti, ad illudendum.
(Ps, 103, 26) [mauvais référencement: Ps, 103, 27]
Nunquam enim convenientius vincitur quam cum ejus
versutia pia fraude superatur. Unde et sapientiae suae
astutiam beato Job Redemptor improperans, ait:
In oculis, quasi hamo, capies eum.
(Jb, 40, 10) In oculis quippe, quasi hamo serpentem cepit qui ei
carnem exhibuit, divinitatem celavit; et dum cepit ille quod appetiit,
eo tentus, et peremptus est, quod non vidit.
Sancti ergo viri, ut hosti illudant, rigorem conversationis in
praesenti virtute habent; pro illusione infirmitatis carni commodum
quoddam in futuro promittunt. Nam saepe ingentia sunt, quae
agunt, sed pro infirmitate carnis semper agere dura, et aspera
promittere non praesumunt. Tanto quidem facilius eadem dura
sustinent, quanto eorum onera sibi inesse in perpetua promissione non
vident. Sed dum optime vivunt, et quotidie proficere et non
deficere conantur, illud carnis licitum blandimentum, de quo desperare
non possunt, semper carni in futura aestimatione promittunt; sed ei
coeptae afflictionis dolorem infligere nequaquam desinunt.
Per id ergo, quod in appetitu suo spes carni relinquitur, quasi ad
futurum bonum ejusdem carnis, sui adventus praesentiam spiritus
pollicetur. Sed quia solitum continentiae rigorem deficiendo
non deserit, promissum voluptatis caro habet in futuro, et electa mens
virtutis robur in praesenti. Quo in loco notandum est, quia
ad Naas egredi sub conditione promittunt, sed urbis moenibus sine
conditione muniuntur: quia abstinentes eo etiam, quod secundum carnem
infirmi sunt, roborari per divinam misericordiam confidunt.
Et quia gulae vitium decipiendo supplantare se gestiunt, dicunt:
Concede nobis septem dies.
(S1, 11, 3) Quasi enim a gula tempus conceditur, quando eo
respectu comprimitur ut ejus desideriis quandoque serviatur.
Quo nimirum dierum spatio Naas egressum ad se obsessorum civium, cives
vero Jabes auxilia praestolantur, quia nimirum gulae appetitus de
infirma carne refici appetit, sed electa mens in abstinentiae virtute
roborari. In septem vero diebus auxilia quaeruntur, quando
contra tentamentorum tenebras omni luce cordis erigimur, quando adversus
prava consilia quidquid possumus, invenimus ratione nostra; et lucis
radios quos in nobis non cernimus de eruditione munimur
aliena. Dum enim ad robur nostrae virtutis, perfectorum
conversationes aspicimus, quasi per septem dies auxilia defensionis
invenimus. Inducias quidem petimus; quia cum Naas, id est
serpente, pugnamus, cujus quo latentia sunt venena, eo nobis subtiliora
sunt quaerenda consilia. Unde et in universos terminos Israel
mittere nuntios se promittunt: quia electi viri ad aedificationis suae
commodum, omnium videntium Deum exemplis adjuvantur, sed quod dicitur:
Si non est qui defendat, egrediemur ad vos:
in electorum voce, non auxiliorum dubitatio, sed certitudo
monstratur. Quasi astutis verbis suadenti adversario
illudentes, verba proferunt quibus illi spem tribuant et sibi fiduciam
nequaquam tollant. Qui enim dicunt: Si non fuerit
qui defendat, egrediemur ad vos; quamdam exeundi spem
tribuunt. Sed quia illi hoc dicunt, qui de auxilio certi
sunt, hostes suos promittendo decipiunt. Sed ubi jam eadem
auxilia inveniantur, exponit dicens:
Venerunt ergo nuntii in Gabaa Saul, et locuti sunt
verba haec, audiente populo, et levavit omnis populus vocem
suam, et fLv. Et ecce Saul veniebat mane sequens boves de agro,
et vidit plorantem populum, et ait: Quid habet populus, quod
plorat?
(S1, 11, 4 et S1, 11, 5)
Gabaa, ut supra jam diximus, sublimis interpretatur. Et quia
omnium electorum non est aequalis altitudo meritorum, in Gabaa Saul
nuntii venisse perhibentur; ut spirituali significatione doceamur, ut
cum validis tentamentis impellimur, ad praedicatorum nostrorum consilia
recurramus. Sed et flentis populi afflictione instruimur, ut
fraternis necessitatibus intima mentis compassione jungamur.
Saul autem flentem populum vidit, ob quam causam fleret interrogavit,
quia electus doctor subditorum necessitatem compatiendo suam facit, et
hanc relevare appetit. De agro quidem venit, quia a secreto
sui fertilis cordis exit. Mane vero de agro venit, quia in
oriente sibi splendore veri luminis subditorum causas
inquirit. Et boves sequitur, quia eum validi affectus
charitatis antecedunt. Quasi enim duos boves ante se habet,
qui et proximis per amorem jungitur, et divina charitate inflammatur et
inde proximum ordinate diligit, quia hunc amor Dei fortiter
accendit. Quare et per Moysen Dominus ait:
Non arabis in bove et asino.
(Dt, 22, 10) Asinus quippe est amor carnalis, quia qui portat quos
amat, quasi forte est animal; et quia inordinate idem non pro Deo
diligit, lascivum. In bove ergo et asino arari non potest,
quia fructu aeternae mercedis anima non excolitur, si puritas amoris,
quo Deo conjungitur, inordinato proximi amore polluitur. Saul
ergo de agro veniens, boves sequitur quia electus doctor utrumque
affectum charitatis in frugifero corde integrum retinet, ex quibus
praeparare sibi aeternae retributionis uberes fructus potest.
Et mane venit, quia cum ad subditos exit, diem suae virtutis
aperit. Sed jam cognitis necessitatibus populi, quid egerit
audiamus. Nam sequitur:
Et narraverant ei verba virorum Jabes.
Et insiluit spiritus Domini in Saul, cum audisset verba
haec; et iratus est furor ejus nimis.
Et assumens utrumque bovem, cecidit in frusta misitque in
omnes terminos Israel per manus nuntiorum, dicens: Quicunque
non exierit, secutusque fuerit Saul et Samuelem, sic fiet
bobus ejus.
(S1, 11, 6 et S1, 11, 7)
Quid in his verbis dicimus, nisi quia sanctorum infirma, et quae
videntur carnalia, non sunt infirma et carnalia, sed spiritualia et
robusta? Irae quippe nimietatem in religiosis viris
reprehendere solemus, sed ecce Saul, ut irasci nimis potuerit, prius in
eum spiritus Domini insiliit. Quam metuenda sit ergo
sanctorum ira cernimus, si insilientem in eos Domini spiritum cogitamus,
si dum illos foris irascentes aspicimus, commoventem spiritum intus
pariter attendamus. Quoties ergo majorum zelo corrigimur, sub
eorum indignatione vehementer possumus pavere, si eorum impetum motum
sancti Spiritus credimus. Et quia Saul utrumque bovem in
frusta concidit, in omnes terminos Israel misit, minas protulit, sic
omnium bobus fieret, qui se et Samuelem sequi noluissent, quid aliud
insinuat, nisi quia pigriores quique ad auxilia praebenda proximis, non
solum invitandi, sed cogendi sunt? Unde et statim subjunctum
est.
Invasit ergo timor Domini populum, et egressi sunt quasi vir
unus.
(S1, 11, 7)
Quia enim proximos sicut nos ipsos diligere jubemur, recto ordine eis
auxilia praebemus, quando ad haec exhibenda non timore cogimur, sed
amore provocamur. Cum vero nos effectum hujus debiti amoris
perdimus, ad praedicatorum nostrorum zelum pertinet, ut in fratrum
auxilia ex timore consurgamus. Bene ergo dicitur:
Invasit timor Domini populum, et egressi sunt quasi vir
unus:
(S1, 11, 7) quia plerumque sumus in amore proximorum tepidi; sed praelatorum
nostrorum minis erigimur ad statum devotionis, et ex timore bonum opus
aggredimur, sed ex initio timoris, ad vinculum perducimur magnae
charitatis. Unde et bene timor invasisse populum dicitur, sed
quasi vir unus omnes egressi perhibentur. Quasi vir quippe
unus plures non possunt egredi, nisi qui ad parem conscendunt unitatem
dilectionis. Hinc namque et de perfectis discipulis
Redemptoris dicitur:
Erat illis cor unum, et anima una.
(Ac, 4, 32) Sequitur:
Et recensuit eos in Bezech; fueruntque filiorum Israel
trecenta millia, virorum autem Juda triginta millia.
(S1, 11, 8)
Prius dicuntur filii Israel egressi, deinde a Saul recensiti, quia
electus praedicator, cum contra occultos hostes movere subjectorum
suorum militiam tentat, prius eorum forte propositum aspicit, deinde eos
in numero bellatorum ponit. Quasi enim intus sumus, et
recenseri non possumus, quandiu virtus nostrae mentis nostris pastoribus
occultatur. Et cum egredimur recensemur, quia cum mentium
nostrarum eis fortitudinem pandimus, nos jam habere socios in spirituali
pugna confidunt. Sed cum infirmas mentes ad propositum boni
operis erigere appetunt, non solum majorum doctrinis nos erudire
conantur, sed etiam minorum electorum exemplis accendere.
Bene ergo filiorum Israel trecenta millia, virorum autem Juda triginta
millia, recensita fuisse perhibentur. Tricenarius quippe
numerus ad rectitudinem fidei et studium pertinet bonae operationis:
quia nulla sunt praecepta legis, si ad contemplationem non tendunt
summae Trinitatis. Apte ergo viri Juda dicuntur, qui triginta
millibus continentur, quia confessionem habent rectae fidei, et robur
bonae operationis. Patres autem nostri ejusdem fidei atque
operationis fuere, sed in contemplatione divinitatis, quo longe altius
quam nos profecerant, eo et opera fidei fortiora exhibebant.
Quare etiam filiorum Israel trecenta millia recensentur.
Triginta quidem a tribus, et decem in triginta veniunt, sed in
tricenario numero tam denarius, quam ternarius simplex est; sed ut usque
ad trecentos numeremus, et denarium tricesies, tricenarium decies
multiplicamus, quia et si magna est contemplatio, magna sunt opera
subjectae plebis, illa tamen quae praecesserunt in patribus nostris
incomparabilia fuerunt. Velut enim denarius noster numerus
decies in illorum perfectione glomeratur, dum eorum perfectioni valde
nostra submittuntur. Triginta ergo millia virorum Juda, et
trecenta filiorum Israel nobiscum recensita, ad pugnandum contra Naas
praedicatores ducunt; si cum adjuvare tentatos abstinentes subditos
volunt, et fortissimorum patrum eis eximia facta proponunt et
minorum. Israel quidem dicitur Videns Deum, sive, in quo est
Deus; quod profecto nomen infirmo adhuc aut imperito non
convenit. Quotquot perfectos viros in afflictione carnis et
contemplatione mentis proferimus, serpentem Naas tot armatis
elidimus. Sed jam obsessos quibus verbis regis exercitus
confortet audiamus.
Et dixerunt iis qui venerant: Sic dicetis viris, qui sunt
Jabes Galaad: Cras erit vobis salus, cum incaluerit sol.
(S1, 11, 9)
Tale fortasse est illud, quod nobis sapientis illius consilio dicitur:
Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum
tuum cito non deseras.
(Ec, 10, 4) Locus uniuscujusque electi est situs bonae
conversationis. Quando autem permittitur, impugnans spiritus
potestatem habere potest, quia impugnare electorum corda nullatenus
posset, nisi hoc dispensatio divina permitteret. Praecipit
ergo, ut locum nostrum non deseramus, quia si inter tentationum breves
tenebras fortes sumus, cito divina lux aderit, in cujus adventu
tenebrarum virtus evanescit. Bene ergo dicitur:
Cras enim, cum incaluerit sol, erit vobis salus.
(S1, 11, 9) Sanctorum praedicatorum exhortatio dies est, quia dum
tentata minorum corda tangit, ad spem victoriae erigit. Sed
hanc nox sequitur, quia etsi divina auxilia separantur, adhuc tamen
irruentes desideriorum carnalium tenebrae non discedunt. Quis
est ergo dies crastinus nisi divinae visitationis adventus?
Crastinus enim dies dicitur, quia tentatis electis divini auxilii
splendor valde vicinus est. Unde et per prophetam Dominus
dicit:
Ego Deus de vicino, et non Deus de longe.
(Jr, 23, 23)
Hinc Psalmista dicit:
Prope est Dominus omnibus invocantibus eum in
veritate.
(Ps, 144, 18) Hinc item ipse Dominus repromittit, dicens:
Antequam me invocetis, dicam: Ecce, adsum
(Es, 58, 9) Dies ergo primus, lux praedicationis, crastinus
divinae gratiae est. Sed notandum quia dixit:
Cum incaluerit sol;
(S1, 11, 9) ut diei claritas obscuritatem sensus illuminet, et calor solis
accendat amorem cordis; ut mens bonum quod cupiat per lucem videat, et
quod videt per calorem mentis concupiscat. Geminum quippe hoc
mentis remedium contra duplum diaboli bellum exhibetur. Nam
malignus spiritus, ut mentes electorum tentando superet, prius tenebras
cogitationum malarum objicit, deinde concupiscentiarum flammas accendit,
quia nisi prius mentem caecaverit, ad pravitatem concupiscentiae non
impellit. Electa vero mens dum tentari permittitur, ejus
status in utroque turbatur, quia in tantum concupiscentiarum molestias
sentire potest, in quantum, permittente Deo, cogitationum tenebras
abjicere a se non potest. Sed quia a Deo tentari permittitur,
in adventu ejus gratiae, ab utroque malo relevatur: dum contra tenebras
lucem accipit, et per calorem advenientis spiritus, abjicit frigus
mentis. Incipit enim videre coelestia qui levare mentem a
carnalibus non valebat, et quae amanter aspicit ardenter
cupit. Bene ergo dicitur:
Cras erit vobis salus, cum incaluerit sol;
(S1, 11, 9) quia si validas antiqui hostis impugnationes viriliter ferimus,
divinae gratiae celeritate sublevamur ad lucem cordis et virtutem magnae
charitatis. Et quia hoc sanctorum praedicatorum consilium
electa subditorum corda gratanter excipiunt, sequitur:
Venerunt ergo nuntii et annuntiaverunt viris
Jabes. Qui laetati sunt.
(S1, 11, 9)
Sed etiam promisso sibi auxilio, quid Ammonitis respondeant
audiamus. Nam sequitur:
Et dixerunt: Mane exibimus ad vos, et facietis nobis omne
quod placuerit vobis.
(S1, 11, 10)
Hoc profecto, quia illi dicunt qui jam de vicino auxilio securi sunt
quamdam spem hostibus tribuunt quos promittendo illudunt.
Voce quidem debilitatem simulant, sed fortitudinem promissi auxilii
intus servant. Aliud ergo promittunt, aliud
credunt. Qui enim dicebant:
Cras exibimus ad vos, et facietis nobis omne quod placuerit
vobis,
(S1, 11, 10) hoc dabant hostibus credere, quod sic se in eorum manibus
traderent, ut facere de eis possent quaecunque voluissent.
Sed qui in diem sequentem venturum regem in suum auxilium noverant,
exire cum eo non ad hostium manus, sed ad interfectionem
cogitabant.
Secundum spiritualem vero sensum serpenti Naas, id est gulae
concupiscentiae in die suo nostrum exitum promittimus, sed nos in die
nostro ejus acies debellamus. Dies quidem ejus est delectatio
corporeae saturitatis.
Qui enim proponit ventrem pro voto replere, quasi diem primum
concupiscentiae dedicat, et tamen adhuc intus est, quia quamdam lucem
delectationis proposuit, quam operando non vidit. Cras ergo
exiit, qui hoc laetum quod carni promisit, et operando et delectando
exhibuit. Sed sancti viri, ut superius dixi, gulae illudunt;
quia cum ab ejus appetitu desperare in perpetuum nequeunt, illud quod
promittunt et non sumunt, quasi in futura luce delectationis
repromittunt, Coacti quidem sunt foris nimia fragilitate carnis, et
intus induti robore magnae charitatis. Per illud quidem, qui
appetitibus renuntiare nequeunt, quasi exteriori voce promittunt, quod
in intentione non habent. Per illud vero, quia de divino
securi sunt, aliud proponunt agere, quam loquuntur infirmitatis
voce. In die igitur suo ad Naas exeunt, quia ad oppugnandum
gulae concupiscentiam, per lucem superni auxilii progrediuntur, et
visitati superna gratia, jam contra omnem carnis impetum fortes sunt,
qui derelicti ad modicum, ejus impugnamenta timuere. Qui
profecto divinae gratiae splendor, quia per ora praedicatorum aliquando
minoribus sanctae Ecclesiae membris infunditur, sequitur:
Et factum est, cum venisset dies crastinus, constituit Saul
populum in tres partes, et ingressus est media castra in vigilia
matutina, et percussit Ammon usque dum incalesceret sol.
(S1, 11, 11)
In partes quidem dividitur populus, ut serpentem Naas non una acie
feriamus. Et quidem in tres partes dividitur, ut sacrae
abstinentiae fructus et dignitas ostendatur: quia ad eam, quam
manducando perdimus, sanctae Trinitatis contemplationem jejunando
revocamur. Hinc est enim, quod legis, et Prophetiae, et
Evangelii jejunia commendantur. Nam Moyses ut legem percipere
mereretur, bis quadraginta dierum numero jejunavit
(voir: Ex, 34, 28)
. Elias ut Jesabel manus evaderet, quadraginta diebus
in unius cibi fortitudine ad Oreb Dei montem pervenit (III Reg.
XIX, 8). Dominus ac Redemptor noster Jesus
Christus per quadraginta dies in eremo jejunans, nullum omnimodo cibum
sumpsit
(voir: Mt, 4, 2)
. In tres ergo partes Saul populum dividit: quia in
exemplum abstinentium, Legis et Prophetarum, atque Evangelii jejunia
producuntur. Et veniente die crastino, media castra doctor
ingreditur: quia cum divina gratia, quae ad docendum corda praedicatorum
illuminat, auditorum etiam mentes irradiat, et ad spem victoriae
potenter levat. In die igitur crastino doctor triumphaturus
castra inimicorum ingreditur, et aperit, in eisque concupiscentiarum
acies potenter ferit. Et quia ipsorum subditorum mentes
audiendo proficiunt, in vigilia matutina rex dicitur castra Ammonitarum
ingredi, et usque dum dies incalesceret, in eorum caedibus
immorari. Vigilia quidem matutina in Dei aspiratione est
fervor solis in ejus plenitudine. Velut enim matutina nobis
lux oritur, quando tenebris tentationum depressi, lucem virtutis ab ore
praedicatorum videre incipimus, quam sequamur. Et sol nobis
incalescit, cum per eorum verba mens nostra succenditur, et quasi
ferventis solis calore decocta, desideriis inflammatur. Tunc
quippe Ammon vehementer caeditur: quia vitiorum populus de nostris
sensibus effugatur. Rector igitur, qui in vigilia matutina
Ammonitarum castra ingreditur, usque dum incalescat dies, ab
interfectione gladium non recondat, quia tandiu debet subditorum suorum
eruditioni insistere, quandiu illos aspiciat magnis interni luminis
caloribus inflammari. Quo in loco notandum est: quia Naas, id
est serpens Ammonitarum rex esse dicitur: ipse autem Ammon populus
moeroris interpretatur. Et quia in hoc serdente gulae vitium
designari diximus, cum Naas percutitur, moeroris populus debellatur:
quia ex uno gulae vitio, innumera vitiorum agmina ad conflictum animae
producuntur. Et cum idem gulae vitium reciditur, alia multa
nobis vitia subjugamus. Unum quidem gulae vitium est, sed
aculei libidinis innumeri sunt, qui praecedentem illum, quasi regem
sequuntur. Qui laeta quidem suggerunt, sed ad aeterni fletus
lamenta perducunt. Cum Naas ergo pugnatur, sed moeroris
populus caeditur: quia cum gulam domamus, libidinum incitamenta
perimuntur. Unde bene non ipse Naas, sed Ammon subjectus
sibi, id est populus interfectus asseritur: quia appetitus comestionis
restringendus, non exstinguendus est. Sed bene nunquam
restringitur, si subsequens moeroris populus, id est turpes motus
libidinum non necantur. Contra Naas ergo nobis principale
certamen est: quia cum iste superatur, Ammon interficitur: quia libido
tunc bene caeditur, si ejus principale initium subjugatur.
Sed profectus pudicitiae quousque procedat, latenter ostenditur per ea
quae subsequuntur. Nam dicit:
Reliqui vero dispersi sunt, ita ut nec relinquerentur duo
pariter.
(S1, 11, 11)
Probatio verae abstinentiae non est in attenuatione corporis, sed in
perfectione castitatis. Nam bene serpens atteritur, si sic
gula restringitur, ut libidinosi motus corporis omnis violentia
minuatur. Nam motus illicitus carni, quandiu ipsa caro est,
tolli non potest, violentia movendi tolli potest. Non quidem
tolli potest carni, quod lex carnis membra non moveat; sed tamen tolli
potest carni violentia motionis, ut relinquatur ei motus; sed eidem
motui omnis delectationis obscoenitas auferatur, et simplex motus ille
sit, in quo reliqua libidinis turpitudo non sit. Bene ergo
alii in fugam versi perhibentur, quia cum abstinentes quosque divina
gratia perfecte remunerat a corporalibus eorum motibus omnium
obscoenitatum aculeos tollit; sed eis ipsos motus naturales deserit, ut
tentari semper possint, vinci nunquam possint; dum id deserit, quod eis
valde displicet, sed sic debilitat quod deserit, ut praevalere
victoribus non permittat. Ammonitas quippe percusserat, qui
dicebat:
Castigo corpus meum, et servituti subjicio, ne aliis
praedicans, reprobus efficiar.
(1Co, 9, 27) Interfectis etiam aliis, fugitivos interficere non
poterat, quia deplorat, dicens:
Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis
meae.
(Rm, 7, 23, ) Item quia debilitatos videbat, qui remanserant, dicit:
Nulla creatura poterit nos separare a charitate
Christi.
(Rm, 8, 39)
Quid est ergo, quod deplorat legem inesse membris legi mentis
repugnantem, si extinctis aliis, alii in fugam versi sunt; nisi quia
perfecti viri hoc ipsum, quod simplices motus carnis contra voluntatem
sustinent, vehementer dolent? Vellent quippe sic manere in
carne, ut contra mentis voluntatem de carne nulla
sustinerent. Quod quidem, quia impossibile est, praemisit
dicens:
Velle adjacet mihi, posse autem non invenio. Non
enim quod volo bonum, hoc ago; sed quod odi malum, illud
facio
(Rm, 7, 15 et Rm, 7, 17) Quasi dicat: Vellem esse in carne, non ea perfectione,
qua perfectus in carne perfectus est, sed sicut Angeli Dei in
coelo. Sed hoc posse non invenio, quia quandiu mors peccati
absorpta in futura resurrectione non fuerit, illud, quod in me peccatum
inhabitat, movet me contra me. Sed quod exstingui peccatum
non potest, effugari potest. Motus quippe carnis quasi in
fugam vertitur, dum ipsa bene jejunando castigatur. Tanto
enim rarius ac difficilius se contra spiritum erigit, quanto sibi eam
praesidens spiritus per extenuationem subdit, cum sic eam domat, ut
tarde superbiat, cito conquiescat.
Sed subtiliter est intuendum, quod dicitur:
Ut non relinquerentur duo pariter.
(S1, 11, 11) Duo quidem remanent, sed pariter non
remanent. Duo quidem sunt, cogitatio immunda, et naturalis
motus carnis. Ad sanctorum quidem conflictum aliquando
immunda cogitatio praevenit, aliquando insurgentem sibi sentiunt legem
carnis contra legem mentis; sed qui victores jam sunt, hostes in fugam
versos non timent, si iterum ad pugnam redeunt; quia cum eis pariter
pugnare non possunt. Nam cum prava cogitatio obviat, prius
eam abjiciunt, quam de ejus suggestione caro moveatur. Et cum
carnis lex membra commovet, lex mentis turpem motum, turpia cogitando
nequaquam fovet; et dum alterum abjicit, alterius pugnam nequaquam
sentit. Bene ergo de electorum perfecta victoria dicitur,
quia: Dispersi sunt alii, ut duo pariter ex eis non sint
relicti: quia per macerationem corporis in tantum
proficiunt culmen perfectionis, ut ab eis quidquid a carne, quidquid a
mente ingeritur, leviter superetur, dum convenire in pugnam non
sinitur. Et haec quidem victoria de omnibus sensibus corporis
electi percipiunt, qui obsidentem Naas sibi subjicere per abstinentiae
virtutem possunt. Nam refecta caro et impinguata, ad lapsum
linguae, oculorum, auditus, olfactus, et tactus facilis est.
Dum ergo illiciti corporalium sensuum motus a gulae vitio, ad mentis
pugnam deducuntur, quasi Ammon populus Naas regem ad Israelitarum
obsidionem comitatur. Sed dum Naas perfecte vincitur, Ammon
et exstinguitur ex parte, et ex parte sic in fugam vertitur, ut ex eo
duo pariter non inveniantur; quia dum per abstinentiam corpus atterimus,
innumeros nostrorum sensuum illicitos motus enervamus; et quos omnino
eradicare non possumus, quasi debiles effugamus. Ex quibus
duo pariter nobis in pugnam non remanent; quia in oblectatione alicujus
sensus corporei, non conjungimus sensum mentis. Nam saepe
oculis aspicimus, saepae audimus auribus, saepe tactu, saepe olfactu
percipimus, quae carnalem animum trahere ad illicitum amorem possunt,
sed nostram perfecte carnem macerando victores sumus, quia duos pariter
de victis adversariis non videmus. Concupiscenda quidem tunc
cernimus, sed oculorum motibus appetitum animae conjungere
devitamus. Saepe etiam cordi cogitatio illicita obviat, sed
victor serpentis, fugitivum motum suum, quem attendit, solum
invenit. Ad ea enim, quae corde accidenter cogitat, aliquem
de sensibus corporis per motum illicitum nequaquam levat.
Tales quippe sunt, quos propheta miratur, dicens:
Qui sunt isti, qui ut nubes volant, et quasi columbae ad
fenestras suas.
(Es, 60, 8) Quasi enim columbae ad fenestras suas sunt, qui
concupiscenda recipiunt, sed simplicitatem mundi cordis concupiscendo
non perdunt; quia vident quae appetant, sed illicite appetere quod
cernunt, vitant. Ad hanc profecto victoriam, quia
praedicatorum nostrorum exhortatione proficimus, bene per Saul
Ammonitarum populus devictus et caesus esse memoratur. Quorum
profecto bella non uniformia, sed diversa sunt. Nam aliquando
occultos adversarios potenter opprimunt, aliquando falsos fratres
sapienter ferunt. Illos intus magna virtute domant, istos
foris mira patientia tolerant. Intus per immensa certamina
magnorum triumphorum gloria insignes sunt, sed foris incomparabilibus
tantae mansuetudinis suae titulis adornantur. Qui ergo
internae victoriae narrationem cognovimus, qualiter etiam foris vincant,
audiamus. Nam sequitur:
Et ait populus ad Samuelem: Quis est, qui dixit: Saul num
regnabit super nos? Date viros, et interficiemus
eos. Et ait Saul: Non occidetur quisquam in die
hac, quia fecit Dominus salutem in Israel.
(S1, 11, 12 et S1, 11, 13)
Ad Samuelem quippe Dominus superius dixerat:
Non te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos.
(S1, 8, 7) De Saul autem paulo ante dictum est:
Quia despexerunt eum, et non attulerunt ei munera.
(S1, 10, 27) Sed ille abjectus, iste despectus, caesis jam hostibus
consecuta victoria, vociferantem populum audivit: Date nobis
viros, et interficiemus eos. Posset quidem
uterque, non interficiendo, sed consentiendo, de inimicis vindicari, sed
etiam quia abjectus fuerat propheta loquitur, rex despectus favet
dicenti:
Non occidetur quisquam,
(S1, 11, 13) quia sancti praedicatores nostri majori victoria coronantur, cum
adversa proximorum tolerant, quam cum foris hostes expugnant.
Unde et vera sapientia in Salomone loquitur, dicens:
Melior est patiens, viro forti.
(Pr, 16, 32) Sed notandum, quod dicitur:
In die hac.
(S1, 11, 13) In die quidem victoriae suae occidere appetit, qui
eos, quos claritate virtutum ad amorem Dei pertrahit, ad nocendum aliis
accendit. Vel in die victoriae occidit; quia ea luce
claritatis, qua in venerationem praedicatoris adducitur, ad odia eidem
doctori detrahentium excitatur.
Qui enim odit fratrem suum, homicida est.
(1Jn, 3, 15) Quia enim de doctrina boni pastoris sic adjuvandi sunt
boni, ut tolerentur mali; causa, qua nemo occidendus sit, bene
subjungitur:
Quia,
(S1, 11, 13) inquit,
hodie fecit Dominus salutem in Israel.
(S1, 11, 13) Sequitur:
Dixit autem Samuel ad populum: Venite, eamus in Galgala, et
innovemus ibi regnum. Et perrexit omnis populus
in Galgala, et fecere ibi regem Saul coram
Domino.
(S1, 11, 14 et S1, 11, 15)
Si ergo omnia eo modo, quo superius in ordinando regem, fiunt, ad
sanctae Ecclesiae morem deducimus, magna subtilitate ejus rectores
ordinantur. Prius quippe prophetae rex eligendus ostensus
est, deinde quaesitus quasi incognitus: postea etiam sorte inventus,
domi absconditus, revelatus a Domino, a populo sublatus, et in regiam
dignitatem ab omnibus receptus est. Quid est ergo, quod adhuc
in Galgala tenditur, ut illic regnum innovetur? Sed magna
discretione rex quaeritur et invenitur, quia altissima sunt Ecclesiarum
negotia, quae si infirmi et imperitisuscipiunt, ipsa rerum magnitudine
deprimuntur. Attente ergo et subtilissima investigatione
perquiritur, qui tanto culmini praeferatur. Qui profecto
valde praedicandus est, non cum quaerentium judicio constituitur, sed
quando in ipsa dispositione summi ministerii strenuus
invenitur. Bene ergo jam triumphante constituto rege dicitur:
Perrexerunt in Galgala, et fecerunt ibi regem Saul coram
Domino:
(S1, 11, 15) quia cum praedicatoris fortitudo cognoscitur, in auditorum suorum
mentibus honoratur.
In Galgala quidem, id est rotam, imus, quando per sacrum eloquium
doctoris nostri operationem discutimus, et eum illic coram Domino regem
facimus: quia, quem probabilem cernimus, dignum esse tanto culmine
judicamus. Prius ergo dicitur Saul a populo electus, ad
extremum rex in Galgala constitutus coram Domino: quia licet multa
consilii gravitate in sancta Ecclesia pastor eligatur, utrum sit merito,
quod est ordine, non cognoscitur, nisi cum operum fortitudine
declaratur. Dicatur ergo non de alio, sed de eo alio [
Forte alio superfluit ],
qui magna victoria claruit:
Perrexit omnis populus in Galgala, et fecerunt ibi regem
Saul coram Domino,
(S1, 11, 15) ut dignitas summi pontificis non constet in ambitione culminis,
sed in summa virtutis. Et in Galgala quidem itur, ut judicare
de summo loco non audeat, cui Scripturae sacrae abscondita sunt
praecepta. Et coram Domino rex constituitur: quia tunc doctor
subjectorum suorum devotione colitur, cum ipsi acceptam ejus vitam
omnipotenti Domino recognoscunt. De ipsa autem cognitione
vitae, et doctrinae pastoris sui: quia saepe non sibi, sed melioribus
creditur, bene dicitur populus in Galgala regem coram Domino
constituisse: sed idem populus in Galgala, monente Samuele
perrexisse.
Eamus,
(S1, 11, 14) inquit,
in Galgala, et innovemus ibi regnum.
(S1, 11, 14) Regnum quippe innovatur: quia dum electus praedicator
in magna virtute conspicitur, ei nova et recenti devotione auditorum
corda submittuntur. Unde quasi ostensa regis victoria regnum
innovatur, quando cognita magna conversatione doctoris, ipsa subditorum
corda splendorem novae devotionis accipiunt, et per ejus exemplum ad
propositum magnae virtutis excitantur. Sed jam qui in uno
internorum praelio triumphos aspeximus, in altero jam pacis tempora
mirabili aequitate decursa videamus.
Dixit autem Samuel ad universum Israel: Ecce audivi vocem
vestram juxta omnia, quae locuti estis ad me, et constitui
super vos regem: et nunc rex gradiatur ante vos.
Ego autem senui, et incanui.
Porro filii mei vobiscum sunt.
Itaque conversatus coram vobis ab adolescentia mea usque
ad diem hanc, ecce praesto sum. Loquimini de me
coram Domino et coram Christo ejus, utrum bovem cujusquam
tulerim, aut asinum. Si quempiam calumniatus sum,
si oppressi aliquem, si de manu cujusquam munus accepi,
contemnam illud hodie, restituamque vobis.
(S1, 12, 1, S1, 12, 2 et S1, 12, 3)
Cum reprobi pastores praesunt, principale eis propositum est in rapina
subditorum. Quia enim aeternorum bonorum abundantiam aspicere
nesciunt, quo praesentia ardentius concupiscunt, eo avidius oblata
recipiunt, non oblata violenter tollunt. Innocentibus
insidiantur, debiles opprimunt, munera accipiunt, juraque
pervertunt. De his pastoribus per prophetam Dominus Judaeae
improperat, dicens:
Pastores tui lupi vespere, non relinquentes in mane.
(So, 3, 3) Calumniatores innocentium pariter et oppressores
debilium item percutit, dicens:
Si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant
super illum bellum.
Quapropter nox eis pro visione erit, et tenebrae pro
divinatione.
(Mi, 3, 5 et Mi, 3, 5) Nam dum iniquitatem cognoscunt quam faciunt, per audaciam
nequissimi operis, cadunt in caecitatem cordis, ut per amorem, lucem
veritatis ultra non videant, per quam a pravitate
resipiscant. Item munerum acceptionem reprehendit Isaias,
dicens:
Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones.
(Es, 1, 23) Sanctus ergo vir, dum innocentiae suae
simplicitatem ostendit, qua meritorum altitudine fuerit, sublimis
apparuit. Quod quidem virtutis praeconium in eo uno
ostenditur, ut omnibus electis doctoribus eadem bonitatis
conformitas ostendatur.
Vitae quidem innocentiam pro nobis habemus, sed praelationis culmen pro
aliis, non pro nobis ascendimus. Per innocentiae bonum ad
aeternam patriam tendimus, per altitudinem praelationis in aliorum
custodia vigilamus. In illa virtute securi sumus, istam vero
celsitudinem cum magno metu possidemus: quia qui nostrorum operum
rationem reddere vehementer expavescimus, de eo quod aliis praesusumus,
Deo reddere rationem debemus. Si ergo electi viri, volente
Deo, etiam praelationis culmen inviti conscendunt, volente Deo, idem
culmen devotionis deserunt. Sanctus ergo vir dicit:
Ecce audivi vocem vestram, et constitui super vos regem; et
nunc rex graditur ante vos. Ego autem senui, et
incanui.
Porro filii mei vobiscum sunt.
(S1, 12, 1 et S1, 12, 2) Quasi aliis vocibus dicat: Quia non pro me, sed pro
vobis praefui, dignitatem quam tenui, libenter alii dedi. In
eadem dignitate jam senui, et tamen longus usus praeeminendi, quem
tenui, obligatum me in sui ambitione non tenuit. Quid ergo
est quod ait:
Filii mei vobiscum sunt,
(S1, 12, 2) nisi quia in sanctis viris magna vis spiritualis amoris est, qua
filiis ad culmen nascentibus, jus auferunt successionis?
Sed qui summam ordinis tam quietus deserit, qualis in eodemculmine
manserit, ostendit.
Quia enim rapinae violentiam non exercuit, dicit:
Loquimini de me coram Domino et coram Christo ejus, utrum
bovem cujusquam tulerim, aut asinum.
(S1, 12, 3) Item quia nulli nocendi occasionem quaesivit,
subjunxit, dicens:
Si quempiam calumniatus sum.
(S1, 12, 3) Item quia debilibus gravis non fuit, dicit:
Si oppressi aliquem.
(S1, 12, 3) Item quia de praelatione sua non terrena, sed
coelestia quaesivit, dicit:
Si de manu cujusquam munus accepi, et contemnam illud hodie,
restituamque vobis.
(S1, 12, 3) Quia vero in tanto contemptu rerum ab omnibus notus
extiterat, sequitur:
Et dixerunt: Non es calumniatus nos, neque oppressisti,
neque tulisti de manu alicujus quippiam. Dixitque
ad eos: Testis mihi Dominus adversus vos, et testis Christus
ejus in die hac, quia non invenietis in manu mea
quippiam. Et dixerunt: Testis.
Ipse vero adhuc subdit, dicens: Dominus, qui fecit Moysen
et Aaron, et eduxit patres nostros de terra Aegypti, ipse
testis est.
(S1, 12, 4, S1, 12, 5 et S1, 12, 6)
Quo in loco notandum est, quia bona quae fecit vir sanctus, non dixit:
mala vero, quae non fecit, exposuit; ut silendo ad aeterna lucra bona
servaret, et loquendo odorem bonae opinionis non perderet.
Paulus vero loquitur, dicens:
Christi bonus odor sumus in omni loco.
(2Co, 2, 15) Ipse etiam quosdam redarguens, ait:
Nomen Dei per vos blasphematur inter gentes.
(Rm, 2, 24) Hinc item discipulum admonet, dicens:
Oportet etiam Episcopum bonum testimonium habere ab iis qui
foris sunt.
(1Ti, 3, 7) Dum ergo mala se tam caute vitasse asseruit, et
ingentia bona, quae fecit, siluit: aperte vir beatus ostendit, in quanto
culmine virtutum stetit, dum mala reprobando, ad electorum exemplum
odorem servavit bonae opinionis: et occultando virtutum opera, praemia
custodivit aeternae retributionis.
Sed notandum, quia cum Dominum testem suae innocentiae assereret,
ipsum Dominum fecisse Moysen et Aaron dixit. Quid est hoc
aliud, nisi quia et virtutis suae culmen ostendit, sed in tanto culmine
solus apparere noluit? Quasi latentibus sensibus dicat: In
tanta animi virtute mirandus non sum: quia in ea solus non
sum. Contemptum rerum in munere virtutis habeo, sed hunc in
intentione vanae laudis non habeo: in quo valde meliores atque
sublimiores cerno. Et quia ipsum Moysen et Aaron Dominum
fecisse asseruit, tale est item ac si dicat: Quod mala tam fortiter
cavere potui, illius debet gratiae ascribi, qui Moysen et Aaron tales
fecit. Sed ad quid sanctus vir ista praemiserit, ostendit:
quia subintulit, dicens:
Nunc ergo state, et judicio contendam adversus vos coram
Domino de omnibus misericordiis quas fecit vobiscum et cum
patribus vestris
(S1, 12, 7)
Ordo summae rationis est, ut qui bona agere non curat, mala in aliis
nequaquam reprehendat. Sanctus ergo vir prius mala se vitasse
caute asseruit, deinde ad reprehensionem aliorum prosiliit; ut electi
praedicatoris mores insinuet, qui praedicationis fructum bene ferre non
praevalet, nisi cum id, quod de aeternitate lucidum praedicat, splendida
etiam conversatione demonstrat. Dicit ergo:
Nunc state, et judicio contendam adversus vos de omnibus
misericordiis Domini.
(S1, 12, 7) Stare quidem auditoribus, est intentionem mentis ad
verbum praedicatoris erigere. Merito ergo stare
praecipiuntur: quia doctor nihil exhortando proficit, si auditor mentem
ad ea, quae loquitur, non intendit.
Easdem misericordias enumerans, ait:
Quomodo ingressus est Jacob in Aegyptum, et exclamaverunt
patres nostri ad Dominum, et misit Dominus Moysen et Aaron:
et eduxit patres nostros ex Aegypto, et collocavit eos in
loco hoc.
Et quia obliti sunt Domini Dei sui, tradidit eos in manu
Sisarae magistri militiae Assur, et in manus Philisthinorum,
et regis Moab: et pugnaverunt adversus vos.
Postea clamavere ad Dominum, et dixere: Peccavimus, quia
dereliquimus Dominum, et servivimus Baalim, et Astaroth:
nunc ergo erue nos de manu Philisthinorum, et serviemus
tibi. Et dimisit Dominus Jerobaal, et Barach, et
Jepte, et Samuel; et eruit vos de manu inimicorum vestrorum
per circuitum, et habitastis confidenter.
(S1, 12, 8, S1, 12, 9, S1, 12, 10 et S1, 12, 11)
Has quidem misericordias factas secundum historiam idcirco commemorat,
ut in eo, quod regem petiit, reum se coram Domino populus
agnoscat. Nam qui ad omnia pericula submovenda Dominum
praesentem habuit, hominem super se regem necessarium non
habuit. Ipsam autem praesentiam Domini per impensas
misericordias ostendit, dum de manu Aegyptiorum per Moysen et Aaron, et
de manu Sisarae et Philistinorum, et de manu regis Moab per Jerobaal,
Barach, et Jepte, et a Samuele eos liberatos asseruit. Quo in
loco valde quaerendum est, cur petitio, qua rex petitur, tam districte
et reprehenditur, et ipsa divinae misericordiae auxilia populo Dei per
praelatos homines impensa esse doceantur.
Qua in re quid respondendum est, nisi quia valde diversa est praelatio
regum a praelatione judicum? Isti quidem ut pares praesunt,
illi vero in potestate praeeminendi arrogantiam exhibent
dominationis. Isti innocentiae suae testimonium coram Domino
et omni populo commendant: quia nec aliquem opprimunt, nec alienum
aliquid in suis usibus tollunt: illi vero non solum propria subditis
auferunt, sed etiam ipsas subditorum personas onere servitutis
premunt. Subdens ergo ait:
Videntes autem, quod Naas ascenderet, et pugnaret adversus
vos: Nequaquam, dixistis: sed rex erit super nos; cum Dominus
regnaret in vobis.
(S1, 12, 12)
Quasi dicat: Ad hoc vobis hominem elegistis, ad quod Deum habere
solebatis. Quem nimirum locum si spiritualiter discutere
volumus, hoc ex eo colligitur: quia qui carnalem sibi praeesse expetunt,
divinam gratiam a se repellunt. Nam dum humilium doctorum
exemplo vivunt, velut ab Aegypto liberantur: quia caliginem mundani
amoris toto desiderio fugiunt. Quia etiam omnium vitiorum
tyrannidem eorum doctrina evadunt, velut de manu Sisarae, Philistinorum,
et regis Moab, missis ducibus, liberantur. In quibus Deus jam
solus omnipotens regnat: quia dum humiles pastores foris imitantur,
regnantis inter se divinitatis amorem gratanter excipiunt.
Dicat ergo propheta:
Dixistis mihi: Nequaquam, sed rex erit super nos; cum
Dominus regnaret in vobis:
(S1, 12, 12) ut ostendat quia qui carnalibus se imitando subjiciunt, divinae
gratiae dignitatem perdunt.
Notandum etiam, quia propheta Samuel per virtutem humilitatis ubique
se electis ostendit in norma rectitudinis. Nam cum
Israeliticae plebis liberationem assereret, non ait: Misit Dominus Jepte
et me; sed:
Jepte et Samuel, et eruit vos de manu inimicorum
vestrorum.
(S1, 12, 11) Se quidem quasi alium nominavit, ut virtus
liberationis non ascriberetur personae missi: sed gratiae mittentis
Dei.
Misit,
(S1, 12, 11) inquit,
Dominus Samuel, et eruit vos.
(S1, 12, 11) Quasi dicat: Quem voluit, misit; et per quem voluit,
fecit. Et fortasse de se quasi de alio loquitur: quia non
ipse est, qui per seipsum loquitur: sed Spiritus sanctus. Et
quia permissione Dei, jam rege constituto, vir Domini ista loquebatur;
ad hoc profecto loquebatur, ut regem et populum ad Dei cultum dirigeret,
non ut ipsam dignitatem regiam evacuaret. Unde et subjungens,
ait:
Nunc praesto est rex vester, quem elegistis, et
petistis. Ecce dedit Deus vester vobis
regem. Si timueritis Deum, et servieritis ei, et
audieritis vocem ejus, et non exasperaveritis os Domini,
eritis et vos, et rex vester qui imperat vobis, sequentes
Dominum Deum vestrum. Si autem non exaudieritis
vocem Domini, sed exasperaveritis sermones ejus, erit manus
Domini super vos, et super patres vestros.
(S1, 12, 13, S1, 12, 14 et S1, 12, 15)
Haec profecto non mystica, sed historica sunt in omnibus.
Nam ubi praelati et subditi reprobam vitam ducunt, divinae ultionis
poenam pariter subeunt. Sed quia separatim ducuntur [
Forte legendum, dicuntur] bona, separatim
mala; illa, pro quibus manus Domini super eos futura praedicitur,
subtilius consideranda sunt. Quid ergo, quod ait:
Si timueritis Dominum, et servieritis ei:
(S1, 12, 14) nisi quia plerique divinae districtionis judicia metuunt, et
tamen prava agere non desistunt?
Paventi quidem corde futura judicia cogitant, sed praesenti voluptate
devicti, mala committere nequaquam vitant. Bene ergo post
timorem Domini ejus servitia memorantur: quia ille solus timor
probabilis est, qui dum mentem concutit, ad boni operis studium
trahit. Item quia nonnulli sunt qui per timorem Domini
quaedam mala respuunt, aliqua bona agunt; et tamen nec mala plene
deserunt, nec bona sufficienter operantur, adjungitur:
Et audieritis vocem ejus.
(S1, 12, 14) Qui vocem Domini audit, et bona plene agit, et mala
penitus deserit. Eadem vero bona opera in delectatione
suavitatis habenda sunt, non in aestimatione asperitatis. Nam
quibus semper dura et aspera videntur quae a Domino praecipiuntur,
paulatim decidunt et deficiunt. Hinc enim per semetipsam
Veritas dicit:
Jugum enim meum suave est, et onus meum leve.
(Mt, 11, 30) Hinc Joannes ait:
Mandata ejus gravia non sunt.
(1Jn, 5, 3) Gravia quippe non sunt electis: quia dum aeternae
vitae gloriam magno desiderio appetunt, praecepta Evangelica gratanter
ferunt. Potest et os Domini praedicatio perfectae charitatis
intelligi. Quasi enim oris sui blandimenta volebat ostendere,
cum dicebat:
Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem sicut dilexi
vos.
(Jn, 15, 12) Hoc quippe praeceptum Domini, hoc jugum est divinae
suavitatis.
Quid enim levius, aut unquam gratius, quam amor fertur?
Quid praeterea grave non leviter tolerat, qui amat?
Quidquid enim diligitur, cum magna devotione portatur. Quia
ergo vinculum perfectionis est charitas Dei et proximi, bene in ultimo
loco propheta denuntiat, dicens:
Si non exasperaveritis os Domini, eritis et vos, et rex qui
imperat vobis, sequentes Dominum Deum vestrum.
(S1, 12, 14) Quasi dicat: Tunc bene divinam voluntatem perficitis,
si et contemptum pravitatis, et boni operis studium in divina charitate
solidatis.
Tunc ad summam aeternae vitae beatitudinem bene post Redemptorem
curritis, si ea quae carnalibus aspera sunt praecepta charitatis, usque
ad vitae finem cum jucunditate deducitis.
Sed quia infirmis et carnalibus loquebatur, subsequenter denuntians
ait: Si non audieritis vocem Domini, sed exasperaveritis
sermonem ejus, erit manus Domini super vos, et super patres
vestros. Manus Domini divinae est
severitas ultionis. Quae profecto manus super filios et
patres extenditur, cum divini contemptus merito, et reprobi praelati et
subditi puniuntur. Eadem quoque manus ad ultionem extenditur,
cum vox Domini non auditur, cum ejus sermones exasperantur: quia ii, qui
divina mandata quasi dura et importabilia respuunt, intolerabili poenae
onere in futuro deprimuntur. Stulta quippe audacia hominis,
unde ad modicum subire ea, quae sibi videntur aspera, refugit; inde se
asperioribus in aeternum subdit. Nam si sapienter saperet,
hoc sibi quod displicet suaderet: ut per dura et aspera hujus brevissimi
temporis, dura et aspera evaderet futurae damnationis. Haec
profecto dura corda carnalium velociter audiunt, sed per salubre
consilium facile molliri non possunt. Bene ergo subjungitur:
Sed et nunc state, et videte rem istam grandem, quam
facturus est Dominus, in conspectu vestro.
Nunquid non messis tritici est hodie?
Invocabo Dominum, et dabit voces et pluvias; et scietis et
videbitis, quia grande malum feceritis vobis in conspectu
Domini, petentes super vos regem.
(S1, 12, 16 et S1, 12, 17)
Quia tam attente, et toties ista petitio regis reprehenditur, hoc
electis insinuat: quia qui ad culmen sanctae Ecclesiae carnales
provehunt, gravissima peccati obligatione retinentur. Nam
peccata reliqua singularis poenae meritum obtinent, qui vero carnalem
praepositum constituit, tot incurrit poenarum merita, quot ille
fidelibus subditis praebet pravitatis exempla. Sed grave
pondus criminis deponi non potest, nisi austeritate magnae
compunctionis. Compunctionis autem gratia menti non
infunditur, nisi prius ipsa ei peccati magnitudo monstretur.
Propheta ergo Domini, ut ad congruae poenitentiae fructum peccantem
populum provocaret, per mirabilem motum aeris, ei insinuat magnum
peccatum transgressionis. In messe autem tritici, pluviae et
tonitrua in illa regione non fiunt. Bene autem subsequenter
adjunctum est:
Clamavit Samuel ad Dominum, et dedit Dominus voces, et
pluvias in die illa: et timuit omnis populus nimis Dominum,
et Samuelem.
Dixitque universus populus ad Samuelem: Ora pro servis
tuis ad Dominum Deum tuum, ut non moriamur.
Addidimus enim universis malis nostris, ut peteremus nobis
regem.
(S1, 12, 18 et S1, 12, 19)
Quod sane, si ad nostra tempora deducimus, ut populus ad cognitionem
peccatorum veniat, praedicatores pro eis ad Deum clamant: quia fidelium
salutem magnis desideriis flagitant. Clamare quidem
praedicatoribus, est electorum salutem magna devotione
postulare. Ad quorum clamorem Dominus vocem dat: quia
peccatorum corda excitat, ut pravitatis suae nequitiam
recognoscant. Dat pluvias: quia excitata corda per infusionem
supernae gratiae adjuvat; ut non solum deserat mala quisque quae fecit,
sed etiam bona fortiter agat, quae appetit. Sed hoc in die
messis tritici fieri dicitur, ut virtus miraculi designetur.
Non est quidem minus miraculum immutatio cordis, quam perturbatio
aeris. Non minus miraculum est arentia corda reviviscere,
quam aestivis ardoribus inusitato more pluvias inundare.
Majus quippe miraculum est, intimo sonitu insensibilem mentem concutere,
quam, collisis per ventum nubibus, tonitruum insonare. Sed
rectus ordo conversionis ostenditur in ordinata positione
verborum. Nam dicit:
Dedit Dominus voces et pluvias: et timuit omnis
populus nimis Dominum et Samuelem.
(S1, 12, 18 et S1, 12, 19) Ordinatissima quippe conversione cum malum deseritur,
bonum in mente propagatur; cum conversi mens quasi per pluviam bonum
semen nutrit, et se Deo et hominibus per obedientiae virtutem
subdit. Bene ergo dicitur:
Timuit omnis populus Dominum et Samuelem,
(S1, 12, 19) quia qui summi Spiritus adventum suscipit, et mala deserit, et
bona apprehendit, et sic Deo subditur, ut pro Deo etiam hominibus
substernatur. Et quia praesumptionem in ipsa obedientiae
virtute non habent, dicunt:
Ora pro servis tuis ad Dominum, ut non moriamur.
(S1, 12, 19) Cum spiritus vitae se menti infundit, protinus eam ad
mortis pavorem erigit: quia magisterium ejusdem spiritus est, ut timendo
mens agat, ne quod timet inveniat: sed sancti viri pro eis orantes
exaudiri possunt, qui et occulta peccata cordis per humilitatem revelant
confessionis. Unde et subditur:
Addidimus enim universis malis nostris, ut peteremus nobis
regem.
(S1, 12, 19) Quia vero haec satis jam exponendo ventilata sunt,
sequentia videamus.
Dixit autem Samuel: Nolite timere.
Vos fecistis universum malum hoc.
Verumtamen nolite recedere a tergo Domini.
(S1, 12, 20)
Poenitentis mens tunc bene dirigitur, si divina judicia metuat, et de
Dei omnipotentis miseratione confidat. Timor quidem sine spe
in desperationem praecipitat, sed cum spei conjungitur, salutem mentis
operatur. Quare et summo studio invigilare optimus doctor
debet, ut peccantem terreat, et territum ad veniae spem reducat:
quatenus per metum peccare desinat, et per spem impetrandae
indulgentiae, divinae misericordiae portum quaerat. Territos
ergo subditos ad spei virtutem Samuel erigens, dicit:
Vos fecistis universum malum hoc, verumtamen nolite recedere
a tergo Domini.
(S1, 12, 20) Quasi dicat: Si peccare desinitis, ad obtinendam
commissorum veniam pervenire citius potestis.
Nolite ergo recedere a tergo Domini.
(S1, 12, 20) De justi laude promittitur.
Praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus.
(Lc, 1, 76) Hinc Elias ait: Vivit Dominus, in cujus
conspectu sto (III Reg. XVII, 1). Hinc
Psalmista dicit: Exsultent justi in conspectu Dei (Ps. LXVII,
4). In conspectu quidem Domini, vel ante
Dominum stare, est testimonio bonae conscientiae de amore Conditoris
praesumere. Stant quidem in conspectu ejus, qui ex merito
magnae actionis, de superna Conditoris sui gratia securi
sunt. Peccatores autem cum mala committunt, a facie Domini
fugiunt, sed cum redire poenitendo deliberant, quasi post tergum Domini
sunt: quia et discedere longius nolunt, et tamen praesumere de Deo quasi
amici non possunt. Hinc est, quod peccatrix mulier retro
stetisse dicitur, ut pedes Domini deosculari mereretur
(voir: Lc, 7, 38)
. Retro etiam illa stetit, quae fimbrias ejus tetigit,
et a fluxu sanguinis sui curari meruit
(voir: Mt, 9, 20)
. Retro quidem stat pro verecundia peccati, sed tangit
per virtutem spei. Quia ergo pro commissis iniquitatibus
semper erubescere debemus, et in quibus confundimur devitare, Samuel
peccatoribus imperat, ut a tergo Domini non recedant. Sed
quia non sufficit conversio peccatori, ut peccata non agat, subsequenter
adjunxit:
Et servite Domino in omni corde vestro.
(S1, 12, 20)
Tunc namque promereri veniam possumus, si peccare desinimus, et bonis
operibus inhaeremus. In omni etenim corde Domino servire, est
peccandi nullam in corde intentionem retinere. Omne quidem
cor ad servitium Conditoris inflectitur, quando sic bona agimus, ut mala
per propositum nulla teneamus. Quod et propheta Domini Samuel
aperte insinuat, cum subjungit:
Et nolite declinare post vana, quae non proderunt vobis,
neque eruent vos: quia vana sunt.
(S1, 12, 21)
Ad litteram vana, simulacra daemonum appellat. Nobis autem
vana illa hic accipienda sunt, quae concionator ostendit, dicens:
Vanitas vanitatum, et omnia vanitas.
(Ec, 1, 2 et Ec, 12, 8) In comparatione etenim aeternorum bonorum, vana sunt
omnia, etiam bona temporalia. Quidquid enim in hoc saeculo
laetum, delectabile, sublime, aut prosperum cernitur, vanum profecto
est: quia difficile habetur, et cito amittitur. Repente
quidem alta saeculi corruunt, pulchra transeunt, laeta et prospera
evanescunt. Nam cum stare in his floribus suis mundus
blandiens cernitur, repentina fortuna turbatur, aut festina, et omnia
deturbante morte, concluditur. Vana ergo sunt gaudia saeculi,
quae quasi manentia blandiuntur: sed amatores suos, cito transeundo,
decipiunt. Dicat ergo propheta Samuel:
Nolite declinare post vana, quae non proderunt
vobis.
(S1, 12, 21) Quasi dicat: Stulte appetuntur bona saeculi, quae ab
appetitoribus suis non poterunt diutius teneri. Et notandum,
quia de futuro dicitur:
Non proderunt vobis:
(S1, 12, 21) quia nimirum nunc prodesse cernuntur; sed cum in futuro pro eis
puniri coeperint nequaquam prosunt. Unde et apte subditur:
Neque eruent vos, quia vana sunt.
(S1, 12, 21) Quasi dicat: Idcirco vos tunc non adjuvant, quia cum
mundo deficiunt, et post saeculum non habentur. Multum quidem
saeculi bona durant, si cum amatore usque ad extremum vitae
perveniunt. Post saeculum ergo non prosunt, quae finem vitae
transire non possunt. In hac quidem vita suos amatores
peccatis obligant; sed tunc non eruent, ubi quidem per meritum sunt, sed
per auxilium non sunt. Qua in re caute notandum est: quia eis
temporalia bona non proderunt, qui post haec declinare
perhibentur. Post bona etenim temporis declinare, est in
eorum appetitum defluere, amorem illorum divino amori
praeferre. Merito ergo his vana non proderunt: quia ea eo
ordine, quo condita sunt, habere noluere. Sed quo fructu vana
despiciantur, insinuatur, dum subditur:
Et non derelinquet Dominus populum suum propter nomen suum
magnum: quia juravit Dominus facere sibi populum.
(S1, 12, 22)
Magnum malum haec vana post se declinantibus ingerunt: quia dum
inordinate terrena appetunt, a summo et omnipotenti Deo ad sustinenda
futura tormenta deseruntur. His ergo, qui declinare post vana
prohibentur, merito propheta repromittit, dicens:
Non derelinquet Dominus populum suum propter nomen suum
magnum.
(S1, 12, 22) Quia qui pro ejus amore vana despiciunt, a veris malis
eruuntur, et ex fide promissionis mercedem accipiunt aeternae
haereditatis. Populum quippe suum Dominus facit, quem ad
aeternae beatitudinis gaudia sustollit. Ibi quippe revelata
majestatis suae gloria illi praesidet, quem in mundo ab amore vanitatis
per occultam gratiam assumptum tenet. Jurare quidem Domino,
repromittere est eumque populum suum facere, Dominus jurat, qui non
declinat post vana: quia terrena despicienda sunt, ut aeternae
haereditatis adipisci bona mereamur. Nec tamen ad ea posse
his meritis se perduci aliquis credat; quia hic districte expressum
est:
Propter nomen suum magnum.
(S1, 12, 22) Non enim bonitate nostra, sed Dei fit, ut homo
terrenus bonis coelestibus perfruatur. Donum quippe Dei est,
non ex nobis. Sequitur:
Absit autem a me hoc peccatum in Domino, ut cessem orare pro
vobis.
(S1, 12, 23)
Ille ista loquitur, cui superius de iis, quibus loquitur, Dominus ait:
Non te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos.
(S1, 8, 7) Ecce abjicitur propheta, et abjicientibus se loquitur
dicens:
Absit a me hoc peccatum in Domino, ut cessem orare pro
vobis.
(S1, 12, 23) Equidem, si secundum Legis praeceptum hoc discutitur,
peccatum non esset, si pro abjicientibus se non oraret. Nam
Lex Moysi praecipit, dicens:
Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum
tuum.
(Lv, 19, 18) Sed et qui prophetam abjiciebant, non amici, sed
inimici exstiterant. Quid est ergo, quod dicit:
Absit a me hoc peccatum, nisi quia vir
sanctus ad charitatis verticem sublimatus, non solum diligebat amicos,
sed ipsos etiam amplectebatur inimicos? Legis quidem veteris
mandato instructus, sed novae gratiae fulgoribus illustratus, licentiam
vetustatis Evangelica perfectione reprehendit. Quo nimirum in
facto, nos nobiscum facere rationes cogimur. Hinc enim per
Evangelium jubetur:
Diligite inimicos vestros, benefacite iis, qui oderunt
vos.
(Mt, 5, 44) Quantum ergo nunc inimici diligendi sunt, cum
praecipimur (Praefat. num. 6), si tunc amari
potuere cum odio haberi jubebantur? Et quia non solum orare
pro eis, sed eos erudire conabatur, subjungens, ait:
Et docebo vos viam bonam, et rectam.
(S1, 12, 23)
Cur enim viam divini obsequii bonam dicit, et rectam: cum bona non sit,
si non sit recta; nec recta, si non sit bona? Sed bona fuit
via, quia populus ab Aegypto ad terram promissionis ascendit, et tamen
dum per eremum circuivit, recta non fuit. Bona ergo via est,
qua ad supernam patriam tenditur: recta, qua facile
pervenitur. Via ergo bona et recta est, cum ad religiosam
vitam convertimur, divina obsequia cum instanti fervore magnae
devotionis exercemus. Unde et bene eamdem viam Samuel
exponit, dicens:
Igitur timete Dominum, et servite ei in veritate, et ex toto
corde vestro.
(S1, 12, 24)
Haec quidem via bona et recta est: quia ad aeternam vitam tendit, et
velociter pervenit. Per timorem quippe Domini devitantur
mala; serviendo ei, ejus mandata complentur. Cui nimirum in
veritate servimus, quando ejus praecepta pro sola superna retributione
perficimus. Nam qui de bono opere temporalem mercedem
expetit, Deo in veritate non servit, quem falso proposito in sua
operatione non diligit. Qui autem in veritate Deo servire
cupiunt, totum cor in divinis obsequiis ponere jubentur, ut sic quae Dei
sunt agant, ut in mente aliquid quod contra Deum sit, non
retineant. Haec profecto via non solum bona, sed recta est:
quia ad salutem tendit, et victorem suum ad perfectionem velociter
deducit. Velut enim altera via terrae repromissionis
ostenditur bona, quae perducat; recta, quae diverticulum
caveat. Per hanc quippe unusquisque tanto melius ad culmen
virtutum pervenit, quanto per negligentiarum circuitus non
divertit. Haec quidem via recta in illa exprimitur, per quam
Dominus filios Israel ducere ad terram promissionis voluisse
perhibetur. Voluit quippe illis labores deserti committere,
ut nobis post unigeniti sui vestigia gradientibus cursum tanti itineris
levigaret. Non enim adhuc audire poterant:
Si vis perfectus esse, vende quae habes, et da pauperibus,
et sequere me; et habebis thesaurum in coelo.
(Mt, 19, 21) Dum enim licentia rerum temporalium vetus populus per
diversa discurreret, quasi per circuitum laboris ad terram promissionis
cito duci non potuit. Ut ergo nobis novae vitae viam propheta
insinuet, viam bonam et rectam esse dicit, et Deum metuere, et ei in
veritate, et ex toto corde servire: quia ad sublimitatem divinae gratiae
cito perveniunt, qui omnipotentem Deum et bono opere, et ferventibus
desideriis inquirere non desistunt. Et quia eumdem populum ad
audienda praedicationis verba per miraculum attentum fecerat, subdit:
Vidistis enim magnifica, quae in nobis gesserit
Dominus.
(S1, 12, 24)
Quasi dicat: Ex iis, quae vidistis, colligite omnipotentem Deum quam
terribiliter metuere, et quam devote ei semper servire
debeatis. Quae profecto verba, si ad nos trahere volumus,
tanto nobis est et venerabilius metuendum, et devotius Deo serviendum,
quanto in Redemptore nostro mirabiliora perspeximus. Sed quia
quod boni audiunt, audacter mali contemnunt, subjunxit, dicens:
Quod si perseveraveritis in malitia, et vos et rex vester
pariter peribitis.
(S1, 12, 25)
Filius unius anni erat Saul, cum regnare coepisset: duobus
autem annis regnavit super Israel.
(S1, 13, 1)
Superius cum ordinandi regis negotium tractaretur, de eo, qui divino
judicio praeferendus erat caeteris, dictum est,
Quia erat electus, et bonus.
(S1, 9, 2) Item de eo jam electo in regnum, et in medio populi
statuto Samuel ait:
Certe videtis, quem elegit Dominus, quoniam non est
ei similis in omni populo.
(S1, 10, 24) [mauvais référencement: S1, 9, 24]
De eodem item rege nunc dicitur:
Filius unius anni erat Saul;
(S1, 13, 1) ut dum attente laudatur, a Domino bonus electus fuisse
sentiatur. Cur ergo unius anni esse dicitur, cum regnare
coepisset, nisi ut ejus innocentia praedicetur? Nam ad
litteram, unius anni quomodo esse filius potuit, qui universo populo ab
humero et sursum eminebat? Quod ergo secundum litteram
intelligi non potest, intelligi per internae intelligentiae rationem
debet. Unius itaque anni rex esse describitur, ut donum
pueritiae in persona regis innocentiae bonum signet.
Unde et aeterni regni filiis jubetur:
Nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli
estote.
(1Co, 14, 20) Quod certe et Ecclesiarum pastoribus ipsa Veritas
comminatur, dicens:
Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non
intrabitis in regnum coelorum.
(Mt, 18, 3) De rege ergo, qui prius bonus, postea malus exstitit,
dicitur: quia unius anni fuit, cum coepit regnare, et duobus annis
regnavit. Licet enim multis annis regnaverit, illis solis
regnare dicitur, in quibus innocens et humilis fuisse
perhibetur. Nam postea superbus et inobediens audivit:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex.
(S1, 15, 26) Se quidem a regno projectum cognovit, et tamen
projectus regnare non timuit. Quanta postea fortiter
egit? Sed ecce omnia illa tempora ad regnum ei deputata non
sunt. Illo ergo solum tempore nos vixisse gaudeamus, quo
innocenter et humiliter viximus. Nam illa tempora, quae in
saeculi vanitate, et fluxa carnis vita consumpsimus, quasi perdita
minime memorantur. Sunt adhuc quoque, qui ad rapiendum culmen
sanctae Ecclesiae ingeruntur: de quibus per prophetam Dominus queritur,
dicens:
Regnaverunt, et non ex me: principes exstiterunt, et ego
ignoravi.
(Os, 8, 4) Qui nimirum dum quaedam fortiter agunt, rapinam invasi
culminis a Deo oblivioni traditam arbitrantur. Secum sua
opera numerant, et quod praeter Deum agunt, a Deo remunerandum
putant. Qui certe, ut rectius ea, quae agunt, enumerent, Saul
abjecti tot fortia facta numerent, quae divinus numerus nequaquam
tenet. Dicat ergo Saul:
Duobus annis regnavit super Israel,
(S1, 13, 1) ut de omnibus sentiatur: quia quod nobis vivimus, mercede
vacuatur; et nequiter praeesse, non est veritas praeeminendi, sed
temeritas puniendae praesumptionis. Sed jam quid unius anni
rex fecerit, audiamus.
Et elegit Saul tria millia de Israel, et erant cum Saul duo
millia in Magmas, et in monte Bethel; mille autem cum Jonatha in
Gabaa Benjamin.
(S1, 13, 2)
Millenarius numerus, qui a centenario decies collecto perficitur,
summam perfectionis insinuat. Qui profecto cum ter repetitur,
in eo electorum perfectiones variae designantur. Saul ergo
tria millia virorum de Israel elegit: quia praedicator veritatis ad
defensionem sanctae Ecclesiae non infirmos et debiles, sed robustos et
validos bellatores ducit. Tria quippe millia esse
perhibentur: quia in summa perfectionis facie, virgines proferunt: juxta
quos et continentes, et veritatis defensores ponunt. Dum enim
exemplo virginum ad summam incorruptionis alios accendunt, dum
continentium vita alios a saeculi corruptionibus auferunt, dum humilium
debilitatem per auxilia potentium defendunt, contra hostes sanctae
Ecclesiae boni doctores quasi cum tribus electorum virorum millibus
veniunt. Viri autem dicuntur pro fortitudine, de Israel esse
referuntur pro divina contemplatione. In summo enim
defectionis numero contineri non potest, qui aut virtute caret magni
operis, aut notitia internae visionis. Quid est quod alii cum
Saul, alii cum Jonatha ex electis viris esse perhibentur? Sed
et ipsa locorum nomina, in quibus esse dicuntur, mysteriis vacua
credenda non sunt. Jonathas, qui filius regis esse
describitur, et partem bellatorum habet, eos profecto insinuat, qui in
praedicationis ministerio doctorum adjutores sunt. Filii
quippe eorum sunt: quia vehementer eos diligunt, quorum ministerio Deo
generantur. Sed parti bellatorum praesunt: quia sanctae
Ecclesiae curam gerunt, et exemplo alios, alios vero exhortationibus ad
amorem virtutum provehunt. Quasi enim magnus rex filium in
exercitum miserat, qui Corinthiis loquebatur, dicens:
Ideo misi ad vos Timotheum, qui est filius meus charissimus,
et fidelis, in Domino: qui vos commonefaciat vias meas, quae
sunt in Christo Jesu, sicut in omnibus Ecclesiis sanctorum
doceo.
(1Co, 4, 17) Hinc item dicit:
Cum venerit Timotheus, videte ut sine timore sit apud vos:
opus enim Domini operatur, sicut ego.
(1Co, 16, 10)
Jonathas vero cum mille viris in Gabaa Benjamin esse dicitur, Saul
autem cum duobus millibus in Magmas, et in monte Bethel.
Gabaa, ut saepe jam diximus, sublimis interpretatur: Magmas, humilitas;
Bethel, domus Dei; Saul, petitio; Jonathas, columbae donum
dicitur. Tria vero millia virorum electorum de Israel, ad
virgines, et continentes, et veritatis defensores retulimus.
Dum ergo columbae donum Jonathas dicitur, et in Gabaa, id est sublimi,
mille cum eo esse viri perhibentur: quid aliud, quam illos insinuat, qui
lucidissimo virginitatis exemplo, aliis praebent ejusdem normam
pudoris? Bene autem columbae donum, institutor virginum
dicitur: quia incomparabili gratia Spiritus sancti efficitur, ut a
manentibus in carne, carnis corruptio nesciatur. Bene et in
sublimi esse virgines dicuntur: quia quod naturam humanam supergreditur,
in altissimo virtutum culmine situm est. Unde et virgo ille
dilectus Jesu locum virginum insinuans, ait:
Vidi supra montem Sion agnum stantem, et cum eo centum
quadraginta quatuor millia, habentia nomen ejus, et nomen patris
ejus scriptum in frontibus suis.
(Ap, 14, 1) Quos etiam ex luce propriae conversationis insinuat,
dicens:
Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati, virgines
enim sunt, et sequuntur agnum quocumque ierit.
(Ap, 14, 4)
In monte quidem esse cum agno dicuntur; quia per meritum
incorruptionis, quo a terrenis et carnalibus delectationibus se
dividunt, in superna Redemptoris gloria sublimantur. Cum Saul
vero duo millia esse dicuntur in Magmas, et in monte Bethel.
Magmas quae humilitas interpretatur, quid aliud, quam continentium
ruborem significat? Nam dum praeterita carnis oblectamenta
recolunt, erubescunt. Sed quia viri fortes sunt, cum Saul
esse referuntur; et dum experta saeculi blandimenta despiciunt, exemplo
suae virtutis innumeros alios ad ejusdem saeculi contemptum
trahunt. Sed tamen Magmas inhabitant: quia dum recolunt,
quales fuerunt in saeculo, superbire non possunt, de eo, quod magnos se
vident esse in Deo. Qui bene cum Saul esse referuntur, qui
petitio dicitur. Praedicator etenim veritatis tantae
charitatis esse debet, ut instanti desiderio non petitor, sed petitio
esse sentiatur. Salutem quippe fidelium tam instantius debet
appetere, ut ex usu interni gustus, omnem motum cordis in affectum ducat
supplicationis. Cum quo mille viri sunt: quia perfectiores
auditores cum electis doctoribus in charitate conveniunt, et pro salute
fidelium omnipotentem Dominum communiter deprecantur. In
Magmas ergo cum rege sunt: quia humilitatem pro se incolunt; ut exaudiri
pro aliis mereantur. Sed dum electus doctor omnibus subditis
utiliter praeest, omnium virtutes ad victoriae coronas
promovet. Nam cum humilibus supplicat, cum fortibus pugnat,
cum remotis viris, orationibus insistit, cum expositis Ecclesiae
defensoribus, debiles et infirmos protegit. Bene ergo non
solum in Magmas, sed in monte Bethel esse cum Saul in bellatorum
millibus dicuntur: quia praedicator Ecclesiae sicut diversis ordinibus
electorum praeeminet, ita eorum esse cooperator debet. Bethel
quippe, id est Dei domum custodiunt, qui verbi auctoritate sanctam
defendunt Ecclesiam. Cum quibusque tyrannis voce liberae
auctoritatis obviant, cum contra hujus saeculi potentes se erigunt, cum
pro defensione humilium, saeculi hujus potestatibus contradicunt, Bethel
domum Dei quasi regis bellatores custodiunt. Qui certe cum
Saul esse referuntur: quia in defensione Ecclesiae magnorum doctorum
coadjutores sunt. Bene autem de reliquis dicitur:
Porro caeterum populum remisit unumquemque in tabernacula
sua.
(S1, 13, 2)
Caeterum populum dicit, quem millenarius numerus non
concludit. In tabernacula quisque sua remittitur, quia ad
summa et fortia opera infirmi, et imperfecti producendi non
sunt. Nam nec continentes, nec virgines, nec martyres fieri
debiles possunt. Illis quidem, ut ad eos praeterita carnis
oblectamenta non redeant: istis, ut inexperta carnis blandimenta
contemnant; illis, ut adversa mundi non metuant, maxima fortitudo
necessaria est. In tabernacula ergo sua caetera plebs
remittitur, ne de altioris vitae temeritate damnetur, et velut debilis
et infirma in bello pereat, dum altae conversationis fidem spondet, quae
altae virtutis robur non habet. Quasi enim unumquemque in
tabernacula sua dimittebat beatus Paulus apostolus, cum dicebat:
Propter fornicationem unusquisque uxorem suam habeat, et
unaquaeque suum virum.
(1Co, 7, 2) Velut enim peritus magister internae militiae, et
coronas victoriae, et pugnae considerans gravitatem, militum vires in
belli pondere librabat, optimum judicans infirmis, ut in urbibus
viverent, ne acerbo marte perirent. Quare et item eos a
castris fortium segregans, ait:
Revertimini in idipsum, ne tentet vos Satanas propter
incontinentiam vestram.
(1Co, 7, 5) Sed remotis debilibus, quid in fortissima virginum
acie agatur, exponitur, cum subjungitur:
Et percussit Jonathas stationem Philistinorum, quae erat in
Gabaa.
(S1, 13, 3)
Sicut excellit ordine sponsi acies, ita et victoriae titulos prima
suscepit. Jonathas quippe stationem Philistinorum percutit:
quia electa virginitas de carne, continentiae arce sublimata, motus
turpes exstinguit. Bene autem statio Philistinorum dicitur:
quia in corpore virginali, carnales motus non habent requiem
delectationis, sed statum certaminis. Stant quippe: quia
impugnant, sed requiescere non possunt: quia mentem sanctam minime
oblectant. Statio ergo Philistinorum in Gabaa percutitur,
quando ab electis virginibus carnis desideria penitus enervantur, et
pacem triumphi obtinent, dum solita bella non habent. Ad quam
profecto victoriam, quia majorum exhortatione saepe proficiunt, mille
viri in Gabaa cum Jonatha sunt: sed Jonathas percutere Philistinorum
castra perhibetur. Et quia exemplo aliorum, saepe alii ad
aemulationem virtutis excitantur, sequitur:
Et percussit Jonathas stationem Philistinorum, quae erat
in Gabaa. Quod cum audissent Philistaei, Saul
cecinit buccina in omni terra, dicens: Audiant
Hebraei. Et universus Israel audivit hujuscemodi
famam. Percussit Saul stationem Philistinorum, et
erexit se Israel adversus Philistaeos. Clamavit
ergo populus post Saul in Galgala.
(S1, 13, 3 et S1, 13, 4)
Percussa quippe Philistinorum statione, Saul buccina canit, et post
Saul populus clamat: quia auditas electorum virtutes sancti
praedicatores praedicant, et subditorum corda ad exemplum boni operis
inflammant. Buccina quidem canere, est et victoriam nuntiare,
et exemplo victorum aliorum mentes ad spiritualis belli propositum
excitare. Populo etiam post Saul clamare, est de audita
praedicatione magnae devotionis ausum suscipere. Quo in loco
notandum est, quia Jonathas stationem Philistinorum percussit: sed Saul
tuba canens, se percussisse eamdem stationem perhibuit. Quia
nimirum electorum praedicatorum triumphis ascribitur, quod a subditis
occulti adversarii superentur. Sed quoties alios hostes
vincimus, necesse est ut ad aliorum devincenda certamina
praeparemur. Omnipotens enim Deus, quia electos suos
copiosius remunerat, eos semper vult in pugna consistere: ut ipsi semper
possint sibi aeterni muneris bona praeparare. Quare et cum
populus clamasse post Saul dicitur, subjunctum est:
Et Philistaei congregati sunt ad praeliandum contra Israel,
triginta millia curruum, et sex millia equitum, et reliquum
vulgus sicut arena, quae est in littore maris plurima.
(S1, 13, 5)
Superius rex Saul tria millia virorum sibi elegisse describitur. Si ergo partes utriusque exercitus conferre volumus, contra unumquemque virum Saul, decem currus Philistinorum, et duo equites deputantur. Decies enim tria millia, triginta millia sunt. In senario quoque numero ternarius geminatur. Quo nimirum bello occultorum hostium tam multitudo, quam feritas designatur. In curribus quidem et equis contra nos veniunt: quia modo malas cogitationes electorum cordibus, modo eorum corporeis sensibus rerum visibilium blandimenta noxia offerre moliuntur. Equi namque ad cursum celeres sunt, ad impetum fortes. Quibus nimirum cogitationes malae apte comparantur, quae ad cor velociter veniunt, et fortiter pungunt. Equites contra nos in praelium veniunt, quando maligni spiritus nobis malas cogitationes et celeriter excitant, et nos per eas fortiter impugnant. Sed contra unumquemque fidelium duo equites veniunt: quia si occultas reproborum spirituum insidias in considerationis summam colligimus, illud eorum speciale propositum est: ut videlicet nobis principalem virtutem feriant, et charitatem Dei et proximi penitus exstinguant. Equus vero unus saevire cernitur, quando reproba cogitatione nobis malignus spiritus suggerit, ut proximus odio habeatur. Sed equus, qui solus cernitur, solus non est: quia Deum nemo diligit, qui fratrem odit (voir: 1Jn, 4, 20) . Quia item divina charitas cum nullo principali vitio in mente convenit, quoties spirituale vitium nobis daemonum fraude suggeritur, equitum saevientium cavere debemus velocitatem nimiam et ferocitatem violentam. In comparatione quidem equitis, sagittari aut peditis ictus omnimodo debilis est. Impetus vero equitis, equi viribus violentus est: quia nimirum virtus maligni spiritus nulla est in electorum certamine, si ipse residere non permittitur in mala cogitatione. Quia ergo valde fortes in bello hostes nostri sunt, quando insidere internis cogitationibus permittuntur, in Philistinorum exercitu equitum turba numeratur. Currus vero decem unicuique electo in praelium deputantur. Quinque enim nobis sunt sensus corporis, quibus experimentum accipimus delectationis. Sed spiritus maligni, quando per blandimenta carnis mentem decipere gestiunt, corporeis sensibus rerum species ostendunt quas caro appetat, et per earumdem rerum species suggerit, ut mens oblata concupiscat. Quasi enim in rotis suis currum adversarius erigit, dum hinc rerum blandimenta offert, inde cogitationes retinet; ista porrigit, illas immittit, et quasi volvendo se sublimem ad animam invehit, dum contra electos se malignus spiritus erigit, et per blandimenta rerum et per artem suggestionum. Decem ergo currus sunt: quia contra singulos sensus corporis nostri habent species blandimentorum visibilium, habent contra totidem sensus animae, et deceptorias artes suasionum.
Quid est autem quod reliquum vulgus sicut arena, quae est in littore maris, esse plurima memoratur, nisi quia ad ducatum malorum spirituum, innumerabilis saevit contra nos turba vitiorum? Velut enim subjectum vulgus, currus et equites sequitur, quando daemonum insidiae mentem impugnando praeveniunt: ut a subsequentibus vitiis, quasi ab irrationabilis vulgi multitudine, devastetur. Bene autem prius currus et equites, deinde vulgi numerositas in spirituali sanctorum pugna describitur: quia nimirum nulla est numerositas, nulla fortitudo vitiorum, si excitando et immittendo non praecedat hanc malignorum turba spirituum. Quibus etiam verbis innuitur, quam cauta et circumspecta semper esse debeat vita sanctorum. Nam si vulgus reliquum arenae maris plurimae comparatur, innumerabilis et fere inevitabilis est multitudo jaculorum. Quamvis enim peritis fidelibus omnia nota sint vitia, quantis tamen cor motibus pulsent, quibus modis, aut quibus causis semper ad cor veniant, omnino scire non possunt. Apertas quidem tentationum tenebras potenter abjiciunt; sed saepe caliginem ignorantiae in rebus levioribus quasi arenae minutias non evadunt. Semper fortitudinem ostendunt boni operis, sed qui magnos exercitus equitum magna virtute superant, linguam penitus ab omni superflua locutione non refrenant. Continuo usu corpus in Dei omnipotentis servitio dirigunt; sed eorum mens, quae foris membra perfecte ordinat, cogitationes superfluas aliquando nequaquam vitat. Quid enim aliud tunc, quam vulgi importunam multitudinem sentiunt, qui currus et equites magna virtute prostraverunt?
Sed doctor egregius dicit:
Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum.
(Rm, 8, 28)
Permittit quidem Deus electos suos magnis tentationibus impeti,
ut magnificentissime in coelesti regno debeant coronari: sed magna
praelia permittit, quae vincant; levia excitat, in quibus cadant: ut
victoria fortium magna sit, casus innoxius; ut cadentes se facile
erigant, et eos fortia, in quibus victores steterant, non
extollant. Nam si currus, et equites vincimus, extolli de
victoria non debemus: quia innumerabilia sunt, quae cogitando, loquendo,
vivendo, gustando, et audiendo, et operando committimus.
Hujus namque vulgi innumerabilis tela, etiam ille vitare non poterat,
qui dicebat:
In multis offendimus omnes.
(Jc, 3, 2) Hinc item dilectus Jesu loquitur, dicens:
Si dixerimus, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus,
et veritas in nobis non est.
(1Jn, 1, 8) Quis ergo jam quasi victor extolli audeat, si tanti
viri peccatorum tela se omnino evadere non posse manifestant?
Sed quia haec in spirtuali bello describuntur, non debemus nunc
aestimare, quid patimur, sed qualiter hostium nostrorum impetum
infirmare valeamus. Vulgus Philistinorum arenae comparatur,
quae est in littore maris plurima: quia omnis virtus vitiorum et numerus
ex saeculi perturbationibus augetur. Mare quippe hoc saeculum
designat: quia dum magna rerum et temporum varietate impellitur, quasi
ventis furentibus perturbatur. In littore autem, quando
impulsa maris aqua refunditur, innumerabiles arenae minutiae
glomerantur. Quid est ergo littus maris, nisi cor
uniuscujusque in spirituali conversatione negligentis? Per
ordinem quippe religionis, quasi in solido stare cernitur; sed dum
saeculares cogitationes non reprimit, quasi frangentes in se maris
fluctus excipit, et cumulos arenarum: et inde quidem impelli fluctibus,
et obrui arena potest, unde mari appropinquare non timet: quia si
saeculi cogitationes spiritualium rerum contemplatione reprimeret, vitia
mentis et corporis, quae saeculi occupatio velut arenas et fluctus
invehit, non sentiret. Cur ergo vulgus hostium arenae simile
esse dicitur, nisi quia maligni spiritus eisdem vitiis electos Christi
athletas impugnant, quibus negligentes superant? Cum turba
quidem saecularis strepitus contra eos veniunt, qui saeculum in suis
delectationibus spernere tota mente didicerunt. Pompas rerum
visibilium formant, contemptum jam saeculi amorem fingendo renovant: ut
corda superno amore flammantia, ad noxias delectationes
trahant. Sed sancti viri, quia innumerabilem hanc nequam
cogitationum turbam de saeculi pelago prodire considerant, saeculum tota
mente fugiendo, fieri littora maris vitant, et tantum vulgus hostium jam
non timent: quia dum in intima contemplatione se retinent, vitiorum
turba ad eos accessum habere non potest. Sequitur:
Et ascendentes, castrametati sunt in Magmas ad orientem
Bethaven.
(S1, 13, 5)
Malignis spiritibus ascendere, est ad decipienda sanctorum corda, per
coeleste desiderium alta conari. Bene autem dicitur:
Castrametati sunt in Magmas: quia in illis
cordibus resident, quae in alto amore coelestium sublimata non
vident. Magmas quippe humilitas interpretatur.
Humiliari vero in sacro eloquio pro defectu saepe virtutis
accipitur. Unde et in hac eadem regum historia Thamar David
regis filia, quam violasse Amon frater ejus legitur, humiliata
perhibetur. Corrupta quidem humiliata est: quia sublimis
steterat virgo, et dum altum honoris virginei culmen perdidit, velut de
sublimi ad planum et humilem locum venit
(voir: S2, 13)
. De futura etiam superborum depressione dicitur:
Omnis, qui se exaltat, humiliabitur
(Lc, 14, 11): quia in examine superni judicis corruunt, qui vane de hujus
saeculi sublimitate gloriantur. Bene ergo in Magmas castra
ponere Philistaei perhibentur: quia per iniqua consilia in eis daemonia
habitant, qui alta virtutum culmina tenere non curant. Nam
dum terrena quaerunt, velut plana et humilia incolunt, ubi invisibiles
hostes castra ponere leviter possunt. De quibus nimirum
hostibus per prophetam dicitur:
Qui dicunt animae tuae: Incurvare, ut transeamus.
(Es, 51, 23) Erecta quidem sublimis est anima, incurvata humilis:
quia per virtutum celsitudinem, est per coeleste desiderium in alta
sustollitur: sed quando ad vitia, vel ad saeculi amorem defluit, illuc
quidem cadit, ubi hanc hostis irruens leviter atterit. Dicunt
ergo animae tuae: incurvare, ut transeamus: quia si hanc ad agenda, vel
cogitanda terrena non humiliant, nec malignis persuasionibus penetrant,
nec vitiorum bello perturbant.
Hinc ergo colligere possumus, quantum a saeculo actu, verbo et
cogitatione longe fieri debeamus. Verba quippe nostra,
cogitationes, et opera plana et humilia sunt, quando
saecularia. Per haec quidem ibi sumus, ubi occultorum hostium
castra libere ponuntur, ubi tanto facilius capi possumus, quanto nulla
munitionis arce sublevamur. Quis enim jam fidelis nesciat:
quia culpas verborum, cogitationum, et operum nostrorum colligant, et ad
accusationem nostram in adventu venturi judicis servent? Unde
et hunc humilem atque despectum locum Magmas fugiendum nobis esse
Dominus insinuans, dicit:
Omne verbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent
rationem in die judicii.
(Mt, 12, 36) Locus ergo hostium humilis dicitur; ut profecto nobis
insinuet, quia verbo, cogitatione et opere semper sublimes esse
debeamus. Et quia dum in humili remissioris vitae suae loco
reprobi capiuntur, exempla pravitatis ostendunt, quae aliis imitanda
proponantur: ab oriente Bethaven Magmas esse dicitur. Ab
oriente quidem solis lucem oriri cernimus. Reproborum autem
vita, quamquam veritatem obscuritatis habeat; qui hanc tamen pro vana
saeculi delectatione semper appetunt, nimirum velut falsae lucis
splendore falluntur. Unde et per beatum Job dicitur:
Auferetur ab impiis lux sua.
(Jb, 38, 15) Modo quidem velut lucidum eis placet blandimentum
saeculi; sed dum de saeculo exeunt, perpetuas subibunt tenebras, quas
lucem esse crediderunt. Tunc videbunt quia lux non fuit,
quando in adversitatem prosperitas, lux in tenebras, risus in moerorem,
dulcedo in vermem, decor in deformitatem, honor in dedecus, blandimenta
in poenas et aeterna tormenta commutantur. Haec profecto,
quia nunc impiorum corda non sentiunt, bonorum mores imitari refugiunt;
et exemplo perditorum, quidquid de saeculo eis placet, sumere nequaquam
timent: quia illos imitantur, qui per vitam reprobam habitacula daemonum
facti sunt. Unde et merito domus inutilis dicuntur: quia
saepe sanctorum praedicationem suscipiunt, sed verbum quod ab eorum ore
audiunt, in se habitare per amorem nequaquam patiuntur.
Inutilis ergo domus sunt: quia aptam in se Deo habitationem non
faciunt. Hanc inutilem domum per semetipsam Veritas in
Evangelio designat, dicens:
Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos: Filius autem
hominis non habet ubi caput suum reclinet.
(Mt, 8, 20) Hinc iterum scriptum est:
Spiritus sanctus disciplinae effugit fictum, et non habitat
in corpore subdito peccatis.
(Sg, 1, 5) Bene ergo inutilis domus habere in orientis parte
Magmas dicitur: quia, qui sanctorum praedicationem spernunt, in
reproborum exemplo ima et terrena quaerentium, velut in magnae lucis
exortu gratulantur. Sed dum, loquentibus sacrae historiae
mysteriis, malorum conversatio demonstratur, quam sit cauta sanctorum
vita, subsequenter ostenditur. Nam sequitur:
Quod cum viaissent viri Israel, se in arcto sitos, afflictus
est populus, et absconderunt se in speluncis, et in abditis, in
petris quoque, et in antris, et cisternis.
(S1, 13, 6)
In arcto quidem sumus, quando ab immundis spiritibus intus tentamur, et
foris malorum hominum exempla conspicimus. Contra internam
ergo malorum spirituum tentationem bene dictum est:
Afflictus est populus,
(S1, 13, 6) et contra exteriora exempla impiorum hominum,
Absconderunt se.
(S1, 13, 6) Quia blanda et laeta nobis appetenda callidus
adversarius suggerit, qui nunquam melius vincitur quam si tentati ad
devotae orationis lamenta curramus. Et exempla pravorum
vitare citius possumus, si ea etiam respicienda non esse
judicemus. Abscondi ergo sanctorum, est reproba videre
dedignari. Et quia quinque sensus corporis a reproborum
imitatione custodiunt, quinque etiam latibulorum genera describuntur:
speluncae scilicet, abdita, petrae, antra, et cisternae.
Speluncae vero montium occulta sunt: quia vero alta in coelesti
desiderio sunt corda sanctorum, et malignis spiritibus clausa et
inaccessibilia sunt. Speluncas ergo ingredimur, quando ad
mentium secreta recurrimus, ne vagantibus oculis foris concupiscenda
videamus. In abditis abscondimur, quando clausi oris silentia
occulta servamus. Petras ascendimus, quando actum corporis in
robusta operatione locamus. Unde et de his absconditis per
prophetam dicitur sub unius assignatione:
Qui claudit oculos suos, ne videat malum, et obturat
aures suas, ne audiat sanguinem, et excutit manus ab omni
munere: in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas
ejus.
(Es, 33, 15 et Es, 33, 16) Antra et cisternas intramus, quando et olfactum ab
obscoenitatibus mundi, et aures ab audiendis vaniloquiis
custodimus. Cisternae namque aquarum sanctarum Scripturarum
verba sunt. In cisternis ergo abscondimur, quando ad sacri
eloquii aquas ingredimur, ut per aurium officium mentium prata
rigemus. Bene autem in electorum typo Israelis latibula
memorantur: quia qui sensus corporis a delectationum carnalium
inquinamento non protegit, occultorum hostium gladium non
evadit. Dicat ergo occultae illius congressionis victoriam,
dicat:
Afflictus est populus.
(S1, 13, 6) Dicat aperte objecti extra certaminis triumphos:
Absconderunt se.
(S1, 13, 6)Afflictio quippe electae mentis, omnis diabolicae
tentationis peremptorius mucro est. Nam dum profunde
compungitur, in superni gaudii amorem sublevatur; et tanto jam fortius
oblata mundi oblectamenta respuit, quanto jam coelestia ferventius
diligit, ad quae flendo conscendit. Doctor namque egregius
dicit:
Per multas tribulationes oportet nos introire in regnum
Dei.
(Ac, 14, 21) Qui certe regni coelestis introitus sic speratur in
fine temporum, ut in quotidiana sanctorum vita sentiatur.
Tribulatio igitur nostra superni gaudii introitus est.
Merito ergo quoties electa mens in afflictionis suae lamento
compungitur, se tribulando, hoc obtinet, ut intret in contemplationem
illius superni regni,in quo ineffabiliter gratuletur. Et dum
sancti viri amatores mundi in flore transeuntis laetitiae videre
refugiunt, dum corporeos sensus suos ab eorum imitatione abscondunt,
eorum, quae cernitur non est fuga, sed gloriosa victoria.
Actus quidem terrenos fugiunt, sed coelestes assequuntur; mundo
delitescere videntur, sed coelesti gloriae revelantur.
Fugiendo igitur noxia, hostes suos validius insequuntur, et valde
nobilius triumphant, cum sic ad coelestia properant, ut eos
adversariorum polluta saevitia non contingant. Sequitur:
Hebraei autem transiere Jordonem ad terram Gad, et
Galaad.
(S1, 13, 7)
Hoc profecto si prius juxta litteram scire volumus, Hebraei isti et
timore perterriti, et ad hostes suos confugisse sentiuntur.
Nam non multo post in aperta Jonathae victoria scribitur:
Hebraei, qui fuerant cum Philistiim heri et nudiustertius
ascenderuntque cum eis in castra, reversi sunt ut essent cum
Israel, qui erant cum Saul et Jonatha.
(S1, 14, 21) Quid vero in hoc facto signatur, nisi quod quotidie in
sancta Ecclesia fieri cernimus, bonorum esse tutam et cautissimam vitam,
negligentium praecipitem impatientiam?
Infirmi quidem et audaces sunt curiosi ad actiones saeculi; debiles ad
tolerandum bellum tentationis. Et si in his nostra
discutimus, in monasteriis plerique tales inveniuntur. Intra
portus quidem tranquilla inhabitant, sed aperti pelagi procellas, et
tempestatum turbines nequaquam pensant. Cumque foris quasi
fortes agere se magna aestimant, ad gravissima tentationum praelia
faciles exeunt; ad fortes adversarios, impotentes. Ratione
quidem improvidi, robore infirmi, sicut astutae tentationis fraudes non
intelligunt, ita et apertas blandimentorum decipulas non
evadunt. Jordanem ergo transeunt, quia ad perpetranda carnis
flagitia incurvantur Jordanis quidem, descensus eorum interpretatur Qui
ergo justitiam deserunt, ab alto monte virtutum cadunt. Quia
ergo infirmi quique libenter appetunt mundi blandimenta quae cernunt, in
eorum typo Hebraei non trans Jordanem perlati, sed Jordanem transire
perhibentur. Transire quidem volentis est.
Jordanem itaque transeunt, qui ad carnales delectationes voluntaria et
festina deliberatione flectuntur. Possunt autem intelligi
Jordanem transire, qui noviter peccare incipiunt, sed aliorum peccatorum
hominum nequitias peccando transcendunt. Ad descensum quippe
eorum desinendo, non transeundo pertingerent, si aliis aequalia mala
facerent, et non ea audendo superarent. Et quia in nequiori
etiam vita pares suos inveniunt, bene ad terram Gad et Galaad, trans
Jordanem pervenire memorantur. Velut enim trans Jordanem
habitant, qui per peccandi usum malis pejores fiunt. Ab hoc
descensu culpae erigere peccatores venerat ille, de quo scriptum est:
Venit in omnem regionem Jordanis, praedicans baptismum
poenitentiae in remissionem peccatorum.
(Lc, 3, 3) Qui de omnibus culpis praedicare poenitentiam venerat,
in omnes utique descensus regiones venisse praedicatur.
Sequitur:
Cumque adhuc esset Saul in Galgala, universus populus
perterritus est, qui sequebatur eum. Exspectavit
autem septem diebus juxta placitum Samuelis, et non venit
Samuel in Galgala, dilapsusque est populus ab eo.
Ait ergo Saul: Afferte mihi holocaustum et pacifica: et
obtulit holocaustum.
(S1, 13, 7, S1, 13, 8 et S1, 13, 9)
Hucusque quia de Saul. ut superius dictum est, electo et
bono divinus sermo locutus est; rationabile visum est, ut quae de eo
dicebantur, tam per historiam quam per moralitatem, in bonam partem
acciperemus. Nunc vero, quia ad locum transgressionis ejus
pervenimus, nimirum necesse est, ut in eo etiam, quae sunt vitanda,
videamus. Sed quid unquam studiosius vitandum electis
omnibus, quam superbiae et inobedientiae malum videri debuit?
Haec quippe primi angeli sublimitatem deposuit, haec perditorum
spirituum gloriam stravit. Haec primo homini felicitatem
abstulit; haec captivitatis humanae perpetuas aerumnas
invexit. Et ecce primo angelo, primo homini, electi populi
per inobedientiam rex primus adjungitur, ut dum magna proruunt, minima
erigantur. Bene quippe erigimur, si et illorum lapsus
aspicimus, et vitamus. Ubi ergo Saul ceciderit, attente
considerandum est. Superius namque ei dixerat Samuel:
Descendas ante me in Galgala. Ego
quidem descendam ad te, ut offeras holocaustum, et
oblationem, et immoles victimas
pacificas. Septem diebus exspectabis me,
donec veniam ad te: et ostendam tibi, quae
facias.
(S1, 10, 8) [mauvais référencement: S1, 10, 20]
Idcirco igitur per inobedientiam cecidit, quia integris septem
diebus, sicut jussus fuerat, non exspectavit. Nam in eodem
loco repente subjungitur:
Cumque complesset offerens holocaustum, esse Samuel
veniebat.
(S1, 13, 10)
Quo in loco trementi corde considerandum est, quam brevissimi temporis
exspectatione neglecta, repulsus sit.
Cum complesset,
(S1, 13, 10) inquit,
holocaustum, ecce Samuel veniebat.
(S1, 13, 10) Si ergo eum solo temporis brevissimo intervallo
exspectaret, quo obtulit holocaustum, securus jam regni sui robur
obtinere potuisset. Itaque si tanta poena est, quando
propheta despicitur: quid putamus de pelago illo divinae animadversionis
incurratur, cum ipsa divina praecepta dissipantur? Et quia in
momento transit carnis delectatio, et omnis peccatorum commissio, et
brevis quidem est hora transgressionis, non tamen brevis poena flagitii;
quia dum ad momentum in nobis regnum peccati erigimus, illa regna
perdimus omnium saeculorum. Statim enim post peccatum sermo
propheticus venit, ut increpet: qui adesset, si non peccaremus, ut in
bono roboraret. Polluta quidem conscientia habet jam divinum
eloquium contra se; quae si pollui vitaret, ab eo adjuta, et relevata
proprio vigore subsisteret. Quid enim nobis aliud
spiritualiter designat, quod dicitur:
Cumque complesset offerens holocaustum, ecce Samuel
veniebat?
(S1, 13, 10) Et si non obtulisset holocaustum, nihilominus et
Samuel venisset. Sic nimirum et cum tentamur, divina gratia
juxta est, quae sustinentes adjuvet: juxta et divina justitia, quae
deficientes damnet. Unde sacra Scriptura nos exspectare
cohortans, ait:
Si spiritus potestatem habens ascenderit super te, locum
tuum cito non deseras.
(Ec, 10, 4) Hinc propheta testificans, ait:
Dominus auxiliator meus, et ideo non sum confusus.
(Es, 50, 7) Hinc Psalmista vicina eadem auxilia respiciens, ait:
Providebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a
dextris est mihi, ne commovear.
(Ps, 15, 8) Sed jam propheta quid non exspectanti dicat; quid is,
qui exspectare noluit, respondeat, audiamus:
Locutusque est ad eum Samuel: Quid fecisti?
(S1, 13, 11)
Sciebat quidem propheta quid fecerat, sed interrogando, inobedientiae
factum reprobabat. Unde et ad peccantem Adam in paradiso a
Domino dicitur:
Adam ubi es?
(Gn, 3, 9) Potest etiam per hanc interrogationem magnitudo reatus
intimari. Ac si aperte dicat: Parum tibi videtur, quod
inobediendo deliqueris, sed a sublimi gloriae tuae culmine delinquendo
cecidisti. Nunc ergo plerique intra sanctam Ecclesiam se
flagitiis obruunt, et quasi qui nulla aut minima perdant, securi
sunt. Dicatur ergo lapso, dicatur:
Quid fecisti?
(S1, 13, 11) Parum tibi videtur, quod te peccati sorde pollueris,
quia quam aeternitatis gloriam perdideris, quam gehennae poenam
merueris, non attendis. Interrogatur quidem peccator quid
fecerit, ut ad cor per lamenta perducatur, ut magna se incurrisse sciat,
et parum non doleat.
Sed quia ex radice superbiae ipsa culpa inobedientiae nascitur, solent
inobedientes reatus suimagnitudinem objurgantibus doctoribus audire, sed
non humiliter confitendo satisfacere. Nam cum sublimes videri
appetunt, lapsus suos ostendere dedignantur; et ideo excusationes
proferunt, justitiam praetendunt; quia apparere peccatores
erubescunt. Bene ergo subjungitur:
Respondit Saul: Quia vidi, quod dilaberetur a me populus,
et tu non veneras juxta placitos dies. Porro
Philistiim congregati fuerant in Magmas. Dixique:
Nunc descendent Philistiim ad me in Galgala, et faciem
Domini non placavi. Necessitate compulsus obtuli
holocaustum.
(S1, 13, 11 et S1, 13, 12)
Ecce qui de magnae transgressionis temeritate arguitur, magnas causas
justitiae asserere non veretur.
Vidi,
(S1, 13, 11) inquit,
quod dilaberetur populus a me.
(S1, 13, 11) Ecce hic asseritur destitutus a populo:
Porro non veneras juxta placitos dies.
(S1, 13, 11)
Hic se ostendit prophetae promissione fraudatum.
Porro Philistiim congregati fuerant in Magmas.
(S1, 13, 11) Hic pariter objicit imminens periculum
congressionis. Quare ex actione sua verbum subinferens, ait:
Necessitate compulsus obtuli holocaustum.
(S1, 13, 12) Quasi dicat: Tu me de magno reatu arguis, cum reatus
tanto sit levior, quanto non temeritate constat, sed
necessitate. Sed qualem eum cognoscat propheta, qui se
cognoscere noluit, subjungens, ait:
Stulte egisti, nec custodisti mandata Domini Dei
tui.
(S1, 13, 13)
Superbi quique, quia per tumorem supra homines se esse arbitrantur,
competenter arguuntur, cum eis divina voluntas objicitur, quam
offendunt. Saul ergo superborum more arguitur, qui Domini Dei
sui mandata contempsisse perhibetur. Quod tale est, ac si
superbientem et contemnentem terreat, dicens: Et si homines despicis,
nunc non consilium hominum, sed Domini Dei tui mandata
dissipasti. Recte ergo tuum reatum pensas, si illum, quem
contemnis, trementi corde consideras. Et notandum, quia non
ait: Non custodisti mandata Dei tui, aut, mandata Domini tui, sed:
Non custodisti mandata Domini Dei tui.
(S1, 13, 13) Ac si aperte dicat: Ausus magnae transgressionis
esset, si ille, cujus mandata despicis, tantum Dominus tuus, non etiam
Deus existeret. Quantum ergo est quod committitur, cum Dei et
Domini mandata negliguntur? Quia item non dixit: Domini Dei
mei, aut Domini Dei nostri, divinae familiaritatis gratiam eum
offendisse redarguit. Quasi dicat: Ejus praecepta
contempsisti, qui dum te de imo extulit, dum super alios te constituit,
dum regem fecit, per impositionem tantorum munerum, velut specialiter
tuus fuit. Adhuc quoque subjungitur, unde transgressionis
ejus audacia major esse doceatur:
Quae,
(S1, 13, 13) inquit,
praecepit tibi.
(S1, 13, 13)
Quaedam denique Dei praecepta sunt communia omnium, non specialia
aliquorum. Ut ergo audacem reum temeritatis suae patenti
objectione convincat, non eum praecepta communia, sed propria et
singularia contempsisse demonstrat.
Quae, ait,
praecepit tibi.
(S1, 13, 13) Ac si dicat: Illa Dei et Domini tui mandata
contempsisti, quae non velut communia omnibus, sed velut propria, et
soli tibi singulariter credita observare debuisti. Sed quid
mereatur, exponit, dicens:
Quod si non fecisses, jam praeparasset Dominus regnum
tuum super Israel usque in sempiternum, sed nequaquam ultra
consurget.
(S1, 13, 13 et S1, 13, 14)
Ecce quam magna perdidit, qui, ut putabat, nulla contempsit.
Ecce septem diebus prophetam sustinuit; sed dum praestolari eum in fine
diei desiit, gloriam tantae dignitatis amisit. Unde et per
prophetam dicitur:
Vae iis qui perdiderunt sustinentiam.
(Ec, 2, 16) Sustinentiam quidem perdunt, qui bona, quae inchoant,
non consummant.
Quibus nimirum vae esse dicitur: quia non solum incoepti laboris
mercedem perdunt, sed etiam apostatatus sui poena feriuntur.
Poena autem superbi et inobedientis regis declaratur, cum dicitur:
Quod si non fecisses, praeparasset jam Dominus regnum
tuum super Israel amodo et usque in sempiternum; sed non
consurget.
(S1, 13, 13 et S1, 13, 14) Amodo et usque in sempiternum electum regnum paratur:
quia qui temporalia bene ordinant, aeternae gloriae sibi sublimitatem
parant. Modo quidem electorum regnum paratur, cum per divinam
gratiam recte eorum ministeria dispensantur. Quod amodo et
usque in sempiternum proficit: quia de sublimi actione hujus temporis,
sublimiorem illam aeternitatis gloriam promerentur in coelis.
In finem itaque reprobo regi dicitur:
Regnum tuum nequaquam ultra consurget.
(S1, 13, 14) Quasi dicat: Dum a temporali rectitudine deficit, ad
aeternitatis celsitudinem non pertingit. Vel idcirco ad
litteram non consurgere dicitur: quia cum ipso corruit, et post ipsum in
ejus filiis non remansit.
Sed, ut livoris poena feriatur, non solum repulsionem suam, sed etiam
electionem alienam audire compellitur. Nam subjungens
propheta ait:
Quaesivit sibi Dominus virum juxta cor suum, et praecepit
ei, ut esset dux super populum suum Israel.
(S1, 13, 14)
Per omnia verba haec superbus eliditur:
Quaesivit,
(S1, 13, 14) inquit,
virum juxta cor suum.
(S1, 13, 14) Quasi dicat: Ideo eum quaesivit, quia tu juxta cor
suum esse noluisti. Quasi dicat: Talem virum populi sui ducem
constituit, qui praeceptum divini consilii exsequatur virtute
devotionis. Quia enim corde ea quae agere volumus, deliberare
solemus: dum usu nostrae locutionis cor Dei in sacro eloquio ponitur,
per eum voluntas ejus intima designatur, quae a nobis tunc foris
agnoscitur, quando inobedientiae praecepta revelantur. Juxta
eam vero sumus, quando hanc, et per intellectum agnoscimus, et per
amorem custodimus. Bene ergo de Domino propheta Samuel
dicit:
Quaesivit sibi virum juxta cor suum, et praecepit, ut esset
dux super populum suum.
(S1, 13, 14) Quia illo aliis utiliter praecipit, qui obedire Deo
perfecte jam novit; qui solum hoc praecipit, quod ex consilio procedit
intimae veritatis.
Sed quid est, quod quasi de praeterito dicitur:
Quaesivit sibi Dominus virum, et praecepit ei, ut esset
dux,
(S1, 13, 14) cum non fuerit quaesitus, nec ei, ut populo suo praeesset,
injunctum? Nam postquam Saul percussit Amalech, eidem
prophetae Dominus ait:
Imple cornu tuum oleo, et veni, mittam te ad Isai
Bethlehemitem.
(S1, 16, 1) Sed haec quaestio facile solvitur, si omnipotentis Dei
praescientia, et praedestinatio videatur. Ei quidem
praedestinare, facere est, et apud ipsum jam facta sunt, quae ab ipso
fieri praeordinata sunt. Unde et de eo scriptum est:
Fecit, quae futuro sunt (Es. XLV, 11, sec.
LXX). Sed quaesisse virum Deus dicitur, ut
eligendorum antistitum forma hominibus praebeatur. Quaerere
enim solemus, quae aut praesentia non cognoscimus, aut absentia non
videmus. Deus autem, cui nihil est absens, nihil latens, non
dicitur quaesisse virum, ut absentem, aut absconditum: sed quaesisse
dicitur, ut omnis, qui ad sanctae Ecclesiae culmen eligitur,
discutiendus ab hominibus esse doceatur. Sed quaeri debet
secundum cor Dei; ut videlicet non solum divinam voluntatem intelligat,
sed bonis operibus ostendat. Quia item electi viri ad honorem
primatus non ex ambitione veniunt, sed coacti perducuntur, bene dictum
est:
Et praecepit ei, ut esset dux:
(S1, 13, 14) Quasi dicat: In honorem praelationis non per ambitionem subiit,
sed coactus ascendit.
Potest etiam intelligi vir pro fortitudine; secundum cor Dei, pro
interna charitate.
Quando igitur necessitas exigit, ad curam sanctae Ecclesiae quaeratur
vir, ut sit conversatione fortis; quaeratur secundum cor Dei, ut per
effectum magni amoris, quasi unitus sit divinae voluntati: praecipiatur
ei, ut sit dux; quatenus sublimitatis ordinem conscendere ex cupiditate
non ambiat, sed ex humilitate pertimescat: sicque sibi humilis metuat,
ut subdi praecepto Dei devotius agnoscat. Sed quia his verbis
propheta lapsi regis vitam reprehenderat, sequitur:
Surrexit autem Samuel, et ascendit de Galgalis in Gabaa
Benjamin.
(S1, 13, 15)
Quasi ab alto ad planum sanctae Ecclesiae doctor venit, quando
peccatorum culpas redarguit, et status sui sublimitatem curvat, cum ad
discutienda malorum crimina se per affectum charitatis
humiliat. Bene ergo de eo, qui peccatorem arguerat, dicitur:
Surrexit, et ascendit.
(S1, 13, 15) Surgit quippe electus praedicator, quando ad
altitudinem suae spiritualis conversationis se per intentionem erigit:
ascendit autem, quando ad arduam ejusdem vitae suae celsitudinem per
consuetum opus venit. Coelestia quidem desideria, spirituales
virtutes, bona opera in sublimi sunt: affectus terreni, concupiscentiae
saeculares, vitia et peccata in infimis. Doctor vero, ut
lapsos bene corrigat, prius culpas discutiendo invenit, deinde inventas
ferit. Ut ergo quae feriat, perspicue et aperte videat,
mentis oculos ad videnda ima peccatorum vulnera curvat. Sed
perspecta non ferit, si ad tangenda ea in infimis, non
descendit. Surgere ergo et ascendere propheat dicitur, quia
electi dolores sic ad ima nostra videnda et emendanda plerumque veniunt,
ut redire statim ad alta conversationis suae nunquam
obliviscantur. Quibus etiam verbis sacerdotalis animi
libertas asseritur. Nam plerique alios increpant, qui
semetipsos validissimo irae bello perturbant. Post increpatas
vero culpas surgere et ascendere nequeunt: quia in semetipsis turbidi,
ad alta intimae quietis progredi nequaquam permittuntur.
Quidem coercendas aliorum turpitudines audiunt; sed cum ad cogitanda ima
descenderint, noxia eorum delectatione sordidantur. Infirmi
quidem et tanti ministerii impares, dum solvere inferius aliorum nodos
gestiunt, illos non liberant, sed semetipsos ligant. Quid
ergo significat, quod de Samuele dicitur:
Surrexit, et ascendit,
(S1, 13, 15) nisi quod in perfectioribus viris aspicimus, qui sic nostra
inquinamenta respiciunt, ut ab eis nequaquam sordidentur: sic nobis
irascuntur, ut quietis intus secreti sui alta conscendere velociter
possint? Fortes namque et potentes sunt, et qui magna et
fortia sua leviter ferunt, nostris infirmitatibus non
gravantur. Et quia in correctione nostra sanctae Scripturae
testimonia proferunt, a Galgalis surgere, et ascendere
perhibentur. Galgala quidem, ut plerumque jam dixi, rota
nominatur. Testimonia vero Scripturarum, quia per diversos
sensus in nostra eruditione volvuntur, velut rotae sunt. Et
quia cum sancti praedicatores subditorum sollicitudinem deserunt, in
aeternae vitae contemplatione sublimantur, in Gabaa Benjamin Samuel
ascendere dicitur. Gabaa denique Benjamin, collis filii
dextrae interpretatur. Quis ergo est filius dextrae, nisi
quem sancta Evangelia confitentur ad coelos ascendere, et ad dextram Dei
Patris sedere? Collis igitur filii dextrae, aeterna est
celsitudo Redemptoris. Quando enim ima nostra sancti
praedicatores deserunt, in alta illa divina Redemptoris per intentionem
surgunt, et per visionem conscendunt.
Potest et secundum historicum sensum simplicius intelligi hoc, quod
dicitur:
Surrexit, et ascendit:
(S1, 13, 15) quia videlicet in rege, quem arguerat, humilitatem poenitentiae,
qua manere cogeretur, minime cognovit. Idem tamen rex in
ministerio relinquitur, ut ipsa prophetae separatione corrigatur; quia
plerumque quos praedicatoris verba non corrigunt, dividi a praedicatorum
familiaritate, vel a sanctae Ecclesiae unitate pertimescunt.
Juxta praedicatores duri sunt, sed separati resipiscunt; et qui
inobediendo peccaverunt, obedire Deo, jam humiliter parant.
Unde et rex Saul non multo post demoliri Amalechitas praecipitur: ut, si
mandatum Domini ejusdem caede gentis perficeret, prioris inobedientiae
nexus enodaret
(voir: S1, 15)
.
Separatus quidem a propheta, ea agere visus est, ut ad agenda alia
juberetur. Quare et subditur:
Et reliqui populi ascenderunt post Saul obviam populo, qui
expugnabat illos: venientes ex Galgala in Gabaa
Benjamin.
(S1, 13, 15)
Nonnulli sic in peccato corruunt, ut in nullo bono opere teneantur:
nonnulli vero dum mala se perpetrasse recolunt, agere bona instantius
conantur. Agendo quippe bona, mala quae relinquunt operiunt:
ne ab aeterno judice detecta judicentur. Hoc nimirum si
factum Saul in bonam partem deducimus, hoc invenimus; quia qui prius in
sacrificio, metuens prophetae mandata contempsit, postea vero ad eos,
quos metuerat, conterendos populi Dei adversarios festinavit.
Quo in loco etiam hoc notandum est, quia quem propheta deseruit, ad
experienda bella hostium de Galgalis ascendit. Plerosque
etenim peccatores justa praedicatorum severitas projicit, quos tamen
divina memoria non relinquit. Solatia et adhortationes
rectorum propter culpas amittunt: sed sacras Scripturas consulunt,
propositum resumunt; et qui inobedientiae malo velut lapsi jacuerant,
erecti per obedientiae fervorem ad occultorum hostium bella
procedunt. Bene ergo de Galgalis, id est de rotis venire
memorantur: quia de sanctis Scripturis accipiunt, unde adversae partis
militiam comprimere fortiter possint. Quia vero perditae
conversationis altitudinem recuperare vincendo satagunt, in Gabaa
Benjamin ascendere dicuntur. Quia item alii in latibulis se
clauserant, alii ad hostes confugerant, reliqui populi vocantur, qui
nullo sunt timore perterriti, sed cum rege suo ad locum festinant
congressionis. Quod etiam nunc in Ecclesia videmus: quia
videlicet plerique quasi parvuli proficere per privatae vitae studium
proponunt, plerique fortes in expositis quoque maligni hostis
certaminibus audaces sunt; ut aperte videant saeculi blandimenta, quae
appetant, sed appetere visa contemnunt. Hi quidem non in
latibulis, sed in aperti certaminis campo consistunt, expositi ad
praelium, fortes ad triumphum, qui pugnare possunt, et nequeunt
superari. Unde et per perfectum numerum designantur, cum
subditur:
Et recensuit Saul populum qui inventus fuerat cum eo, quasi
sexcentos viros.
(S1, )
Septem quippe diebus hebdomada impletur, sed unus eorum ad operandum
prohibitus est, sex vero in boni operis studio conceduntur.
Centenarius autem numerus summam continet numerorum. In
sexcentis ergo viris, qui alii designantur, nisi qui opere, et cordis
deliberatione robusti sunt? Nam quidam fortia proponunt, sed
quia quod proponunt, non faciunt, ad sexcentorum virorum numerum non
pertingunt. In sexcentis ergo viris, fortes operarii sanctae
Ecclesiae designantur, quia magna proponunt, et rigorem propositi,
fortitudine complent bonae operationis. Qui bene cum rege
inventi perhibentur, quia cum pastoribus sanctae Ecclesiae in bona
voluntate, et pia actione conveniunt. Cum eis namque sunt, a
quibus nec voluntate discrepant, nec operatione discordant.
Qui sic convenire dicuntur, ut excellere praedicatorum dignitas
sentiatur; quia etsi idem bonum subditi, quod praedicatores volunt,
faciunt, illi tamen in eodem bono praecipui sunt, quorum, ut ordo est
celsior, ita et ardentior virtus animi, et robustior nixus
operationis. Quare et separatim de rege, et ejus filio
dicitur:
Et Saul, et Jonathas.
(S1, 13, 16) Ut quid enim separatim rex, et ejus filius nominatur,
nisi quia actio boni praesulis claret esse singularis? Et
quia omnium fidelium subditorum non est uniformis aequalitas,
sequitur:
Et populus, qui inventus in Gabaa Benjamin.
(S1, 13, 16)
Satis replicatum est, quod Gabaa collis interpretatur.
Collis vero non summitas, sed montium est altitudo summitati
vicina. Quid vero in isto colle, nisi alta et perfecta vita
intelligitur fidelium subditorum? Haec nimirum quamvis
praedicatorum celsitudini aequa non sit, tamen ab aliorum meritis valde
cernitur esse sublimis. Unde et de quibusdam praecipuis
electis in Apocalypsi legitur:
Nemo poterat dicere canticum, nisi illa centum quadraginta
quatuor millia.
(Ap, 14, 3) Quos et clarius demonstrans, ait:
Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati, virgines
enim sunt, et sequuntur agnum, quocunque ierit.
(Ap, 14, 4) Dum ergo spiritualia praelia describuntur, populus
inventus in Gabaa Benjamin specialiter recensetur, quia virginum chorus
contra immundorum spirituum ferocitatem tanto violentior est, quanto
nullo eorum vulnere saucius, nulla eorum suggestionis sorde
pollutus. Liber quippe et integer, expeditus est ad occursum,
fortis ad ictum. An non in colle filii dextrae sunt, quos
integritatis suae merito dilectus Jesu respicit, dicens:
Vidi supra montem Sion agnum stantem, et cum eo centum
quadraginta quatuor millia?
(Ap, 14, 1) Sed et nisi valde fortes essent, ad tantam celsitudinem fatigati
ascendere nequaquam possent. Item nisi omnium cogitationum
liberi essent, post agnum ubique currere non valerent. Quia
ergo in occulti certaminis triumpho virgo quisque mirabilis est, dum
ordo congressionis describitur, sub typo populi Gabaa, virginitatis
specialis dignitas memoratur. Sequitur:
Porro Philistiim conscenderant in Magmas.
Et egressi sunt ad praeliandum de castris Philistiim tres
cunei: unus cuneus pergebat contra viam Ephraim, ad terram
Saul; porro alius ingrediebatur per viam Bethoron; tertius
autem vertit se ad viam termini in terra Sabaa, imminenti
valli Seboim, contra desertum.
(S1, 13, 16, S1, 13, 17 et S1, 13, 18)
Quid est, quod Philistaei tres cuneos faciunt nisi quia maligni
spiritus cordi nostro, linguae, et operi inserere perversa
moliuntur? Quia enim cogitando, vel loquendo, sive faciendo
omne peccatum committitur, tres sunt Philistinorum cunei: quia maligni
spiritus impellere ad peccandum animas satagunt, negligentia cordis,
effrenatione oris, audacia perversi operis. Unde et primus
cuneus contra viam Ephraim pergere dicitur, quia expugnare innocentiam a
corde incipiunt. Via quippe Ephraim, id est fructiferi
cordis, bona est cogitatio. Contra viam ergo Ephraim primus
Philistinorum cuneus pergit: quia occulti adversarii, si prius usum
bonae cogitationis a mente non auferunt, ad eradicandos virtutum ejus
fructus pervenire non possunt. Contra Ephraim igitur viam
veniunt, quando bonae cogitationi insidiantur, qua via ad terram Saul
tendere dicitur. Quid enim est aliud mens electi discipuli,
nisi fructifera valde terra doctoris? Unde et Dominus in
Evangelio parabolam seminum exponens, ait:
Quod cecidit in terram bonam hi sunt, qui in corde bono et
optimo verbum excipiunt, et fructum afferunt in
patientia.
(Lc, 8, 15) Dicitur ergo de primo cuneo Philistinorum:
Pergebant contra viam Ephraim:
(S1, 13, 17) ut dum litterae sensum spiritualem percipimus, cogitationis
aditum malignis spiritibus obstruamus. Sed dum cor munimus,
linguam pariter a superfluis locutionibus refrenare
compellimur. Unde et secundus cuneus per viam Bethoron
ingredi dicitur; Bethoron quippe, domus irae interpretatur.
Domus vero irae, est mens usui serviens linguae litigiosae.
Quam certe domum sapiens ille insinuat, qui ait:
Ira requiescit in sinu stulti.
(Ec, 7, 11) Per hanc quidem ad cor stulti hostes ingrediuntur,
quia maligni spiritus, dum ad effrenata verba linguam solvunt, iras
accendunt, et mutuam fidelium charitatem feriunt. Qui ergo
cavere cogitationes noxias didicit, si oris custodiam tenere non novit,
unius cunei impetum vicit, alterius non evasit. Tertius vero
cuneus vertit se ad iter termini. Quis est terminus
cogitationis et verbi, nisi consummatio boni operis? Nam
idcirco bona cogitamus et loquimur, ut ea ad finem boni operis
perducamus. Sed cum antiquus hostis verbis et cogitationibus
nocere non praevalet, in finem laqueos tendit, et bonum opus fidelium
evacuare, vel impedire appetit. Quod vero est iter termini,
nisi studium bonae operationis? Quia ergo multis insidiis
maligni spiritus nituntur, ut studium boni operis deseratur, ad iter
termini tertius cuneus verti dicitur. Potest etiam in hoc
termino, vitae nostrae finis intelligi. Ad iter vero termini
cuneus vertitur, quia interrumpere hostis opus bonum nititur, ne usque
ad vitae finem perducatur. Unde et Psalmista lapsorum fletus
in se exprimens, ait:
Funes extenderunt in laqueum pedibus meis, juxta iter
scandalum posuerunt mihi.
(Ps, 139, 6) [mauvais référencement: Ps, 134, 6] Juxta iter quidem scandalum ponitur, ut bona electorum
opera ante hujus vitae consummationem deserantur.
Quid est autem quod ait:
In terra Sabaa, imminenti valli Seboim contra
desertum?
(S1, 13, 18) Sed haec nomina locorum ad designandum situm termini,
quem dixerat, posita sunt. Sabaa vero in lingua nostra,
captiva dicitur: Seboim, capreae nuncupantur.
Quae est autem ista captiva, nisi humana natura, quae in paradiso fuit
posita, et nunc ad perferendas hujus mortalitatis aerumnas in hoc
saeculum est ligata? Quae est autem terra captivae hujus,
nisi peregrinatio vitae temporalis? Bene igitur, dum verti
cuneus dicitur terra captivae memoratur: quia maligni spiritus in hac
terra peregrinationis nostrae praelia contra nos movere possunt; in illa
vero vita nostra non possunt.
Sed electorum praesens conversatio quamvis in hoc captivitatis exsilio
posita sit, si iter termini perfecte custodit, post termini hujus
angustias, ad altitudinem immortalitatis pervenit.
Unde et termini hujus terrae valli Seboim, id est caprearum imminere
perhibentur.
Vallis quippe caprearum, est mors pretiosa sanctorum: quia unde
moriendo deponuntur, inde ad gaudia aeterna sublevantur.
Capreas quidem velocia animalia esse, et magnos saltus dare quis
nesciat? Recte ergo sanctarum animarum dignitatem capreae
designant, quae in morte corpora deserunt, sed quasi magnos saltus
dantes, per ingentia merita ad superna regna conscendunt.
Dicat ergo, quia terminus terrae captivae imminet valli Seboim: quia
etsi damnata est humana conditio, sic tamen est in Dei filio exaltata,
ut cum ad vitae temporalis terminum ducitur, in morte datur, ut in
aeternae vitae celsitudinem sublevetur. Dicat ergo:
Quia tertius cuneus ad iter se vertit termini in terra
captivae, quae imminet valli caprearum: ut malignos
spiritus ad hoc electorum extrema bona pervertere conari asserat, ut ad
superna gaudia non conscendant. Quae etiam vallis sita contra
desertum dicitur. Quid deserti nomine hoc loco, nisi infernum
accipitur? Desertum quidem recte intelligitur, ubi electorum
nullus invenitur. Desertum etiam dicitur, in quo aerumnarum
solatia nulla sentiuntur. Vallis ergo caprearum contra
desertum sita perhibetur: quia sanctorum mors diversum omne ab inferni
meritis habet, et conveniens aliquid, et dignum inferni poenis non
habet. Sequitur:
Porro faber ferrarius non inveniebatur in omni terra
Israel. Caverant enim Philistiim ne forte
facerent Hebraei gladium aut lanceam. Descendebat
ergo omnis Israel ad Philistiim, ut exacueret unusquisque
vomerem, aut ligonem, et securim, et sarculum.
(S1, 13, 19 et S1, 13, 20)
Haec profecto omnia describuntur, ut modus subsecuturae victoriae
insinuetur. Armati quippe ab inermibus victi sunt, ut totum,
quod vincitur, omnipotentis Dei laudibus tribuatur. Nos autem
si more nostro spiritualiter ista prosequimur, mysteriis vacua non
inveniemus. Quid est ergo, quod dicitur:
Faber ferrarius non inveniebatur in Israel:
(S1, 13, 19) nisi quia ad spiritualia bella non per saeculares litteras, sed
per divinas instruimur.
Faber quippe ferrarius in Israel non invenitur, quia fideles Domini
videntes, arte saecularis scientiae contra malignos spiritus nequaquam
praeliantur. Fabri namque arte adjutivincerent, si saecularis
eloquentiae jaculis, occultis hostibus praevalerent. Quae
profecto saecularium librorum eruditio, et si per semetipsam ad
spiritualem sanctorum conflictum non prodest, si divinae Scripturae
conjungitur, ejusdem Scripturae scientia subtilius eruditur.
Ad hoc quidem tantum liberales artes discendae sunt, ut per
instructionem illarum divina eloquia subtilius intelligantur.
A nonnullorum cordibus discendi desiderium maligni spiritus tollunt: ut
et saecularia nesciant, et ad sublimitatem spiritalium non
pertingant. Bene ergo dicitur:
Caverant Philistiim ne forte facerent Hebraei gladium, et
lanceam.
(S1, 13, 19) Aperte quidem daemones sciunt, quia dum saecularibus
litteris instruimur, in spiritualibus adjuvamur. Cum ergo nos
ea discere dissuadent, quid aliud, quam ne lanceam aut gladium faciamus
praecavent? Dicat ergo historica, et studium electorum
propheta insinuet, et exponat:
Descendebat Israel ad Philistiim, ut exacueret unusquisque
vomerem suum, aut ligonem.
(S1, 13, 20) Ad Philistaeos descendimus, quando ad discendos
saeculares libros animum inclinamus. Et descensus dicitur,
quia Christiana simplicitas in alto est.
Sed quid est, quod saeculares litterae dicuntur in plano esse, modus
vero docendi sublimis? Quia cum coelestia nulla narrent, et
miro dicendi ordine, quae proponuntur, explicant, et narrando
sublimantur, et carnalia dicendo deponuntur. Quem profecto
dicendi, sive intelligendi modum qui scire appetit, descendat ad
Philistiim, vomerem et ligonem acuat, ut ad saecularium etiam carnalia
audienda deponatur, qui eorum eloquentia instrui penitus
nititur. Hanc quippe saecularem scientiam omnipotens Deus in
plano anteposuit, ut nobis ascendendi gradum faceret, qui nos ad divinae
Scripturae altitudinem levare debuisset. Idcirco eam
praemittere voluit, ut in ipsa nos instrueret ad spiritualia
transire. Unde et Moyses, qui nobis divinorum eloquiorum
principia edidit, non prius divina didicit, sed ut capere, vel exprimere
divina posset, in omni Aegyptiorum scientia rudem animum
informavit. Isaias etiam prophetis aliis eloquentior extitit:
quia nec, ut Jeremias Anathotites, nec, ut Amos armentarius, sed
nobiliter instructus atque urbanus fuit. Paulus quoque vas
electionis ante ad Gamalielis pedes instruitur, quam rapiatur in
paradisum, vel ad coeli tertii altitudinem sublevetur
(voir: Ac, 22)
. Et ideo fortasse per doctrinam aliis apostolis
excellit: quia futurus in coelestibus, terrena prius studiosus
didicit.
Sed jam, ut arbitror, ruralium instrumentorum proprietates
spiritualiter exquirendae sunt. Quid ergo in vomere, qui
praeeuntibus bobus trahitur, nisi affectus geminae charitatis
insinuatur? Et quid in ligone, quo solus quisque in agri
cultura exercetur, nisi privatae vitae studium ostenditur?
Quidam namque et dites et fortes ruricolae in bobus arant: quia et
Dominum fortiter diligunt, et per fraternum amorem animarum lucris
diligentius intendunt. Vomerem igitur apud Philistinorum
fabros acuunt: quia sanctae praedicationis studium de saeculari
eruditione componunt. Nonnulli vero, ut pauperes, ligone
utuntur: quia qui ad lucrandas aliorum animas se non posse sufficere
arbitrantur, sibi solis non desinunt praeparare de aeternitate quod
possunt. Velut ligone quisque eorum utitur: quia agrum suae
mentis divino cultui praeparare non desinunt. Et quia in hoc
etiam privatae vitae studio valde sibi saecularis eruditio prodest,
ligonem, dum docetur exacuit: quia in propriae vitae studio eruditus
quaeque subtilius intendit. Securi autem non terram fodimus,
sed ramos arborum detruncamus. Quid ergo aliud signat
securis, nisi zelum bonae aemulationis? Nam quando ad
imitanda meliorum exempla succendimur, velut ramos nobis incidimus,
quibus ignem depellendis negligentiae nostrae frigoribus
nutriamus. Hanc securem nos tenere Paulus apostolus
praecipit, dicens:
Bonum aemulamini in bono omnes.
(Ga, 4, 18) Quae nimirum securis acuitur: quia eruditi fideles,
sicut melius agnoscunt exempla fidelium, ita et ferventius imitari
concupiscunt. Sarculum sive tridens subtilius terram fodit;
ita ut non tam fodere, quam scalpere, et glebas confringere
cognoscatur. Quid per hoc tridens sarculum, nisi virtus
discretionis exprimitur? Per quam certe dum acta, vel agenda
subtili consideratione discutimus, velut serendae terrae nostrae glebas
in tenuem pulverem complanamus. Quod profecto sarculum
tridens asseritur, quia vis discretionis non solum agenda, sed etiam
cogitanda, et loquenda componit. A manu quidem, corde, et
lingua cuncta noxia reserat; ut semen, quod terrae mentis nostrae
committimus, uberem fructum ferat. Apte itaque dicitur:
Descendebat omnis Israel ad Philistiim, ut exacueret
unusquisque vomerem suum, ligonem, securem, et sarculum:
(S1, 13, 20) quia affectum geminae charitatis, privatae vitae studium, alienae
perfectionis exempla in sacro eloquio legimus: sed ejusdem sacri eloquii
profunditatem penetrare ignari saecularis scientiae non
valemus. Unde et rationabiliter subinferens, ait:
Retusae itaque erant acies vomerum, et ligonum, et securium,
et tridentium, usque ad stimulum corrigendum.
(S1, 13, 21)
Non dicuntur acies replicatae, aut attritae: sed retusae.
Nam si replicatae essent, vel attritae, omnino nihil
inciderent. Retusa vero acies, et si celeriter non incidit
omnia, quaedam objecta in mora laboris secat. Sic nimirum
sunt corda simplicium, quae si subtiliter spiritualia non intelligunt,
dum tamen tarde quaedam intelligunt, acuitatem ingenii non acutam
habent, sed retusam. Saepe enim discutere obscura volunt; sed
dum vix diu cogitando ad ea etiam, quae sunt aperta, perveniunt, velut
retusa acie morando incidunt. Quod certe non solum in
occultis sacramentis Scripturarum ostenditur, sed etiam in latentibus
suggestionibus daemonum. Depellere quippe a se hostem
nequeunt, quem cognoscere cito non possunt. Dum ergo magna
mora cogitationis, insidias malae suggestionis expellunt, velut retusa
acie secant, quod per acuitatem ingenii abscindere velocius
poterant. Quid est autem quod dicitur:
Usque ad stimulum corrigendum?
(S1, 13, 21) Stimulus dicitur increpatio praelatorum.
Unde et scriptum est:
Verba sapientum sunt quasi stimuli.
(Ec, 12, 11) Stimulus quidem increpatio dicitur, quia dum culpas
arguit, mentem pungit. Sed retusus est stimulus, quando
praelati languet intellectus, ut subditorum culpas, nec cognoscendo
reperiat, nec inveniendo reprehendat. Bene ergo increpatio
rectoris stimulus asseritur, quia tumores vitiorum pungere non
praevalet, si ejus mens erudita per scientiam, pungenda non
videt. Unde et in typo eruditorum praelatorum bene
subjungitur:
Cumque venisset dies praelii, non est inventus ensis, et
lancea in manu totius populi qui erat cum Saul et Jonatha,
excepto Saul et Jonatha filio ejus.
(S1, 13, 22)
Quid per lanceam, nisi sanctorum praedicatorum acuta providentia
accipitur? Et quid per ensem, nisi eorum intelligentiae
subtilitas demonstratur? Per lanceam quippe longe nobis ante
objecta perfodimus. Per ensem vero vicini, et fere conjuncti
nobis hostes trucidantur. Bene ergo in lancea, providentia
electorum ostenditur, per quam occultos hostes percutiunt, antequam
vicinum eorum impetum patiantur. Dum enim futuras daemonum
insidias cavendo praeveniunt, velut a longe lancea feriunt, quorum
vicinos excipere ictus nolunt. Unde et beatus Paulus
apostolus dum a longe armatos fornicationis spiritus cerneret,
conjugalem castimoniam quasi lanceam tenuit, et eos accedere propius non
permisit, dicens:
Propter fornicationem unusquisque uxorem suam
habeat, et unaquaeque virum.
Uxori vir debitum reddat,similiter autem uxor
viro.
(1Co, 7, 2 et 1Co, 7, 3) [mauvais référencement: 1Co, 7, 2]
Et iterum:
Revertimini in idipsum, ne tentet vos Satanas propter
incontinentiam vestram.
(1Co, 7, 5) Hinc etiam de semetipso ait:
Castigo corpus meum, et in servitutem redigo, ne praedicans
aliis, reprobus efficiar.
(1Co, 9, 27) Qui enim ne reprobus fieret, corpus castigaverat,
nimirum lancea hostes suos longiuscule positos ante se
perfodiebat. Providentia ergo abstinentiae pro edomanda
carnis libidine quasi lancea accipitur, per quam venturi hostes
feriuntur. Bene etiam per ensem intellectus exprimitur: quia
qui pravas maligni spiritus suggestiones in praesenti tempore cognoscit
et abjicit, velut vicinum, et juxta se positum hostem ferit.
Qui etiam velut ense utraque parte acuto incidit: quia tam falsa bona,
quam vera mala reprehendit. Quid vero est, quod in manu Saul
et Jonathae ensis esse perhibetur? Sed in manu non sunt
eorum, qui acute vicina et praesentia intelligunt, et futura praevident,
et ad exstinguenda ea fortia non exercent. Aperte sciunt,
quia antiquus hostis maximam partem humani generis per robur carnis in
fornicationem praecipitat, qui tamen carnem per abstinentiam castigare
non curant. Sic etiam nonnulli praesentia mala aperte
conspiciunt, sed haec vitare minime conantur. Hi nimirum
ensem et lanceam habent, sed in manu non habent. Bene ergo in
die praelii in manu Saul et Jonathae ensis et lancea invenitur: quia
solum electi viri sunt, qui et praesentia et futura mala intelligant, et
ea cordis intentione vincere ardentius concupiscant. Quod
tamen hoc loco ideo dicitur, ut populus nihil in manu tenuisse doceatur,
qui vomeres, ligones, secures, et sarculos tenere ostenditur.
His enim verbis non electi distinguuntur a reprobis, sed hebetes a
peritis. Sed quia jam armatos viros ostendimus, modum
certaminis explicemus. Sequitur.
Egressa est statio Philistinorum ut ascenderet in
Magmas, et accidit quadam die ut diceret Jonathas filius Saul ad
adolescentem armigerum suum: Veni, et transeamus ad stationem
Philistinorum, quae est trans locum illum.
(S1, 13, 23 et S1, 14, 1)
Philistinorum statio egreditur, quando malorum spirituum turba electis
mentibus per suggestiones noxias demonstratur. Quae nimirum
idcirco statio dicitur, quia electorum bella describuntur.
Stare quippe malignis spiritibus, est in electorum pugna magnas vires
exercere. Nam stando validius unusquisque, quam sedendo,
conari ad aliquid faciendum potest. Philistinorum igitur
statio egressa dicitur, ut daemonum conatus in bello nostro aperte
colligatur. Et quia velut se inferiores, atque minores
opprimere fideles cogitant, in Magmas ascendere egredientes
parant. Vel in Magmas ascendere gestiunt, quando parvulorum
corda decipere tentando moliuntur. Sed electi praedicatores,
dum tentata corda subditorum intelligunt, ferre auxilia non
morantur. Hos velut in tuto reponunt, illos secum ad
sustentanda pericula bellorum ducunt. Quid est quod ab bella
armiger ducitur, nisi quia per scientiam eruditi subditi ad internorum
certaminum victoriam promovendi sunt? Quidam namque artem
physicam sciunt, qui medendi experientiam nesciunt: sic nimirum in
sancta Ecclesia quidam sunt qui artem interioris pugnae didicerunt, sed
ad districtas necessitates certaminum adhuc perducti non
sunt. Magnos viros pugnantes audiunt, sed praelia, quae magni
magnifice tolerant, auditu sciunt, virtute nesciunt. Tales
quippe sunt qui ad imitanda vestigia Redemptoris invitantur.
Qui vult,
inquit,
venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam,
et sequatur me.
(Mt, 16, 24) Arma vero Jonathae sunt hortamenta
doctoris. Armiger vero arma portat, cum quibus non ipse, sed
alius pugnat. Sic nimirum sunt, qui in sancta Ecclesia
noviter instruuntur. Dum enim virtutes a doctoribus audiunt,
quibus ipsi doctores contra malorum spirituum versutiam pugnant, illud
nimirum habent in ore, quod nondum habent in virtutis exhibitione.
Dixit ergo Jonathas ad armigerum suum: Veni, transeamus ad
stationem Philistinorum:
(S1, 14, 1) quia electi doctores, subditos suos docent non solum artem, qua
dimicent, sed etiam ab bella pertrahunt, quo triumphent.
Et quia remissi pastores bella, quae insinuant, suscipere nequaquam
curant, non dicit: Vade, et transi ad stationem Philistinorum: sed:
Veni, transeamus.
(S1, 14, 1) Alios quidem ad certamen provocant, sed eadem
certamina ipsi priores tentant.
Quid vero est, quod dicit:
Quae est trans locum illum?
(S1, 14, 1) Sed quidam locus in sancta Ecclesia est, qui magnis
praeliis clausus, non expositus est. Possidere quidem bona
seculi, uxorem ducere, filios procreare, blandimenta de omnibus rebus
licitis corporibus exhibere, eo munitum ab hoste manere est, quo aliquid
impositum in eo ordine positis onerosum non est.
Sed hunc locum si quis melioris vitae desiderio accensus transire
nititur, necesse est ut ad gravissima bella praeparetur.
Divitias namque contemnentes, paupertatem Christi amplectentes,
spernentes conjugia, amorem pudicitiae semper amplecti
debent. Habent continuo isti insurgentia gravissima praelia
carnis, illi impugnationem cordis: quia nec paupertas leviter fertur,
nec sine magnis agonibus pudicitiae corpora subjugantur. Unde
bene per quemdam sapientem dicitur:
Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in timore, et praepara
animam tuam ad tentationem.
(Ec, 2, 1)
Quasi dicat: Quia egredi voluisti de loco muniminis, necesse est
ut jam patenti bello contra fortissima hostium castra
muniaris. Dum ergo
trans locum illum,
(S1, 14, 1) non istum dicit, doctorum Jonathas virtutem
insinuat, qui per singulare propositum religionis, semper sunt in aperto
campo certaminis. Et quia de omni, quod strenue dimicant, de
omni quod nobiliter triumphant, jactantiae et elationis vitium fugiunt,
sequitur:
Patri autem suo hoc ipsum non indicavit.
(S1, 14, 1)
Tacendae quidem sunt electorum virtutes, ne per jactantiam dicantur,
sed aliquando ad Dei gloriam eas manifestare culpa non est.
Quia vero nos in Saul magnos praedicatores expressimus, hoc profecto,
quod patrem Jonathas pugnae initium celat, illud insinuat: quia magna
quae agimus, quandoque propter humilitatem laudabiliter
celamus. Tales quidem jam facti per corruptionem sumus, ut
boni videri etiam ab illis, qui praesunt nobis, sine elatione nunquam
valemus. Cum ergo de manifesto latens malum nascitur,
sapienter bonum absconditur, ne malo superveniente maculetur.
Sed inter haec sciendum est, quia illi virtutes celare praelatis suis
ista necessitate possunt, qui bene cognoscere bonum quod agunt,
sciunt. Si enim nimis sunt simplices, saepe non est bonum,
quod esse bonum arbitrantur; et dum vitium quasi virtutem non indicant,
in se absconditum hostem portant. Unde et Jonathas, qui patri
belli propositum texit, tantus asseritur: ut sub ejus ducatu pars
exercitus producta referatur.
Erant,
(S1, 13, 2) inquit,
duo millia virorum cum Saul in Magmas, et in monte Bethel,
mille autem cum Jonatha in Gabaa Benjamin.
(S1, 13, 2) Dicatur ergo de Jonatha:
Patri autem suo hoc ipsum non indicavit:
(S1, 14, 1) quia eruditi viri, dum elationis vitium incurrere de magnis
operibus suis metuunt, ea nimirum ipsis abscondunt, a quibus adjuvari
potuerunt.
Quae nimirum praedicatoris auxilia melius discimus, si ipsos in loco
suae perfectionis videamus.
Nam sequitur:
Porro Saul morabatur in extrema parte Gabaa sub malo
granato, quae erat in Magron.
(S1, 14, 2)
Gabaa, ut diximus, collis interpretatur; Magron, de fauce
dicitur. Praedicatores autem sancti sublimes valde sunt, non
solum opere, sed etiam contemplatione. Extrema ergo pars ista
sublimitas est operis, intima vero illa, contemplationis. Per
hanc quidem extremam partem suae celsitudinis, ad exemplum a nobis
conspiciuntur; per illam vero intimam, in magno amore conditori
conjuncti sunt. Hos quidem nobis extrema parte sublimitatis
suae propheta mirandos ostendit, quando ait:
Qui sunt isti, qui ut nubes volant, et quasi columbae ad
fenestras suas?
(Es, 60, 8) Volant quippe ut nubes: quia a gravedine culpae sunt leves, et
gratia sancti Spiritus in bono opere veloces. Quasi columbae
vero sunt ad fenestras, quia ad exemplum per bona opera se nobis, quasi
per foramina porrigunt, sed de ostensa vitae munditia, laudis appetitu
nequaquam capiuntur. Sed et sub malo granato rex residet;
quia in umbra Redemptoris praedicator requiem habet. Magno
quidem labore fatigatur, sed verborum Domini consolatione
reficitur. Unde et eadem malus arbor in eo loco, qui de fauce
dicitur, morari perhibetur. Quid enim hoc loco istud de fauce
dicitur aptius quam sancti Evangelii dulcedo designatur? Sic
enim nunc morari in umbra Redemptoris possumus, si videlicet verba ejus
ad consolationem de Evangeliorum meditatione capiamus. Sed in
hoc residere quietius praedicatores possunt, qui quo altius et propius
illud divinae faucis verbum suscipiunt, dulcius saginantur.
Haec etiam causa est qua rex Saul non stare, neque sedere, sed morari
sub malo granato in Magron dicitur; quia perfectus doctor Dei docibilis
est: et dum pascere cibo alios nititur, ipse multiformium deliciarum
spiritualium dulcedine satiatur. Nam dum Redemptoris amoena
singulariter aspicit, in miram contemplationem virtutum surgit: et quasi
de uno cortice plurima grana colligit, dum per ea omnia, quae in
Redemptorem recolit, deliciosam mentem gratanter ducit. In
hac quidem Redemptoris amoenitate sponsa se requievisse gloriatur, quae
dicit:
Sub umbra ejus, quem desideraveram, sedi.
(Ct, 2, 3) In umbra quippe ejus sedere est in ejus contemplatione
requiescere. Ejus certe contemplatio umbra est, quia in ejus
visione protegimur, ne diabolica tentatione velut solis ardore
denigremur. Qui ergo tam sublimiter requiescunt, ferre se
consulentibus auxilia utiliter possunt. Sed tamen nonnulli
electi subditi dum infirmitatem propriam metuunt; dum solum Deum agonis
sui testem requirunt, tantorum hominum judicia fugiunt, ut a solo Deo in
bona sua actione videantur. Bene ergo et Saul in extrema
parte Gabaa sub malo granato morari dicitur, et Jonathas belli
propositum ei non indicasse: quia dum perfecte cavere elationem non
possumus, bonum, de quo nasci potest, omnibus abscondi debet.
Sequitur:
Erat populus cum eo quasi sexcentorum virorum.
(S1, 14, 2)
Hoc numero fortes viros in bono opere superius designari diximus, qui
cum rege esse referuntur: quia per studium boni operis, concordes sunt
vitae doctoris sui. Sed habent praedicatores Ecclesiae sub
se, non solum qui magna agant, sed et verbi comministros qui summa
doceant. Habent duces, qui ad bella ferventes roborent,
habent qui audacter currant, habent qui potenter protegant.
Bene ergo subjungitur:
Achias filius Achitob fratris Ichabot, filii Phinees,
qui ortus fuerat ex Heli sacerdote Domini in
Silo. Qui portabat Ephod.
(S1, 14, 3)
Achias namque umbraculum nostro sermone dicitur. Quid vero
per umbraculum hoc in loco, nisi protectio designatur? Qui
ergo in sancta Ecclesia minores quoslibet ab occultis adversariis
protegunt, per umbraculum recte designantur. Qui autem
umbraculo residet, ardorem solis sentire non potest. Cur vero
in sacro eloquio umbracula praedicantur, nisi quia etiam solem reprobum
ostendunt, quo viror mentis exuritur? De quo nimirum sole
Veritas in divisione seminum dicit:
Orto sole, aruerunt.
(Mt, 13, 6) Fervens quippe ardor concupiscentiae sol est, qui
velut luce candeat, sed qui mentem, cui lucet, exurat. Dum
ergo majorum exhortationibus omnium concupiscentiarum blandimenta
respuimus, quo alibi, quam in umbraculo amoeno substernimur, ubi
tentationum incendia declinemus? Sed diminutive umbraculum
Ecclesiae minister dicitur, ut Redemptori nemo comparetur. De
illius namque protectione sponsa in Canticis gloriatur, dicens:
Sub umbra illius, quem desideraveram, sedi.
(Ct, 2, 3) Et Psalmista deprecans, ait:
Sub umbra alarum tuarum protege me.
(Ps, 16, 8) [mauvais référencement: Ps, 16, 9]
Sed unde tantus Achias iste procedit, exponitur, quia filius
Achitob esse memoratur.
Achitob, frater meus bonus dicitur. Quis igitur iste frater
bonus intelligitur, nisi Redemptor noster? Frater quippe,
quia naturae nostrae particeps: sed bonus, qui naturam nostram quam
suscepit, ab aeterna morte liberavit. Vel bonus, quia omnes
nos mali sumus, dicente ipso:
Si vos mali cum sitis, nostis bona data dare filiis
vestris.
(Mt, 7, 11) Achias ergo filius Achitob dicitur: ut qui in Ecclesia
potentes sunt, eorum potentia ex sola Redemptoris imitatione eis inesse
sentiatur. Idem vero Achitob frater Ichabot asseritur, quia a
translatione gloriae nuncupatur. Nam Redemptor noster
secundum carnem de Judaeorum gente est natus. A quo nimirum
populo, quia omnis ornatus templi, omnes sacrificiorum ritus, omnia
Scripturarum mysteria ad gentilem populum transierunt, translatio
gloriae in Achitob fratre recte memoratur. Ipse quoque
Achitob Phinees fuisse filius dicitur: quia Judaicus populus in erroris
sui perfidia, qua se mersit, ejusdem gentis suae doctores se valde
nequiores habuit. Unde et idem Phinees, os mutum, sive, ori
parcens interpretatur. Os quippe dicitur, quia per eumdem
populum Dominus locutus est. Sed mutum os nunc esse
cognoscitur, quia dum Redemptorem repulit, loquentem in se olim Spiritum
pariter amisit. Qui etiam ori parcens recte dicitur, quia sic
semel in reatu tanti sanguinis cecidit, ut per poenitentiam, et
confessionem ad eum converti nequaquam possit. Ori igitur
parcens dicitur, quia confitendo pie erubescere dedignatur.
Quo contra beatus Job ex persona conversorum promittit, dicens:
Non parcam ori meo, loquar in tribulatione spiritus
mei.
(Jb, 7, 11) Sed quia item religionis dignitatem in patriarchis et
prophetis habuit, idem Phinees ex Heli sacerdote Domini natus
asseritur. Heli quippe Deus meus, Silo missus
interpretatur. Dii vero aliquando in sancta Scriptura electi
praedicatores intelliguntur. Unde et ad Moysen a Domino
dicitur:
Posui te Deum Pharaonis.
(Ex, 7, 1) Et in lege praecepit dicens:
Diis non detrahes.
(Ex, 22, 28) Pater ergo Phinees, Deus meus dicitur, quia nimirum
Judaicus populus eorum secundum litteram Scripturas imitatur, qui verbum
Dei et revelata mente meruerunt cernere, et theca litterae ne videretur
occultare. Hos nimirum per semetipsam Veritas ostendit, cum
verba Psalmistae exposuit, dicens:
Illos dixit Deos, ad quos factus est sermo Dei.
(Jn, 10, 35) In Silo autem natus asseritur: quia Judaicus populus,
licet carnaliter, adhuc tamen in Scripturis spiritualibus
eruditur. Quia ergo electus quisque et sapiens in sancta
Ecclesia natum Dominum ex Judaico populo per doctrinam sequitur, Achias,
qui umbraculum dicitur, filius Achitob fratris Ichabot, filii Phinees,
filii Heli esse perhibetur. Qui etiam ephod portare
describitur, ut aperte monstretur quia protegere alios nequaquam potest,
qui pulchritudine bonae conversationis, luceque non fulget.
Sequitur:
Sed et populus ignorabat quo isset Jonathas.
(S1, 14, 3)
Quid est quod populus quo eat Jonathas nescit, nisi quia electus doctor
ea quae intendit agere, studet per humilitatem celare? Unde
et in Evangelio Dominus dicit:
Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua.
(Mt, 6, 3) Si enim per dexteram aeterna, per sinistram vero
praesens vita figuratur: homines in sinistra, angelos ad dexteram
habemus. Quando autem per bona opera ad consortium supernorum
civium tendimus, dextera manus nostra operari perhibetur.
Sinistra vero manus nostra opera nescit dexterae, si cooperatores
nostros, fideles videlicet sanctae Ecclesiae, adjutores habemus in
opere, et laudatores habere nolumus ad elationem. Bene ergo
dicitur:
Populus ignorabat quo isset Jonathas,
(S1, 14, 4) quia tunc solum bene agere magna nitimur, cum ea quae agimus
pandere ad ostensionem vitamus. Sed quia ad exemplum
electorum ista proferimus, non solum quo eat, sed etiam qua eat,
explorare attentius debemus. Sequitur:
Erant inter ascensus per quos nitebatur Jonathas transire ad
stationem Philistiim, eminentes petrae ex utraque parte, quasi
in modum dentium, scopuli hinc inde praerupti: nomen uni Bores,
nomen alteri Sene.
(S1, 14, 4)
Cum electorum vita alta sit meritis, ima vero conditio malignorum
spirituum, quid est quod ascensus esse dicitur, unde ad Philistinorum
stationem Jonathas tendere conatur? Nam de eisdem Philistaeis
in typo daemonum non longe superius dictum est:
Ascendentes castrametati sunt in Magmas.
(S1, 13, 5) Sed super nos esse dicuntur, quo minores fortitudine
videamur. Super nos etiam esse cognoscitur, quod penetrare
per intelligentiam non valemus. Quoties ergo cum spiritibus
reprobis certare proponimus, robur parare debemus ad ascensum, quia
homines cum angelis pugnare contendimus. Unde et ille athleta
strenuus confortans vehementer commilitones suos, ait:
Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed
adversus principes et potestates, adversus spiritualia nequitiae
in coelestibus.
(Ep, 6, 12)
Quia enim contra principatuum et potestatum spirituales
nequitias se pugnaturum praenoverat, nimirum robur mentis ad altitudinis
ascensum parabat. Peccatorum corda dum nequam spiritus sibi
subjiciunt, eis utique per multiformia vitia dominantur. Si
ergo illuc quoque eos expugnare contendimus, valde nos oportet
ascendere, ut eorum possimus agmina potenter ferire. Aliter
enim lubrici, aliter salvandi sunt acediosi: aliter vaneglorii, aliter
superbi. Ut vero ad haec omnia electus doctor possit
sufficere, quia per assiduae meditationis acuta consilia mentem levat,
quasi ad ascensum Philistinorum se roborat.
Bene autem non unus asseritur, sed plures dicti sunt ascensus: quia
innumeris hostibus multis itineribus occurrendum est. Quod
tunc bene agitur, quando vitiis singulis congruentes, et propriae
curationes adhibentur. Nam, ut aliqua ex eis breviter
perstringamus, fornicationis spiritus continentiae virtute depellitur:
sed tamen levius superatur, si caro impetum suum per abstinentiam
minuat, ne se mundanae concupiscentiae victa substernat. Gula
per abstinentiam frangitur: sed abstinentiam ciborum corporalium habere
non potest, qui mentem spiritualibus cibis non replet.
Potenter enim corpus extenuat, qui amore coelestium cor inflammat: quia
dum spiritualia fortiter diligit, desideria carnis valenter
premit. Avaritiae quoque vitio bonum paupertatis voluntariae
contrarium est, sed pauper spiritu esse non poterit, qui amare adhuc
aeternos thesauros nescit. Sic nimirum ira vincitur, si amore
coelestium perfecte terrena omnia despiciantur: quia unde irascatur, jam
non habet, qui damnum temporale non timet. Sic quoque acediae
vitium, id est taedium cordis depellitur, si semper bona coelestia
cogitentur. Taedere quidem mens nullatenus potest, quae tam
jucunda bona laetanter videt. Tristitiae etiam angustiosum
malum spiritualis laetitiae campo devoratur: sed tamen ipsa spiritualis
laetitia se menti non infundit, quae temporalis vitae angustias
transgredi contemplando non novit. Bene quidem tristitia
vincitur, si temporalium laborum praemia videantur, quia unde electa
mens temporaliter se affligi considerat, inde gaudere in coelesti patria
aeternaliter sperat. Quia ergo magna diversitate consilii ad
diversos animarum morbos curandos praedicator utitur, quia idem
consilium alta mentis consideratione comprehenditur, bene unde Jonathas
transire ad stationem Philistinorum appetit, ascensus esse
perhibentur. Et quia ad expugnandos malignos spiritus a
peccatorum cordibus plures difficultates obviant, petrae inter ascensus
esse memorantur. Quid enim per istas duas petras, videlicet
Bores et Sene, nisi concupiscentia et peccatum designatur?
Bores quippe in primatu dicitur, Sene sol, sive auditio. Bene
autem concupiscentiae primatus nomen convenit, quia ipsa prior mentem
occupat, quam se mens peccato substernat. Solis etiam nomine
recte peccati delectatio figuratur: quia a veritatis intuitu mentis
oculos claudit, et ad vanitatem aperit. Unde et in primis
hominibus a seductore spiritu per serpentem dicitur:
In quacunque die comederitis de ligno, quod est in medio
paradisi, aperientur oculi vestri.
(Gn, 3) In comessatione quidem illa, peccando aperti sunt
oculi transgressorum, ut falsae lucis radios in experientia delicti
perciperent, et a supernae claritatis alta contemplatione
caligarent. In hanc quippe lucem aperire oculos Psalmista
refugiens, Dominum obsecrat, dicens:
Averte oculos meos, ne videant vanitatem+.
(Ps, 118, 37) Hanc beatus Job alta mente despiciens, perfectorum
meritis se inseri exoptans, ait:
Nunc enim dormiens silerem, et somno meo requiescerem: aut,
sicut abortivum absconditum non subsisterem: vel qui concepti
non viderunt lucem.
(Jb, 3, 13) Qui sunt isti, nisi qui peccare fortiter
caverunt? Unus ergo scopulus Bores, alter Sene dicitur, quia
si concupiscentia in mente sibi locum vindicat, ejusdem mentis oculos ad
placidum peccati blandimentum, quasi ad solis lucem videndam
levat. Bene item petrae nominantur, quia iniquorum mentibus
ista duo conveniunt, ut jam redire praedicatores ad se facile non
admittant. Sed et dicuntur scopuli: quia hinc inde, videlicet
tam mente quam corpore praeruptum retinent usum pravitatis.
Dum enim nulla morum, nulla operum integritate solidantur, in modum
scopuli, hinc et inde praerupti sunt. Et quia dicitur in
modum dentium, quid dat intelligi, nisi quod saepe videmus, quia qui
praedicatorum hortamenta despiciunt, eorum vitam mordere detractionibus
conantur? Sed de eisdem scopulis subditur:
Unus prominens ad Aquilonem, ex adverso Magmas, et alter ad
Meridiem, contra Gabaa.
(S1, 14, 5)
Ad Aquilonem primus scopulus prominet, alter ad Meridiem, quia per
concupiscentiam fervor charitatis exstinguitur, et per peccatum ardor
concupiscentiae augmentatur. Mens enim reproba, dum
concupiscentiae subditur, charitate spoliatur, et dum peccare non
metuit, acriora in se valde peccandi desideria accendit.
Quasi enim in summa diei suae altitudine et calore posita, in fluxu
peccati, et immoderate laetatur, et ardenter resolvitur. Male
ergo mederi concupiscentiae morbo satagit, qui ad hoc explere
concupiscentius peccando cogitat ut quiescat. Tanto quidem
erit post peccatum concupiscentia major, quanto ipsa sibi esse incipit
peccati delectatio gratior. Sed primus scopulus ex adverso
Magmas situs, alter contra Gabaa prominere perhibetur.
Magmas, ut jam satis diximus, humilitas, Gabaa collis
interpretatur. Ex adverso utique concupiscentia humilitatem
habet, blandimentum vero peccati coelestem conversationem.
Omnis enim, qui vetita concupiscit, dum praeceptorem despicit,
superbit. Ex adverso itaque humilitatem habet, quam in
obedientiae devotionem non retinet. Sed et qui in peccati
fervore, velut meridiana claritate resolvitur, contra Gabaa, id est
collem prominet, quia dum adversatur coelestibus, poenis tartareis
praeparatur. Sed quia tales etiam ad aeternam vitam Sanctorum
praedicatione perducuntur, ipsorum praedicatorum studium in Jonathae
facto videamus. Nam sequitur:
Veni, transeamus ad stationem incircumcisorum horum, si
forte faciat Dominus pro nobis, quia non est Domino difficile
salvare, vel in multitudine, vel in paucis.
(S1, 14, 6)
Quae est statio Philistinorum, nisi robur malignorum
spirituum? Sancti etenim viri, cum ad peccatorum correctionem
se praeparant, aperte sciunt quia cum de coelo lapsis angelis
pugnant. Pugna ergo haec, quia angelorum est et hominum,
pugnatur a fortibus cum infirmis, cum simplicibus ab astutis.
Nam ab his fortibus insultum acceperat, qui dicebat:
Irruerunt in me fortes, neque iniquitas mea, neque peccatum
meum, Domine.
(Ps, 58, 4 et Ps, 58, 5) [mauvais référencement: Ps, 58] Astutias lapsi angeli etiam Paulus intuens, ait:
Non ignoramus ejus astutias.
(2Co, 2, 11) Contra astutos igitur via cautae rationis quaerenda
est, contra fortes vero divina sunt auxilia petenda. Ut ergo
magna cautela praedicatio exhibenda esse sentiatur, Jonathas armigerum
suum ad secum transeundum invitasse dicitur. Et ut in
expellendis hostibus de Dei miseratione praesumatur, loquitur dicens:
Quia non est Deo difficile salvare, vel in multitudine, vel
in paucis;
(S1, 14, 6) et quia flagitiosorum conversio facilis non est, dicit:
Si forte faciat Deus pro nobis. Si forte
(S1, 14, 6) dicit, quia de plena criminosorum salute adhuc plenius non
praesumit. Sed formam electi subditi in virtute ostendit
humilitatis, quia subdit:
Dixitque ei armiger suus: Fac omnia quae placent animo
tuo. Perge quo cupis, et ero tecum quocunque
volueris.
(S1, 14, 7)
Nonnulli subjecti, dum mensuram ordinis sui negligunt, eamdem mensuram
sic confundunt, ut praelatorum suorum dispositioni communicent, sed
obedire imperiis recusent. Emendare quidem majorum dicta
facile audent, sed facile implere quae praecipiunt, non
conantur. Quid ergo in hujus armigeri voce nobis ostenditur,
nisi quia relinquenda est praepositis dispositio libera, tenenda est
subditis virtus obedientiae non remissa? Ut enim liberam
disponendi auctoritatem praedicatoribus assignent, ait:
Fac omnia, quae placent animo tuo.
(S1, 14, 7) Et ut subditorum pronam voluntatem ad omnia servitia
ostenderet, subdit:
Perge quo cupis, et ero tecum quocunque volueris.
(S1, 14, 7) Nec ibi quidem dixit: Quaedam fac quae sunt in animo
tuo, quaedam non fac, vel aliter fac; nec hic, perge illuc, et ero
tecum, et illuc non ero tecum.
Omnia, inquit, fac,
(S1, 14, 7)quia dispositione praelatorum disponenda sunt omnia:
Ero item, ait,
tecum quocunque volueris;
(S1, 14, 7) quia alicui praecepto obedientiae subjectus optimus deesse non
debet. Sequitur:
Et ait Jonathas, ecce nos transibimus ad viros istos,
cumque apparuerimus eis, si taliter locuti fuerint ad nos:
Manete donec veniamus ad vos, stemus in loco nostro, nec
ascendamus ad eos. Si autem dixerint: Ascendite
ad nos, ascendamus, quia tradidit eos Dominus in manibus
nostris.
(S1, 14, 8, S1, 14, 9 et S1, 14, 10)
Certa et indubitata sanctae Ecclesiae sententia est, quia electi
praedicatores non solum quid, quantum et quando loquantur considerare
debent, sed quibus etiam loquantur. Unde et Dominus a
quorumdam notitia verbum recondens, discipulos prohibet, dicens:
Nolite ponere margaritas ante porcos.
(Mt, 7, 6) Hinc item Scriptura inutiliter effundi verbum vetat,
et dicit:
Ubi non est auditus, non effundas sermonem.
(Ec, 32, 6) Quid ergo, quod Jonathas dicit:
Si dixerint: Manete donec veniamus ad vos, stemus in
loco nostro: Si vero: Ascendite ad nos, ascendamus, quia
tradidit eos Dominus in manibus nostris,
(S1, 14, 9 et S1, 14, 10) nisi quia electus praedicator attente debet colligere, quibus
verbum vitae debeat proferre. Sed quia hoc ostendi nunc in
sensu litterae videtur, nos subtilius exprimamus. Ad
peccatores, praedicatores transeunt, quando his quibus verba exhibent,
non solum verbo, sed etiam vita placent. Qui ergo sunt qui
dicunt:
Ascendite ad nos,
(S1, 14, 10) nisi hi qui devotionis signa proferunt, quia salutis verbum et
venerabiliter audiant, et retinere fortiter concupiscant? Ad
istos itaque ascendendum est, in quibus etsi magnus labor est in opere
ministerii, sunt et magna lucra salutis. E contrario vero ad
doctores peccatores transire gestiunt, quando tam profunda caecitate
merguntur, ut ad imitandae suae pravitatis exemplum ipsos etiam
praedicatores convertere nitantur. Proni quippe ad malum
sunt, corde impoenitentes, et peccati lepra, quam induunt, maculare
alios non expavescunt. De quibus sapiens ille loquitur,
dicens:
Laetantur cum male fecerint, et exsultant in rebus
pessimis.
(Pr, 2, 14) Et item Propheta de his vaticinans, ait:
Praedicaverunt peccatum suum sicut Sodoma.
(Es, 3, 9) Quid est ergo quod ait:
Stemus in loco nostro?
(S1, 14, 9) Sed tale est, ac si dicat: Si illos lucrari non
possumus, nosmetipsos in bona conversatione servemus. Locus
enim noster bona conversatio est, de quo nimirum loco alias scriptum
est:
Si spiritus potestatem habens ascenderit super te, locum
tuum non deseras.
(Ec, 10, 4) Locus quidem iste non solum a spiritu, sed etiam ab
homine cavendus est: quia ipse spiritus non solum per se nobis obviat,
sed contra nos etiam per hominem pugnat. Si vero locus noster
Dominus est, cum mali se nobis objiciunt, in loco nostro persistamus,
quia cum incorrigibiles praedicatorum monita non recipiunt, solerter
debent ipsi circumspicere, ut ad se nulla possint eorum exempla
pervenire. Sequitur:
Apparuit itaque stationi Philistinorum, dixeruntque
Philistiim: En Hebraei egrediuntur de cavernis in quibus
absconditi fuerant. Et locuti sunt viri de
statione Philistinorum ad Jonatham, et ad armigerum suum:
Ascendite ad nos, et ostendemus vobis rem.
(S1, 14, 11 et S1, 14, 12)
Quidnam est, quod apparere Jonathas Philistaeis cum armigero dicitur:
nisi quia doctor ipse prior debet bonum ostendere, quod alios contendit
edocere? Non enim potest in praedicatione venerabiliter
recipi, si prius in se honorem ministerii non praefert luce bonae
conversationis. Unde et egregius praedicator confidenter
asserit, dicens:
Quandiu quidem sum gentium Apostolus, ministerium meum
honorificabo.
(Rm, 11, 13) Apparet ergo doctor,non tam cum verbo loquitur quam
cum vita et moribus venerabiliter demonstratur. Propheta
igitur cum typis sacrae historiae praedicatorum mores ostenderet,
rationabiliter subintulit, dicens:
Apparuit itaque uterque stationi Philistinorum.
(S1, 14, 11) Quasi dicat: Quia docere proposuit, prius iis, quibus
loqui disposuit, vitam monstravit. Sed quid est, quod
Philistaei apparentes despiciunt, et tamen eis,
Ascendite ad nos,
(S1, 14, 10) dicunt, nisi quia plerumque illi etiam praedicatorum optimam
vitam despiciunt, qui eorum praedicatione ad poenitentiae lamenta
cursuri sunt? Et dum eos deserere vitae remotioris studium
reprehendunt, eos nimirum de cavernis egressos asseverant.
Quasi dicant: Illi nunc sub colore praedicationis ad saeculum exeunt,
qui hoc fugisse tota intentione videbantur. Sed plerique
justos praedicatores arguunt, qui mala quae eis objiciunt, in eis esse
suspicantur. Qui nimirum eo ipso quo malum damnant, spem
praedicatoribus tribuunt, quia ad bonum quod defendunt, exsequendum
pertrahi facilius possunt. Dum ergo bona intentione falsa
justorum mala vituperant, insaniunt quidem voce, sed praedicatoribus
fructum suae salutis, etiam insaniendo spondent. Et quia de
ascensu superius dictum est, restat inquirere quid sit quod dicunt:
Ostendemus vobis rem.
(S1, 14, 12) Sed hoc ad litteram minas significat. Quod
tale est ac si dicant: Si huc ascenderitis, quantum valemus patiendo
sentietis. In malorum vero conversione item facile est
colligere, cum justos expellunt, quantum soleant nocere. Sed
quia, auctore Deo, carnalitatem historiae ad spiritualem intelligentiam
duximus, dum sancti doctores, erumpentibus quibusdam signis, peccatorum
conversionem considerant, res etiam ab eis promittitur, quia ad verum
esse redire pollicentur. Res quidem aliquid habet esse,
peccatum vero esse nullum habet. Unde et Paulus Corinthiis
dicit:
Scimus quia nihil est idolum in mundo.
(1Co, 8, 4) Peccator autem, quia peccando ad nihilum tendit, cum
nihil illud cui inhaesit deserit, quasi ad esse redit. Rem
ergo in se ostendere, id est aliquid quod esse habet, potest, quia jam
per divinam gratiam opera virtutis tenet. Dicunt ergo:
Ascendite ad nos, et ostendemus vobis rem.
(S1, 14, 12) Quasi signo quodam peccatores repromittant, et dicant:
Si verbo ita in nobis laborare proponitis, sine magno lucro non erit
quod laboratis. Quare et de aliorum certitudine subjunctum
est:
Et ait Jonathas ad armigerum suum: Ascendamus, sequere me,
tradidit eos Dominus in manus Israel.
(S1, 14, 12)
Quisquis nititur magna agere, haec bene pensare novit, si semper
studuit divinis laudibus imputare. Bene ergo Jonathas de
consequenda victoria confidens, non in manus suas, sed in manus Israel
tradendos inimicos asseruit, ut triumphum ostenderet, et qualis esse
debeat triumphator pariter designaret. Israel quippe videns
Deum interpretatur. Cui ergo in manus hostes tribuuntur,
videns Deum dicitur, ut non ei ea quae in manu data sunt doceatur
attendere, sed tenens datum, ad largitorem munerum cor
levare. Aliud enim tenet manibus, aliud oculis videt, ut
triumphi palmam fortiter teneat, sed videntem Deum retenta palma
victoriae non extollat. Haec autem quia confidendo, non
possidendo loquitur, qualiter ad eadem possidenda veniat,
audiamus. Sequitur:
Ascendit Jonathas reptans manibus, et armiger ejus post
eum.
(S1, 14, 13)
Quid est reptare manibus, nisi corpus omne curvare, nihil in se sublime
relinquere, superiora membra ad inferiora officia peragenda
inclinare? Quid autem in hoc facto nobis insinuatur, nisi
quia multa praedicatorum compassione indiget conversio
peccatorum? Quid enim aliud quam reptare manibus videbatur
Redemptor noster, cum publicanorum amicus fieret, et peccatores
reciperet, et cum ipsis manducaret? Manibus quidem reptabat
cum dicebat:
Non habent opus sani medico, sed male habentes.
(Mt, 9, 12) Hinc iterum dicit:
Non veni vocare justos, sed peccatores.
(S1, 9, 13) Hanc etiam incurvationem reptandi, in sacro eloquio
cameli appellatio designat. Quia ad hoc Salvator usque ad ima
nostra se voluit humiliare, ut nos ad alta suae divinitatis
extolleret. Hunc namque reptantem manibus Paulus sequi se
insinuans, ait:
Omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem salvos.
(1Co, 9, 22) Sed et quia in manibus opera solent significari,
reptat manibus pastor, quando peccatoribus viam quam tenere conversi
debeant, non profert sapientia verbi, sed exemplo
conversationis. Reptare quidem manibus praedicatores suos
docebat Dominus cum dicebat:
Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant vestra
bona opera, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis
est.
(Mt, 5, 16) Bene autem reptans ascendere ad stationem
Philistinorum dicitur, quia ad destruenda peccatorum vitia pervenire
ille doctor potest, qui ipsos peccatores magna humilitatis ostensione,
et magna charitatis affectione demulcet. Nam dum
convenientiam gratiae foris porrigit, manum intus ad incidendum mentis
languorem mittit. Unde et bene subjungitur:
Et cum vidissent faciem Jonathae, alii cadebant ante
Jonatham, alios armiger ejus interficiebat.
(S1, 14, 13)
Facies Jonathae cernitur, quando qui verbum praedicatoris audiunt,
charitatem etiam mentis ejus agnoscunt; cum videlicet hunc audiunt et
coelestia praedicare, et eos, quibus ipsa pandit coelestia, mira
charitate diligere. Bene autem ante faciem cadere dicuntur,
quia dum bona quae sunt in mente praedicatoris agnoscunt, statum
pravitatis deserunt. Sed et dum ad remedium poenitentiae
plures veniunt, alii in magnorum, alii in minorum exempla
confugiunt. Apte igitur dictum est:
Alios armiger ejus interficiebat.
(S1, 14, 13) A vita quidem reproba privari, interfici est: et cujus
exemplo, vel monitis malum quis deserit, ante ejus pedes quasi
interfectus cadit. Generali quippe sententia singulorum
victorias exponens Jacobus ait:
Qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae,
salvabit animam ejus a morte,
et operiet multitudinem peccatorum.
(Jc, 5, 20) Sequitur:
Et facta est plaga prima, qua percussit Jonathas et armiger
ejus, quasi viginti virorum, in media parte jugeri, quam par
boum in die arare consuevit.
(S1, 14, 14)
Plaga prima haec dicitur, quia sancti percutere noxios etiam post, in
ultimo judicio describuntur. Unde et Paulus Corinthios
excitat, dicens:
An nescitis quia angelos judicabimus?
(1Co, 6, 3) Hinc Psalmista vaticinans, ait:
Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in
cubilibus suis, exsultationes Dei in faucibus eorum, ad
faciendam vindictam in nationibus, increpationes in
populis.
(Ps, 149, 5, Ps, 149, 6 et Ps, 149, 7) Plaga prima ista conversionis est, secunda
damnationis, quia modo sancti converti nos ad Dominum rogant, sed non
conversos tunc durius damnant. In qua viginti viri mortui
referuntur, ut quinarii numeri mysterium commendetur.
Quinquies enim quatuor repetiti, aut quater quinque viginti
fiunt. Et quia vigore quinque sensuum omne tempus peccati
perficitur, et in quatuor evangelistarum libris remedia nostrae salutis
invenimus, viginti virorum typo omnes salvandi peccatores
exprimuntur. Qui in media parte jugeri interfecti
perhibentur, quam par boum in die arare consuevit. Boves sunt
praedicatores Ecclesiae, qui dum praedicant, arant, qui dum verbis
coelestibus corda auditorum aperiunt, quasi in bona terra semen
spargunt. Sed in die arant boves, quia Dominus comminatur,
dicens:
Veniet nox, quando nemo potest operari.
(Jn, 9, 4) Item duo boves arant,Jonathas videlicet et armiger
ejus. Quibus nimirum bobus, aut sapientes et simplices
intelligendi sunt, aut minores, et altioris ordinis
sacerdotes. Possunt autem generaliter in duobus bobus omnes
sanctae Ecclesiae praedicatores intelligi, quia et geminae charitatis
gratia pleni sunt, et se privato amore non diligunt. Media
ergo pars jugeri ista est vita praesens. Ista quidem
temperata ad cultum imbribus mollescit hiemis, illa ad sterilitatem
pigrorum caloribus torretur aestatis. Istam partem jugeri
boves arare possunt, illam vero non possunt, quia in hac vita bona opera
seminanda sunt, in illa vero non seminanda opera, sed operum retributio
metenda. Bene ergo in media parte jugeri, viginti viri
interfecti perhibentur, quia converti peccatores hic solum salubriter
possunt, ubi magnitudo criminis purgari creditur per lamenta
conversionis. Sed nonnulli in subita peccatorum conversione
mirantur, quia eis propter usum curae exterioris quotidiana tot quae
agit Deus mira viluerunt. Unde et subditur:
Et factum est miraculum in castris per agros.
(S1, 14, 15)
Perfecti quique in omnibus quae facta sunt, sive fiunt, omnipotentis
Dei virtutem et sapientiam mirari non desinunt. Unde et
Psalmista divinis laudibus insistens, ait:
Mirabilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse dabit
virtutem et fortitudinem plebi suae, benedictus Deus.
(Ps, 67, 36) Hinc Moyses eidem Domino confitetur, dicens:
Quis similis tui in diis, Domine, quis similis tui in
sanctis gloriosus, mirabilis in majestate, faciens
prodigia?
(Ex, 15, 11)
In sanctis quidem mirabilis dicitur, quia quo altius divina
conspiciunt, eo et mirabilius obstupescunt, quia nimirum altissima
contemplatione vident quibus stupeant, non quae ratione
comprehendant. Quoties ergo praeter quotidianum usum nova
quaedam accidunt, quae carnales ac simplices admirentur, miraculum per
agros fieri dicitur. In comparatione namque sanctorum velut
agrestes homines sunt, qui tot conditoris antiqua opera, tot
dispositiones temporum, et tot ordines creaturarum mirari
nesciunt. Bene igitur in eadem rusticitatis hebetudine omnes
generaliter concluduntur, cum subditur:
Sed et omnis populus stationis eorum, qui ierat ad
praedandum, obstupuit.
(S1, 14, 15)
Quam stationem nominant, nisi Philistinorum?
Quid est ergo quod Philistiim admirantur, nisi quia aliquando
conversionem peccatorum alii peccatores obstupescentes aspiciunt, et dum
bonitatem Dei in illorum visitatione intelligunt, ad simile conversionis
propositum accenduntur? Ad praedandum quippe stationis
populus pergit, quando agere perversa non metuit. Quod enim,
prohibente Deo, Scripturis minantibus, contradicentibus doctoribus, quis
audet agere, quasi per violentiam nititur suis usibus usurpare.
Si quis per hunc populum daemonia intelligere voluerit, potest, quia
ad praedandum pergunt, cum violentas tentationes ingerunt, et captivas
animas peccatorum ducunt. Qui certe populus obstupescere
dicitur, quia cor poenitens, quod daemones habere non possunt, qua
gratia conversi peccatores recipiant, non intelligunt. Sed
dum peccatores resipiscunt, tam sibi quam aliis prosunt, quia nonnulli
eorum exemplo corriguntur.
Unde et subditur:
Et conturbata est terra.
(S1, 14, 15)
Dum populares viri nova mira conspiciunt, terra turbatur, quia saepe
contingit, ut dum per exteriora miracula alii convertuntur, aliorum
duritia incitamentis quibusdam ad propositum boni operis
moveatur. Male etenim tranquilla est terra, quando vita
carnalium in mundi jacet delectationibus secura, quando peritura quae
ardenter desiderat, hanc dulciter oblectant. Terra vero
turbatur quando carnalis mens a mala sua soliditate concutitur, et
cogitare fluctuando inchoat, inter mala quae respuit, et bona quae
amat. Turbari etenim menti tunc est, serenitatem malae
delectationis proposito Christianae religionis obducere. Sed
carnalis affectus concutitur, ut spiritualis vita reveletur.
Unde et subditur:
Et accidit quasi miraculum a Deo.
(S1, 14, 15)
Quando namque mens hominis carnali delectatione deprimitur, ejus utique
visus obtunditur, ut spiritualia bona ignorare mereatur. Sed
cum in suis carnalibus infirmari incipit, paulatim in spiritualibus
convalescit, ut superna proficiendo videat, infirma obliviscendo
derelinquat, profectus quidem conversae mentis ostenditur, quia prius
terra turbari dicitur, deinde miraculum quasi a Deo accidisse
memoratur. Miraculum vero a Deo est, quod sine homine facit
Deus. Quod enim manna in deserto filiis Israel pluerit
Dominus
(voir: Ex, 16)
, quod concupiscentibus volatilia praebuerit
(voir: Ex, 14)
, miraculum utique sine homine Deus fecit; sed dum mare dividere
voluit, virga hoc Moysen tangere praecepit, ut miraculum ostenderet,
quod per hominem populo demonstraret. Sic nimirum virga petra
percutitur, ut aquae fluenta producantur
(voir: Nb, 20)
, quia nimirum miraculum quod ostendere voluit, per hominem, non
per semetipsum fecit, ut dum hominem venerabilem redderet, huic
Israeliticus populus humiliter subjici, et devote obedire
debuisset. Quid est ergo quod miraculum quasi a Deo accidisse
asseritur, postquam terra turbatur, nisi quia dum sanctus Spiritus
mentem ad conversionem commovet, commotae menti electorum exempla
insinuat; quae et venerabiliter videat, et imitari devote
concupiscat? Hoc quidem miraculum juxta historiam sic
accipitur, quia plures interficiebantur. Nunc vero in sancta
Ecclesia ad religiosam vitam peccatores convertuntur, quos alii ad
virtutis exempla sequuntur. Spiritus quidem sanctus illos
trahit, et quia trahuntur aliis ostendit, ut tractos trahat, et videntes
tractis inserat, quatenus per largitatem suae gratiae utrosque
comprehendat. Quando enim hoc sine homine per semetipsum
operatur in cordibus fidelium, utique miraculum non fit quasi a Deo, sed
a Deo. Quando autem praedicantibus hoc aeternae vitae
doctoribus agit, quasi a Deo est miraculum, quia mirabiles suos
ministros ostendit, ut qui eos aspiciunt, devote valeant
imitari. Sed quia summos sacerdotes Saul signare superius
diximus, Jonatham vero filium ejus subditas praedicatorum personas, si
sequentia attendimus, sollicitudinem apostolicam in summis pontificibus,
quam retinent, invenimus. De quo nimirum beatus Paulus
loquitur, dicens:
Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis
scandalizatur, et ego non uror? Praeter illa quae
extrinsecus sunt, instantia mea quotidiana, sollicitudo
omnium Ecclesiarum.
(2Co, 11, 29) Qui vero omnium Ecclesiarum sollicitudinem gerebat,
non solum parvulorum, sed etiam ad discutienda majorum facta
vigilabat.
Unde et hic subjungitur:
Et respexerunt speculatores Saul, qui erant in Gabaa
Benjamin, et ecce multitudo prostrata huc illucque
diffugiens. Et ait Saul populo qui erat cum eo:
Requirite, et videte quis abierit ex nobis. Et
repertum est non adesse Jonatham et armigerum
ejus.
(S1, 14, 16 et S1, 14, 17)
Pugnam Jonathae Saul speculatores aspiciunt, quia summi pontifices, son
solum subditorum facta discutiunt, sed doctrinam praelatorum.
Istos quidem explorant, si bene agant; illos autem an recte
doceant. Saepe conversationem aliorum audiunt, sed ne sint
bene eruditi, pertimescunt. Quid enim est aliud quod quis
abierit, quaeritur, nisi quia qui ad praedicandum mittitur talis esse
debet, ut onus ministerii ei secure imponatur; ut mens mittentis nulla
dubitatione fluctuet quod recte doceat, et doctrinae verba operibus
ostendat. Et quia innumeri sunt Ecclesiarum praesules, a
speculatoribus Jonathas aspicitur, quia summum culmen universalis
Ecclesiae, sic per orbem praedicatores ordinat, ut circa se ministros
habeat, per quos illorum doctrinam discutiat, et opera diligenter
inquirat. Sed qui summi culminis ministerio et legatione
funguntur, in alta vitae et scientiae sede sublimantur. Unde
et bene iidem speculatores in Gabaa Benjamin esse memorantur.
Gabaa quidem Benjamin collis filii dextrae nuncupatur. In
colle quidem filii dextrae sunt, qui jam per sublimem vitam, et per
altam scientiam, ad conformationem videntur pertingere
Redemptoris. Hi nimirum victorum acta de sublimi conspiciunt,
quia bonorum vitam probare, et malos discutere, ex vitae merentur
celsitudine, et summae scientiae perfecta eruditione. Qui
Jonatham non adesse reperiunt, quia lucra praedicationis tunc optima
esse considerant, cum praedicatoris laudabilem personam
probant. Sequitur:
Et ait Saul ad Achiam: Applica arcam Dei.
(S1, 14, 18)
Cur Achiam sacerdotem Saul applicare arcam praecipit, nisi quia modum
certaminis a speculatoribus audiunt? Quod quidem a summis
sacerdotibus bene spiritualiter agitur, cum ea quae a relatoribus
audiunt non ante dijudicant, quam eorum rationem in consilio internae
meditationis quaerant. Et, quia saepe alienae etiam mentis
consilia sequuntur, Achias arcam applicare jubetur. Arcam
quippe sacerdos habet, qui scientia spirituali mentem vacuam non
habet. Saul ergo arcam applicare Achiam jubet, quando summus
doctor consilium a minoribus suis et eruditis quaerit. Ibi
enim sunt postulanda consilia, ubi spiritualis scientiae gratia
coruscat. Unde et subditur:
Erat enim arca Dei in die illa cum filiis Israel.
(S1, 14, 18)
Quasi dicat: Hoc applicare praecepit, quod esse cognovit. Ab
irreligiosis quidem religionis consilium, aut sapientiae a stultis
petere, non est consilium accipere, sed praecipitare. Bene
ergo dicitur:
Erat enim ibi arca Dei,
(S1, 14, 18) quia in rebus dubiis illos debemus consulere, quibus aperte
scimus spiritualia dona non deesse. Sed quaedam sunt quae per
consilium, quaedam vero quae per auxilium meliorantur. Ubi
enim aperta et indubitata necessitas est, illic non est idonea mora
consilii, sed celeritas subventionis. Ambigua quidem, et
obscura melius consulendo peragimus, sed aperta et cognita subveniendo
et festinando sublevamus. Unde et subditur:
Cumque loqueretur Saul ad sacerdotem, tumultus magnus
exortus est in castris Philistiim, crescebatque paulatim, et
clarius resonabat. Et ait Saul ad sacerdotem:
Contrahe manum tuam.
Conclamavit Saul, et omnis populus qui cum eo erat, et
venerunt usque ad locum certaminis.
(S1, 14, 19 et S1, 14, 20)
Quid enim aliud signat quod prius Saul applicare arcam petiit, deinde
sacerdotem contrahere manum jussit, nisi quia et obscura debemus
consulendo disponere, et quae clarius innotescunt, cum festinatione
complere? Sed praedicatori tumultum crescentem paulatim
audire, est conversorum peccatorum devotionem cognoscere.
Quod paulatim crescere dicitur, quia dum mentem nostram ad bona opera
spiritus dirigit, hanc ad meliora per quotidianos profectus leniter
ducit. Quid vero est, quod Saul et omnis qui cum eo est
populus clamat, nisi, quia se praeliatoribus sociant? Sed et
usque ad locum certaminis veniunt. Locus certaminis cor est
verbum Dei audientis. Certaminis vero locus dicitur quia
verbum quod recipitur, cum praeterita conversatione
praeliatur. Placent enim ei jam coelestia quae audit, sed
vetus consuetudo insurgit, et ut audita contemnat, suggerit.
Fit pugna item gravior, quia quod praedicator laudat, hoc maligni
spiritus dissuadendo vituperant, et quasi praeliando se contra sanctos
erigunt, dum illud bellando destruunt, quod istorum voce
praedicatur. Quid est ergo venire usque ad locum certaminis,
nisi per exquisitionis aditum pervenire ad secreta cordis auditoris, ubi
hostes celeriter inveniat, et potenter caedat? Nam qui
discutere interna nesciunt, ad locum certaminis pervenire non
possunt. Vel locus certaminis est, ubi crebra fama magnae
religionis est. Illuc quippe dum ab innumeris curritur, qui
et vitam deponere veterem, et induere novam concupiscunt, certaminis
locus recte nuncupatur, quia quotidie illic spiritualium virtutum
exercitus pugnat cum numerositate vitiorum. Illic quidem
quanto graves pugnae, tanto gloriosae victoriae. Illic quo
frequentius accessus hostium, eo et laudabilior numerus triumphorum: ubi
non solum magnorum alta virtus extollitur, sed communis omnium
strenuitas mira fortitudinis ostensione monstratur. Unde et
sequitur:
Et ecce versus fuerat gladius uniuscujusque ad proximum
suum, et caedes magnanimis.
(S1, 14, 20)
Quis est hic gladius, nisi gladius spiritus, quod est verbum
Dei? Qui enim innumerabilibus locis ad omnipotentis Dei
servitium conversi sunt, quia verbo Dei inseparabiliter inhaerent, quasi
juxta se quisquis gladium tenet. Gladius ergo uniuscujusque
ad proximum vertitur, quando hi qui in monasteriis conversi sunt, et
vicissim se verbo Dei perforant, et carnalitatem in se penitus
necant. Velut enim alterutro vulnere interficiuntur, dum
alter alterum verbo Dei percutit, et quidquid in se carnaliter vivit,
exstinguit. Qui, quia nuper conversi, a seculari vita
ceciderant, Philistinorum typo signati sunt. Vel gladius
alterius ad proximum vertitur, quando per conversorum exhortationem,
nondum conversi peccatores ad Dominum convertuntur; quando non solum hi
qui praesunt verbo praedicationis alios lucrifaciunt, sed multitudo
subditorum quotquot possunt verbis et exemplis instruere, et praesentis
vitae desideriis conantur velut interfectos subducere, et aeternae vitae
vivos exhibere. Haec quidem lucra peremptorum jam in tota
Ecclesia per orbem universum diffusa conspicimus, quia quicunque per
divinam gratiam jam Deo vivunt, alternae charitatis mucrone huic mundo
mortui videntur. Gladius quippe uniuscujusque ad proximum
vertitur, quia omnes electi se in sancta Ecclesia vicissim roborant, et
ad coelestem patriam studio alternae praedicationis
inflammant. Et quia innumerabilis populus quotidie Deo
acquiritur, bene illic subditum est:
Et caedes magna nimis.
(S1, 14, 20) Magnum utique nimis est, quod in magnitudine potest
quomodocunque dignosci, sed excellentia non valet
comprehendi. Ad hanc quidem magnam nimis caedem oculos
extulerat, qui dicebat:
Mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, Deus, nimis
confortatus est principatus eorum; dinumerabo eos, et super
arenam multiplicabuntur.
(Ps, 138, 17 et Ps, 138, 18) [mauvais référencement: Ps, 138, 17] Potest etiam magna nimis caedes intelligi, non solum
ut multi, sed etiam ut bene interfecti videantur. Quod quidem
in conversione peccatorum fieri cernitur, cum sic praeterita deserunt,
ut ad eadem delectamenta nunquam reviviscant. Caedi utique
peccatoribus, est ad tempus a turpi vita separari. Vehementer
ergo, sive nimis caedi, est temporalis vitae illecebras perfecte
deserere, et futurae gaudiis inhiare. Ipsorum vero, qui
convertuntur, quia multa diversitas est, sequitur:
Sed et Hebraei, qui fuerant cum Philistiim heri et
nudiustertius, ascenderantque cum eis in castris, reversi sunt,
ut essent cum Israel, et his qui erant cum Saul et
Jonatha.
(S1, 14, 21)
Qui sunt Hebraei, qui fuerant cum Philistaeis, nisi peccatores a
religiosa conversatione lapsi? De quibus non valde supra
dictum est:
Hebraei transierunt Jordanem.
(S1, 13, 7) Hebraei quidem sunt ordine religionis, sed cum
Philistaeis sunt, et cum eis ascendunt, quandiu per suggestiones noxias
illuduntur, et in prava operatione proficiunt. Cum malignis
quidem spiritibus sunt proposito et voluntate peccati, sed cum eis
ascendunt, quia ipsis impellentibus, in audaciam se extollunt iniquae
operationis. Vel cum eis sunt, cum peccata sua operando
perficiunt; cum eis vero ascendunt, cum pravitatis suae exempla aliis
imitanda proferre non metuunt. Quid est ergo quod reverti et
esse cum Israele dicuntur, nisi quia tales etiam plerumque
resipiscunt? Reverti enim amorem religiosae vitae resumere
est. Et cum Israele esse, est intra sanctam Ecclesiam in
charitatis unitate persistere. Ad hoc quippe revertendum, ut
cum Israele esse proponatur, quia nulla est conversio peccatoris, si
conversus perseverantia careat boni operis, et unitate
charitatis. Sequitur:
Omnes quoque Israelitae, qui se absconderant in monte
Ephraim, audientes quod fugissent Philistiim, sociaverunt se cum
suis in praelio.
(S1, 14, 22)
Hoc quidem toties fit quoties remotiori vitae dediti, ad quaerenda
animarum lucra intorquere studium dignantur. Cum suis namque
se in praelio sociant, cum vera aeternae vitae gaudia cum sanctae
Ecclesiae doctoribus praedicant, pariterque a peccatorum cordibus
malignos spiritus fugant. Sed quaerendum valde est quomodo
dicatur:
A udientes quod fugissent Philistiim.
(S1, 14, 22) Praeclara quidem victoria non est fugientes insequi,
sed resistentes effugare. Quid est ergo quod dicitur:
Audientes quod fugissent Philistiim, sociaverunt se cum suis
in praelio,
(S1, 14, 22) nisi quia his verbis ejusdem remotae vitae convenientia lucra
signantur? Mos namque illorum virorum esse solet, ut verbum
potius consulentibus se quam sibi obsistentibus proferant, quia nisi
devotum cor auditoris agnoscunt, praedicationem suam quasi in vacuum
perituram emittere dedignantur. Prius ergo quam se suis in
praelio socient, Philistaeos fugisse audiunt: quia non tam scelestis
convertendis invigilant, quam conversis ad perfectioris vitae fastigia
sublevandis. Ipsa autem sublimitas vitae perfectioris, quia
suaderi magnae exhortationis laboribus solet, qui fugisse Philistaeos
audiunt, praeliari merito dicuntur. Hostes itaque fugiunt,
sed nuper absconditi praeliantur, quia remotae vitae viri non dignantur
loqui, nisi devotis auditoribus, sed loquentes vitae quam ipsi tenent,
altitudinem magna verborum atque exemplorum pugna suadere vix
possunt. Et quia magna lucra praedicationis infirmi, et
imperfecti colligere non possunt, sequitur:
Erant cum Saul quasi decem millia virorum.
(S1, 14, 22) Non ait decem millia, sed quasi decem
millia. Hujus denique numeri perfecta perfectio in terra
noninvenitur, sed in coelo. Quia enim novem sunt ordines
angelorum, et ad illorum societatem electorum illa hominum multitudo
sustollitur, decem millia virorum illa sunt, quae in sanctis angelis, et
electis hominibus in illa aeternae gloriae sede gratulantur.
Quasi ergo decem millia virorum illa sunt, quae in istius adhuc saeculi
exsilio posita, illius beatae societatis formam in moribus
susceperunt. Quia item illius supernae vitae amore peccatorum
tenebrae relinquuntur, sequitur:
Et salvavit Dominus in die illa Israel.
(S1, 14, 23) Contemplatio quidem internae lucis splendida valde
atque clarissima dies est, in qua Dominus Israelem salvat, quia quorum
corda luce intimi splendoris irradiat, in celsitudinem perpetuae salutis
levat. Salvare quippe in die illa Dominus dicitur, quia ad
aeternae vitae amorem nemo succenditur, cui intimae lucis splendor
occultatur. Ad hanc salutis gratiam non solum electa, sed
etiam despecta quae videntur mundi perveniunt. Unde et
subditur:
Pugna autem pervenit usque Bethaven.
(S1, 14, 23)
Bethaven dicitur domus inutilis. Hanc quippe inutilem
Dominus in parabolis ostendens, regem servo in nuptiis praecipientem
introducit, dicens:
Exi cito in plateas et in vicos civitatis, et pauperes ac
debiles, caecos ac claudos introduc huc.
(Lc, 14, 21) Pauperes quidem sunt, qui verbi Dei thesauros in corde
suo minime recondunt. Debiles vero sunt, qui laborare satis
pro aeterna vita non possunt. Caeci vero idiotae ac simplices
designantur, quia dum coelestia nequaquam vident, lumine mentis
carent. Claudi vero sunt, qui gressum boni operis
perdiderunt. Sed,
Pugna pervenit usque Bethaven,
(S1, 14, 23) quia saepe inutiles personae dum sermonis Dei bello capiuntur, in
ejus redactae servitium utiles fiunt. Pugnatur quidem cum
caecis ut videant, cum claudis ut subsistant, cum pauperibus ut morum
thesauros accipiant, cum debilibus ut ad robur boni operis
convalescant. Usque ergo Bethaven pugna perducitur, quando
illi sanctorum praedicatione capiuntur, qui utilitatem alicui
necessariam habere nullam videbantur. Unde et subditur:
Et omnis vir Israel sociatus est sibi in die illa.
(S1, 14, 24)
Omnis quidem vir praedicatori conjungitur, quando conditio hominum
nulla relinquitur, ex qua conversi ad bonam conversationem minime
perducantur. Sed qui Saul sociantur viri dicti sunt, quia
qualescunque in saeculo sumus, in Dei omnipotentis servitio esse fortes
admonemur. Nisi viri etenim praedicatoribus nequaquam
sociantur, quia cum eis non conveniunt, nisi fortia ipsi agant, quae
illi docendo laudant. Sed jam devictis hostibus, jam sibi
fortibus conjunctis, quid rex agat, attente considerandum
est. Sequitur:
Et adjuravit Saul populum, dicens: Maledictus vir qui
comederit usque ad vesperum, donec ulciscar de inimicis
meis.
(S1, 14, 24)
Inimici praedicatorum illi sunt, de quibus Psalmista obsecrat, dicens:
Eripe me de inimicis meis, Deus meus, et ab insurgentibus in
me libera me.
(Ps, 58, 2) [mauvais référencement: Ps, 58, 1] Inimici quidem sanctorum recte immundi spiritus
dicuntur, quia mundi blandimenta quae illi suggerunt, amplecti isti
magno studio detestantur. Nam quibus adhuc aliquid de maligni
spiritus consiliis placet, ejus utique inimicus non est, quia odisse
nondum novit, cujus blandimenta non respuit. Inimici etiam
sanctorum dicuntur, ut ex sacro eloquio detegantur. Nam per
omne quod suggerunt, per omne quod blandiuntur, eas animas quibus
delectabiliter favent, perdere conantur. Quid est ergo quod
populum adjurat, ne usque ad vesperum comedat, donec de inimicis suis
ultionem sumat? Sed notandum quia jam devictis hostibus ista
loquebatur. Quid vero est comedere victoribus, nisi de
peracto virtutis opere cibos vanae laudis delectanter excipere?
Maledictus, inquit, omnis, qui ante
vesperum comederit, quia qui modo vanas laudes
gratanter excipit, tunc aeternas Creatoris laudes amittit.
Adjuratur ergo populus ne comedat, quia doctorum praecepto
constringitur, ut de bono opere inaniter nunquam glorietur.
Fortia bene vivendo agat, sed quandiu vixerit, appetere de fortitudine
laudes caveat, ut laudari post mortem aeternaliter non
amittat. Qui enim ante vesperum populum manducare prohibuit,
ad vesperum utique esse comedendum concessit. Et quia in
vespere finis diei est, in vesperum comedunt qui abstinere ante vesperum
possunt, quia qui laudari modo de magna actione despicit, cum ad vitae
finem ducitur, aeternis dignus laudibus invenitur. Hoc est,
quod Dominus se daturum electis in Evangelio repromittit, dicens:
Euge, serve bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis,
supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui.
(Mt, 25, 23) Hinc iterum ad judicium veniens, dicit:
Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis
paratum est a constitutione mundi.
(Mt, 25, 34)
Tunc quidem de inimicis nostris ulciscimur, quia omnes tunc
diabolicae tentationes evanescunt. Quia enim ultra daemonum
insidiae tentando nihil obsunt, cum per carnem morimur, de inimicis
nostris ulciscimur, quos jam velut interfectos penitus non
pavemus. Vel ergo usque ad vesperum comestionem differimus,
si laudis nostrae praeconia in fine venturo judici
reservemus. Tunc quidem manducandum est, quia qui judex tunc
venit, modo dux nostri exercitus commilitonibus repromittit, dicens:
Faciet illos discumbere, et transiens ministrabit
illis.
(Lc, 12, 37) Tunc quippe victores discumbunt, quia internae quietis
alta sede recepti, perennis vitae laudibus delectantur, quando ipsis
tacentibus omnium bonorum operum praeconia concinunt, et simul
proferuntur ad gloriam quae hic magna virtute ferebantur ad
pugnam. Sequitur:
Omneque terrae vulgus venit in saltum, in quo erat mel
super faciem agri. Ingressus est itaque populus
saltum, et apparuit fluens mel, nullusque applicuit manum
suam ad os suum.
(S1, 14, 25 et S1, 14, 26)
Saltus, silvosus atque clivosus locus est. Quo nimirum
nomine apte corda saecularium designantur, quia dum tota intentione
curis exterioribus serviunt, velut silvosa loca, culta ad fructum boni
operis praedicationis vomere non sunt. Qui vero vulgus [
Forte leg. vulgi] nomine hoc loco
signantur, nisi religiosi viri et simplices? Terrae quidem
vulgus dicitur: quia in bono opere magni sunt, sed tamen altissima
contemplatione magni non sunt. Nobiles quidem actione, sed
vulgus summorum virorum comparatione. Quid ergo est quod
vulgus terrae venit in saltum,
(S1, 14, 25) nisi quia religiosi et simplices viri per exempla bonorum operum,
saepe ad notitiam saecularium deducuntur? Ubi mel in agro
apparet, quia de exemplo boni operis apud saeculares inveniunt, et
devotionis latitudinem, et fructum venerationis. Quid enim
est ager in saltu, nisi devotio in inculto et inexpurgato corde
saecularium? Et quid mel super faciem agri, nisi dulcedo
favoris? Qui merito post ingressum vulgi apparere dicitur,
quia videlicet aspera saecularium corda, si prius religiosorum exempla
non vident, nec latitudine devotionis se valent distendere, nec alienae
sanctitatis gloriam praedicare. Ante ingressum quidem, tantum
saltus est, nec agrum habet, nec fluens mel. Post ingressum
vero, et latitudinem agri habet, et dulcedinem mellis, quia saepe qui
mundum diligunt, sanctorum exempla ferventi amore recipiunt, ut bonum
quod vident, sibi non solum placeat, sed etiam praedicare attentius
concupiscant. Ipsa tamen sanctorum vita laudanda est, et laus
ista ab eis, quorum est, per vanam gloriam nullatenus
capienda. Videri tantum debet, excipi non debet, ut
glorificari Deum quisque in suo opere gaudeat, sed de Dei gratia extolli
contemnat. Unde et caute expressum est, quia fluens mel super
faciem agri apparuit, et tamen manum cum melle ad os nemo
applicuit. Mel quidem fluit, quia dulcis fama sanctorum
dulciter velociterque currit. Sed manus ad os nullus ducit,
quia de opere bono dulcedinem laudis non accipit. Manum
quidem cum melle ad os applicare est laudem operis sui gratanter
accipere. Decurrat ergo mel, et nemo ad os manum applicet, ut
sanctorum fama dulciter fluat, et ipsos a quibus defluit non
extollat. Fluat, ut alios satiet, sed non sumatur, ne mortem
propinet. Unde et subditur:
Timebat enim populus juramentum.
(S1, 14, 26) Juramentum regis est:
Omnis qui se exaltat, humiliabitur.
(Lc, 18, 14) Item juramentum regis est, quod contra hypocritas
profert, dicens:
Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.
(Mt, 6, 16)
Juramentum ergo populus timet, quia ne aeternas amittat,
temporales recipere laudes cavet. Sequitur:
Porro Jonathas non audierat, cum adjuraret pater ejus
populum, extenditque summitatem virgae quam habebat in manu, et
intinxit in favo mellis, et convertit manum suam ad os suum, et
illuminati sunt oculi ejus.
(S1, 14, 27)
Quos in hoc loco Jonathas, nisi illos insinuat, qui verbo et opere
magni sunt, sed tamen studio circumspectionis magni non sunt?
Alta quidem praedicant, fortia exercent, sed in humilitatis
circumspectione se non viriliter tenent. Quid est enim, quod
virgam tenet in manu, nisi quia disciplina, qua peccare alios prohibet,
semetipsum non coercet? Virga quidem qua parvuli solent
corripi, sermo correctionis potest apte designari.
Praedicatio ergo et opus bonum, virga et manus est. Quid est
igitur virgam extendere, et manum ad os cum melle revocare, nisi tam de
praedicationis verbo, quam de studio boni operis vani favoris gustum
recipere? Sed quia more electorum peccat, non virga, sed
extremitate virgae mel levare dicitur. Virgam quippe et manum
melle plenam ad os convertunt, qui juxta veritatis vocem:
Omnia opera sua faciunt, ub ab hominibus videantur.
(Mt, 23, 5) Dum enim suis laudibus saturantur, mel non ad tenuem
gustum habent in summitate virgae, sed vel in tota virga, vel in manu ad
plenam refectionem. Tales utique erant, quibus Dominus in
Evangelio exprobrat, dicens:
Quomodo potestis credere, gloriam ab invicem
recipientes?
(Jn, 5, 44) Quid ergo est haec virgae extremitas, nisi quia plerumque et
Dominum glorificare in suo opere quidem volunt, et apparere ipsi
laudabiles non refugiunt? Merito igitur vocem patris, qua
populum adjuravit Jonathas non audisse dicitur, quia Dei, sive ejus
praedicatoris verba non audit, qui ea implere negligit. Quid
vero est, quod ex gustu mellis illuminati sunt oculi Jonathae, nisi quia
qui vani favoris auram recipiunt, ex eodem ad agenda fortia
roborantur? Hoc quidem loco non dicuntur aperti oculi, ut
clausi fuisse sentiantur, sed ut reparato vigore corporis, ad videndos
intelligantur, et ad exstinguendos hostes reparati. Quod
nimirum elatis omnino convenit, qui ex eo majora et fortia agunt, quo
laudabilia opera sua efferri conspiciunt. Sed saepe minor
zelo charitatis accenditur, qui delinquentes magnos viros ad
Scripturarum memoriam reducere conatur. Unde et sequitur:
(Vers. 28.)
Respondensque unus de populo, ait: Jurejurando constrinxit
pater tuus populum, dicens: Maledictus vir qui comederit panem
hodie.
(S1, 14, 28)
Patrem quippe adjurasse populum, et maledictum protulisse retulit, quia
cum minor errantem vult praelatum dirigere, non debet aspere objurgare,
sed dulciter atque humiliter ad majorum statuta memoranda
reducere. Unde dicit:
Jurejurando constrinxit pater tuus populum.
(S1, 14, 28) Ut enim eum dulciter admoneat eum qui jurejurando
populum constrinxit, patrem ejus esse asseruit. Quasi enim
aliis verbis dicat: Tanto dilectius debes majorum instituta conservare,
quanto eorum locum altius videris per successionis dignitatem
retinere. Constrictus etiam populus jurejurando patris
asseritur, ut non loquentis personae humilitas, sed ostensae auctoritas
attendatur: ut si suggerentis ordo despicitur,illius, qui monstratur,
celsitudo timeatur. Quem tamen patrem asserit, ut praecepta
majorum et timori esse debeant et amori. Dicat ergo:
Jurejurando constrinxit pater tuus populum, dicens:
Maledictus qui comederit panem hodie.
(S1, 14, 28) Quod tale est ac si dicat: Eorum te memorem esse volo,
quae tua, non mea sunt, quia dum culmen majorum obtines, eorum leges
quasi haereditario jure servare debes. Panis vero nomine
favor adulantium recte exprimitur, quia mentem vanitati intentam et
satiat et confortat, dum hanc ad agenda quae laudari debeant,
valentiorem reddit. Quod quidem arrogantibus valde convenire
cernitur, qui ad loquendum prolatis laudibus animantur. Et
quia arrogans praedicator habet similes sibi subditos laudis cupidos,
sequitur:
Defecerat autem populus.
(S1, 14, 28)
Quid est ad litteram deficere, nisi lassescere? Qui enim
laudes transitorias de verbi praedicatione requirunt, deficiunt cum
laudantur, quia nullo vigore verba proferunt, quae non laudari
cernunt. Velut enim lassescentes deficiunt dum despecti
obmutescunt. Sed et dum non comedunt, videntur deficere, quia
si licitum haberent cibum favoris, velut refecti et fortes insequerentur
vitia praedicatione verbi. Unde et arrogantis praedicatoris
forma ostenditur, per id quod subjunctum est:
Dixitque Jonathas: Turbavit pater meus terram.
Vidistis enim ipsi, quia illuminati sunt oculi mei, eo quod
gustaverim paululum de melle isto; quanto magis si
comedisset populus praedam inimicorum suorum quam reperit,
nonne major facta fuisset plaga in Philistiim?
(S1, 14, 29 et S1, 14, 30)
Quid est enim quod turbasse terram patrem reprehendit, nisi quia
majores statuta sua per imperitiam confudisse redarguit?
Terrae quidem nomine subditorum humilitas designatur, quae nimirum
turbari cernitur, quando errante pastorum judicio, tranquillae veritatis
ordinem deserere videtur. Et quia dum favores hominum
arrogantes inhianter ambiunt, et hoc licitum esse asserere conantur,
profectus suos in testimonium perducunt.
Vidistis enim, ait,quia illuminati sunt oculi mei, eo quod
gustaverim paululum de melle isto.
(S1, 14, 29) Quasi dicat: Ex laude subjectorum crevi, dum non esse
minor laudibus studui. Nam et electorum praedicatorum mos
esse solet, ut dum se laudari considerant, hoc quod de se foris audiunt,
esse viribus contendant. Et idcirco paululum mellis se
Jonathas comedisse retulit: quia arrogans linguae favores se excipere
licenter putat ad vitae profectum, non ad intentionem
vanitatis. Sed omnino aliud est laudis praeconia moribus
adaequare contendere, aliud laudes appetere, ut in iisdem laudibus
profectum vitae possit invenire. Laudes quippe suas moribus
exaequare conantur, qui ipsas laudes despiciunt, qui laudari ab
hominibus nunquam volunt. Quantum certe in eis est laudari
vehementer refugiunt, sed quia non possunt omnino effugere ne laudentur,
conantur esse quod audiunt. Sed quidam, bonis ostensis
operibus, idcirco laudari volunt, ut laudati majus conscendant in opus
virtutis. Qua profecto praesumptionis suae aestimatione
falluntur, quia qui in minimis laudes appetit, cum majora opera fecerit,
ardentius et valde avidius laudes quaerit. Et fortasse ideo
post patrem Jonathas non potuit regnare, quia illos signabat qui dum
vane se extollunt vere deficiunt. Addidit quoque
ratiocinando, et dicit:
Quanto magis si comedisset populus praedam inimicorum
suorum, nonne major facta fuisset plaga in Philistiim?
(S1, 14, 30) Mellis paululum in virgae summitate gustare, est de
doctrinae facundia qualitercunque gloriari. Praedam vero
inimicorum comedere, est virtutis opera per memoriam repetere, et
recolendo gaudere. Quasi enim praedam inimicorum facit, dum
ea, in quibus occultis hostibus quis praevaluit, ad memoriam
ducit. Ea quoque ad saturitatem comedit, qui quasi sua
virtute haec fecerit, se inaniter et vehementer extollit.
Dicit ergo:
Quanto magis si comedisset populus praedam inimicorum
suorum, nonne major facta fuisset plaga in Philistiim?
(S1, 14, 30)
Quasi dicat: Cum ex brevi gustu favoris, tantus profectus sit,
quid electi praeliatores facerent, si plenas operum laudes licitas ac
justas haberent? Sequitur:
Percusserunt ergo Philistaeos in die illo a Magmis usque in
Aion.
(S1, 14, 31)
Dies mentis est splendor eruditionis. Sed illi quos
arrogantes erudiunt, quia ambitione temporalis gloriae accenduntur,
simulationem lucis accipiunt, non veritatem. Dum ergo dies
illa dicitur, quid aliud signatur, nisi quia saepe proposito temporalis
gloriae fortia fieri viderentur? In die namque illa, id est
doctrina, vel exemplo superborum percutiunt, quia ad hoc ministerio
praedicationis inserviunt, ut splendorem gloriae temporalis
adipiscantur. Et quia omnibus innotescere cupiunt, dicit:
A Magmis usque in Aion.
(S1, 14, 31) Magmas, ut jam satis dictum est, humilitas, Aion vero
frater meus moerens interpretatur. Humiles autem hoc loco,
pusilli ac simplices in sancta Ecclesia designantur. Moerens
vero frater quos alios insinuat, nisi eos quos Dominus in Evangelio
collaudat, dicens:
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur?
(Mt, 5, 5) Qui enim jam temporalia cuncta novit despicere, et ad aeterna
magnis desideriis anhelare, dum horret teneri in corpore, et gemit in
illa aeternae vitae laetitia nondum esse, frater meus moerens recte
nominatur. Frater quidem, quia Christi cohaeres jam esse
coepit, ad cujus beatissimam illam atque laetissimam haereditatem totis
desideriis ingemiscit. Moerens autem dicitur, ut perfectorum
luctus inenarrabilis esse designetur. Moerere autem non
quomodolibet, sed affectuosissime flere est. Quia enim
Spiritus sancti gratia repleti sunt, ad illam fletuum ubertatem
pervenerunt quam egregius doctor asserit, dicens:
Ipse autem Spiritus postulat pro nobis gemitibus
inerrabilibus.
(Rm, 8, 26) Moerens etiam frater dicitur, quia Redemptori in magna
familiaritate perfecti quique conjuncti sunt. Quem enim
singulariter Redemptor diligit, quem singulari dignitate ad perpetuae
haereditatis possessionem nutrit, cum frater ejus asseritur, singulari
numero declaratur. Unde et ad Moysen quasi singularem amicum
dicit:
Novi te ex nomine.
(Ex, 33, 12) Hinc est quod de Joanne in Evangelio dicitur:
Hic est discipulus ille quem diligebat Jesus.
(Jn, 21, 20) Qui enim omnes discipulos valde diligebat, dum hunc
diligere dicitur, frater singulari numero demonstratur. In
die illa a Magmis usque in Aion Philistaeos arrogantes percutiunt, quia
ut lucem gloriae saecularis accipiant, non solum parvulis parva
praedicant, sed alta quae perfectiores agnoscant. Et quia cum
sibi per intentionis perversitatem obsunt nonnullis in Christo parvulis,
pluribus etiam perfectioribus prosunt loquendo, a Magmis usque in Aion
non pugnare, sed percutere dicuntur. Philistaeos quidem
percutere, est daemonum insidias, vel vitiorum tyrannidem ab electorum
corde perimere. Sed saepe elati doctores aliis per verbum
prosunt, et ejusdem verbi laudes nullas accipiunt quas
concupiscunt. Unde et frequenter accidit, ut dum laudari et
efferri se non considerant, velut fatigati magnis laboribus
obmutescant. Quare et subditur:
Defatigatus est autem populus nimis.
(S1, 14, 31) Mos quoque esse elatorum solet ut cum ab eorum
laudibus lingua aliena silet, aestimatio sua non sileat.
Tacentibus quidem aliis clamant, quia aestimationis suae praeconia in
corde portant. Bene ergo de eodem populo subditur:
Et versus populus ad praedam, tulit oves, et boves, et
vitulos, et mactavere in terra, comeditque populus cum
sanguine.
(S1, 14, 32)
Oves quidem tollit, qui innocentiae suae causas multiplices ad
elationem recolit. Boves in praedam tollit, quando labores
praedicationis suae cogitat, et quidquid aliis loquendo, velut terram
excolendo profecit, memorando coacervat. Vitulos tollit, cum
de eo extollitur quod compressi motus lasciviae ad mentem
reducuntur. Quia enim duo in magna justorum laude praecepta
sunt; videlicet splendor charitatis, cum luce boni operis, dum
aestimatione sua quisque arrogans extollitur, et oves, et vitulos
tollere perhibetur. Oves quidem in innocentia bonorum operum,
vitulos vero in mortificatione corporalium passionum. Quibus
nimirum boves inseruit, quia perfecte non extollitur, qui se infirmum et
impotentem in parte aliqua contemplatur. Magnus quidem apud
se jam est aestimatione pudicitiae et boni operis, sed in fastu
amplioris elationis se elevat, dum perfectum se recolit in labore
praedicationis. Sed haec omnia ad quem finem perducantur,
subsequenter expositum est:
Et mactavere in terra.
(S1, 14, 32) In terra oves, et boves, et vitulos mactare, est de
virtutum conscientia, ima et carnali laetitia exsultare. Unde
et per Oseam de elatis et arrogantibus dicitur:
Victimas demergebant in profundum.
(Os, 5, 2) In profundum quidem victimas mergunt, qui coelestes
virtutum hostias non in coelum per gratiarum actionem sublevant,sed ad
terram per appetitum vanae laudis inclinant.
Unde et bene subditur:
Comeditque populus cum sanguine.
(S1, 14, 33) Mentis cibus interna ejus laetitia est.
Quid est ergo comedere cum sanguine, nisi ab interno appetitu mentis
intentionem vani favoris nequaquam removere? Velut enim
sanguis abjicitur, cum mens a gaudio boni operis intentionem removet
vanitatis. Hujusmodi enim mens laetari in bono opere novit,
quia appropinquare coelestibus per opera bona gaudet, quae in eisdem
operibus videri ad tempus refugit. Cum sanguine ergo
comedere, est gaudium boni operis sumere permixtum vanitatis
intentione. Quod nimirum cum ab aliis offertur, elatis
simplex cibus est; cum vero nullis laudantibus, conscientia superborum
intumescit, quasi per praedam violenter tollunt quod aliquis sponte non
tribuit. Sequitur:
Nuntiavere autem Saul dicentes quod populus peccaret
Domino, comedens cum sanguine. Qui ait,
praevaricati estis. Volvite ad me jam saxum
grande. Et dixit Saul: Dispergimini in vulgus, et
dicite eis ut adducat unusquisque bovem suum, et arietem, et
occidite super istum lapidem, et vescimini, et non
peccabitis Domino cum sanguine comedentes.
(S1, 14, 33 et S1, 14, 34)
Praedicatorum sanctae Ecclesiae proprium est, et perpetratas culpas
reprehendere, et qualiter reprehensae vitari debeant,
monstrare. Reprehensae quidem innotescunt, sed si vitari
nesciantur, ostensae repetuntur. Quid in hac sanguinis
comestione, nisi latens elationis virus ostenditur? Latentia
autem vitia nisi exposita non curantur. Ut ergo praedicatorum
mores insinuet, Saul prius praevaricatum fuisse populum asserit, deinde
in lapide occidi quae manducent animalia praecipit. Sed
saxum, sive lapidem novimus, quia hunc Paulus ostendit, dicens:
Petra autem erat Christus.
(1Co, 10, 4) Lapis vero ad praedicatorem volvitur, cum coram eo
Redemptoris exempla memorantur. Devolvi etiam dicitur, ut ex
omni parte videatur. Grandis vero dictus est, quia per
Danielem crescere perhibetur, et omnem orbis faciem implere
(voir: Da, 2)
.
Non ergo quomodolibet, sed ab utroque latere revolutus aspicitur, ut
ab arrogantibus conspiciatur Deus, et eorum arrogantia
deprimatur. Videat ergo arrogans quam potens in virtute, quam
sublimis in majestate, quam humilis in virtute, Redemptor noster
apparuit.
Nam caecos illuminans, aegros sanans
(voir: Mt, 9)
, praecipiebat ut quod potenter egisset nemini
diceretur. In monte resplenduit, Patrem testimonium suae
divinitatis produxit, et tamen discipulis ait:
Nemini dixeritis visionem hanc, donec Filius hominis a
mortuis resurgat.
(Mt, 17, 9) Et fortasse idcirco resurgente jam Domino, ad
monumentum angelus apparuit, qui ab ejus ostio lapidem
revolvit. Tunc quippe revolvendus erat lapis, quia Christus
verus homo et potens Deus post resurrectionis gloriam erat
agnoscendus. Si ergo unam partem lapidis aspexit elatus,
volvat lapidem, et aliam videat. Non qualitercunque lapidem
videat, quia non est mortuus Christus, sed revolutum ab angelo, quia a
mortuis resurrexit. Aspiciat ergo facundiam praedicationis
hinc, et volvat, et miretur illinc splendorem humilitatis.
Videat signorum potentiam hinc, et inde videat quia qui virtutis
potentia claruit, eamdem virtutem praecepto silentii
occultavit. Sed dum videt partem humilem, videat et
sublimem. Ecce humilis pars lapidis cernitur, quia dicit:
Humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad
mortem.
(Ph, 2, 8) Sed si ista pars volvitur, altera revelatur, quia
subjungitur:
Propter quod Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen
quod est super omne nomen.
(Ph, 2, 9) Ad praedicatorem ergo lapidem volvimus, cum coram ipso
Redemptoris nostri potentiam, et humilitatem memoramus; cum et in
operibus eum attendimus humilem, et ex humilitate in coelo
sublimem. In hoc quidem lapide bos, et aries occidatur, ut in
omni hominum genere elationis vitium Christi contemplatione
mactetur. Ibi quippe omnis sanguis effunditur, quia qui
exemplo Christi instruitur, magna agit, sed de illis magnis operibus se
non extollit. Pascitur quidem laetitia boni operis, sed non
cruentatur cibus ejus sanguine vanae laudis. Nam lapis ille
si in verbis revolvitur, dicit:
Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit,
peccatum non haberent.
(Jn, 15, 24) Sed quia de verbis non tumuit, volvens se, ait:
Ego non quaero gloriam meam.
(Jn, 8, 50) Bos ergo et aries in lapide occiditur, quando exemplo
Redemptoris omnis cornuta elatio condemnatur; quando electus quilibet,
et bene agit, et optime docet, sed nec vita eum erigit propria, nec
eruditio aliena. In ariete quippe robur propriae innocentiae
exprimitur, in bove autem labor, et fortitudo praedicationis.
Qui in petra occiduntur; ut sic electam mentem gaudendo reficiant, ut ei
mixtum in se cruorem carnibus non impendant. Hoc quidem
electus praedicator non solum loquitur, sed etiam persuadet.
Unde et subditur:
Adduxit itaque populus unusquisque bovem in manu sua, usque
ad noctem, et occiderunt ibi.
(S1, 14, 34)
Bovem in manu adducere, est peccatum elationis poenitentiae afflictione
delere. Dum enim operando delet, quod superbiendo deliquit,
mactandum bovem in lapide per manum ducit. Quid est autem,
quod dicit:
Usque ad noctem,
(S1, 14, 34) nisi quia et peccare non licet, sed delere peccata usque ad
mortem licet? Usque ad noctem ergo boves mactandi sunt, non
in nocte, quia dum vivimus, peccata delere poenitendo possumus, post
mortem fructuosam agere poenitentiam non valemus. Bene autem
in eodem loco subditur:
Aedificavit autem Saul altare Domino.
(S1, 14, 35)
Quia dum peccatores convertuntur, quasi ex lapidibus coeleste
aedificium fabricatur. Et quia plerique codices habent:
Tumque primum coepit Saul aedificare,
(S1, 14, 35) potest altaris nomine compunctio cordis intelligi.
Quando enim per verbum doctoris compunctio cordis erigitur, nimirum
altare Domino aedificatur. Et primum aedificatum dicitur,
quia est compunctio amoris. Unde et in tabernaculo foederis
duo altaria fieri a Domino jussa sunt, adolendis scilicet thymiamatibus
unum, alterum comburendae carnis
(voir: Ex, 27 et Ex, 37)
. Primum altare foris erat, secundum intra sancta
sanctorum. Altare ergo primum compunctio timoris est, altare
secundum compunctio amoris. Illud quippe peccata lugentium
est, istud vero ad aeterna gaudia totis desideriis inhiantium; illius
lapides, recogitationes peccatorum, hujus lapides, meditationes
perennium gaudiorum. Altare ergo primum doctor aedificat,
quando culpas exponit quas dum in se peccator aspicit,
ingemiscit. Merito etiam altare compunctio dicitur, quia
incensat. Sed cum diu pro peccatis suis unusquisque
compungitur, poenitendo proficit ad usum securitatis. Nam
post afflictionis tempora ardere incipit ad aeternam vitam, et qui prius
lugebat pro pavore supplicii, flere jam copiosius incipit pro dilatione
mercedis. Quia ergo prima electorum compunctio ex timore
nascitur, dum per typum regis et populi, praedicatores et nuper conversi
subditi designantur, altare tunc primum Saul aedificasse
dicitur. Sed ex aliorum profectu saepe doctor ad aliorum
lucra consequenda succenditur. Unde et subditur:
Et dixit Saul: Irruamus super Philistiim nocte, et vastemus
eum usquequo illucescat mane, et non relinquamus de eis
virum.
(S1, 14, 36)
Hoc supra satis expositum est, sed quia in nocte, usquequo illucescat dies, percutere Philistaeos appetit, hoc profecto insinuat, quia ne in futurum nocere daemones possint, a cordibus peccatorum modo expellendi et perimendi sunt. Nox quidem vita haec dicitur, cum aeternae comparatur. Nam qui illam vitam contemplari digne potuerit, illius comparatione quidquid hic lucidum cernitur, noctis obscuritas esse judicatur. Illucescit autem dies illa, quando in fine hujus vitae electis animabus se aperit. In egressu quippe suo de corpore electa anima illucescentem sibi aeternitatem videt, quia lucem praesentis saeculi quasi tenebras non aspexit.
Quid vero est quod dicitur:
Et non relinquamus ex eis virum?
(S1, 14, 36) Sed omnis Philistaeus vir vastari debet, parvulus
omnis nequaquam vastari potest.
Nemo enim sine peccato, nisi solus Deus. Viri ergo
capitalia crimina et vitia principalia sunt. Sed tunc
virorum, id est fortium nomine designantur, cum peccatorum sibi corda
subjiciunt. Bene ergo dicitur: Non relinquamus ex
eis virum, quia conversi peccatores sanctorum
praedicatorum consilio fortia quaeque peccata, et vitia deserunt, sed
nullum peccatum aut vitium habere non possunt. Possunt cavere
crimina, sed omnia non possunt vitare peccata. Possunt vitia
exstinguere, sed ne aliquo eorum quomodocunque pulsentur, non praevalent
exercere. Dicit ergo:
Non relinquamus ex eis virum,
(S1, 14, 36) quia praedicatores sanctae Ecclesiae et vitia nos eradicare
praecipiunt; sed dum fortia et principalia in nobis necant agere
nequeunt ut quaedam eorum per tenuem motum nequaquam vivant.
Et de populi obedientia subjungens, ait:
Dixit populus: Omne, quod bonum est in oculis tuis,
fac.
(S1, 14, 36)
Oculi praedicatorum sunt intuitus rationis. Qui ergo
arbitrio doctoris committitur, dicere ei recte perhibetur:
Omne quod bonum est in oculis tuis, fac.
(S1, 14, 36) Quasi dicat: Qui nos de rationis nostrae illuminatione
diffidimus, rationis tuae luci committimus, quod nobis deesse
judicamus. Sed hoc quod dixit Saul:
Irruamus super Philistiim,
(S1, 14, 36) potest intelligi quia non deliberata protulit, sed hoc dicendo,
an esset super Philistiim irruendum consuluit. Quod autem
populus cito assensum praebuit, hoc quod videmus insinuat, quia nonnulli
intra sanctam Ecclesiam, antequam verba majorum intelligant,
probant. Nam protinus subditur:
Et ait Sacerdos: Accedamus huc ad Dominum.
Et consuluit Saul Dominum, dicens: Num persequar
Philistiim? Et non respondit ei Dominus in die
illa.
(S1, 14, 36 et S1, 14, 37)
Quid est quod consulentis regis verba, quae populus laudat, sacerdos ad
Dominum esse deferenda denuntiat, nisi quia obscura et magna negotia,
quae simplices latent, nunquam bene disponuntur, si eorum exitum in
sacrario mentis subtili meditatione non quaerimus? Ad Dominum
quippe accedere, est ejus voluntatem secreta contemplatione
cognoscere. Et bene accessus dicitur, quia ab exterioribus ad
interna tendimus, quando operis nostri exitum in divina voluntate
cognoscere tentamus. Nam qui occulta et intima quaerit, et
exteriora non deserit, ea quae nescit adire non invenit.
Quando ergo a nobis de occultis rebus consilium quaeritur, ad Dominum
accedamus, ut tunc demum quod agendum est proponatur, cum in divina
voluntate cognoscitur. Multa enim videntur bona esse et non
sunt. Pleraque etiam facienda sunt, sed utilius fiunt si
congruo tempori reserventur. Quaedam quoque alii facere
debent, alii vero non debent. Quae nimirum si electus
quilibet in secreto meditationis videre negligit, ea utique recto ordine
non disponit. E contra autem qui discutere ea, vel agere
meditando consuevit, non solum agenda, sed etiam vitanda
cognoscit. Unde et bene dicitur:
Consuluit Saul Dominum, et non respondit ei Dominus in die
illa.
(S1, 14, 37)
Dies est cogitatio mentis, quae bona putatur et non cognoscitur. Nam dum bonam se esse simulat, quasi lucem portat. In die ergo illa Dominus consulenti se non respondit, quia verbum Dei cum mala deliberatione convenire non potest. Per responsum quidem verbi patefacere solemus sensum intimae voluntatis. In illa igitur die Dominus non respondet: quia omnipotens Deus in simulata cogitationis luce non cernitur, qui semper in claritate veritatis invenitur. Et notandum, quia qui accedendi ad Dominum consilium tribuit, sacerdos fuit. Quid enim sanctius, quam consilium accedendi ad Deum? Sacerdotes ergo toties sumus, quoties fratribus bona consilia ministramus. Sacrius enim nihil dari potest, quam id per quod quisque ire ad conditorem debet. Nos autem quia ordinem spiritualis pugnae describimus, continuare priora sequentibus debemus.
Verbum quidem Saul fuit, ut sic Philistaeos vastaret, ut ex iis virum
non relinqueret. Quod sic etiam intelligi potest; quia ita
volebat Philistaeos perimere, ut eorum nullus ultra movere bella
potuisset. Magna quidem haec dies mentis est, qua sic aeterna
quaeruntur, ut temporalis hostis nullus a caede relinquatur.
Sed quia nulli conceditur sic temporaliter vincere, ut non debeat omni
tempore pugnare, merito dicitur:
Non respondit ei Dominus in die illa.
(S1, 14, 37) Respondere Dei non solum intimi verbi ejus est, sed
gratiae et muneris. Quando enim benigne concedit quod pie
petitur, respondere perhibetur. Non ergo respondet Dominus in
die illa, quia permittit quidem electis ut vincant, sed de hostibus
quasi viventes deserit, ut cum quibus semper pugnent,
inveniant. Quod tamen si ideo dicitur, quia Jonathae culpa
celatur, magnus timor praelatis incutitur. Filius quidem
peccat, et patri ejus responsionem negat. Unus etiam
deliquisse cognoscitur, sed pro unius culpa insequi hostes suos cuncti
pertimescunt. Quid in hoc facto signatur, nisi quia peccata
subditorum non solum sibi, sed etiam praelatis et secum communiter
viventibus nocent? Quia vero latens haec culpa a rege
discutitur, videamus jam qua sublimitate latentia quaeque
perquirantur. Nam sequitur:
Applicate huc universos angulos populi, et scitote, et
videte per quem acciderit peccatum hoc hodie.
Vivit Dominus salvator Israelis, quia si per Jonatham factum
est, absque retractione
(S1, 14, 38 et S1, 14, 39) [Forte legendum retractatione hic et
inf.] morietur.
Quibus nimirum verbis ordinatum valde judicii ordinem demonstravit,
quia culpa prius invenienda est, deinde poena irroganda. Nam
judicii ordo confunditur, si ante inventae culpae discussionem
proferatur. Ne enim ante discussionem feriat, dicit:
Applicate huc universos angulos populi, et videte, et
scitote per quem acciderit hoc peccatum hodie.
(S1, 14, 38) Et quia cognita culpa austerius ferienda est, jurat,
dicens:
Vivit Dominus, quia si per Jonatham filium meum factum est,
absque retractione morietur.
(S1, 14, 39)
Tractari quidem diutius debet, ut inveniatur culpa, sed postquam
inventa est, in ea vivus aliquis relinqui non debet. Absque
retractione perimitur, qui vivere in peccato, statim ut innotuerit,
prohibetur. Sed istud absque retractione, scilicet perimere,
absque retractione non est, quia multa consideratione pastor utitur, ut
culpa, quam retractando invenit, feriri absque retractione, et exstingui
velociter possit.
Quod si juxta historiam hujus paterni juramenti pondus attendimus, et
illius temporis fervorem, et hujus teporem pariter contuemur.
Antiqui etenim patres, ut Deo placerent, ad mortem filiis etiam non
parcebant. Nos autem eos quos secundum carnem diligimus,
etiam tenui asperitate verborum insequi non audemus. Ecce qui
ad regnum filium nutriebat, dicit: Quia si per eum peccatum
factum est, absque retractione morietur.
Nos peccantes cernimus, et objurgare peccantes aut nolumus, aut
timemus. Cur ergo hoc facimus, nisi quia Deum sicut illi
nequaquam diligimus? Nam Moyses, ut bene peccatum
idololatriae vindicaret, Levitas viginti tria millia virorum jussit
occidere. In cujus nimirum exercitatione caedis dixit:
Si quis est Domini, jungatur mihi.
Ponat vir gladium super femur suum.
Ite et redite de porta usque ad portam, et occidat
unusquisque fratrem suum, et amicum, et
proximum
(Ex, 32, 26 et Ex, 32, 27) Quasi dicat: In hoc ostendet quisque quia sit Domini,
si pro ejus amore fratri, proximo, vel amico non parcit.
Dicit ergo Saul de filio:
Quia absque refractione morietur,
(S1, 14, 39) quia nobis jam sub Redemptoris gratia viventibus, etsi mors non
decernitur corporis, peccati non debet vita dilatari. Absque
retractione quippe rector interficit, cum affectus carnis non aspicit,
sed cum crimen invenit velociter ferit. Retractat quidem, qui
ne scelestum acriter pungat, obsequia ab eo sibi impensa, aut
consanguinitatis affectum cogitat. Qua in re notandum est,
quod non omnes culpae acriter feriendae sunt. Nam leves
pulveris maculae melius excutiendo quam lavando, aut ignem apponendo,
terguntur. Graves etiam culpae in omnibus aequa asperitate
insequendae non sunt, quia vulnera corporum pro ipsorum corporum natura
et robore, vigorem exigunt medicinae. Plerumque tamen
praelati Ecclesiae, cum culpas audiunt, plus justo infervescunt; et dum
vindictam metiuntur, nec vulnerum qualitatem, nec personarum
delinquentium vigorem respiciunt. Qui nimirum tolerandi sunt
cum minantur, sed ab ultione bonorum consilio sedandi sunt.
Unde et hic subjungitur:
Ad quod nullus contradixit ei ex omni populo.
(S1, 14, 39) Quia enim majorum minae humiliter ferendae sunt,
dicitur:
Nullus contradixit ei.
(S1, 14, 39) Et quia eorum nimietas salubri piorum consilio
refrenanda est, non valde inferius cum eamdem mortem filio inferre rex
tentat, omnis populus clamat:
Ergone morietur Jonathas, qui fecit salutem hanc in
Israel?
(S1, 14, 45) Liberavit ergo populus Jonatham ne
moreretur. Sed quia nondum inventam culpam non ferire, sed
invenire satagit latentem, sequitur:
Et ait ad universum Israel: Separamini vos in parte una, et
ego cum Jonatha filio meo ero in parte altera.
(S1, 14, 40)
Quid est, quod regis praecepto populus a rege, et ejus filio separatur,
nisi quia dum culpa latens, et suspecta quaeritur, et superiores et
inferiores personae discutiendae sunt? Saepe quidem populus,
saepe eorum rector delinquit: et aliquando ipsa subditorum culpa
praelato ascribitur, quo negligente impleri perhibetur. Cum
ergo ostensis superius indiciis, quia lateat in populo culpa
cognoscitur, et in quo sit abscondita nescitur, se rex admisceat, ut an
sua sit culpa, vel populi, pastor sciat. Equidem rex Saul
conscius culpae non erat quam ipse nec consensu, nec opere
perpetraverat, et tamen discutiendus miscetur, ut si in se etiam latet,
inveniatur. Quasi enim se peccati inscium perquirebat, qui
dicebat:
Nihil enim mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus
sum: qui autem judicat me, Dominus est.
(1Co, 4, 4) Quasi dicat: Quaerere meipsum, et invenire non desino,
quia si mihi lateo, cui nuda sunt omnia non latebo. Dicat
ergo rex peccati illius, quod discutiebatur, non conscius:
Ego cum Jonatha filio meo ero in parte altera;
(S1, 14, 40) quia electi doctores, cum in aliis per rectitudinis zelum
saeviunt, sibimetipsis et suis familiaribus nequaquam
parcunt. Quasi enim in una parte populum separant, et
semetipsos non separant, qui subditorum culpas discutiunt, et ut
semetipsos inveniant, investigare non curant. Magnum quippe
est humanae ignorantiaepelagus. Nam si nosmetipsos quaerere,
et quales simus invenire vix aut nunquam possumus, alios quando
possumus?
Quid est enim, quod Propheta deplorat, dicens:
Cor meum dereliquit me.
(Ps, 39, 13) Quid est, quod Scriptura sacra denuntiat:
Ignorat homo utrum odio vel amore dignus sit.
(Ec, 9, 2) Item quaestionis suae fructum Propheta denuntiat,
dicens:
Invenit servus tuus cor suum.
(S2, 7, 27) Si vix invenire cor sancti possunt, nosmetipsos
inquirere qua temeritate cessamus? Sed fortasse nec Propheta
potuit, quia subjunxit: Ut timeat te.
Inveniret utique cor suum, si pleniter cognovisset, odio an amore dignus
existeret. Qui ergo non invenit, ut coram Deo securus esset,
invenit utique ut timeret. At nos nec istud facile possumus,
quia dum invenire peccata nostra, et inventa pensare negligimus, quasi
perdito corde securi sumus. In parte ergo altera hi, illi in
altera statuuntur, ut singulorum occulta considerentur, et inventa culpa
digna poena feriatur. Quod quia laudandum valde non
dissuadendum est, sequitur:
Respondit populus Saul: Quod bonum est in oculis tuis,
fac.
(S1, 14, 40)
Quid est autem, quod populo Saul, ut se in partem unam separaret
praecipit, et populus facere regem rogat quod praecipit, nisi quia
inquirere semetipsos simplices nesciunt, etiam cum jubentur?
Dicit ergo:
Fac quod bonum est in oculis tuis.
(S1, 14, 40) Quasi dicat: Tu melius agere nostra poteris, qui lumen
cordis non solum tibi, sed etiam nostris praevidendis itineribus
suscepisti.
Sed rector de interna illuminatione laudatur, quam per gratiam habet,
per aestimationem non habet. Laudatur quidem, quia cognoscere
secreta aliorum possit, sed ipse semetipsum posse scire
diffidit. Quia ergo lumen sibi tantae gratiae non adscribit,
a Deo postulare hoc precibus non omittit. Unde et sequitur:
Et dixit ad Dominum Deum Israel: Da indicium.
Quid est, quod non responderis servo tuo hodie?
Si in me aut in Jonatha filio meo haec iniquitas est, da
ostensionem: aut si est in populo tuo haec iniquitas, da
sanctitatem.
(S1, 14, 41)
Indicium ergo dari petimus, quando nobis abscondita revelari
flagitamus. Sed quaerendum est quid sibi vult tanta verborum
diversitas? Nam in se et filio ostensionem dari petit, si in
populo est iniquitas sanctitatem. Quod tamen dici breviter
potest, quia electi doctores sciunt propriam fortitudinem, sciunt populi
subjecti infirmitatem. Pro se ergo solam ostensionem culpae
petunt, quia austeritate poenitentiae hanc soleant insequi,
sciunt. Pro populo autem sanctitatem quaerunt, quia culpas
subditorum solum scire appetunt; sed quos inveniunt prava agere, rogant
ad veniam per lamenta pervenire. Quid est enim dicere:
Da sanctitatem,
(S1, 14, 41) nisi: Sanctifica, quos demonstras? Mihi eorum occulta
detegis, sed detegendo nihil agitur, si quos ostendis, gratiam
refundendo, non operis. Quia vero saepe stant subditi et
praelati cadunt, sequitur:
Et deprehensus est Jonathas et Saul.
(S1, 14, 41) Et quia ipsa etiam culpa non facile a quo sit
perpetrata cognoscitur, sequitur:
Et ait Saul: Mittite sortem inter me et filium
meum. Et captus est Jonathas.
(S1, 14, 42)
Qui sortes mittunt, per visibilium rerum conjecturas latentia saepe
deprehendunt. Sic nimirum Jonas fugiens noscitur
(Jon. I); sic Matthias Apostolus
Apostolica celsitudine dignus invenitur
(voir: Ac, 1)
. Sortes ergo spirituales ponimus, quando per
exteriora signa operum, ad occultorum notitiam pervenimus.
Sors enim uniuscujusque propria est conversatio. Unde in
Sapientia reprobi dicunt:
Coronemus nos rosis, antequam marcescant; nullum pratum sit
quod non pertranseat luxuria nostra; ubique relinquamus signa
laetitiae, quoniam haec est pars nostra, et haec est sors
nostra.
(Sg, 2, 8) E contra autem Psalmista precatur, dicens:
Portio mea, Domine, sit in terra viventium.
(Ps, 141, 6) Quod etiam Paulus denuntians, ait:
Nostra conversatio in coelis est.
(Ph, 3, 20) Doctor ergo quasi singulorum sortes tenet, dum
uniuscujusque conversationem videt. Et dum culpa noscitur, et
rei persona nescitur, quasi sortes mittit, dum modum facinoris comparat
personae negligentis. Sed et forte culpam deprehendit, dum
quodam signo conjecturae pervenit ad evidentem criminis
veritatem. Negligenter quidem praeeminet, qui commissorum
sibi fidelium nescit et fortitudinem et infirmitatem. Nosse
enim debet fortes subditos, quibus sint virtutibus apti, quibus infirmi
sint vitiis per negligentiam proximi. Nosse debet quae
virtutum devotio istos excitet, quae illorum negligentiam qualitas
vitiorum turbet. Quasi ergo in exterioribus sortes singulorum
tenet, dum praevidet quibus illi possunt vitiis obrui, quibus isti
virtutibus exaltari. Causa igitur cognita, quasi sortibus
signa imprimit, dum patentis culpae notam illius conversationi
ascribimus, qui per negligentiam pronus, et vicinus ad illud facinus
perpetrandum ante fuisse videbatur. Sed conjectura haec
habeatur ad indagandam veritatem, non ad rei inventae certitudinem, quia
illic statim subditum est:
Dixit autem Saul ad Jonatham: Indica mihi quid
feceris.
(S1, 14, 43)
Quid est enim quod captus interrogatur, nisi quia culpae, quae signis
aut conjecturis deprehensae videntur, feriendae adhuc non
sunt? Quasi enim jam vulnus tenetur, sed adhuc tectum
est. Discooperiatur ergo, ut mederi valeat, et
curari. Cogendus quidem aut admonendus est, ut culpam, quae
jam velut palam cernitur, confiteatur. Dicit ergo:
Indica mihi quid feceris,
(S1, 14, 43) quia crimen quod apertis quibusdam indiciis noscitur, ante
judicandum non est quam apertissime demonstretur. Et quia
electorum est peccare et resipiscere, culpas perpetrare, et perpetratas
confitendo detegere, sequitur:
Et indicavit ei Jonathas, et ait: Gustans gustavi in
summitate virgae, quae erat in manu mea, paululum mellis, et
ecce morior.
(S1, 14, 43)
Quid est quod ait:
Gustans gustavi?
(S1, 14, 43) Quare non dixit superius: Gustans gustavi
paululum de melle isto; cum dixit:
Vidistis quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim
paululum de melle isto?
(S1, 14, 29) Sed quidam dum peccata confitentur, ea nimirum
quibusdam vocibus minuunt, dum se non ex toto animo commisisse
ostendunt. E contra autem electi viri quando se de minimis
accusant; ea utique non quasi parva, sed quasi magna
pronuntiant. Quid est dicere:
Gustans gustavi,
(S1, 14, 43) nisi quod foris peccatum exercui, magno concupiscentiae ardore
complevi? Et quid est post peccati confessionem dicere,
Morior,
(S1, 14, 43) nisi mortem a se poenitendo et confitendo expellere, et expulsam
timere? Quod quidem proprie est electorum, qui peccata sua
deserunt: et tamen haec, quasi non deserta, pertimescunt. Et
quidem puris confessionibus, et austeris poenitentiae cruciatibus
delent, sed quasi non deleta vehementer timent. Sed quid est,
quod ait:
In summitate virgae?
(S1, 14, 43) nisi quia dum nos confitendo insequimur, proferre
contra nos mendacium non debemus. Peccatum quidem in
confessione prodendum est, sed augmentandum mendacio non est.
Tale quidem debet esse in confessione, quale fuit in opere.
Ut ergo ardor concupiscentiae bene prodatur, dicit:
Gustans gustavi;
(S1, 14, 43) Et ut qualitas ejus appareat, subditur:
In summitate virgae,
(S1, 14, 43) quasi dicat: Audacter inflammatus feci, sed hoc feci.
Et quia filius regis confitetur, dicit:
Quae erat in manu mea.
(S1, 14, 43) Virga Jonathae praedicatoris doctrinam atque
disciplinam signat. Quae in manu tenetur, quando non solum
docet, sed quod docet, operando exercet. Quid est ergo, quod
ait: Quae erat, non, Quae est in manu
mea? nisi quia aestimationem electorum
insinuat, qui etiam cum prava committunt, praedicationis ministerio se
indignos arbitrantur. Dicit ergo:
In summitate virgae, quae erat in manu mea.
(S1, 14, 43) Quasi dicat: De illo superbiens peccavi, quo peccando
me indignum feci. Erat ergo in manu mea, et non est, quia
etsi aliquando feci quod docui, illud quod operando tenui superbiendo
amisi. Nunc igitur timore perterritus dicit:
Ecce morior.
(S1, 14, 43) Et quia idem metus aliquando divina inspiratione menti
incutitur, aliquando comminatione doctorum, subditur:
Et ait Saul: Haec faciat mihi Deus, et haec addat; quia
morte morieris, Jonatha.
(S1, 14, 44) Sequitur:
Dixitque populus ad Saul: Ergone Jonathas morietur, qui
fecit salutem magnam in Israel? Hoc nefas
est. Vivit Dominus, si ceciderit capillus de
capite ejus in terram; quia cum Deo operatus est
hodie. Liberavit ergo populus Jonatham, ne
moreretur.
(S1, 14, 45)
Quid est ergo, quod dicit:
Ergone Jonathas morietur,
(S1, 14, 45) nisi quia alius de eadem culpa moreretur? Quibus
nimirum verbis populi nobis ostenditur virtus magnae discretionis, quia
in electorum examine non solum culparum causae pensandae sunt, sed etiam
merita personarum. Quod aperte his verbis ostenditur, quia
non ideo Jonathas non moriturus asseritur, quia erat filius regis, sed
quia in Israel magnam salutem fecit. Cum ergo magni viri
cadunt, communi judicio tradendi non sunt, quia priora opera
promerentur, ut posteriorum gravitas levigetur. Ipsa autem
culpae levigatio non acceptione personae decernenda est, sed respectu
prioris vitae, quia ad absolutionem illius sanctae Ecclesiae lucra
pensanda sunt, non carnalis affectio admittenda. Sed quid
mirum, si ad absolutionem peccatoris propria merita suffragantur, quando
in sacri eloquii auctoritate discamus, quia alii pro aliis liberati
sunt? Aliorum quidem bono opere alii adjuvantur, sicut ad
peccantem regem Salomonem a Domino dicitur:
Quia non custodisti praecepta mea, disrumpens scindam
regnum tuum, et dabo illud servo tuo. Verumtamen
in diebus tuis non faciam propter David patrem tuum, sed de
manu filii tui scindam illud.
(R3, 11, 11) Hinc est quod non solum patrum opera filiis prosunt,
sed etiam cives pro civibus liberandos agnovimus. Evertendae
quidem Sodomae se promisit Dominus parcere, si in ea tantum decem justos
inveniret
(voir: Gn, 18)
. Jerusalem quoque respici misericorditer dicitur,
quia aliquanta bona opera in ea inventa sunt. Hinc est quod
Heli vita propria justus, sed auctoritate pastorali remissus, a viro Dei
audivit:
Pars magna domus tuae morietur, cum ad virilem aetatem
pervenerit; verumtamen non auferam penitus ex te virum ab altari
meo
(S1, 2, 33); ut sacra Scriptura hic aperte monstraret, et pro dissolutione
percussum, et pro praeterita conversatione respectum. Sed
percuti fortasse ex parte potuit, quia qualemcunque vitae immunditiam
habuit. De Jonatha ergo bene dicitur:
Ergone Jonathas morietur, qui fecit salutem hanc magnam in
Israel? Hoc nefas est; Vivit Dominus, si
ceciderit capillus de capite ejus in terram, quia cum Deo
operatus est hodie.
(S1, 14, 45) Quasi dicat: Qui magna opera fecit, absolvi ex toto
digne promeruit. Quia igitur in Ecclesiastica censura, etsi
non est acceptio personarum, est tamen discretio meritorum, apte
conclusit sententiam, dicens;
Liberavit ergo Jonatham populus, ne moreretur.
(S1, 14, 45)
Quo in loco notandum est quia rex bis jusjurandum interfectionis
Jonathae superius protulit, quem tamen victus populi instantia non
occidit. Quid est quod juravit, et juramenti assertionem
nequaquam servavit? Sed ex hac re duo nobis documenta
proveniunt, ut cauti scilicet, et discreti esse debeamus.
Cauti quidem, ne juremus, discreti, si agere perversa
juramus. Qui enim jurare cavet, perjurare omnino non
potest. Sed cum male juratur, justius jusjurandum dimittitur
quam compleantur crimina quae jurantur. Sit ergo unusquisque
cautus antequam juret, ut aut ne omnino juret, aut facturum se mala non
juret. Cautos quidem nos esse Dominus insinuat, dicens:
Sit sermo vester: Est, est, non, non. Nolite
jurare per coelum, neque per terram.
(Mt, 5, 37 et Mt, 5, 34) [mauvais référencement: Mt, 5, 37] E contra autem reprobi, et incauti quidem sunt, et
discreti non sunt.
Nam saepe se acturos mala repromittunt, et revocare promissa, quasi
perjurium incursuri, non satagunt. Hinc est, quod Herodes
incaute juravit, et nefarium jusjurandum quod protulit, in praecursoris
Domini morte complevit
(voir: Mc, 6)
. Cauti ergo in nostris dispositionibus esse debemus,
sed si cauti esse negligimus, praetermittenda sunt proposita, non
implenda. Sic quippe a proposito desistere non est vitium
levitatis, sed virtus discretionis. Tamen jurare quae
revocanda sunt et detestanda, omnino cavendum est, et vehementer
horrendum, quia cum tale jusjurandum non impletur, non omnino culpa
vitatur, sed minor eligitur. Sequitur:
Recessitque Saul, nec persecutus est Philistiim.
(S1, 14, 46)
Cum Jonathae culpa reperitur, cum jusjurandum rex non perfecisse
cognoscitur, cessare Philistaeos persequi perhibetur, quia dum propria
infirmitate pastores deprimuntur, lucra aliorum exquirere fortiter
nequeunt. Cessare etenim persequi Philistaeos, est ad tempus
vitia aliorum insequi, praedicando desistere. Prius enim esse
intendendum judicant ad purificationem suam, deinde purgati vigilandum
ad salutem alienam, quia dum silent semetipsos praeparant, ut quasi per
poenitentiam suam ad lucra aliorum fortiter surgant. Et quia
saepe dum doctor sibi conscius silet, quibusdam ejus subditis maligni
spiritus, impia suggerendo non silent. Sequitur:
Porro Philistiim abiere in loca sua.
(S1, 14, 46)
Tacentibus quidem doctoribus, in loca sua daemones abeunt; quia per
pastorum silentium non pereunt, nisi quia ad vitam aeternam
praedestinati non sunt. Loca etenim daemonum sunt, quia
divina praescientia in habitaculum Dei praeordinati non sunt.
Hinc est quod praedicantibus primis doctoribus dicitur:
Credebant quotquot praedestinati erant ad vitam
aeternam.
(Ac, 13, 48) Hinc Paulus ait:
Quos praescivit, et praedestinavit, et quos praedestinavit,
vocavit.
(Rm, 8, 30) Hinc est quod volentes apostoli transire in Asiam, a
Spiritu sancto prohibiti sunt
(voir: Ac, 16)
. Qui ergo non praedestinati sunt, sive audiant
doctorum verba, sive non audiant, vocari in Dei habitaculum nequeunt,
quia per nequitiam, in qua sunt ante constitutionem mundi praecogniti,
locum in se malignis spiritibus paraverunt. Bene igitur, dum
insequi Philistaeos cessare [Forte cessari] dicitur, in loca sua
daemones abiisse referuntur, quia aliquando Dei dispensatione doctores
tacent, ut illis tacentibus hi qui Domini non sunt, a malis spiritibus
recipiantur. Sed, ut dixi, cum post culpam pastores tacent,
semetipsos humiliant, ut purgati in ministerium praedicationis potenter
surgant. Dum tacent, infirmitatem suam pensant, sed
considerando semetipsos, contra occultos hostes se validius
roborant. Unde et bene subjungitur:
At Saul, confirmato regno super Israel, pugnabat per
circuitum contra inimicos ejus.
(S1, 14, 47)
Debilitatur quidem regnum, quando pastores in aliquibus culpis
cadunt. Sed debile confirmatur cum per satisfactionem
poenitentiae ad opus magnae virtutis eriguntur. Et super
Israel confirmari dicitur, quia dum ad vitae altitudinem proficit, eos
quibus praeeminet ordine, vincit conversatione. Videntibus
Deum praelatus est, sed supra Deum videntes extollitur, cum prae
caeteris in divina assumitur contemplatione. Merito ergo
dicitur:
Pugnabat contra omnes inimicos ejus, et quocunque se
vertebat superabat:
(S1, 14, 47) quia qui aeterna altius conspicit, facile conterit quidquid de
infimis sibi ad pugnam venit. Quia enim nulla terrena sibi
jam placent, qui per magnam charitatem super Israel, id est in
coelestibus regnat, quocunque se vertit, superat. Quid enim
huic malignus spiritus suggerat, qui terrena nulla considerat, qui laeta
saeculi nulla jam amat? Pugnat doctor, dum praedicat, sed
superat, quia quod praedicando prohibet de mundi delectatione
contingere, conversationis virtute persuadet.
Et quia pugnare in circuitu contra inimicos dicitur, magnae laudis
ejus victoria esse demonstratur. Ex omni quidem parte
perfectum esse doctorem docet, qui ex omni parte fortissimos habet
inimicos. Dum ergo ubique verti et superare dicitur, quanta
ejus gloria praedicatur? Quid est ergo quod in circuitu
hostes habere dicitur, nisi quia maligni spiritus omnibus sensibus
nostris insidiantur? Nam loquendo alios, alios videndo
decipiunt. Alios per auditum, alios per gustum vel olfactum
fallunt. Alios etiam per insidias illecebrosae delectationis
vel cogitationis pertrahere ad immunditias satagunt. Aliis
foris obscoena offerunt, quae mentis deliberatione sequantur.
Sed ut rectius hunc circuitum demonstremus, hunc dum ad laeta
pertrahunt, eis quasi ad dexteram insidias ponunt. Illum dum
per adversa dejiciunt, quasi a laeva parte constringunt. Nos
dum ad praeterita oblectamenta invitant, quasi a retro
praecipitant. Illis quasi ab anteriori parte obviant, quia
saepe infirmorum mentibus districtae conversationis et vitae
longitudinem quasi consulendo monstrant. Ab ante enim
veniunt, quia proficisci ad coelum animas non permittunt. In
circuitu ergo inimicos habemus, quia ante, retro, in dexteram et
sinistram malignorum spirituum certamen patimur. Unde et
beatus Petrus apostolus nos cohortatur, dicens:
Adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, circuit,
quaerens quem devoret; cui resistite fortes in fide.
(1P, 5, 8)
Sed jam belli circuitum novimus, qualiter per circuitum reges vincant,
videamus. In circuitu quidem vincunt, qui linguam, et os, et
oculos, et omnia corporis membra ab illicita actione
custodiunt. Dum enim linguam perfecte per silentium muniunt,
quasi in una parte victores sunt, et dum vident oculis quae concupiscere
dedignantur, ex alia parte victores fiunt. Saepe etiam mala
audiunt et repellunt, et quia noxia reprobant, et reprobando
triumphant. Cunctis ergo sensibus victores sunt, qui per
eorum aliquem subdi malignis spiritibus nolunt. Sed et dum
cordi inepta cogitatio offertur, hostis qui reprobatur
eliditur. Qui enim noxia quaeque abjicit, hostem potenter
premit. Et quia item laeta contemnit, et adversa non metuit,
quae reliquit aliquando perversa non repetit, et ad coelestia ferventer
currit, hostes, quos in circuitu patitur, superare
declaratur. In quibus profecto adversariis, quia insidiae
oppositae quinque corporalibus sensibus designantur, apte per quinarium
numerum exprimuntur.
Contra Moab,
(S1, 14, 47) inquit,
et filios Ammon, et Edom, et regem Suba, et
Philistaeos.
(S1, 14, 47)
Qui enim quinque gentium nomina posuit, oppositas quinque sensibus
corporis fraudes daemonum designavit. Sed quia doctor non
solum vivendo, sed etiam docendo dimicat, cum contra omnia vitia
disputat, cum ea verbi gladio in auditorum suorum mentibus necat,
nimirum in circuitu et pugnare cernitur, et quocunque se vertit
superare. Sed quaedam specialiter nominantur, quae sibi
principaliter obstant:
Contra Moab,
(S1, 14, 47) inquit,
et filios Ammon, Edom, et regem Suba, et
Philistaeos.
(S1, 14, 47) Moab, ex patre interpretatur, Ammon, populus moeroris,
Edom, rufus, Suba, incensa, sive convertens, Philistaeus, poculo
cadens. Quid enim his nominibus nisi gradus pessimae vitae
exprimitur? In Moab quippe, qui ex patre dicitur,
concupiscentia designatur. In mente quidem reproba, quia a
diabolo ponitur, quasi a patre generatur. Quid vero per
Ammon, qui populus moeroris interpretatur, ostenditur, nisi frequentia
malorum operum? Quia enim multa sunt, populus dicitur, et
quia ad aeterni luctus amaritudinem reprobum unumquemque perducunt,
moeroris populus recte nominatur. Edom vero, qui rufus
dicitur, quid nisi peccandi nimium fervorem insinuat? Prius
enim peccare quisque consuevit, deinde per usum peccandi proficit in
augmentum fervoris, ut peccare saepius audeat, et hoc, quod audendo
ingeminat, semper iterare ardentius concupiscat. Quo nimirum
peccandi ardore agitur, ut in mente reproba quidquid virtutis aut boni
operis viruit, comburatur. Incensa ergo post Edom in
spirituali bello describitur, quia ita est perditae mentis casus, ut cum
ferventer mala congregare nititur, bonis omnibus quasi per combustionem
perditis et redactis ad nihilum spolietur. Suba etiam
convertens dicitur, quia et formam Dei de reproba mente fervens peccatum
tollit, et hanc ad apostatae angeli formam redigit. De qua
jam per divinam sententiam dicitur:
Cum venerit impius in profundum malorum, contemnit.
(Pr, 18, 3) Superba quidem mens jam divina mandata despicit, et
semetipsam carnalibus desideriis subdit. Quis ergo est rex
Suba, nisi ille, de quo ad beatum Job a Domino dicitur:
Ipse est rex super universos filios superbiae.
(Jb, 41, 2) Philistaei vero, qui poculo cadunt, qui sunt, nisi qui
omnibus supradictis malis ebrii sunt? Qui sic coelestia
obliviscuntur, ut ad haec evigilare aut vix, aut nunquam
videantur. Per Moab ergo concupiscentia carnis exprimitur,
per Ammon, frequens usus malae operationis; per Edom, peccandi ardens
desiderium; per Suba, vastatio et combustio virtutum; per Philistaeos,
oblivio coelestium. Cum ergo electus doctor aliquem educere
de tantorum laqueorum medio appetit, quantae virtutis certamen
sumit? Et quia de omni hoc perditionis gradu per doctorum
laborem ad poenitentiam redeunt, quocunque se vertit superare
perhibetur. Praedicando etenim aliquando concupiscentiam in
alicujus corde interficit, aliquando usum pravae operationis.
Modo illos trahit, qui in usum peccandi transierant, modo illos qui
combustis et ad nihilum redactis virtutibus, regi suo diabolo quasi
incensi serviebant. Et quia praedicando superna memorat,
cadentes poculo, et coelestium oblitos ad spiritualis vitae studium
excitat et per amorem ardenter inflammat.
Bene ergo dicitur:
Quocunque se vertebat, superabat.
(S1, 14, 47)
Quia dum de omni genere peccatores ad vitam trahit, triumphare ubique
cognoscitur. Hos nimirum triumphos agere suos milites, suos
principes imperabat Dominus, cum dicebat:
Ite in orbem universum, et praedicate Evangelium omni
creaturae.
(Mc, 16, 15) Omni creaturae Evangelium praedicare praecipit, qui
omnia genera hominum duci ad fidem voluit, ut dum nobiles regum suorum
triumphos ostenderet, eos superare ubique monstraret. Unde
scriptum est:
Qui vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem
veritatis venire.
(1Ti, 2, 4) Omnes quippe homines vult salvos fieri, quia de omni
hominum genere eligit, quos ad gaudium aeternae salutis
trahit. Sed quid speciali fortitudine agat, exponit, quia
dicit:
Congregatoque exercitu, percussit Amalech, et eruit Israel
de manu vastatorum ejus.
(S1, 14, 48)
Amalech populus lambens interpretatur. Quid ergo per
Amalech, nisi fornicationis spiritus designantur? Lambere
enim eorum est, ad peccandum mentem carnis blandimento
delinire. Velut enim linguae tactu lambere ambiunt, cum
levibus suggestionibus mentem tangunt. Quid est quod contra
Moab et Ammon, quod contra Edom et regem Suba pugnasse et vicisse
dicitur, non tamen exercitum congregasse, sed ut Amalech vinceret,
exercitum congregavit? Quid est quod exercitum congregavit,
nisi quia ad exstinguendum fornicationis spiritum, virtus una non
sufficit? Abstinentia quidem ciborum contra hoc vitium
fortissima est, sed sola non praevalet; velut enim miles est, et pugnare
potest, superare non potest, quia Amalech non vincitur, nisi exercitus
congregetur. Qui ergo fornicationem percutere appetit, addat
abstinentiae corporis virtutem humilitatis. Nam si mens Deo
subdi humiliter despicit, carnis suae desideria dominando ac
praeeminendo non premit. Sed adhuc necesse est, ut congreget,
quia exercitum parvum habet. Virtuti ergo humilitatis et
abstinentiae corporis addatur frequens numerus orationis.
Affectus quidem cordis intenti coelestibus, contra carnis bellum fortes
milites sunt. Jam ergo in frequenti assiduitate precum aciem
habet, sed exercitus non unam tantum aciem, sed plures habet.
Adhuc itaque exercitum perfectum non habet, et Amalech percutere
nequaquam valet. Nunquid ei prodest quod jejunando se
atterit, quod ad tempus orando compungitur, si mens lubrica cogitet, et
phantasmata lasciviae in semetipsam portet? Sed vitare turpes
cogitationes non praevalet, qui honestas in se non habet.
Quia enim semper cogitatmus, exquirenda sunt nobis bona, ne mala
cogitemus. Quid vero sunt omnes turbae bonarum cogitationum,
nisi innumerabiles mentis acies? Nam dum mentem ambiunt et
minuunt, ad eam accedere turpissimos inimicos non permittunt.
Et quia cogitando ad desiderium magnae puritatis accendimur, armis
potentibus milites nostri induti sunt, quibus fornicationis impetus et
depellendo, in fugam vertunt, et ad nihilum deducendo
perimunt. Nam unde ad animam intrare cogitationes possint,
non habent, quae quasi fortissimo milite, honestate cogitationum bonarum
undique ornata est. Nunc ergo exercitum anima congreget, quae
Amalech vult perimere, et de manu vastatorum ejus videntem spiritum
liberare. In horum medio resideat, ut cuncta exemplis
electorum fortium, circumdata doctrinis Scripturarum, nullam partem sui
vacuam habeat unde hostis irrumpat. Quia ergo innumerabilia
sunt exempla fidelium, quia multa documenta Scripturarum, exercitus
magnus et fortis est, sed ad congregandum difficile non est.
Bene ergo de Israelis rege dicitur:
Congregato exercitu, percussit Amalech,
(S1, 14, 48) quia fornicationis spiritus non ante vincitur quam per
abstinentiam corpus atteratur, et omnis turpitudo obscoenae
cogitationis, bonis mentem replentibus, effugatur. Tunc
quippe eum lambere, id est delinire populus lambens delectando non
potest, quia domita carne jejuniis, humilitatis arce praedita mente,
orationis armis accincta, intenta doctrinis coelestibus, exemplis
munita, impiae suggestioni aditum praebere consentiendo non
praevalet. Quae nimirum exercitus congregatio bene regibus,
id est Ecclesiae doctoribus convenit, quia quisquis ad exstinguendam
fornicationis rabiem electos subditos instruere nititur, haec plura
auxiliorum agmina ei verbo congreganda sunt.
Bene et Israel erutus de manu vastatorum ejus asseritur.
Erui quidem evelli dicitur. Et quod evellitur, altas radices
in profundiora mersisse sentitur. Manus vero vastatorum
potestas est malorum spirituum. Unde etiam scriptum est:
A quo quis vincitur ejus servus efficitur (2Pi. II,
19). Quid ergo colligitur, nisi quia dum
fornicatores desideriis carnis assentiunt, potestati malorum spirituum
subiguntur? Quia item altum est fornicationis blandimentum,
dum in hoc anima per desiderium mergitur, quasi in profundum radicibus
tenetur. Erui ergo de manu vastatorum est a fornicationis
abysso, qui in potestate daemonum est, liberari. Bene etiam
vastatores fornicationis impetus dicuntur: quia de vitio luxuriae per
beatum Job dicitur:
Ignis est usque ad perditionem germinans; et omnia eradicans
germina.
(Jb, 31, 12) Vastator quippe fornicationis spiritus dicitur, quia
quem invaserit, ei nimirum nulla virtutum dona derelinquit.
Ad laborem quidem ministerii, bona quidem aliqua habere potest, sed ad
meritum salutis ea habere non potest. Vastari ergo dicitur,
cui perdita castitate ad vitam bona alia nulla prosunt.
Vastari etiam horti tenera dicuntur. Qui enim sunt horti
superni sponsi, nisi corda sanctorum per custodiam munita, et per
castitatis odorem florida? Nam dum nullos motus turpes
recipiunt, albo pudoris flore decorantur. Unde et sponsae in
Cantico sponsi laudibus dicitur:
Quae habitas in hortis, audire me fac vocem tuam.
(Ct, 8, 13)
Et rursus:
Hortus conclusus soror mea sponsa.
(Ct, 4, 12) Hortus quidem, quia virtute eximiae castitatis
floridus, conclusus autem, quia per continentiam munitus.
Hinc sponsa quid sponsum oblectet, exponit, dicens:
Sponsus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia,
donec aspiret dies, et inclinentur umbrae.
(Ct, 2, 16) Immundi ergo spiritus vastatores sunt, quia si pudica
corda decipiunt, decepta teneros flores tantae virtutis
perdunt. Qui itaque cum ab immunditiis ad castitatem redeunt,
quia diras daemonum potestates effugiunt, et a profundo perditionis
ascendunt, de manu vastatorum erui apte memorantur. Sed rex,
qui eruere populum dicitur, quales adjutores habeat videamus.
Nam sequitur:
Fuere autem filii Saul Jonathas, et Jesui, et Melchisva:
nomina duarum filiarum ejus, nomen primogenitae Merob, et nomen
minoris Michol.
(S1, 14, 49)
Filii Saul, qui non ad quamlibet haereditatem, sed ad regnum nascuntur,
illos insinuat, de quibus sanctae Ecclesiae per Psalmistam dicitur:
Pro patribus tui nati sunt tibi filii, constitues eos
principes super omnem terram.
(Ps, 44, 17) Quos tres esse agnovimus, quia fidem sanctae
Trinitatis praedicando defendunt. Sed quia percusso Amalech,
regis filii nominantur, eorum numerum ad virtutum merita
referamus. Maceratio quidem corporis, circumspectio
mentis,simplicitas intentionis, tria sunt. Quia ergo doctores
sanctae Ecclesiae ad reprimendam carnis libidinem fortes sunt, ad cordis
custodiam sapientes, intentionem cordis in coelum sublevando sublimes,
tres esse Saul filii dicuntur.
Tria etiam sunt, fortitudo operis, virtus charitatis, et
affluentissima gratia praedicationis. Doctores quippe sanctae
Ecclesiae, quia magna conversatione sublimes sunt, magna charitate
ferventes, magna verbi sapientia facundi, ternario numero apte signati
sunt. Quorum certe virtutibus nomina conveniunt, quia
Jonathas columbae donum dicitur; Jesui, planities, sive desiderium meum;
Melchisva, rex meus salus. Quia enim praecellentia dona
Spiritus sancti doctores habent, columbae donum recte
nominantur. Quia item inter dona sublimia humiles sunt,
planities dicuntur. Quia pro subditis sibi fidelibus ardenter
aeterna postulant, desiderium meum esse perhibentur. Quae
quidem vox parvulorum subditorum esse cognoscitur, virtus vero tanti
nominis praelatorum. Qui enim parvuli et frigidi adhuc in
nostris negligentiis jacemus, ad coelestem patriam ardentibus desideriis
non flagramus. Sed quod nos ardenter flagitare non possumus,
pro nobis postulat qui ad illam quam nobis adipisci desiderant patriam
magnis desideriis anhelant. Pro excellentia ergo charitatis
non desiderantes, sed desiderium regis filius dicitur, ut in doctoris
mente flagrare ignis dilectionis specialiter demonstretur.
Unde et de Domino per Psalmistam dicitur:
Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos ignem
urentem.
(Ps, 103, 4) Hinc est item quod Daniel vir desideriorum dicitur
(voir: Da, 9)
, quia prospera populi sui magnis precibus postulasse
perhibetur. Melchisva vero dicitur, rex meus
salus. Rex quippe praedicator dicitur, quia celsitudinem
tenet ordinis, et dignitatem magnae conversationis. Rex item
dicitur, quia summam tenet celsitudinis et vigorem
auctoritatis. Salus etiam dicitur, ut ejus integritate
aegritudo populi depelli posse sentiatur. Merito enim vitae
et devota oratione homo agere quotidie debet doctor, ut subjectus sibi
quisque pertingere valeat ad salutem. Sed notare iterum
doctor debet quia cum a subditis nominatur, non rex noster, sed rex meus
dicitur. Quid est ergo quod rex meus dicitur, nisi quia tam
familiaris esse debet omnibus, ut singulorum esse per amorem
sentiatur? Sed qui meus dicitur, rex nominatur, quia humilis
et affabilis praedicator hoc ipsum quod praeeminet non videtur esse suum
singulariter, sed speciale singulorum, cum tam communis per gratiam esse
nititur, ut ejus celsitudo propria uniuscujusque fore
videatur. Onus autem verbi dicitur, quia videlicet salus mea
dicitur, per quod nimirum diligens praedicatoris studium et sollicitudo
commendetur, quia sic debet intendere simul omnibus, ut quaerat et agat
propria singulorum. Ab unoquoque etenim salus mea dicitur, si
uniuscujusque infirmi curam suscipit, et hunc ad aeternae salutis bona
perducit.
Quae vero sunt Saul filiae, nisi praedicatori subditae electorum
qualitates? Alii quippe activae vitae studiis serviunt, alii
vero contemplativae remotionibus absconduntur. Filiae quidem
dicuntur pro fecunditate. Illa quidem parit multitudinem
bonorum operum, ista vero internorum plenitudinem gaudiorum.
Merito igitur regis filiae nominantur, quia dum concipiunt de verbo Dei,
coelestes fructus parturiunt. Unde bene Merob de multitudine
dicitur. Activa etenim vita, quia ex multis bonis operibus
perficitur, de multitudine recte nominatur. Vel de
multitudine dicitur, quia qui Deo per activam vitam placent multi
sunt. Quia enim pauciores numero sunt qui per contemplativam
coelestibus gaudiis inhiant, in eorum comparatione illos qui activae
vitae inserviunt multos vocat. Qui profecto multi sunt
numero, ministerio divisi, quia etsi unam coelestem patriam bonis
operibus quaerunt, tamen variis operibus pietatis inserviunt.
Quorum certe nonnulli in tantum amorem conditoris proficiunt, ut ipsa
etiam opera bona deserant, atque ad contemplativae vitae dulcedinem
transire, et in ea Deo vacare concupiscant. Unde et bene
Michol in lingua nostra ex omnibus dicitur. Ex omnibus quidem
fit, quia nullus est perfectus in contemplatione, qui ex labore boni
operis non pervenit ad arcem ejusdem contemplationis. Unde et
in Evangelio Dominus dicit:
Venite ad me, omnes, qui laboratis, et onerati estis, et ego
reficiam vos.
(Mt, 11, 28) Tunc qui laborat vocatur, quando bene agendi
desiderium aeternitatis infunditur. Et ad vocantem se
accedunt, quando ad contemplativae vitae quietem veniunt. In
quo nimirum laborantes reficiuntur, quia amoris gaudia de divina
contemplatione abundanter sumunt. Ipse quidem accedentes
reficit, qui puris mentibus semetipsum ostendit. In cujus
revelatione quia contemplationis gaudia multa inveniunt, quasi omnimoda
delectationis dulcedine, non ab alio, sed ab ipso saturantur.
Michol ergo ex omnibus dicitur, quia contemplativae vitae secretum
nullus expetit, qui in aliqua prius operatione bona non fuit.
Minor ergo soror dicitur, non quia inferior dignitate, sed quia
posterior tempore. Si quis autem velit per primogenitam
filiam contemplativam vitam, per minorem activam potest
accipere. Et tunc quidem Merob de multitudine dicitur, quia
multitudinis turbas deserit, et ad rariorem numerum in contemplatione
perfectorum venit. Non ergo multitudo, sed de multitudine
esse dicitur, ut non hi cum quibus est, sed unde venerat
agnoscatur. Michol vero ex omnibus dicitur, ut in activa vita
universalis vita sanctae Ecclesiae designetur. In activa
etenim vita etiam illi sunt prius qui postea ad contemplativae secretum
transeunt, sed in contemplativae remotione, exterioris vitae
sollicitudine gravati non sunt. Illa ergo de multitudine,
ista vero de omnibus dici potest, quia activa vita omnes continet,
contemplativa omnium conspectum declinat, ut se, conspectu mentis,
coelestibus jungat. Quomodo igitur Saul filiae dicuntur, nisi
quia utraque vita studio boni rectoris ostenditur? Qui enim
nos docent bona agere, aeternae vitae studiis vacare, ab illo nobis
generantur, cujus magisterio in corde nostro discuntur. Quod
quidem quia de activae vitae operibus constat, mirum de contemplativa
videtur, quae per Mariam Marthae sororem, quae ad pedes Domini sedere et
verbum ejus audire describitur
(voir: Lc, 10)
. Sed facile respondetur quia dum sedet Maria,
perfectos in contemplatione signat. Filia tamen Saul Merob
recte dicitur, quia etsi sedens ad pedes Domini quae vult ab eo audit et
discit, tamen prius discere debet quomodo sedere possit. Hoc
nimirum quia sapientis et eruditi doctoris eruditione cognoscitur, Saul
esse finam Merob recte memoratur
(voir: S1, 18)
. Quam profecto in conjugium David dare promisit, sed
ei minorem dedit, quia nonnulli contemplativae vitae pulchritudinem
diligunt, ad cujus amplexus accedere nequaquam permittuntur.
Quia enim regendis fidelibus gregibus foris necessarii sunt, summus rex
sic ordinat, ut Michol minorem accipiant, et Merob majorem nunquam
comprehendant. Plerique autem post minorem majorem accipiunt,
quia post devota charitatis opera ad intimi secreti amorem recipiuntur;
quod bene Jacob insinuat, qui Rachelem amavit, sed prius Liam accepit,
et sic deinde Rachelem in conjugium sumpsit
(voir: Gn, 29)
. Quid est hoc, quod Jacob utramque sororem habere
licuit, David autem ad majoris thalamum non pervenit, nisi quia David
rex fuit, Jacob vero rex non fuit? Qui ergo regimen animarum
suscipit, hunc censura ecclesiastica susceptum gregem deserere et
remotae vitae otiis vacare non sinit. Sed Merob David
promittitur, et nunquam datur; Michol sola datur, quia nonnulli cum
curam animarum suscipiunt, putant se sic aliorum sollicitudinem gerere,
ut sibi ipsis valeant per sollicitudinem vacare; et tamen quietem quam
in praelatione quaerunt nunquam inveniunt; fitque ut dum impetrare a
Domino gratiam tantae puritatis nequeunt, quasi iram incurrissent
Domini, pertimescunt. Quasi ergo irato rege promissam sibi
primogenitam perdunt, quia eum quem se putabant in praelatione habituros
amorem quietis intimae amplecti non possunt. Haec autem
breviter per excessum diximus, nunc ergo ad dimissa redeamus.
Ambae ergo Saul filiae dicuntur, sed nomina diversa sortiuntur, quia et
differunt et conveniunt. Conveniunt quidem, quia ad aeternam
vitam, quam diligunt, per amorem tendunt. Item conveniunt,
quia bona opera, quibus haec indesinenter extenditur, illa quomodolibet
operatur. Quia igitur ambae amant quae vident aeterna, ambae
ad illa per bonam operationem pervenire desiderant, quomodocunque
conveniunt; differunt autem, quia plus agit una, plus videt
altera. Nam et Lia non dicitur fuisse caeca, sed
lippa. Et Rachel si non tantos peperit, omnino tamen sterilis
non remansit. Nam si altera vita alteram contemplando aut
operando superat, nulli autem eorum visionis claritas demitur, nulli
fecunditatis gloria denegatur. Videndo tamen et agendo
differunt, quia activa vita visionem habet in transitu, opus vero in
intentione; contemplativa vero opus in itinere, intentionem in
quiete. Unde bene evangelista Marcus, cum sub illarum trium
mulierum specie contemplativae vitae amorem ostenderet, ait:
Emerunt aromata, ut venientes ungerent Jesum.
(Mc, 16, 1) Quasi dicat: Steterunt in opere, ut currere valerent
ad contemplationem. Aromata quidem emere est per laborem boni
operis, bonae opinionis odorem circumquaque dilatare. Et
Jesum in sepulcro ungere est per mortificationem carnis ad devotionis
intimae pinguedinem pervenire. Nam velut in sepulcro ungitur,
quando a consepultis ad gaudium intimae claritatis suae devotissime
pervenitur. In transitu ergo operationem habent, quia etsi
aliquando operantur, quasi currendo hoc deserunt, qui ad locum dilectae
solitudinis magno spiritus impetu impelluntur. Nam quia totis
desideriis in aeternorum amore requiescunt, videre magis quam ministrare
appetunt. Rari ergo sunt in publico operis, assidui in
secreto contemplationis; foris parum, satis intus immorantur.
Nam et fornicationem esse solent judicare, vel ad momentum a Christi
contemplatione discedere.
E contra autem activa vita, quae frequens circa ministerium satagit,
rara est in secreto contemplationis. Nam quae aeterna sibi
praeparare non sedendo, et audiendo, sed satagendo et ministrando
proposuit, non damnum, sed dispendium putat, si sibi vacans, et sua
petens, et non quae aliorum, a solita obsequiorum oblatione
requiescat. Plus igitur operando laborat, minus
obsecrat. Unde et Martha,
quae circa frequens ministerium satagebat, stetit, et locuta
est.
(Lc, 10, 40) Quae enim stetit, ei nimirum sedere non licuit, quia
si ad audiendum sederet, imparatum fortasse ministerium et insufficiens
impendisset. Et notandum quia transeundo, Dominum Martha
vidit, non tamen transeundo, sed stando loquitur. Nam
evangelista caute expressit, dicens:
Quae stetit, et ait.
(Lc, 10, 40) Quo profecto exemplo instruimur, ut qui fratribus
ministeria exhibemus, si per moram sedere ad Redemptoris pedes non
possumus, per aliquantulam morulam Redemptori assistere
debeamus. Sed bene ei assistimus, si transeundo et serviendo
videamus. Quid est autem transeundo Dominum cernere, nisi in
omni nostro bono opere ad ipsum cordis dirigere intentionem?
Transimus enim, quando huc illuc discurrendo in membris suis Domino
ministramus. Sed transeundo Dominum cernimus, si per omne
quod agimus praesentem nobis ipsum, cui placere cupimus,
contemplamur. Quo in loco notandum est quia confidenter
Martha loquitur, dicens:
Domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me solam
ministrare?
(Lc, 10, 40) Quod certe perfectis quibusdam operariis sanctae Ecclesiae
convenit, qui omnipotenti Deo preces tanto fiducialius offerunt quanto
laboriosius ei in membris suis se ministrasse meminerunt. Sed
quia in ipsis etiam quae activae vitae deserviunt nimietas
sollicitudinis cohibenda est, Martha reprehenditur, quae tam sollicita
asseritur, ut erga plurima turbetur. Actionis quidem fervor
tunc recte disponitur, cum sic insistimus operi, ut tranquillo corde eum
cui opera nostra consecrare nitimur videamus. Quid est ergo
nimietas sollicitudinis, nisi confusio supernae intentionis?
quia dum se erga plurima dividit, divisa jam ad supernorum intuitum non
assurgit. Illud enim aeternum et simplex bonum aeternae
visionis anima quia vix unita comprehendit, se nimirum ad id divisa non
erigit. Dicit ergo operum nostrorum dispositor et receptor:
Unum est necessarium,
(Lc, 10, 42) ne se mens ad multa dividat, ut, per tranquillitatem unita, ad
summi boni intuitum potenter surgat. Duae igitur filiae Saul,
etsi pariter regis sunt filiae, nominibus differunt, quia vita activa et
contemplativa nobilitate religionis generosae sunt, sed non sunt pares
pro diversitate officii. Sed quia earum patrem ostendimus,
matrem pariter demonstremus. Sequitur:
Et nomen uxoris Saul Achinoe, filia Achimaas.
(S1, 14, 50)
Quae est enim praedicatoris uxor, nisi bona voluntas? Qui
enim per amorem bonae voluntati conjungitur, ei utique quasi ex nobili
conjuge filii oriuntur. Nam cum bonorum operum fructus
proferre volumus, necesse est ut prius eos in bona voluntate
seminemus. Unde bene Achinoe, fratris requies
interpretatur. Frater quippe noster ille est, qui a mortuis
resurgens, Mariae Magdalenae locutus est dicens:
Vade, et dic fratribus meis: Ascendo ad Patrem meum et
Patrem vestrum .
(Jn, 20, 17) Hinc Paulus nobilitatem electorum asserens, ait:
Haeredes autem Dei, cohaeredes Christi.
(Rm, 8, 17) Quid est quod dicitur, fratris requies, nisi quia
Redemptor humani generis in bona cohaeredum suorum voluntate
requiescit? Et quia ab ipso nobis bona voluntas impenditur a
quo inhabitatur, filia Achimaas esse perhibetur. Achimaas
enim fratris decor, vel frater decor interpretatur. Frater
quippe et decor Redemptor noster dicitur, quia humana natura per
peccatum primi hominis dignitatis suae vigorem perdidit, sed in persona
Redemptoris, aucto sibi splendore radiavit. Decor quippe
noster est, quia quicunque in sancta Ecclesia virtutum claritate
fulgescunt, de plenitudine lucis illius omnes accipiunt. Hinc
Paulus ait:
Ei se infudit omnis plenitudo divinitatis
corporaliter.
(Col, 2, 9) Dum ergo bonam praedicatorum nostrorum voluntatem
propheta Samuel respicit, typis visa exprimit, dicens:
Achinoe filia Achimaas,
(S1, 14, 50) quia nimirum magna est pulchritudo bonae voluntatis, sed de
infusione nascitur Redemptoris. Debet namque amari ut conjux,
sed si pater aspicitur, ex nobilitate amplius amatur.
Et nomen principis ejus Abner, filius Ner, patruelis
ejus.
(S1, 14, 50)
Abner dicitur pater meus lucerna, Ner etiam lucerna dicitur.
Quid ergo Ner, nisi sermo Scripturarum accipitur? Littera
quidem sanctae Scripturae quasi hujus lucernae testa est, intellectus
vero spiritualis claritas luminis, oleum vero ejus devotio
amoris. Filius ergo lucernae est, qui verba Scripturarum
libenter audit, et sapienter intelligit, et quae per intellectum
colligit, per affectum charitatis apprehendit. Cur itaque
dicitur filius lucernae, nisi quia quod de lumine nascitur lumen
est? Quid enim peccatum, nisi tenebrae? Quid item
bonum opus, nisi lumen? Sancti enim viri dum ad ducatum
Scripturarum gressus operum dirigunt, quasi ex lumine lumen accipiunt
spiritualis eruditionis. Hoc quippe lumen de lumine Joannes
exprimens, ait:
Omnis qui natus ex Deo est non peccat, quia generatio
coelestis servat eum.
(1Jn, 5, 18) [mauvais référencement: Jn, 5, 18] Quid est nasci de Deo, nisi cognitam in sanctis
Scripturis ejus voluntatem diligere? Et quid est non peccare,
nisi in luce justitiae semper consistere? Quasi enim de luce
nos lucem facere volebat beatus Petrus apostolus, cum dicebat:
Habetis propheticum sermonem, cui bene facitis attendentes,
tanquam lucernae lucenti in caliginoso loco, donec aspiret dies,
et lucifer oriatur in cordibus vestris.
(2P, 1, 19) Merito igitur Abner pater meus lucerna dicitur, ipse
quoque pater ejus lucerna nominatur, quia illi in sancta Ecclesia lucere
per exempla aliis possunt, qui eruditione Scripturarum et claritatem
acceperunt luminis, et oleum perfectae charitatis. Sed per
Joannem non peccare dicitur, ut praedicatorum robur insinuet, qui sic
peccatoribus manum porrigunt, ut tamen ipsi peccatorum tenebris non
fedentur. Sed quid est quod patruelis Saul
dicitur? Patruelis autem dicitur qui nascitur ex fratre
patris. Unde et hic quoque subjungitur:
Cis fuerat pater Saul, et Ner pater Abner filius
Abiae.
(S1, 14, 51)
Et cum eligendus rex peteretur, dictum est:
Et erat vir nomine Cis filius Abiae.
(S1, 9, 1) Quia vero ista stirpis regiae nomina quid significent,
plenius exposuimus; hoc tantummodo exprimamus, quomodo Abner patruelis
Saul esse referatur. Sed Saul filius Cis, id est duri esse
cognoscitur; Abner etiam lucernae filius perhibetur. Durum
hunc, austerae nimis conversationis viros ostendimus designare, Ner
lucernam interpretari. Quid est igitur quod lucerna, et durus
ejusdem patris esse filii dicuntur, nisi quia a Deo est, et quod
Scriptura sancta austerum praecipit, et virtus exterior durae
conversationis? Frater quippe lucernae durus est, quia
gratiam implendae legis ab eo habet a quo ipsa lex ortum
habet. Unde et Psalmista confidenter repromittit, dicens:
Etenim benedictionem dabit, qui legem dedit.
(Ps, 83, 8) [mauvais référencement: Ps, 83, 7] Legem quippe dare est praecepta vitae electis
proferre, benedictionem etiam dare est gratiam implendae legis
impendere. Quia ergo ab uno sunt tam lumen Scripturae quam
asperitas vitae nostrae, Cis et Ner unius patris filii esse
referuntur. Abner ergo filius Ner, Saul regis patruelis esse
recte dicitur, quia qui ad curam animarum eligitur, durae et asperae
vitae debere esse judicatur. Sed qui praedicatorum adjutores
esse cupiunt, nunquam agunt, quod cupiunt, si lumen Scripturae sanctae,
in quo per cognitionem concepti sunt, in bona operatione atque sancta
praedicatione, velut nascendo, non perficiunt. Cum vero
Scripturarum sanctarum cognitio magis summis doctoribus quam eorum
adjutoribus subditis adscribatur, et exempla conversationis sequi magis
minoribus quam majoribus convenire videantur; quid est quod duri filius
rex dicitur, lucernae vero filius dicitur princeps regis? Sed
his verbis non significat quod summi doctores et eorum adjutores habent,
sed suppresso quod habent, exponit quod singulis agendum est.
Rex quippe, videlicet summus et electus praedicator, quia jam per
altissimae eruditionis scientiam, Scripturae lumen habet, non sic
confidat de scientia, ut aliorum exempla minime sequatur.
Princeps quoque, id est magni doctoris adjutor, quia exemplis ejusdem
sui praepositi subditur, ad lumen innitatur, ut qui exempla sequitur, in
doctrinae altioris eruditionem, quasi in magna lucernae luce
nascatur. Qui ergo eruditus ad majorum exempla per
humilitatem reducitur, exemplis instructus ad Scripturarum splendorem
discendo sublevatur, bene rex filius duri, et princeps lucernae filius
esse perhibetur. Tales viri, quia electis fidelibus utiliter
praeeminent, quia subjectos ad virtutum victorias fortiter provehunt;
sequitur:
Erat autem bellum potens adversus Philistaeos omnibus diebus
Saul.
(S1, 14, 52)
Debile et omnino infirmum bellum illorum doctorum est, qui nec lumen
habent divinae cognitionis nec fortitudinem boni operis.
Potens ergo bellum dicitur, quando electis plebibus duri filii
dominantur, quia ille potest aliis utiliter bona dicere, qui consuevit
verba magna operatione praeire. Sed et subtiliter est
intuendum quod implexius dicitur: Cunctis diebus
Saul. Quid sunt dies Saul, nisi lucis
opera? Quod bellum doctoris est aliud quam quod lingua
conficitur? Omnibus itaque diebus pugnat, qui multa alios
docet, sed nil docendo profert, nisi quod suo prius fulget
opere. In die etenim sua pugnat, qui verba praedicationis ex
propria trahit luce virtutis. In die ergo alieno pugnare
vult, qui contraire reprobis spiritibus satagit, non loquendo quae agit,
sed praedicando quae novit. Sed omnibus diebus pugnat: quia
omnia praecepta Dei ostendit in luce operis, quae subsequendo vult
pandere per curam praedicationis. Merito itaque bellum potens
dicitur, in quo cum omnimoda virtutum, vel operum luce
pugnatur. Potest etiam per hoc quod omnibus diebus pugnare
dicitur, agonis spiritualis instantia designari. Qui enim
vitam ducit plenam virtutibus, in diebus vivit. Cunctis ergo
diebus bellum potens electi doctoris agnoscitur, quia is semper malos
spiritus superare cernitur, qui a luce virtutum nunquam
separatur. Sed habent electi viri virtutem praeliandi, habent
et humilitatem timoris. Per virtutem triumphant, sed per
timorem auxilia congregare non cessant. Unde tanto fortius
praeliantur, quanto et vires confligendi congregare non
desinunt. Bene ergo causa potentis belli subjungitur:
Nam quemcunque videbat Saul virum fortem et aptum ad
praelium, sociabat eum sibi.
(S1, 14, 52)
Quasi dicat: Idcirco bellare potenter poterat, quia congregare exercitum non cessabat. Sed quia non solum fortes, sed etiam aptos ad praelium sibi sociasse dicitur, cautus doctor in eligendis Christi militibus demonstratur. Fortes autem ad ferenda onera quidam sunt, non ad praelia exercenda, quia praeliari de fortitudine sua dum nesciunt, nequaquam possunt. Viri ergo fortes et ad praelium apti sunt, qui sciunt pugnare, et volunt. Per voluntatem quippe fortes sunt, et per scientiam apti ad praeliandum. Quorumdam ergo temeritas a Christi bello repellitur, cum apti et fortes electi memorantur. Nam quidam sciunt cum diabolo pugnare, et nolunt. Sapientes quidem sunt, ut faciant mala, bona autem facere nesciunt (voir: Jr, 4, 22) . Hi antiquo hosti servire volunt, resistere nolunt. Quid enim faciat doctor, si aptos istos ad praelium sibi societ. Magis tales possunt alios per exempla destruere quam ipse per verbum aedificare. Nam et saepe tales docere audent, et docendi virtutem operando non tenent. Cum loquuntur nobiscum, in hostes irruunt, sed per opera subito in viscera nostra torquentur. Velut proditores quidam exercitus, arma Christianae doctrinae induunt, et per exempla subito parvulos Christi feriunt, quos velle protegere loquendo putabamus. Non apti ergo viri fortes repellendi, non sociandi nobis sunt, quia per sapientes reprobos robur nostrum destruitur, non augetur. Qui ergo sunt fortes et non apti, nisi quos videmus onera saeculi fortiter ferre, et fortitudinem suam in servitium Conditoris transferre nescire? Nam jugum hominum, et magnos saeculi labores fortiter ferunt, sed ad servitutem Dei accedere velut infirmi pertimescunt. Quid ergo isti, nisi fortes et non apti sunt, qui saeculi magna faciunt, et Christi agere levia et blanda non possunt? Saepe etiam in monasteriis convertuntur, et qui saeculi onera fortiter tulerant in parvis, quae agunt, quasi inter magnos labores sudant. Quid ergo his verbis ostenditur, nisi ut viros ad Christi militiam cum magna nobis discretione sociemus, nec accedentibus ante praebeamus ingressum quam eos et aptos per scientiam, et fortes per bonam voluntatem esse sciamus? Possunt autem idcirco viri fortes et apti ad praelium dici, qui Amalech, id est libidinum bella subsequuntur. Nam viri fortes non sunt, qui carnales concupiscentias exstinguere nequeunt. Et apti ad praelium non videntur, qui pro pudicitia apti ad praeliandum non sunt. Eligat ergo doctor milites Christi, eligat fortes, ut dum carnem fortiter domant, immundos spiritus potenter vincant. Eligat ergo aptos ad praelium; ut dum inter dona fortitudinis non superbiunt, triumphi gloria in coelestibus sublimentur.
Et dixit Samuel ad Saul: Me misit Dominus ungere te in
regem super populum ejus Israel. Nunc ergo audi
vocem Domini. Haec dicit Dominus exercituum:
Recensui quaecunque fecit Amalech Israeli, quomodo restitit
ei in via, cum ascenderet de Aegypto. Nunc ergo
vade, et percute Amalech, et demolire universa
ejus.
(S1, 15, 1, S1, 15, 2 et S1, 15, 3)
Superius Amalech luxuriae vitium designare diximus, quae velut lambit,
dum voluptatem blandiendo suggerit. Profectus ergo
conversationis ostenditur, eo quod superius a Saul percussus asseritur,
et nunc non simpliciter jubetur percuti, sed omnia ejus
demoliri. Primo quidem hunc doctor percutit, quando per ejus
verbum agitur, ut pudicitia in conversorum cordibus et corporibus
teneatur. Quasi enim percussa est libido, quando caro armis
pudicitiae qualitercunque subacta est, et perfecte subacta non
est. Nam qui luxuriae jam inquinamenta deserit, sed adhuc
motus turpes ex se contra se insurgentes sentit, jam opus nefarium non
exercet, sed tamen abigere hoc a cogitatione non potest.
Saepe invitus et incautus ad immundas cogitationes trahitur, sed ea quae
negligendo intus cogitat, carnem foris excitant, ut ad turpes motus
voluptatis surgat. Quid ergo est quod percussus Amalech
iterum percuti et demoliri praecipitur, nisi quia praedicator eos quos
ad pudicam vitam erudit, promovere debet ad perfectionem
virtutis? Iterum ergo jubetur Amalech percuti, quia adhuc non
bene interfectus vivit. Iterum Amalech percutitur, cum verbis
doctoris illi etiam motus qui carnem pulsant eliduntur, cum ob hoc
coronari subditos doctor docet, ut sic corpus domare debeant, ut ad
illecebrosos motus nequaquam surgat. Sed quia nunquam sic
caro restringitur, si mens ad immunda cogitando labitur, post
percussionem, Amalech demoliri praecipitur. Percutitur ergo
in corpore, demolitur in corde, dum caro digne per abstinentiam teritur,
et mens a cunctis immundis cogitationibus refrenatur. Quo in
loco priora etiam consideranda sunt, quae ex persona Domini Samuel
loquitur, dicens:
Recensui quaecunque fecit Amalech Israeli, quomodo restitit
ei in via, cum ascenderet de Aegypto.
(S1, 15, 2)
Quid est quod Amalechitarum opera recensentur, nisi quia luxuriae
inquinamenta Deo valde odibilia sunt? Unde beatus Paulus
apostolus dicit:
Omne peccatum extra corpus est, qui autem fornicatur, in
corpus suum peccat.
(1Co, 6, 17) Item dicit:
Fornicatores et adulteros judicabit Deus.
(He, 13, 4) Hinc etiam acrius increpans, et a regno Dei eos
segregans, ait:
Neque immundi regnum Dei possidebunt.
(Ep, 5, 5) Cur luxuria recensetur, nisi quia justitia Dei
peccator projicitur, quando ad perpetranda ejus inquinamenta
curvatur? Qui ergo recensetur ut cadat, aliquando recensetur
ut pereat, aliquando recensetur ut surgat. Et quia post tanta
temporum spatia recensita, Amalech facta memorantur, utcunque nobis
insinuatur; quia tales aliquando post longa tempora
resipiscant. Ipsa autem ejus opera exprimuntur, cum dicitur:
Quomodo restitit ei in via cum ascenderet de
Aegypto.
(S1, 15, 2) Israel videns Deum dicitur. Qui quia de
Aegypto perhibetur ascendere, noviter conversos insinuat, qui peccatorum
tenebras et ima deserunt, et ad lumen veritatis accedunt, et montem boni
operis ascendunt.
In via autem Amalech Israel restitit, quia libido ad perfectionis
summam tendentibus arma voluptatis objicit, et corda quae potest, gladio
immundae suggestionis ferit. Et quia valde fortis et violenta
est pugna fornicationis, non quomodolibet obviasse Israeli, sed
restitisse perhibetur. Resistere quidem forti oppugnationi
instare est. Hos nimirum resistentes Amalechitas videbat
Israelita ille ascendens, cum dicebat:
Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis
meae.
(Rm, 7, 23) Unde et ad auxiliatorem respiciens, ait:
Infelix ego, quis me liberabit de corpore mortis
hujus? gratia Domini nostri Jesu
Christi.
(Rm, 7, 24)
Resistere ergo Amalech dicitur, quia dum in carne sumus,
libidinis fortia bella sustinemus. Sed quid de Aegypto
ascendentibus resistere dicitur? Ecce qui ad tertii coeli se
secreta sustulerat, resistentes motus carnis habebat. Merito
igitur non solum novitios, sed etiam magna virtute praeditos, Israel de
Aegypto ascendens insinuat. Aegypti quidem nomine hujus mundi
tenebrae designantur. Israel autem de Aegypto ascendit, quia
electi omnes dum sancte vivendo proficiunt, ad supernam patriam
pertingere conantur. Et quia quandiu in carne sunt, carnis
legem legi mentis contrariam habent, sibi utique per validos motus
Amalech resistentem vident. Hujus namque violentia passionis
ostenditur, cum eadem, quae recensentur, Amalech bella
describuntur. Nam pugnante Israele, cum elevabat manus
Moyses, vincebatur Amalech; et vincebat ille, cum iste manus deponeret
(voir: Ex, 17)
. Quid est autem, quod contra alios solis armis
pugnabat Moyses, contra Amalech vero non solis armis, sed etiam virtute
orationis? Quae autem virtus et instantia supplicationis erat
tunc necessaria, ubi si manus deponeret, Amalech victoriae honorem
daret? Sed profecto magnum certamen fornicationis ostenditur,
quod tanta virtute, tanta difficultate superatur. Arma igitur
exercitus oratio intentissima necessaria est. Arma quidem
necessaria sunt, quia qui contra fornicationem pugnare volunt, vincere
nequeunt, si non caeteris virtutibus muniuntur. Exercitus, ut
supra ostendimus, exempla Patrum et Scripturarum praecepta sunt, quae
quidem quilibet etiam considerare debet, ac illis sic mentem occupare,
ut lasciviae inquinamenta non spectet. Sed exemplis atque
doctrinis instructus, de se confidere nequaquam potest. Levet
ergo manus suas, levet mentem, ut opere bono et devotione resplendeat,
qui abscindere perfecte a se libidinis bellum tentat.
Quid item est quod depositis manibus vincitur, nisi quia saepe per
audaciam pravi operis, ipsa etiam tollitur pulchritudo
castitatis? Saepe ex toto non tollitur, sed cum infirmantibus
operibus infirmatur. Inter opera quidem, et labores
spirituales, contra stimulos carnis fortes sumus, sed si quasi fessi a
solitae conversationis rigore torpescimus, vel mollescimus, dum paulatim
negligimus, aculei carnis insurgunt, qui quasi depositis Moysi manibus
Israelem vincunt
(voir: Ex, 17)
. Ne ergo manus lassescant, Aaron et Hur lapidem
supponant, et graves Moysi manus deponi nequaquam sinant.
Aaron quidem, mons fortitudinis, Hur, ignis vocatur. Quando
enim lassescimus consideratis coelestibus roboramur. Mons
ergo fortitudinis quid est, nisi altitudo supernae
contemplationis? Quae profecto, quia in electo corde sine
magna charitate non est, mons fortitudinis Moysi adstare recte
perhibetur. Qui nimirum lapidem supponunt, et manus
sustinent, quia qui summa coelorum praemia ardenter aspicit,
fortitudinem magnam sumit, et bene operari, et conditorem exorare non
desinit. Quia ergo valida sunt, et omnino violenta bella
carnis, ascendenti Israeli Amalech restitisse apte
perhibetur. Regi igitur Propheta praecipit dicens:
Audi vocem Domini. Recensui quaecunque fecit
Amalech Israeli.
(S1, 15, 1 et S1, 15, 2)
Quid est, quod dicit:
Audi vocem Domini,
(S1, 15, 1) nisi quia caste vivere volentibus, contra fraudes fornicationis
spiritus subtiliter vigilandum est? Quasi dicat: Considerare
non desinas quantis insidiis sibi subdere electos parat. Et
idcirco non dixit: Recensui quod restitit Israeli, sed: Audi
vocem Domini. Recensui quomodo restitit
Israeli. Quasi dicat: Si modum insidiarum
cognoscis, hostem superare facilius valebis. Merito igitur
subintulit, dicens:
Nunc ergo vade, et percute Amalech, et demolire universa
ejus.
(S1, 15, 3) Quasi dicat: Quia nosti quemadmodum ire debeas:
Vade, et demolire universa ejus,
(S1, 15, 3) et sic eum deleas, ut aliquid de eo ultra non vivat.
Sed quis ita sibi subjicere carnem, quis unquam sibi restringere mentem
potuit, quis sic manere in carne, ut de carne turpes motus nullos
sustineret? Quis ita refrenare cogitationem potuit, ut ad eam
immunditiarum obscuritas per cogitationem nulla perveniret?
Sed si de carne non tollitur turpitudo motionis, tamen turpitudinis
robur enervatur, cum motus quidem simplex in carne est, sed in motu
pruritus libidinis nullus est. Hic quidem motus Amalechita
non est, quia menti non lambit quam oblectare non poterit.
Non potest tolli menti, quod aliquo modo immunda non videat, sed in
mirabilem usum puritatis deducitur, ut immunda videns, nulla
delectationis labe maculetur. Quisquis ergo sic praeest
carni, quisquis sic mentem regit, ideo praeest, ideo regit, quia Amalech
cuncta demoliri fortiter potuit. Sed jam quae sunt ejus
universa subsequenter exponit, dicens:
Non parcas ei, et non concupisces ipsius aliquid; sed
interfice a viro usque ad mulierem, et parvulum, et lactentem,
et bovem, et asinum, et ovem, et camelum.
(S1, 15, 3)
Quis est hic qui parcit Amalech, nisi qui aut in cogitatione, aut in
ore, aut in carne lasciviae aliquid retinet? Nam plerique
turpitudinis opera non exercent, sed linguam a turpi locutione non
cohibent. Plerique per opus luxuriam vitant, per cogitationem
non vitant. Quidam nihil turpe agunt, sed quod actu refugiunt
corde concupiscunt. Parcit ergo Amalech qui blandimenta
lasciviae, aut in locutione, aut per intentionem, aut per cogitationem
tenet. Dicit itaque:
Non parcas ei,
(S1, 15, 3) quia de tam nequissimo vitio nihil accendi debet in mente, nihil
permitti ardere in opere. Dicat ergo:
Non parcas ei,
(S1, 15, 3) ut omnes libidinosi motus, omnes obscenae locutiones prorsus
perimantur incorpore. Dicit ergo:
Non concupisces ipsius aliquid;
(S1, 15, 3) ut penitus eradicetur a cogitatione. Quid enim est
libido, nisi ignis? Et quid de carne, et mente exortae
virtutes, nisi flores? Quid item turpes cogitationes, nisi
paleae? Quis etiam nesciat, quia si in paleis ignis
negligenter exstinguitur, ex parva scintilla quae remanet, omnes paleae
accenduntur? Qui ergo virtutum flores in mente non vult
exurere, ita debet libidinis ignem exstinguere, ut per tenuem scintillam
nunquam possit ardere. Carnalium etiam cogitationum stipulas
auferat, ne dum is, qui exstingui non potest, calor naturalis
accenditur, virores virtutum, qui per se accendi nequeunt, quasi per
admixtas paleas exurantur.
Quid est ergo:
Non parcas ei, et non concupisces ipsius aliquid,
(S1, 15, 3) nisi quia luxuria omnis in carne perfecte domanda est, et a mente
radicitus extirpanda?
Potest etiam intelligi:
Non parcas ei, et non concupisces ex eo aliquid,
(S1, 15, 3) quia et viri, et mulieres, parvuli et lactentes interfici
praecipiuntur. Nam mulieres concupisci poterant, parvuli et
lactentes ad misericordiam provocare. Qui ergo sunt viri
interficiendi, quae mulieres, qui parvuli, qui boves, quae oves, qui
cameli, qui asini, subtiliter considerandum est. Qui enim
sunt Amalechitae viri, nisi suadentes motus turpitudinis?
Viri etenim sunt, quia violenter suggerunt, et corruptis mentibus semina
pravitatis infundunt. Mulieres sunt mentis concupiscentiae,
quae praedictis motibus ad fetus impios substernuntur. Sed et
parvuli, et lactentes qui sunt, nisi qui de Amalechitarum virorum et
mulierum commixtione generantur? Nam si motus malae
suggestionis, quasi adulter in mente recipitur, concupiscentia quasi
meretrix impregnatur. Ipsa ergo concupiscentia, si nefarium
effundere partum sinitur, libidinum motus jam non solum mente, sed etiam
in carne generantur. Qui dum nascuntur parvuli sunt, quia
adhuc carni violentiam movendo non inferunt. Lactentes vero
sunt, cum tenui et negligenti cogitatione nutriuntur. Qui
enim jam libera cogitatione motus turpes in carne reficit, non jam lac
parvulis, sed cibum adultis impendit. Lac ergo parvulorum
Amalechitarum tenuis est cogitatio immunditiae, quia si motus turpis per
cogitationem non pascitur, quasi negato sibi lacte, parvuli
necantur. Quod profecto lac meretrix mater porrigit, quia dum
ardor concupiscentiae mentem praevenit, quasi ex pessima cordis ubertate
agitatur, ut pejores motuum soboles in carne nutriantur. Quid
vero in bove, nisi consilium fraudulentum accipitur, quod exemplo
veterum carnis voluptatem suggerit, qui inter carnis opera omnipotenti
Deo placuere? Nam quasi discretionis vomere scindere terram
cernitur; sed si ex deliberatione suscipitur, jugo turpitudinis colla
miserae mentis illaqueat, quem per simulationem gestat.
Ovis autem nomine innocentium vita significatur. Unde electi
omnes Redemptoris nostri voce oves nominantur, cum dicit:
Oves meae vocem meam audiunt.
(Jn, 10, 27) Quae est ergo ovis Amalech, nisi simulatio
innocentiae? Nam quidam dum et ipsam formam humani corporis,
et proprietates sexus utriusque, dum insitam libidinem membris
considerant, quasi naturali bono se hoc posse uti licenter
putant. Quasi ergo ovis Amalechita est, quando continentibus
illud quasi bonum suggeritur, quod vere bonum non esse liquido
comprobatur. Quid etiam in camelo signatur? Sed
camelus ruminat, et ungulam nequaquam findit. Quid ergo in
camelo signatur, nisi cogitatio quaedam luxuriae, quae quasi a ratione
incipit, sed per discretionem non finitur? Nam dum cogitat,
quasi intus camelus ruminat, sed dum quod cogitat per veritatem non
disponitur, ejus ungula dividi non videtur. Nonnulli etenim
continentiam professi, dum a carnis concupiscentia superantur, in
conjugali vita salvari posse confidunt. Quidam et dum
apostoli licentiam audiunt:
Unusquisque suam uxorem habeat et unaquaeque suum
virum
(1Co, 7, 2), sine discretione personarum omnes in hoc praecepto concludi, et
sacrorum ordinum viros conjugali copula uti posse fatentur.
Hujusmodi enim sensus Amalechita camelus est, quia quasi ex ratione
incipit, sed ad irrationabilem vitam trahit. Quid ergo
asinus, nisi aperta nequitia fornicationis accipitur? Quosdam
enim diabolus in apertum chaos fornicationis invehit, quibusdam per
fraudes illudit. Asinus etiam aliena onera portare
consuevit. Doctor vero gentium dum virum sui corporis
potestatem non habere, sed mulierem docuit, item:
Nec mulierem sui corporis habere potestatem, sed
virum
(1Co, 7, 4), quid aliud quam aliena onera eos portare jussit?
Asini ergo nomine robur conjugalis copulae designatur, quia electi
conjuges invicem onera sua fortiter portant, ne per carnis infirmitatem
in fornicationis baratrum remissius corruant. Asinus ergo
interficiendus est, sed Amalechita, quia copula conjugalis in honestate
thalami roboranda est, sed a turpitudine interficienda.
Debent quidem conjuges debitum sibi invicem reddere, sed turpiter
convenire non debent. Asinus ergo Amalech interficitur, cum
in bonis conjugibus charitas tenetur honestae copulae, sed omnis
obscenitas vitatur in turpi conjunctione. Omnia igitur
Amalech demoliri jubentur, quia qui caste proponunt vivere, de
blandimento carnis in se aliquid retinere non debeant. In
carne quidem esse debent, ut bona per carnem agant, sed sic debent a
carnis voluptate per mentis sublimitatem discedere, ut contumelias de
carne non tolerent. Tales quidem eos esse volebat, quibus
Apostolus loquebatur, dicens:
Vos autem in carne non estis, sed in spiritu.
(Rm, 8, 9) Sed qui Amalech delere praecipitur, quibus adjutoribus
ad haec sufficiat attendamus. Nam sequitur:
Praecepit Saul populo, et recensuit eos quasi agnos.
(S1, 15, 4)
Agnorum nomine solent viri magnae prudentiae designari. Unde
per Joannem dicitur:
Vidi supra montem Sion Agnum stantem, et cum eo centum
quadraginta quatuor millia habentia nomen ejus, et nomen Patris
ejus scriptum in frontibus suis.
(Ap, 14, 1) Qui enim nomen Agni assumpserant, agni
dicebantur. Ipsos etiam exponens, ait:
Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati, virgines
enim sunt.
(Ap, 14, 4) Quid est ergo, quod cum Amalech deleri praecipitur,
quasi agni regis milites recensentur, nisi quia cum fornicationis
spiritum delere praedicando volumus, perfectorum exempla producere
debemus? Quotquot enim pudicitiae gloria insignes
saecularibus convertendis ostendimus, velut tot milites quasi agnos
recensitos ad Amalech bella portamus. Possunt autem horum
recensitorum nomine ipsi ministri divinae praedicationis
intelligi. Quasi agni ergo sunt, quia per gloriam perfectae
pudicitiae, jam illis virginibus cum Christo in regno gaudentibus
similantur. Quibus profecto verbis ostenditur, quia qui
praedicationis ministerium sumunt, praecipuo castitatis fulgore ante
decorandi sunt, quia si per incontinentiam defluunt, continentes alios
facere nequaquam possunt, et ad tantae lucis bonum provocare non
praevalent, qui ejus radios in propriae conversationis fulgore non
habent. Bene ergo dicitur:
Recensuit eos quasi agnos,
(S1, 15, 4) quia pudicos valde esse eos oportet, qui fornicationis effugare
spiritum per accepti ordinis potestatem debent. Unde in
Evangelio eis Dominus dicit:
Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes in
manibus vestris
(Lc, 12, 35), ut verbum praedicationis subditi audiant, sed eos ad bonum
castitatis, quod audiunt, exempla lucidissimae conversationis
trahant. Unde bene perfecto numero designantur, cum subditur:
Ducenta millia peditum, et decem millia virorum
Juda.
(S1, 15, 4)
Peditum nomine electi figurantur, non cum alta praedicant, sed cum per
bona exempla coelestis itineris rectitudinem aliis
demonstrant. Pedites quidem gressibus currunt, quo producere
arma volunt. Quid vero sunt exempla castitatis, nisi
coelestium militum terris impressa vestigia? Nam ut vitia
libidinum in lubricis feriant, ad cordium eorum tenebras, cum bonorum
exemplorum luce festinant, et quasi gressu pervenientes, hostes
perimunt, qui postquam per opera cognoscuntur, corda peccatorum ad
pudicitiae bonum trahunt. Cum ergo per exempla castitatis in
peccatorum cordibus tenebras immunditiarum destruunt, pedites recte
nominantur. Et quia non solum praetextu corporalis munditiae
splendidi sunt, sed etiam luce cordis, ducenta millia esse
perhibentur. In centenario quippe, et millenario numero,
omnis decalogi summa concluditur. Perfecti ergo viri in
ducentis millibus continentur, quia per divinam gratiam tam corporis
continentia quam integritate mentis ad summam pudicitiae arcem
pervenere. Tam enim in corpore quam in mente habent
perfectionem intentionis. Vel quia non remisse aut
negligenter Deo per pudicitiam serviunt, centenarium habent operis, et
quia ei servire non desinunt, habent millenarium
multiplicationis. Sed fortes et assidui sunt ad continentiam
corporis, perfecti et instantes ad circumspectionem cordis perfectione
virtutis. Talem quidem etiam viduam Apostolus esse
praecipiens, ait:
Ut sit sancta carne et spiritu.
(1Co, 7, 34) Sancta quippe carne et spiritu est, si perfectione
castitatis qua fulget in corpore, fulgeat etiam in mente.
Quod si viduae tales sunt, quales esse jussae sunt virgines?
De illis namque pluribus, sub unius descriptione dictum est:
Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato.
(Ps, 44, 10) In eodem quoque psalmo laudatur eadem regina, cum
dicitur:
Omnis gloria ejus filiae regis ab intus, in fimbriis
aureis circumamicta varietatibus.
(Ps, 44, S1, 44, 14 et S1, 44, 15) Quid est enim vestitus aureus, nisi decor et honor
corporis virginalis? Vestitus quidem dicitur, quia foris
fulget in corpore, aureus autem, quia praecellit dignitate.
Omnis autem metalli species auro inferior est. Sic nimirum
omnis pudicitia alia decori virgineo comparari non potest.
Quid est ergo quod dicitur:
Omnis gloria filiae regum ab intus,
(Ps, 44, 14) si foris esse gloria vestitus aurei praedicatur? Si
enim foris est aliqua magna aurei vestitus gloria, intus omnis gloria
videri non potest. Quid est ergo, quod omnis gloria intus
esse perhibetur, nisi quia et illa, quae foris est, gloria, cum aliis
innumeris intus esse cognoscitur? Aurea enim virginitas non
est, si foris est, et intus non est. Quia ergo intus, et
foris est, quia eadem splendet in corpore, eadem fulget in mente, omnis
gloria filiae regum intus esse sentiri convenienter potest.
Omnis gloria intus est, quia foris sola, intus sola non est.
Quia enim multae sunt virtutum claritates in mente virginis, sic
virgineus splendor asseritur, ut intus omnis gloria
praedicetur. Hoc nimirum est, quod subsequitur:
In fimbriis aureis circumamicta varietatibus.
(Ps, 44, S1, 44, 14 et S1, 44, 15) Fimbriae enim aureae sunt claritates a mente nunquam
deficientes. Fimbriae quidem finales vestimenti partes sunt.
Quae idcirco in sponsae Christi decore laudantur, quia nulla
est virtutum gloria, si lucere ante vitae consummationem desistat.
Regina ergo amore dicitur, in vestitu aureo virginitas
praedicatur. Sed omnis gloria intus, et in fimbriis aureis,
et varietate circumamicta asseritur, ut innumeris virtutibus adjuncta
integritas, usque in finem deduci sentiatur. Bene itaque
contra Amalech ducenta peditum millia recensentur, quia illi ad
debellandos immundos spiritus idonei sunt per exempla castitatis, qui
eam tenere didicerunt et in luce operis, et in splendore
circumspectionis.
Quia item eruditi ac perfecti sunt verbo Dei, decem millium virorum
Juda numero demonstratur. Viri etenim sunt fortitudine, Juda
autem praedicatione. Juda etenim, confitens
interpretatur. Sed denario numero designatur, quia
perfectionem doctrinae per gratiam Spiritus sancti consecuti
sunt. Unde et Moysi decem legis praecepta tribuuntur, quae
Dei digito scripta sunt
(voir: Ex, 31)
. Quid est enim digitus Dei, nisi Spiritus
sanctus? Qui cum legem scripsit, hanc utique in decem
praeceptis edidit, quia etsi in ea carnale aliquid foris protulit, intus
hanc spiritualis intelligentiae perfectionem signavit. Decem
millia igitur virorum Juda contra Amalech producenda sunt, ut
fornicationis spiritus apti viribus superetur. Lambit quippe
suggestione, quia levia et blanda consulit, sed res quas lambendo
consulit, per cogitationum phantasias ostendit. Ergo ut mens
obscena sibi a daemonibus ostensa non videat, electorum exempla
revelanda sunt. Et ut eam suggestionibus turpibus immundus
spiritus delinire non possit, lingua praedicatorum debet per pudicitiae
laudem tangi. Lingat hanc praedicator, ut malignus spiritus
lingere nequaquam possit. Et hanc verbis oblectet, ne cui
coelestia desunt, hanc diabolus per suggestionum oblectamenta
dilaniet. Contra duplex ergo bellum cordis, quia duplex est
necessarium bonum auxilii, bene contra Amalech et pedites, et viri Juda
parari perhibentur. Si quis autem alios per pedites, alios
per viros Juda vult intelligi, sensus aperte veritatis patet, quia summi
doctores habent, qui docere nesciunt praedicatione, prodesse autem
valeant opere. Sed jam recensiti ad tanta praelia audiamus
qua arte subsequenter dimicent. Sequitur:
Cumque venisset Saul usque ad civitatem Amalech, tetendit
insidias ad torrentem.
(S1, 15, 5)
Quis hic torrens est, nisi ille de quo per Psalmistam dicitur:
De torrente in via bibit?
(Ps, 109, 7) Torrens quippe decursum nostrae mortalitatis
designat. Saul ergo in torrente insidias tendit, quando
praedicator Ecclesiae aeternis praemiis considerationem nostrae
mortalitatis inserit. Ut enim lubricas animas quasi per
fraudem capiat, modo coelestia loqui inchoat, sed repente ad exponendam
aeternarum poenarum acerbitatem convertitur, ut securae in carnis
delectatione mentes terreantur. Quasi enim per fraudem
educit, per insidias percutit, dum laeta loquens ad audiendum provocat,
et mortis tristia inserit, ut audiant lubrici quod
expavescant. Saul ergo ad Amalech civitatem venit, cum doctor
munita per illicitum amorem corda peccatorum dulcedine aeternae
jucunditatis attrahit. Sed insidias ei in torrente abscondit,
quia mortis considerationem inducit, ut quasi ex insidiis erumpentem
contra se militem peccator videat, et dum se velociter moriturum
considerat, moram peccati tendere ultra pertimescat.
Sequitur:
Dixit Saul Cyneo: Discede ab Amalech, ne forte involvam
te cum eo. Tu enim fecisti misericordiam cum
omnibus filiis Israel, cum ascenderent de
Aegypto.
(S1, 15, 6)
Quis est Cyneus, qui cum Amalech habitare cognoscitur, qui et discedere
cogitur, ne cum eo pariter involvatur? Sed fortasse hic ille
est, de quo dicit Apostolus:
Uxori vir debitum reddat, similiter et uxor viro.
(1Co, 7, 3) Cui etiam nomen convenit, quia Cyneus, possidens
dicitur. Qui profecto conjugati, quia conjugio obligati sunt,
relinquere omnia non coguntur. Quid est ergo quod Cyneo
dicitur:
Discede ab Amalech,
(S1, 15, 6) nisi quia his verbis in conjugibus omnis obscenitatis turpitudo
damnatur? Cum Amalech quidem conjuncti sunt, qui meretricio
more junguntur. Quos discedere ab Amalech doctor praecipit,
cum ad honestatem conjugalem eos revocare contendit. Quasi
dicat: Si continere ab invicem non potestis, honorabile connubium vobis
sit, et thorus immaculatus. Ab Amalech itaque discedere, est
conjuges seipsis uti, non ad turpitudinem meretriciae obscenitatis, sed
ad temperantiam honestatis, et ad fructum propaginis. Unde et
idem doctor egregius de vidua, quae juxta ejus consilium sic permanere
non potest, dicit: Quod si se non continet, nubat tantum in
Domino (Ibid., 9). Non in Amalech, sed in
Domino; ut quae a nuptiis abstinere non praevalet, obscenos gestus in
foedere nuptiarum vitet. Cui etiam comminatur, dicens:
Ne involvam te cum eo.
(S1, 15, 6) Involvi peccatoribus est aeterna poena
damnari. Unde et de nequam servo in Evangelio Dominus dicit:
Ligatis pedibus, et manibus, projicite in tenebras
exteriores .
(Mt, 22, 13) Modo ergo praedicatores auditores reprobos non
involvunt, quia etsi verbum contemnunt, redire tamen ad poenitentiam
donec vivunt, cum volunt, possunt. Instanter ergo conjugibus
conjugalis honestas imperanda est, quia valida mulctatione dicitur:
Abite, recedite absque laesione. Discede ab
Amalech, ne involvam te cum eo.
(S1, 15, 6) Absque laesione quidem nunc, non tunc receditur, quia
qui per omnia turpibus similantur, eorum laesionis expertes non
erunt. Qui etiam fecisse cum filiis Israel de Aegypto
ascendentibus misericordiam dicitur, quia infirmi sanctae Ecclesiae
filii, dum perpetuae continentiae bonum servare nequeunt, conjugii
miseratione suscipiuntur. Ab Aegypto quidem ascendunt, quia
luxuriae et fornicationis tenebras deserunt. Et misericordiam
a Cyneo suscipiunt, quia conjugii indulgentiam promerentur.
Unde et doctor gentium dicit:
Hoc dico secundum indulgentiam, non secundum
imperium.
(1Co, 7, 6) Et quia sancta Ecclesia electis subditis bona quae
loquendo exhibet persuadet, sequitur:
Et recessit Cyneus de medio Amalech.
(S1, 15, 6)
De medio quidem Amalech discedit conjunx, de parte non potest, quia
etsi gestus vitat turpitudinis, vitare non potest affectum
voluptatis. Ignem quippe temperare per honestatem conjuges
possunt. De medio igitur Amalech exeunt, quia etsi carnalibus
desideriis omnino carere nequeunt, ipsum tamen carnis imperium sub
praecepto honestatis vinculo moderantur. Sequitur:
Percussitque Saul Amalech ab Evilat, donec veniret Sur, quae
est e regione Aegypti.
(S1, 15, 7)
Evilat parturiens interpretatur, Sur angustia, Aegyptus
tenebrae. Concupiscentia autem peccatum parit.
Merito igitur parturientis nomine concupiscentia designatur.
Propheta etiam impoenitentis cordis angustias incurrere metuens
obsecrat, dicens:
Ne absorbeat me profundum, neque urgeat super me puteus os
suum.
(Ps, 68, 16) [mauvais référencement: Ps, 48, 16]
Doctor ergo ab Evilat usque Sur Amalech percutit, cum in
auditorum suorum cordibus vitia conceptae delectationis comprimit, et
fidem deliberationis. Sur etiam percutit, cum eas mentes
videtur ad pudicitiae amorem trahere, quae in luxuriae fetore
proposuerant vitam finire. In angustia enim sunt qui capti
jam malae consuetudinis laqueo constringuntur. Et notandum,
quia Sur e regione Aegypti esse ostenditur, quia qui in luxuria vitam
finire deliberat, modo in interioribus tenebris clauditur a quibus ad
exteriores perducatur. Sed etiam liber iste claudatur, ut ad
consequentis considerationem per silentium veniamus.
Rex Saul, qui principia bona habuit, sed in bonis quae coeperat
nequaquam perseveravit, per sacrae Historiae textum ostenditur, ut in eo
imitanda et cavenda videamus. Sic nimirum et male cultas
segetes carpimus, quae ad messionem spinis admixtae
consurgunt. Bene quidem eas legere novit, qui sic curat
spicas carpere, ut spinas studeat evitare. Sic dum horti cura
negligitur, cum olere quod reficit nascitur vicia quae
pungit. Quasi enim male cultos agros ingredi caute discipulis
praecipiebat Dominus, cum dicebat:
Super cathedram Moysi sederunt principes et
Pharisaei. Quaecunque dixerint vobis, facite;
quae autem faciunt, facere nolite.
(Mt, 23, et ) Quasi dicat: Quia mista sunt acta, et verba
reproborum, sic utendi sunt, ut in eis sumatur quod vivificat, vitetur
quod necat. Hinc iterum praenuntians, dicit:
Venient ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt
lupi rapaces.
(Mt, 7, 15) Hucusque ergo regem Saul strenue regni curam gerentem,
libenter attendimus, contemptorem jam Dominicae jussionis, in quo vitari
et abjici debeat subtiliter videamus. Nam sequitur:
Apprehendit Agag regem Amalech vivum, omne autem vulgus
interfecit in ore gladii. Et pepercit Saul et
populus Agag, et optimis gregibus ovium, et armentorum; et
vestibus, et arietibus, et universis, quae pulchra erant,
nec voluerunt disperdere ea. Quidquid vero vile
fuit et reprobum, hoc demoliti sunt.
(S1, 15, 8 et S1, 15, 9)
Verbum Domini fuit:
Nunc vade, et percute Amalech, et demolire universa
ejus. Non parcas ei, et non concupisces ex eis
aliquid.
(S1, 15, 3) Aperte ergo transgressor per inobedientiam exstitit,
quia implere praeceptum Domini per superbiam recusavit.
Dominus quidem prophetae praecepit, dicens:
Ne parcas ei, et non concupisces ex rebus ipsius
aliquid.
(S1, 15, 3) Hic vero et pepercisse, et omnia electa ejus
concupisse ostenditur: ut, dum transgressionis modus ostenditur, quam
sit detestabilis inobedientiae culpa monstretur.
Quod si carnis bella describimus, magnos esse lapsus regios
invenimus. Unde et Dominus in Evangelio dicit:
Si sal evanuerit, in quo salietur?
(Mt, 5, 13) Reges vero Ecclesiae, ejus sunt praedicatores, sicut supra jam
ostensum est. Quis ergo est Agag rex Amalech, nisi sensus
carnalis? Nam cum ex anima rationalitatem ac sensualitatem
habeamus, rationalitas menti, sensualitas carni adscribitur; et per
illam cum angelis, per istam cum brutis animalibus
convenimus. In illa quo altius extollimur, supernis civibus
appropinquamus. Per istam vero quo ad carnis blandimenta
dilabimur, carnaliores, ut ita dixerim, invenimur. Unde et
visis et concupitis jam filiabus hominum, jam impletis in luxuria
voluptatibus, de his qui puritatis merito filii Dei vocabantur, in
Genesi Dominus minatur, dicens:
Non permanebit spiritus meus in homine in aeternum, eo quod
caro sit.
(Gn, 6, 3) Caro quippe homo efficitur, quando sensui carnis ratio
subjugatur. Rex ergo Amalech vigor est sensus carnalis, qui
motibus turpibus imperat, ut captivam rationem ad illecebras
obscenitatis trahat. Bene autem carnali sensui nomen
congruit Amalechitae regis. Agag quippe, meditans, sive
loquens interpretatur. Meditari quippe ei est, phantasmata
lasciviae interna meditatione colligere. Et loqui ei est
carnem motibus turpibus ad libidinem excitare. Quasi enim
magnum clamorem locutionis habet, quia carnem pulsando ardentius
commovet. Nam et meditando colligit quod loquendo exponat:
quia unusquisque carnali sensui subditus, quo liberius lasciviae
simulacra intus conspicit, eo validiores motus turpitudinis foris
sentit. Meditatur ergo per internam visionem turpitudinis,
loquitur autem per exteriorem motum delectationis. Rex ergo
Amalech loquens et meditans dicitur, quia illis labentia blandimenta
carnis excitare potest, quibus per turpes cogitationes illudit, et quos
per experientiam blandae motionis erudit. Sed notandum, quia
quo liberius meditatur, eo et liberius loquitur: quia carnem eo fortius
commovet, quo causas suae commotionis intus impressas per cogitationem
tenet. More etenim ignis quo attentius insufflatur, eo magis
accenditur: quia si flatus immundae cogitationis deest, ardor
libidinosae commotionis adesse non potest. Rex ergo Israel
contra Amalech regem pugnat, cum doctor Ecclesiae contra fornicationem
disputat. Quem victum capit, quando ad veniam conversos
peccatores non solum poenitentes, sed etiam confitentes
accipi. Quasi ergo Amalech regem jam vinctum tenet, qui
carnalem sensum, in conversis peccatoribus per amorem pudicitiae, jam
rationi subjectum videt. Sed quid est quod vinctus vivit,
nisi quia nonnulli sunt qui propriis passionibus non moventur, sed,
auditis alienis obscenitatibus, moventur? Pugnantes fortes
sunt, sed victores cadunt. Qui enim expugnatum regem vivum
servavit, liquet quia in ejusdem belli triumpho capti sibi regis persona
placuit.
Quid vero aliud faciunt, qui ab aliis peccatorum confessionem recipiunt? Nam dum cogitant, quae confitentes fecerunt, ad scelera, quae audiunt, inardescunt; nam saepe dum audiunt, quibus se alii blandimentis obruerant, amare ipsi incipiunt, quae jam eorum exhortatione morientes illi confitentur. Jam ergo in urbe sua victus et captus est Agag, sed a victore servatur, cum quod detestatur a subditis, diligitur a praelatis: quia carnalis sensus in eis vigere incipit, qui in illis vigorem iniquae dominationis amisit. Et quia dum pastores currunt ad praecipitium, subjecti comitantur; rex vivum Agag cepisse dicitur, sed idem rex, et populus eidem regi, et quibusque Amalech optimis pepercisse memorantur. Parcere enim, affectae mentis est, amore ejus cui parcit. Quod certe libidinis vitio convenit: quia ut placere incipit, mentem in sui amorem trahit. Quia etiam vehemens est virtus illius, statum habere non novit: quia nimirum cito perficit, si a se hanc cito evigilans animus non expellit. Nam dum mentem invadit, se per innumeras turpitudinum cogitationes spargit. Unde et bene optimis gregibus et armentis, et Saul et populus pepercisse memorantur. Cogitationes quidem libidinum greges, et armenta dicuntur: quia et innumerae sunt, et de contemplatione immunditiae in reprobo corde pascuntur. Optimi etiam sunt, non probatione bonitatis, sed appetitu eligentis. In corde etenim reprobo, quia nihil diligitur charius, optimi greges dicuntur, quibus alia nulla comparantur. Sed optimi dicuntur pro caecitate cordis, armenta vero pro reatu transgressionis. Reprobis quippe mentibus magnum non est, immunda cogitare; sed coram Deo parvum non est, in templo Dei, hoc est in regenerato spiritu immunda reponere. Parcit ergo non solum ovibus, sed armentis: quia qui per amorem libidinis, quasi parvas immunditiae culpas aspicit, quasi parvis modo parcit, sed merita poenarum parva non invenit. Possunt autem ovium nomine leviores luxuriae cogitationes intelligi, armenta vero fortiores et molestiores. Quibus utique rex et populus parcit, cum reprobus doctor, et subditi tam levibus quam fortibus immundae cogitationis vexationibus substernuntur. Quid vero est parcere vestibus, nisi damnatae jam menti immunda deliberare? Si enim aureus vestitus sponsae virginalis gloria est, quae sunt vestes Amalech, nisi foeda inquinamenta luxuriae? Sed vestimenta dicuntur: quia eorum velamine tam anima, quam corpus inficitur. Quia enim animam foedat et corpus perpetratio luxuriae, non vestis, sed vestes nominantur. Sed, ut dixi, parcere deliberare, per affectum mentis immunda diligere est. Infelix vero anima sic capta, sic illaqueata, quia miris impulsionibus ad deliberatam pravitatem perpetrandam cogitur, bene post oves, armenta, et vestes, arietibus pepercisse memoratur. Quasi enim arietum cornua sibi in lenes libidinum ictus placent, qui hoc in se unum retinere nititur, unde ad immunditiae mortem perforetur. Arietibus ergo parcit, qui praecipitationis suae ictus gratanter recipit. Pungitur quippe, ut carnis suae desideriis serviat; sed quod se fortiter pungit, leviter oblectat. Quia item per innumeros modos obscenitatis mentem libido illicit, non solum his nominatis rebus, sed omnibus, quae pulchra erant, pepercisse memorantur. Omnia quae sibi immunda anima de luxuriae voluptate gratanter fingere cernitur, Amalech pulchra nominantur. Appetere haec quippe nullatenus posset, si vehementer sibi eorum species non placeret.
Sed quia casus victorum asseritur, dicitur:
Nec voluerunt disperdere ea.
(S1, 15, 9) Quasi dicat: Potuissent disperdere, si
voluissent. Nam nil facilius, quam libido vincitur, si omnis
immunda cogitatio devitetur. Tanto igitur facilius disperdi
potest, quanto unusquisque cogitare alia quam carnis oblectamenta
potest. Quia enim duas simul res imaginari non possumus, dum
quidquid est, aliud cogitamus, cogitare immunda non possumus.
Celer ergo et facilis victoria libidinis, est circumspectio
cogitationis: si quoties carnalia obviant, ad aliquid omnium recurramus,
quod libidinis non sit blandimentum. Hoc quidem facile
stantibus, non lapsis facile dixerim: quia qui perpetratione peccati
immundi spiritus servus efficitur, nec carnis cogitationes libere potest
vitare, nec ad alias cito recurrere. De victoribus ergo
dicitur: Noluerunt ea disperdere, qui potuerunt, quia ante casum a
liberis facile peccata vitantur; sed si nolunt vitare, cum possunt,
postea non possunt, si volunt, quia perfecte velle non
possunt. Quibus utique per se Veritas dicit:
Si vos filius liberaverit, vere liberi eritis.
(Jn, 8, 36) Quasi dicat: Quia sponte liberi esse desiistis,
potestatem adipiscendae libertatis in vobis jam non habetis.
Quid vero est, quod dicitur:
Quidquid vero fuit vile et reprobum, hoc demoliti
sunt,
(S1, 15, 9) nisi quia nonnulli majorum delectationum usu, minores
fastidiunt? Reprobum quidem et vile eis est, quod electione
eorum quae magis placent, vilipendunt. Quia enim delicatiora
peccata expetunt, quaedam reprobant; et quia pretiosiora peccata
approbant, vilia minora putant. Bene ergo dicitur:
Quidquid vile fuit et reprobum, hoc demoliti sunt.
(S1, 15, 9) Quia delicatiora peccata eligunt, et quae minus
placent, quasi inepta reprobant et velut vilia contemnunt.
Ista vero omnia moraliter intellecta, libidinum pugnas atque victorias;
sed ad historiam, superborum et inobedientium tumorem
designant. Nam praeceptum a Domino Saul fuerat, ut Amalech
sic deleret, ut alicui eorum non parceret, nihilque
concupisceret. Qui ergo et regi Amalech pepercisse, et
optimis quibusque rebus asseritur, superbus et inobediens aperte
monstratur. Sed fortasse praeceptum contempsit: quia hoc a
propheta, non a Domino audivit. Qui certe sic prophetam
audire debuit, ut auctoritatem attenderet, quam praemisit.
Nam praecepturus propheta, ut Amalech regem percuteret, praemisit
dicens:
Haec dicit Dominus;
(S1, 15, 2) ut praeceptum quod per hominem audisset, quasi hominis despicere
non auderet. Ne iterum ministerium ejus rex elatus
vilipenderet, item praemisit, dicens: Me misit Dominus ungere
te in regem. Quasi dicat: Per illum tibi
Dominus regale ministerium praecipit, per quem te in dignitatem regiam
sublimavit. Tanto igitur humilius obedire debuit, quanto hunc
esse a Deo missum apertius agnovit. Sed dum missum prophetam
sprevit, mittentem pariter Dominum contempsit. Unde subdit:
Factum est verbum Domini ad Samuelem, dicens:
Poenitet me, quod constituerim regem Saul; quia dereliquit me,
et verba mea opere non implevit.
(S1, , et S1, , )
Ille prophetae verba se non audire credidit, sed Dominus se derelictum
conqueritur, dum verba sua opere non impleta ostendit. Nunc
Ecclesiae Dominus loquitur, dicens:
Qui vos audit, me audit: et qui vos spernit, me
spernit.
(Lc, 10, 16) Qui ergo per inobedientiam a praedicatorum verbo
discedunt, Dominum derelinquunt: quia ab illis recedunt, per quorum
ministerium divinae voluntati praesentes fiunt. Verba Domini
tunc opere non implent: quia foris homines loquuntur, intus vero in
hominibus Deus loquitur.
Non ergo ipsi sunt qui loquuntur, sed Spiritus
sanctus.
(Mt, 10, 20) In praedicatoribus ergo contemnenda non est foris
vilitas carnis, quorum mentes tam dignanter incolit sublimitas
deitatis. Quid est ergo, quod poenitere Dominus dicitur, cum
mutari affectibus non credatur? Sed quia cum mutabilibus
summa immutabilitas loquitur, more eorum, quibuscum loquitur, dum
poenitere dicitur, displicere sibi superborum temeritas
designatur. Poenitere enim solemus, cum mala nobis illi
retribuunt, quibus nos honores aut dona impendisse memoramus.
Quia ergo more nostro omnipotens Deus de superbi regis ingratitudine
queritur, dignitatem regiam contulisse se illi, poenitere
perhibetur. Quod profecto ad cumulum magnae damnationis de
superbis dicitur: quia quod sunt, jam non ad meritum, sed ad poenam
sunt, quia in voluntate Dei non sunt. Poenitere ergo Dei, est
voluntatem in reprobis non habere, cum a se honores impensos meminit,
sed eos quibus bona contulit, male uti bonis quae contulit,
agnoscit. Hanc quippe poenitentiam suam Deus verbis aliis per
Malachiam prophetam Judaeis insinuat, dicens:
Non est mihi voluntas in vobis, et sacrificium non suscipiam
de manu vestra.
(Ma, 1, 10) Quantum ergo cavenda sit inobedientiae culpa cernimus,
si his verbis Domini, quam districte percutitur, attendamus.
Nos autem in bello Amalech fornicationis pugnam descripsimus, qui nobis
omnino deleri per sacra eloquia jubetur. Merito igitur de
lapsis in carnis bello doctoribus intelligi potest, hoc quod Dominus
queritur, dicens:
Poenitet me, quod constituerim regem Saul: quia dereliquit
me, et verba mea opere non implevit.
(S1, 15, 11) Verbum quippe ejus praeceptum praedicatoribus est:
Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes in
manibus vestris.
(Lc, 12, 35) Qui ergo verbum in praedicatione habet, et in
praecinctu castitatis non habet: loquendo, Dei esse cernitur, sed
operando, Deum derelinquere probatur. Foris divina
exsequitur, sed occulte, dum in carnis voluptate resolvitur, verba
Domini opere non implere declaratur. Dominum quippe
dereliquit, mala proponendo; verba ejus non implet, prohibita
praesumendo. Bene ergo dicitur:
Poenitet me, quod constituerim regem Saul.
(S1, 15, 11) Quasi dicat: Quem praeesse aliis tunc volui, modo
nolo: quia quem humilem praetuli, nunc superbientem et elatum
transgressorem cerno. Quod nimirum de quibuslibet lapsis non
dicitur; sed de his quorum lapsus ostenditur, et poenitentia nequaquam
praevidetur. Nam de justorum casu scriptum est:
Septies in die cadit justus, et resurgit.
(Pr, 24, 16) Eorum certe casus quodam modo status eorum est: quia
aliquando permittuntur cadere, ut semper valeant fortius
stare. Permittuntur ut in malis corruant, ne summa virtutum
dona per elationem perdant. Hi profecto, etsi verba Domini
quandoque non implent, a Domino non recedunt: quia ad tempus
relinquuntur, ut aeternaliter teneantur; et in modico desipiunt, sed
post modicum resipiscunt. Dum ergo Saul non solum verba
Domini opere non implesse reprehenditur, sed ipsum Dominum reliquisse,
quos melius, quam lapsos, et impoenitentes significat? De
quibus profecto per prophetam dicitur:
Percusserunt foedus cum morte et inferno.
(Es, 28, 15) Cum morte quidem foedus percutere, est mala audacter
perpetrare, et ea semper agenda promittere. Mala quippe
indesinenter faciunt, sed diligendo quod faciunt, quasi a mortis
amicitia se nunquam recedere pollicentur. Hi quippe in mortis
foedere quanto insensibiliores fiunt, viscera matris Ecclesiae tanto
acrius miserando quatiuntur. Unde bene
subjungitur.
Contristatusque est Samuel, et clamavit ad Dominum tota
nocte.
(S1, 15, 11)
Samuel quidem contristatur, quia de perditione subditi summus
praedicator affligitur. Et tota nocte ad Dominum clamat, quia
pro restitutione lapsi divinam misericordiam devotis precibus
obsecrat. Clamare quippe doctori, est pro peccatis subditorum
magnis desideriis omnipotentis Dei misericordiam postulare.
Qui tota nocte clamat, cum per affectum totam illius peccati caliginem
suscipit, et pro ea, quasi pro proprio crimine, Deo poenitens
satisfacit. Tota ergo nocte praedicatori clamare, est totam
subditi causam suscipere, et omnem caliginem peccati illius, devotae
compunctionis affectu destruere conari. Sed quid est, quod
clamasse dicitur, et Dominum non respondisse, nisi quia ea quam dixi
cordis impoenitentis caligo, in illa pro qua clamat, Saul culpa
signatur? Responderet quidem Dominus, si vocem clamantis
exaudiret. Sequitur:
Cumque de nocte surrexisset Samuel, ut iret ad Saul mane,
nuntiatum est Samueli, quod venisset Saul in Carmelum, et
erexisset sibi fornicem triumphalem.
(S1, 15, 12)
Quidnam est peccatoris vita, nisi nox? Et quid justi lux
aliud, quam dies? Unde et per Paulum conversis peccatoribus
dicitur:
Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in
Domino.
(Ep, 5, 8) De nocte autem praedicatori surgere, est ab alienae
culpae susceptione affectum mentis erigere. Quasi enim in
nocte jacet doctor quando alieni peccati tenebras luget, quia ab alta
innocentiae suae securitate deponitur, ut in imo alienae considerationis
peccatorum caligo destruatur. De nocte ergo surgit, cum ab
afflictione se erigit; et mane ad reum venire disponit, quia occulte per
compassionem plangit, et aperta increpatione per zelum
percutit. Nocte etiam luget doctor, sed mane ad arguendum
venit; quia intus peccantem subditum diligit, sed palam errantem arguere
nequaquam erubescit. Quasi enim mane lucescit, cum doctor
aperire crimen, quod latet, incipit. Quid ergo est, quod in
Carmelum venisse, et fornicem sibi triumphalem erexisse, is ad quem
venit asseritur, nisi quia profectus mali liquido
praedicatur? Post inobedientiae quidem culpam, triumphalem
arcum, vel fabricam erigere, est mala agere, et de eorumdem malorum
perpetratione superbire. Quasi enim triumphalia signa
erigunt, quando cum quadem ostentatione ea proferunt, quibus aliis se
excellere arbitrantur. Quod certe tam arrogantibus quam
lubricis doctoribus convenit. Illi quidem, dum magna dicunt,
se in sublime aestimationis erigunt; et quales se intus aspiciunt, per
jactantiam et ostentationem foris innotescunt. Cumque et
illud, quod per se alii proficiunt, ad favorem propriae laudis trahunt,
quid aliud videntur agere, nisi altum victoriae signum insigni titulo
demonstrare? Nonnulli vero et cum turpiter vivunt, et
honestissime loquuntur, considerant verborum honestatem, non tamen
reputant propriae vitae turpitudinem. Cum ergo non rebus
operum, sed splendore verborum apparere gestiunt; nimirum triumphalem
arcum fabricant, in quo se quasi victores extollant. Et quia
turpium verbo, turpes plerique alii resipiscunt, post expugnatum
Amalech, eis in Carmelum venire est, et fornicem triumphalem erigere, de
exstincta in subjectis libidine, inaniter coram simplicibus
gloriari. Carmelus quidem, mollis, sive tener
interpretatur. Qui enim teneri hujus nomine, nisi in sancta
conversatione rudes intelliguntur? Qui etiam molles vocantur,
nisi qui adhuc per usum virtutis non sunt in inchoata bonitate
solidati? In Carmelo igitur signum victoriae erigunt; quia
rudibus et debilibus se ostendunt, ne a peritis fortibus, quales in
veritate sunt, inveniantur.
Hi enim non in verbis, sed in operibus fulgorem victoriae quaerunt;
quia arbores non in decore foliorum judicant, sed in sapore pomorum
probant. Unde et Dominus docens, ait:
A fructibus eorum cognoscetis eos.
(Mt, 7, 20) Quia ergo laudari inaniter appetunt, quia
probatissimorum virorum judicia fugiunt, et rudibus ac debilibus aliud
quam sunt se esse mentiuntur, Saul in Carmelum venisse et fornicem sibi
triumphalem erexisse dicitur. Quid vero est, quod in Galgala
transit, nisi quia eo modo, quo se simplicibus et religiosis ostendit,
in religiosis et doctis innotescere appetit? Galgala quippe,
ut jam multoties dixi, rota nominatur. Quidam vero intra
sanctam Ecclesiam et eruditi in sacra Scriptura sunt et religiosi non
sunt, quia virtutem Scripturae, videlicet charitatem, non
habent. Qui dum loquentes facundos viros et carnales audiunt,
verba quae sciunt admirantur. Sed discutere non possunt eorum
occulta, quae nesciunt. Bene igitur Saul in Galgala transire
dicitur; quia qui favorem de facunda locutione quaerunt, id quod
cupiunt, non apud eruditos religiosos, sed apud simplices et rudes, aut
apud irreligiosos sapientes inveniunt. Sed summi viri cum
reprobi bona docent, electis subditis magis timent: ne quos lingua
aedificant, manu, id est operatione pervertant. Quia ergo diu
in ministerio praedicationis lubrici doctores dimittendi non sunt, apte
illatum est:
Venit ergo Samuel ad Saul, et Saul offerebat holocaustum
Domino, initia praedarum, quae attulerat de Amalech.
(S1, 15, 12)
Venit quippe ad Saul, ut superbum deponat, quem humilem ad regni culmen
extulerat. Quem qualis erat invenit, non qualem se superbiae
signis ostenderat. Quid est ergo, quod holocaustum Domino
Amalech primitias offert, nisi quia nonnulli et prave vivunt, et placere
se Deo per aliorum profectum arbitrantur? Et quia non parum
placere credunt Deo quod offerunt, non sacrificium aut victimam, sed
holocaustum offerre perhibentur. Initia vero praedarum
dicuntur, ut in Samuele summi et electi antistitis vigilans studium
designetur, a quo malorum principia velociter comprimuntur.
Quasi dicat: Valde festinus occurrit, quo absente nec initium
holocaustorum habere liberum potuit. Possunt initia praedarum
intelligi electa quaeque de praedis. Quae aperto ore lubrici,
sed occulta caecitate percussi offerunt, quando inde se placere Deo
credunt, quod in auditoribus suis ea perimunt, quae in se vivere
permittunt. Quasi enim indiscrete offerentem apertius
reprehendens dicat: Illud vivum offerebat, quod melius offerret
exstinctum. Nam si juxta verba Domini praedam omnem in
Amalech exstingueret, holocaustum omnino acceptabile omnipotenti Deo
obtulisset. Sic nimirum et doctor lubricus, si cuncta
blandimenta carnis, quae loquendo reprobat, volendo reprobaret,
holocaustum combureret, quod reprobari non posset. Quid est
ergo, quod dicitur, quia
offerebat praedarum initia, quae attulerat de
Amalech,
(S1, 15, 12) nisi quia caeci cordis caligo damnatur, quod sic de eo reputat,
quod prodest aliis, ut videre negligat, quod obest sibi?
Quasi dicat: De illo quasi victor gaudebat victor in aliis, quod in se
vivum et invictum portabat. Et quia plerumque tam dementer
insaniunt, ut etiam ipsis electis et summis praedicatoribus praetextum
virtutis offerre conentur. Sequitur:
Et dum venisset Samuel ad Saul, dixit Saul?
Benedictus tu a Domino, implevi verbum Domini.
(S1, 15, 13)
Verbum Domini fuit, ut Amalech delere debuisset. Quid est
autem, quod dicit, implevi verbum Domini, nisi quia
culpa fornicationis quo foedior cernitur, eo a reprobis studiosius
occultatur? Quia ergo ii, qui eidem fornicationis vitio
subjecti sunt, semper latere appetunt, in eorum typo et Amalech Saul
demoliri despexit, et ad Samuelem dixit:
Implevi verbum Domini.
(S1, 15, 13) Quasi dicat: Et in aliis libidinem domui, et in meipso
ejus blandimenta peremi. Et quia blanda adulatione summi viri
flectere mentem nititur, praemisit, dicens:
Benedictus tu a Domino.
(S1, 15, 13) Quasi dicat: Hoc quidem ego egi, sed agere non meis
viribus, sed tuis meritis, et intercessionibus potui. Sed
perfecti viri audire laudes suas possunt, a rigore autem justitiae
flecti nequeunt. Quare et subditur:
Dixitque Samuel: Et quae est haec vox gregum, quae resonat
in auribus meis, et armentorum, quam ego audio?
(S1, 15, 14)
Vox gregum et armentorum Amalech, fama turpitudinum est.
Quando de minoribus luxuriae culpis quilibet diffamatur, vox gregum
resonare dicitur. Quando item de criminosioribus et
obscenioribus accusatur, vox armentorum. Quasi sub falsae
virtutis suae simulatione reconditum denudet, dicens: Tu te proprio ore
justificas; sed immunditiarum tuarum turbae per omnium ora
clamant. Sed jam qui excusationes praetendere coepit, quibus
defensionibus objectae infamiae crimen evadat, videamus.
Sequitur:
De Amalech adduxerunt ea. Pepercit populus
melioribus ovibus et armentis, ut immolarent Domino Deo tuo:
reliqua occidimus.
(S1, 15, 15)
Quid est quod ait:
De Amalech adduxerunt ea,
(S1, 15, 15) et non dixit, Adduximus? Sed quando reprobi arguuntur,
culpas aliquando negando tegunt, aliquando in alios
transferunt. Tegunt quidem negando, cum latere possunt; sed,
dum quasi in aperto deprehensi tenentur, quod negare nequeunt, aliis
ascribunt. Horum siquidem mores Saul insinuans, ait:
De Amalech adduxerunt ea. Pepercit populus
melioribus ovibus et armentis.
(S1, 15, 15) Quasi dicat: Malum, quod auditur, ex populi
fragilitate pensandum est, non ex virtute pastoris. Peccata
quidem subditorum in praelatorum comparatione despicienda
sunt. Dicit ergo:
De Amalech adduxerunt ea.
(S1, 15, 15) Quasi dicat: Hoc, quod de turpi vita resonat, verum
est, sed tamen eadem turpitudo in parvulis viguit, non in
magnis. Adhuc item eamdem culpam levigans, ait:
Pepercit populus melioribus ovibus et armentis, ut
immolarentur Domino Deo tuo.
(S1, 15, 15) Quasi dicat: Vere peccavit populus, sed non ad mortem;
quia peccata operis, jam, me exhortante, delere nititur humilitate
confessionis. Greges quippe Amalech, et armenta Domino
immolantur, quando lubrici et incontinentes ad confessionem veniunt, et
quod nequiter egerunt, poenitendo delere satagunt. Dicit
ergo:
Pepercit populus;
(S1, 15-15) id est, peccato indulsit.
Sed adduxerunt ea, ut immolarentur;
(S1, 15, 15) quia in quibus se cecidisse populus recolit, jam se confitendo et
poenitendo compungit. Meliores vero greges et armenta, ut
supra, electiora peccata luxuriae designantur. Quasi dicat:
Et si graviter deliquit populus, arguendi non sumus; quia pro
magnitudine criminis habet lamenta compunctionis. Quid est,
quod ait:
Ut immolarentur Domino Deo tuo?
(S1, 15, 15) Sed fallacium per hoc consuetudo ostenditur, qui dum
summis viris latere appetunt, adulantur. Quid enim est, quod
Deum suum singulariter asserit, nisi quia eum familiarem Dei amicum
ostendit?
Domino,
(S1, 15, 15) inquit,
Deo tuo.
(S1, 15, 15) Non meo, sed
tuo; quia ego peccator, tu singulariter sanctus
es. Sed mirabili usu fraudis fallaces sic se tegunt ut
proferant, et justificant ut accusent. Accusationis quoque
modum sic temperant, ut accusando justi appareant, ne excusando
innotescant. Dum enim suum Deum dicit, illum quidem extollit,
se minuit. Sed, dum adducta ab Amalech asserit quae Domino
immolentur, tacite profert non unde reprehendi debeat, sed
laudari. Et adhuc addens, dicit:
Reliqua vero occidimus.
(S1, 15, 15) Occiduntur quidem peccata, quae
dimittuntur. Viva quidem peccata sunt, quae aut in mente
adhuc per concupiscentiam regnant, aut quae per conversionem contempta,
sed per poenitentiam adhuc non sunt deleta. Illa quidem
vivunt adhuc ad voluptatem, ista vivunt ad poenam; quia etsi jam peccare
deseruimus, nisi commissa plangamus, commissorum obligatione
retinemur. Sed majora minoribus, leviora majoribus
tribuit. Nam quid est, quod dicit:
Reliqua occidimus,
(S1, 15, 15) nisi quia sunt parvissima peccata majoribus, quae sola
confessione lavantur? Quae doctores occidunt, quando
humiliter confitentibus apostolica auctoritate dimittunt. His
enim verbis omnibus, quia se fallaces tegere nituntur, non prodere, qua
electorum praedicatorum auctoritate reprobentur, adjungitur:
Dixit enim Samuel ad Saul: Sine me, indicabo tibi, quae
locutus sit Dominus ad me nocte.
(S1, 15, 16)
Quid est, quod ait:
Sine me, et indicabo tibi;
(S1, 15, 16) nisi quia dum fallaces verbositati insistunt examinantibus
praelatis loquendi locum non tribuunt? Quasi dicat: Dum a
verbositate non desinis, ea quae audire debes, loqui me non
permittis. Potest etiam hoc verbo adulatoris intentio
derideri; qui dum blandimento laudis placere se credit, eos quos laudat,
se quasi tenere eisdem laudibus arbitratur. Tale est ergo ac
si laudatorem suum electus praesul honesta gravitate derideat, dicens:
Qui me laudas, loqui tibi dura non possum. Sine ergo, id est
permitte me loqui, et ea quae sum locuturus intellige. Et
quia, ut dixi, placere se laudando adulatores credunt, audire ab eis
dura, quos laudant, nequaquam putant. Quasi ergo jam laeta et
prospera auditurus, subsequitur Saul, dicens:
Loquere.
(S1, 15, 16)
Sed electi viri, cum laudes suas audiunt, inter fomenta laudis a
rigore justitiae non mollescunt. Nam qui reproborum acta
despiciunt, excipere verba nequaquam possunt. Quia ergo
flecti laudibus nequeunt, laudatores improbos et subtili ratione
discutiunt, et districtis sententiis insequuntur. Unde
sequitur:
Et ait Samuel: Nonne cum parvulus esses in oculis tuis,
caput in tribubus Israel factus es? Unxitque te
Dominus in regem super Israel; misitque te Dominus in viam,
et ait: Vade, interfice peccatores Amalech, et pugnabis
contra eos usque ad internecionem eorum. Quare
ergo non audisti vocem Domini, sed versus ad praedam es, et
fecisti malum in oculis Domini?
(S1, 15, 17, S1, 15, 18 et S1, 15, 19)
His quippe verbis superbi regis inobedientia subtiliter examinatur:
quia et prius dona collata objicit; deinde audaciam transgressionis per
ejusdem culpae exquisitionem ferit. Subtilis namque
examinatio est, quando sic versutus quisque peccator discutitur, ut ei
culpae excusatio nulla relinquatur, ut hunc ad mortem flagitii quasi
vinctum Dei sententia teneat, cui peccati confugium nullum
restat. Ut ergo omnis via fugiendi fallacibus superbis
obstruatur, memorantur ei et sublimitas dignitatis et modus ministerii,
cum dicit:
Nonne cum parvulus esses in oculis tuis, caput in
tribubus Israel factus es: et ait tibi Dominus: Interfice
peccatores Amalech?
(S1, 15, 17 et S1, 15, 18) Et ut circumdatum jam et obsessum ratiocinationibus
capiat, manum culpae injicit, dicens:
Quare ergo non audisti vocem Domini, sed versus ad praedam
es, et fecisti malum coram oculis Domini?
(S1, 15, 19) Quasi dicat: Ecce quid eras, qui factus es, quid
debuisti facere, ecce quid fecisti; ecce quantum ab eo, quod debuisti
exercere, recesseris. Dum ergo intulit, dicens:
Quare fecisti malum in oculis Domini?
(S1, 15, 19) quasi fallacem reum circumdando
comprehendit.
Sed in hoc loco notandum est quia, dum rex superbus arguitur,
electionis ejus tempora memorantur, ut tumor cordis sentiatur, non
adfuisse eligendo, sed ex culmine crevisse praelato. A Domino
quidem bonus electus est, sed dum crevit ex culmine, decrevit
elatione. Dicit ergo: Cum esses parvulus in oculis
tuis, caput in tribubus Israel factus es; modo versus ad
praedam, fecisti malum in oculis Domini.
Quasi dicat: Per veritatem humilitatis regnum promeruisti, sed nunc
praetextu humilis, veritate tumidus regnum perdis. Quid enim
sunt oculi cordis, nisi aspectus rationis? Nam qui integros
visus rationis habet, perfecte illuminatus est. In oculis
ergo suis est humilis, qui se perfecte respicit, et humilem perfecta
visione cognoscit. His ergo verbis lapsi regis non solum
praeterita humilitas, sed etiam rationis acuitas commendatur: quia
videlicet tantus erat ratione, ut se perfecte cognosceret; et tantus
virtute, ut se subtiliter intuens, vere humilem videret. Quia
igitur cum arguitur, ejus praeterita memorantur, quid aliud, quam his,
quae habebat, carere describitur? Nam superbire nequeunt,
nisi qui prius oculos cordis perdunt. De libidinosis vero
valde clarius constat: quia in fornicationis baratro se nunquam
obruerent, si a luce intimae gloriae non ante caligarent. Qui
quia alta pudicitiae praecepta contemnunt, etiam tumoris
arguuntur. Qui ergo deponere praepositum regem venerat,
dicit:
Cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus
Israel factus es; nunc fecisti malum in oculis Domini.
(S1, 15, 27 et S1, 15, 19)
Quasi dicat: Superbus modo, et caecus juste deponeris, qui prius
videns et humilis regnum sortiri meruisti. Nam et superbi
Pharisaei ab ipsa veritate caeci nominantur, quae ad discipulos ait:
Sinite eos; caeci sunt, et duces caecorum.
(Mt, 15, 14) Quae utique caecitas specialiter libidinosis
ascribitur, quia nulla sunt vitia quae spissiores tenebras menti
ingerant quam libido. At nunc plerosque videas stetisse
clericos, sacerdotes corruisse. Quibus certe per Samuelis
imperium dicitur:
Cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel
factus es.
(S1, 15, 17) Quasi dicat: Cum in minori ordine illuminato corde
pudicitiae praecepta servaveris: nunc, amissis oculis, in fornicationis
baratrum corruisti.
Ad praedam versus es, quia divina praecepta violenta
praesumptione rupisti. Quia enim prohibente, et quasi minis
armato et obstante Deo, ad violandum sacrarium castitatis irrumpunt:
quasi per rapinam praedae, Amalech electa ad Domini terram
ducunt. Et quia quantum possunt, lubrici praedicatoribus
absconduntur, in conspectu Domini malum Saul fecisse
reprehenditur. Quasi enim minans et terrens praedicator in
carnis voluptate lapso dicat: Crimen immunditiae hominibus quidem
absconditur, sed videnti omnia non celatur. Haec quidem et
his similia cum impoenitentes audiunt, terreri nequaquam
possunt. Unde etsi jam ratiocinatione capti sunt, velut
angues per lubricum dilabi a tenentis se manibus satagunt.
Caudam proferunt, caput abscondunt: quia videntur jam extrema operum,
sed earumdem tegitur qualitas actionum. Unde et sequitur:
Et ait Saul ad Samuelem: Imo audivi vocem Domini, et
ambulavi per viam qua misit me Dominus, et adduxi Agag regem
Amalech, et Amalech interfeci.
(S1, 15, 20)
Quasi enim occulta tegens, aliorum discooperta proferens, se lubricus
doctor de profectu praedicationis commendat, dicens: De subditorum culpa
reprehendi non debeo, sed laudari, quam in delinquentibus praedicando
delevi. Amalech percussi: quia fornicationis spiritus in
auditorum meorum cordibus linguae meae gladio corruit. Rex
etsi vivit, adductus est: quia etsi sensus carnis, quandiu sumus in
carne, omnino perdi non potest, captus est, ut capi potuit quia
praevalere rationi non potest. Ipsos subditos correptos, et
peccata confitentes ostendere gestiens, subjunxit dicens:
Tulit autem populus de praeda oves et boves, primitias eorum
quae caesa sunt, ut immolaret Domino Deo suo in
Galgalis.
(S1, 15, 21)
Quando armatorum violentia alicujus aliquid proprium tollitur, praeda
nominatur. Vitia autem carnis et animae, quia diabolo
suggerente propagantur, ejus velut proprium sunt. Quisquis
ergo in se nuper remissus, nunc autem violentus vitia destruit, praedam
facit; quia quae aliena sunt, potenter rapit. Et notandum,
quia caedere et praeda dicitur,
ut alia mortua relicta, alia viva delata esse doceatur.
Caeduntur quidem oblectamenta libidinis, quando virtute supernae
intentionis depelluntur a corde, et contritione spiritus reciduntur a
corpore. Sed viva ad immolandum deducuntur; quia etsi
conversione peccatoris, carnis aut mentis delectamentum deseritur, poena
praeteritae delectationis penitus non deletur. Caedantur ergo
vitia, primitiae vivae ad immolandum nullatenus serventur: ut qui vim
peccati in contemptum oblectationum potenter perimit, vivere sibi ad
immolandum timeat poenam delectationis. Primitiae ergo
caesorum quid sunt, nisi delectationes peccaminum? Has quidem
offerre dicitur, qui coram Deo sacerdotibus confitetur. Et
oblata immolantur, quando eorum poena poenitendo destruitur.
Quasi enim in primitiis caesa offeruntur, et per posteriora vivunt:
quando aliquis peccata confitetur, et immolare, hoc est coram Deo
mactare, poenitendo non nititur. Dum ergo caesorum primitiae
reservari ad immolandum dicuntur, quorumdam error confunditur, qui
peccata deserunt, nec tamen plangunt. Quia ergo non solum
confitenda sunt peccata, sed etiam poenitentiae austeritate delenda, dum
boni doctoris Saul typum simulat, subjectos suos caesorum primitias
immolandas tulisse asseverat. Quia etiam ratione scripturarum
modus poenitentiae decernendus est, in Galgalis primitiae immolandae
deducuntur. Boves autem non solum, sed et oves ad immolandum
servantur: ut qui circa salutem suam solliciti sunt, sic delere
poenitendo magna studeant, ut minora plangere non omittant.
De superbis autem manifestum est: quia, cum semper magni videri
appetant, notari peccatores erubescunt. Deprehensi etiam
resistunt, et in his etiam justi apparere cupiunt, quae
agunt. Quid est ergo, quod ait:
Imo audivi vocem Domini?
(S1, 15, 20) Samuel autem dicit:
Sine me, et indicabo tibi, quid locutus sit mihi Dominus
nocte.
(S1, 15, 16) Et post pauca:
Quare versus ad praedam es, et fecisti malum coram oculis
Domini?
(S1, 15, 19) Patet ergo, quam mirabiliter tumeat, qui tunc se
justificare appetit, quando Dominum se reprehendere de peccato
recognoscit.
Si vero idcirco sic respondisse creditur, quia verba prophetae, non
Domini esse crediderit, sed prophetae, videmus adhuc imitatores Saul,
qui dum in propria eruditione confidunt, majorum jussa quae audiunt, et
per tumorem despiciunt, et meliorare permutando credunt. Quid
est ergo, quod dicit:
Imo audivi vocem Domini, et adduxi Agag regem
Amalech?
(S1, 15, 20) Sed tale est, ac si dicat: Et quod praeceptum fuit,
implere studui, et quod minus erat supplevi. Agendum fuit, ut
Amalech percuteretur: sed quia, Deo auxiliante, vincitur, supplendum
erat, ut quae in ejus immolarentur sacrificio servarentur.
Quod aperte in superbis apparet: quia cum apertam culpa celare non
possunt, permutare aut minuere conantur. Quasi dicat: Et si
judicas apertas culpas operis, attendenda est occulta simplicitas
intentionis. Culpa quidem esset de Amalech aliquid afferre,
nisi allata Deo deberent immolari. Hoc quidem saepe in
monasteriis accidit, cum quisque nimis religiosus subditus spiritualium
praelatorum imperiis adjicere praesumit; cum regularem communem vitam
despicit, et propriae sequitur arbitrium voluntatis. Dum enim
meliorare vitam eligendo quam obediendo nititur, quid aliud quam apertam
inobedientiam intentione virtutis colorare monstratur? Quem
profecto locum non solum subditi, sed etiam praelati intueri subtiliter
debent. Subjecti quidem notare subtiliter debent: quia ex eo
Saul Deo displicuit, quod Deo immolare praeter prophetae praeceptum
tentavit. Subtiliter notent praelati, quia demoliendi Amalech
propheta regi praeceptum dedit. Sic enim debet doctor laudare
communia, ut singulorum propria non contemnat. Illa quidem
communis vita laudatur, quae charitate conjungitur, vitiis mediantibus
non fuscatur. Apostoli quidem sententia est:
Quia unusquisque proprium domum habet a Deo, unus quidem
sic, alius vero sic.
(1Co, 7, 7) Quorum ergo cibi et mensa communes sunt, debent
attendere non solum commune bonum refectionis, sed proprietatem
passionis: ut pariter comedant, sed contra fornicationis stimulos
certare per abstinentiam pariter non contendant. Ejus vero
caro amplius domanda est, cui carnis stimulus magis infestus
est. Jam ergo non excitare communis est vita, ubi communitas
refectionis attenditur, sed contra singularem pugnam pugnare
singulariter perhibetur. Nec doctor bene praecipit, si non
praecipit, unde Amalech percutitur, sed unde vivit.
Praecipiat ergo doctor, sed ut fornicationis spiritus
superetur. Non obedire subjecti refugiant, sed ubi superbiae
crimen incurritur, non unde baratrum mortis devitatur.
Inobedientes autem dum tumenti corde majorum jussa non faciunt, cum
meliorare quod eis injungitur conantur, sua opera Deo offerre dum
cupiunt, semetipsos tollunt. Nam per alias virtutes nostra ei
impendimus, per obedientiam nosmetipsos exhibemus. Samuel
ergo subjungens, ait:
Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut
obediatur voci Domini?
(S1, 15, 22)
Quid enim sunt bona electorum hominum opera, nisi victimae et
holocausta? Cum ergo holocausta et victimas per legem offerri
Dominus praecepisset, quid est, quod Dominus holocausta et victimas
nolle dicitur, velle autem ut ei obediatur pollicetur, nisi quia quae
praeter obedientiam fiunt, holocausta et victimae non sunt?
Quasi dicat: Tunc bona sunt bona opera, quando a praepositorum
conscientia non discordant. Si vero hoc ideo dicitur ut
virtus obedientiae commendetur, liquet quam sublime bonum sit, quod
victimis et sacrificiis excellit. Quid est ergo, quod
dicitur,
vult ut obediatur voci Domini,
(S1, 15, 22) nisi quia omnia bona opera postponenda sunt his bonis quae
jubentur? Nam cum bene praelati jubent, bona quae ex arbitrio
subjecti eligunt, praelatorum imperiis postponuntur. Ipsa
vero opera illis postposita, holocausta et victimae nominantur, ut non
solum sentiantur non esse conferenda majorum imperiis minorum parva, sed
maxima holocausta quidem eorum sunt, qui se omnino subtrahere volunt a
publico opere, ut Deo se totos per amorem combustos offerant in secreto
contemplationis. Victimae sunt eorum qui se a communi publico
nequaquam separant, sed singulari virtute agunt, ut virtutes aliorum
districtius vivendo transcendant. Haec quidem, et hujusmodi
cum bonorum rectorum permissione aguntur, victimae et holocausta sunt,
quae Deus probat: cum vero sic fiunt, ut per ea majorum praecepta
negligantur, audiant qui offerunt, quid a Domino missus ad inobedientem
regem propheta loquitur:
Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut
obediatur voci domini?
(S1, 15, 22) Quasi jussa patrum velut minora despicientes, et sua
quasi majora exhibentes terreat, dicens: Hoc quia magnum agere putatis,
parvum, et abjectum despicitis; sed si aperte cernitis, per hoc Domino
non placetis. Bene autem, dum superborum opus discutitur,
propheta acute exquirit, dicens:
Nunquid vult Deus holocausta et victimas, et non potius ut
obediatur voci Domini?
(S1, 15, 22) Exquirit siquidem, ut superbiae tumor pastorali
auctoritate feriatur. Dicit:
Nunquid vult Deus holocausta et victimas?
(S1, 15, 22) Quia qui sequi propriam voluntem eligunt, Deo placere
se putant; sed Deus eorum opera, cum magna et ingentia sunt, nequaquam
probat. Sed jam quibus laudibus obedientia praedicanda sit
subjunxit, atque ait:
Melior est enim obedientia quam victimae, et auscultare
magis quam offerre adipem arietum.
(S1, 15, 22)
Quia enim superius ait: Nunquid vult Deus holocausta et
victimas? Nunquid utrumque obedientiae
laudibus subjiciens, dum victimas et arietum adipem posuit, in adipe
holocaustum intellexit? Quidquid melius est, bono utique
melius est. Illa autem holocausta et victimae, quas non vult
Deus, bona minime sunt. Quid est ergo, quod in obedientiae
laudes dicitur,
Melior est obedientia quam victimae, et auscultare quam
offerre adipem arietum,
(S1, 15, 22) nisi quia tunc obedientia melior est, cum holocaustum et victima
mala non est? Quasi ergo superbientes, inobedientesque ad
tanti boni considerationem reducat, dicens: Et si nil a vobis per
praesumptionem fieret, obedientiae virtus operibus quae eligitis melior
esset. Liquet ergo, quo sita sit culmine, quam divinis
oblationibus propheta vidit altiorem. Quod si, ut supra,
spiritualem sensum sequimur, victimae ad magnae conversationis
austeritatem, holocausta ad compunctionem vitae secretioris referenda
sunt.
Melior est enim obedientia quam victimae, et auscultare
magis quam offerre arietum adipem.
(S1, 15, 22) Quia longe altioris meriti est propriam voluntatem
alienae semper voluntati subjicere quam magnis jejuniis corpus atterere,
aut per compunctionem se in secretiori sacrificio mactare.
Quid est enim adeps arietum nisi pinguis et interna devotio
electoris? Adipem ergo arietum offert, qui in studio secretae
conversationis devotae orationis affectum habet.
Melior est tamen obedientia quam victimae, et quam offerre
adipem arietum.
(S1, 15, 22) Quia qui perfecte voluntatem praeceptoris sui implere
didicit, in coelesti regno, et abstinentibus et flentibus
excellit. Hoc certe, quia contra superbientem atque aperte
Domini mandata contemnentem dicit, non confert bonum quod fecit bono
quod contempsit; sed boni simulationem destruit, melioris boni ostensa
veritate. Quasi dicat; Et si pro excellentiori virtutum
gloria excellens bonum quaerebas, bonum obedientiae, quod excellentibus
etiam excellit, eligere potius debuisti. Sic profecto loquens
simulationem boni argumentando destruit; sed subjungendo, parens
inobedientiae malum aperte confundit, dicens:
Quoniam quasi peccatum ariolandi est, repugnare; et quasi
scelus idololatriae, nolle acquiescere.
(S1, 15, 23)
Quidnam est, quod ariolis et idololatris, repugnantes, et acquiescere
nolentes a propheta similantur, nisi quia arioli divina cognoscere atque
absconsa divinare nitebantur; idololatrae autem figmentis se venerando
subdidere? Qui autem repugnant praelatorum imperiis, ideo
utique repugnant, quia divinam voluntatem se scire melius
aestimant. Quasi ergo peccatum ariolandi est repugnare: quia,
velut contempto divino altari, ad aras daemonum responsa percipiunt, dum
cordis sui praestigiosis ac superbis adinventionibus credunt, et
salubribus praelatorum consiliis contraria sentiendo
refragantur. Nolle autem acquiescere, idololatriae sceleri
simile dicitur; quia nimirum in inobedientiae suae obstinatione nemo
persisteret, si propositi sui figmentum in corde, quasi idolum non
gestaret. Dum enim agenda in corde concipit, quasi idolum
facit, et dum conceptum mentis propositum se acturum deliberat, quasi ad
adorandum simulacrum se inclinat. Quasi ergo scelus
idololatriae est, nolle acquiescere: quia quisquis in propria
deliberatione obstinatus est, idcirco foris in majorum contemptum
erigitur, quia intus eis quae fingendo statuit propositi sui simulacris
incurvatur. Sed quaerendum valde est, cur repugnare ariolandi
peccato, et nolle acquiescere sceleri idololatriae
comparatur. Scelus quippe nonnisi magnum peccatum dicitur,
peccatum vero etiam quod leve est nominatur; sed si ab ara dicebantur
arioli, eo quod responsa percipere consulendo consueverant, idololatriae
peccatum in ejus comparatione scelus erat, quia dementius erat lapides
adorare quam sub specie divinorum falsa bene vivendi responsa
percipere. Cur ergo repugnare peccatum per similitudinem esse
dicitur, acquiescere autem nolle scelus? Sed repugnare est ab
imperantis voluntate dissidere. Plerique autem ad horam
repugnare videntur, dum statim praepositorum imperia non recipiunt, qui
tamen eisdem imperiis post modicum acquiescunt. Nolle autem
acquiescere, quid est nisi et injunctae obedientiae repugnare, et in
ejusdem repugnationis obstinatione persistere? Non enim
acquiescunt, qui in cordis sui proposito invincibiles sunt, et quae
decernunt agere nullius auctoritate praetermittunt. Merito
igitur in comparatione repugnandi scelus nolle acquiescere dicitur, quod
majus valde atque horribilius peccatori esse videatur. Quia
ergo qui hujusmodi sunt, rationibus non vincuntur, qua poena
cohibeantur, propheta intulit, dicens:
Pro eo quod abjecisti sermonem Domini, abjecit te Dominus,
ne sis rex.
(S1, 15, 23)
Quid est enim, quod Saul abjicitur, nisi quia incorrigibilis
judicatur? Quasi ergo dicat: Quia cuncta salutis consilia
respuis, pro culpa pervicaciae non debes verbis ulterius corrigi, sed
abjectionis poena damnari. Quantum itaque timeri debeat
inobedientiae culpa ostenditur, si hoc attente consideretur, quia
propter hanc etiam reges deponuntur. Quid est, quod ait:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te
Dominus? Sed sermo projicitur, quando in
sui sublimitate venerabiliter non servatur; projicere enim, est de manu
aliquando labi in terram aut negligenter sinere, aut violenter
jactare. Sermo autem Domini, quia salubria loquitur coelestis
aut sublimis est; qui in terram negligenter projicitur, quando per
desidiam non impletur. Per contemptum vero projicitur, quando
hunc superbi et inobedientes tumenti corde repellunt, et manu
operationis observare dedignantur. Quia vero non projicere,
sed abjicere sermonem reprehenditur, hoc signat; quia dum superbi
proprium arbitrium sequuntur, a Domino longe fiunt. Abjicere
enim, est aliquid longe repellere. Qui enim aliorum ducatum
digne suscipiunt, non solum per obedientiam Deo vicini sunt, sed etiam
illos ei vicinos faciunt, qui per vitia et scelera ab eo longe
sunt. Tale est igitur, ac si dicat: Longe ab ordine
dignitatis expelleris, quia dignitatis ejusdem merito praesens esse
noluisti. Meritum quippe dignitatis est, observatio divini
verbi. Quod cum abjicitur, quia meritum dignitatis amittitur,
ipsa quoque dignitas amovetur. Libet ergo intueri, quanta per
inobedientiam superbis pereant, humiles quanta lucrentur.
Illi dum implere propriae voluntatis arbitrium gaudent, Deo magnos
operum labores exhibent, et laborum praemia nulla habent; isti dum se
deserunt, dum alienae voluntatis arbitrium sequuntur, aeternae
sublimitatis gloriam promerentur; unde et per beatissimam Mariam Domini
Redemptoris nostri genitricem, dicitur:
Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles.
(Lc, 1, 52) Potentes quidem de sede Dominus deponit, cum
inobedientes superbos abjicit, et humiles exaltat; quia aeterna gloria
obedientes glorificat, superbos autem verba non corrigunt, sed tantum,
dum amittere honores trepidant, humilitatem, quam non habent, simulant
ne gloriae culmen perdant; unde et subditur:
Dixitque Saul ad Samuelem: Peccavi, quia praevaricatus sum
sermones Domini et verba tua.
(S1, 15, 24)
Quid est, quod Saul a propheta vocem Domini non audisse, et malum in
oculis ejus fecisse reprehenditur, et se peccasse minime fatetur; sed,
cum se abjici de regno conspicit; se peccasse et praevaricasse Domini
sermonem et ejus verba fatetur? nisi quia superbi ad
contemnenda verba humilium audaces sunt, sed electorum more honores,
quos ambiunt, contemnere non possunt. Audaces quidem sunt ut
majorum contemnant imperia, sed parati non sunt ut alta
relinquant. Econtra autem humiles ad majorum imperia prompti
sunt, et ad alta perdenda securi. Quia enim non terrena, sed
coelestia appetunt, terrenae sublimitatis alta despiciunt, laborare pro
coelestibus conantur; subdi libenter volunt, praeferri
refugiunt. Saul ergo obedire Deo refugiens, perdere regnum
timens, quid aliud nobis, quam superborum mores insinuat, qui cum
praevalent, videri parvi aut peccatores vitant; cum coguntur,
humilitatis virtutem simulant. Sed, cum compulsi confitentur,
peccatum quod accusant loquendo minuunt. Quia etsi peccasse
sermonem Domini praevaricando perhibuit, eamdem praevaricationem
dispensatione potius quam voluntate se incurrisse memoravit, dicens:
Timens populum, et obediens voci eorum.
(S1, 15, 24) Quasi dicat: Peccatum quod fecisse reprehendor, tanto
leviori poena feriri debet, quanto commissum non constat per malitiam,
sed per infirmitatem. Studio autem et voluntate peccare magna
praevaricatio est; infirmitate vero peccare, tanto tolerabilius est,
quanto is, qui peccato subjacet, ejusdem peccati viribus impar
est. Et quia eadem cordis sui versutia se praevalere
simplicium doctorum humilitati aestimant, quasi jam suasim subjunxit,
dicens:
Sed nunc porta, quaeso, peccatum meum, et revertere mecum,
ut adorem Dominum.
(S1, 15, 25)
Corrigibilia equidem peccata portantur, quia postquam a delinquentis
voluntate discedunt, purgari satisfactione salubriter
possunt. Non autem portantur peccata eorum, in quorum
mentibus per impoenitudinem inviscerata sunt. Unde et Joannes
ait:
Est peccatum ad mortem, ne pro illo oret quis.
(1Jn, 5, 16) Peccatum quippe ad mortem est, quod ab eo committitur,
qui resipiscere nunquam potest. Quod nimirum peccatum a
praepositis non portatur, quia sacerdotum orationibus aut oblationibus
non deletur. Saul autem per omnia superbos obstinatosque
designans, et tumere non cessat, et peccatum suum portari obsecrat;
importabile onus congerit, et quasi leve portari petit. Hoc
quidem toties in Ecclesia agitur, quoties hi, qui magna scelera libenter
committunt, eorum magnitudinem non attendunt. Importabilia
congregant, et haec levia, atque nullius esse ponderis
pensant. Peccata sua suis praepositis abscondunt, et ut vix
inveniri possint et argui, quantum possunt, eadem peccata levigant, ne
qui eis praesunt, eorum granditudinem attendant. Ad peccatum
etiam fortes sunt, ad flenda peccata debiles; volunt quidem peccati
delectationibus resolvi, sed poenitentiae nolunt acerbitate
purgari. Quid est ergo, quod dicit,
Porta peccatum meum,
(S1, 15, 25) nisi quia et peccatorum dulcedinem in se ipsis excipiunt, sed
onerare praelatos onere eorumdem peccatorum volunt? Quidam
etiam sponte ad confitendum veniunt, sed pro quibus se accusant, non
ipsi lugent, sed poenitere alios obsecrant, fide sola salvari aestimant,
per poenitentiam revertere abjecti non curant. Unde et Saul
subdit, dicens:
Et revertere mecum ut adorem Dominum.
(S1, 15, 25) Quasi enim recedens est praedicator, cum impudentes
abjicit; dicit ergo:
Revertere mecum ut adorem Dominum.
(S1, 15, 25) Cum eo tantum a communione electorum non dividi putat,
quod fidem communem servat; vel certe Dominum adorare est subdi
religioni fidei, et custodiae bonae operationis. Quia vero
fictos hypocritas Saul insinuat, sequitur:
Ait Samuel ad Saul: Non revertar tecum, quia projecisti
sermonem Domini, et projecit te Dominus, ne sis rex.
(S1, 15, 26)
Quid est ergo, quod propheta portare peccatum poenitentis regis renuit,
nisi quia hunc non vere poenitentem vidit? Cui ea quae prius
abjectionis verba respondit, quia eum immutandum minime
cognovit. Qua nimirum prophetae constantia quidam nimis
clementes hujus temporis sacerdotes arguuntur, qui conversatione infirmi
sunt, temeritate fortes. Se se vix sustinent, et portanda
suscipere aliorum onera audent; levia sua non ferunt, et importabilibus
se subjiciunt. Ecce fortis propheta refugit suscipere onus
regalis peccati, ut sacerdos Ecclesiae timeat, et peccatorum
importabilium pondera subire pertimescat. Plerumque autem sic
aliena peccata suscipiat, ut tamen ea quae expianda suscipit, flere eum,
a quo sint commissa, permittat. Unde et Samuel portare
peccatum regis minime promisit, et tamen eum, quem retulit, abjectum
planxit. Nam de eo post pauca scriptum est:
Lugebat Samuel Saul, quoniam Dominum poenitebat, quod
constituisset eum regem super Israel.
(S1, 15, 35) Non quidem promisit ei portare peccatum regis, ut rex
illud flere studeret. Sed tamen quem retulerat flebat, ut
Dominum ei propitium faceret. Ad litteram vero, dum
sententiam propheta ingeminat, irrevocabilem divinae aequitatis
sententiam monstrat qua sic peccator projicitur, ut redire ad divinae
misericordiae manum nunquam permittatur. Potest et aliter
intelligi, quod reverti secum prophetam, ut adoret Dominum,
rogat. Nam sancti viri, qui Dominum peccando non deserunt, ad
eum necesse non habent ut poenitendo revertantur. Reverti
enim abeuntis est. Quod nimirum peccatoribus per peccatum a
Domino recedentibus convenit, justis permanentibus non
convenit. Quid est ergo, quod reverti cum peccante Saul
justus Samuel petitur, nisi quia electi praedicatores pro lapsis
subditis velut poenitentes affliguntur et quasi recedentes veniunt, dum
lapsos subditos paterna afflictione comitantur? Cum eis ergo
revertuntur, cum peccata subditorum et ipsi subditi, qui peccaverunt, et
praelati qui steterunt, pariter plangunt. Tale est igitur ac
si dicat: Jam te paternis visceribus adhaerere per increpationem
praedicationis mihi agnovi, quem nec longius peccare
reliquisti. Quia ergo, te objurgante, resipui, mecum redire
te rogo, quia propriis viribus ad tantae pravitatis magnitudinem
delendam nequaquam sufficio. Sed tanti affectus preces
recipiendae essent, si ex cordis veritate procederent; apte ergo
hypocritae responsum est:
Non revertar tecum.
(S1, 15, 26) Quasi dicat: Pro te sacrificare Deo nescio, quem
veritate humilitatis Deo subditum non attendo; et quae priora
ingeminans, ait:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex;
(S1, 15, 26) et, quia versuti et abjiciendi et deserendi sunt, sequitur:
Et conversus est Samuel, ut abiret.
(S1, 15, 27) In qua profecto majorum decessione magis hypocritae
amissionem temporalis honoris timent, quam aeternae
haereditatis. Unde et quiescere etiam derelicti non possunt,
sed ea quae agere per se non audent, impetrare aliis intervenientibus
student. Bene ergo subjungitur:
Ille autem apprehendit summitatem pallii ejus, quae scissa
est.
(S1, 15, 27)
Quae sunt vestimenta doctoris, nisi docere sibi adhaerentium subditorum
qualitates? De quibus profecto vestibus magno pastori per
prophetam repromittitur:
Vivit Dominus, quia his omnibus velut vestimento
vestiris.
(Es, 49, 18) Et per Psalmistam canitur:
Dominus regnavit, decorem induit, induit Dominus
fortitudinem.
(Ps, 92, 1) Induit quippe decorem, qui ad seipsum splendidas
fidelium mentes, quasi vestimenta conjunxit. Saul ergo
Samuelis pallium apprehendit, cum superbus quisque et abjectus honorem
culminis sibi deferri a summis viris per cohaerentes sibi dilectos et
familiares quaerit, et quia pro reprobo perfectorum auditorum nullus
obsecrat, non pallium, sed pallii summitatem, id est extremitatem
apprehendisse perhibetur; sed ea extremitas scinditur, quia qui inutilia
suggerit, reprobatur. Cum enim minor indiscreta rogans
repellitur, velut vestimenti summitas scindi perhibetur.
Velut enim pars pallii summi prophetae scissa est, quando male
suggerenti Petro respondit, dicens:
Vade retro me Satana, non enim sapis ea quae Dei sunt, sed
quae hominum.
(Mt, 16, 23) Hinc item praecipit, dicens:
Si manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum, et
projice abs te;
(Mt, 18, 8) item,
si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice
abs te.
(Mt, 18, 9) [mauvais référencement: Mt, 5, 30]
Quibus nimirum verbis non solum summitas pallii,
sed etiam media abscindenda designantur: quia cum male suggerunt,
perfecti etiam auditores contemnendi sunt. Hinc namque est,
quod Zebedaei filii simul cum matre unus ad dexteram, alter vero ad
sinistram Redemptoris sedere petunt; sed quasi bonae petitionis ignari,
repelluntur
(voir: Mt, 20)
. Velut enim partem chlamydis Dominus scidit, cum ea
membra, quae movebant scandalum, increpando confutavit. Et
notandum quia non totum pallium, sed pars pallii scinditur: quia dum
bonus mala suggerit, in eo quod male suggerit repelli debet, et in eo
quod aliter bonus est, ex dilectione retineri.
Per vestimentum etiam rectoris conversatio designatur, Psalmista
attestante, qui ait:
Sacerdotes tui induantur justitiam.
(Ps, 131, 9) Summitas ergo pallii apprehenditur, quando doctor de
magna sanctitate laudatur, cum illud in ejus laudem dicitur, quod
decorum foris ostendit. Sed quia justorum plura sunt bona
quae latent, pallii tantum summitas apprehendi potest: quia parum est
quod de electi doctoris justitia cernitur, multum vero quod
occultatur. Ipsum vero parum quod scitur, cum apprehenditur,
scinditur: quia justi suis laudibus non tenentur. Quia enim
eas in momento contemnunt, quasi scissura pallii teneri
nequeunt. Tenetur quidem pars scissa vestimenti, propheta non
tenetur: quia verum est, quod de justi laude dicitur, et tamen justi,
dum contemnunt quod audiunt, quasi scissuram in tenentis manibus
relinquunt. Majorum ergo quia quaedam sciri possunt, quasi
pars apprehenditur. Cum vero totum scitur a parvulis quod
agetur, si laudatur, nihilominus abjiciendum est; quia aliquid bonorum
operum per vanitatem tenendum non est. Hinc namque est, quod
dum Joannes adhuc adolescens comprehensum jam Dominum sequitur, et per
pallium tenetur, et relicto pallio nudus fugisse describitur
(voir: Mc, 14)
. Per vestimentum namque adolescens capitur, quando de
bonae conversationis initio collaudatur; sed relicta sindone nudus
profugit, qui laudes quas audit vilipendit. Nudum namque
fugere, est laudabilem vitam habere, sed electae vitae laudem
despicere. Quasi enim nudus fugit, qui de ornatu virtutum
sibi per vanam gloriam nihil ascribit. Potest etiam idcirco
nudus fugisse intelligi, quia qui per partes sindonis captus asseritur,
reliquisse sindonem perhibetur; quia plerumque in electorum conscientia
agitur, ut, per hoc quod ex parte laudantur, non pars meritorum, sed
omne bonae vitae meritum perdidisse suspicentur. Samuelis
ergo pallium scinditur, quia laudes suas electi doctores
vilipendunt. Et quia laudibus non flectuntur, severitatem
prioris sententiae replicat, dicens:
Scindit Dominus regnum Israel de manu tua hodie.
(S1, 15, 28)
Perfecti etenim viri, quia a rigore justitiae nulla laude mollescunt,
tales ante quales post laudis suae testimonium sunt, et quae prius
dixerant, eadem post repetendo confirmant. Sed quaerendum
est, quid significet hoc, quod dicitur:
Hodie.
(S1, 15, 28) Si enim reproborum vita nox est, quid est quod in die
Saul regnum scinditur? Sed si nox est vita pastoris reprobi,
cum ejus regnum scinditur, diem facit. Dies quippe non fit,
nisi eum nox recedit. Dicit ergo,
Hodie,
(S1, 15, 28) quia caligo inobedientis damnari perhibetur. Unde et
exeunte Juda Dominus dicit:
Nunc clarificatus est filius hominis
(Jn, 13, 31); quia noctem vitae illius vidit discedere, et puram lucem
justitiae in aliis discipulis permanere. Dicitur etiam:
Hodie,
(S1, 15, 28) quia amoto superbo, regi humili regnum tradebatur.
Unde et subditur:
Et tradidit illud proximo tuo meliori te.
(S1, 15, 28) Cum ergo dies dicitur, non abjecti regis lucidum
aliquid cernitur, sed substituti gloria praedicatur, qui de regni
culmine magnae virtutis debebat splendore radiare. Et divinae
sententiae incommutabilitatem asserens subdit, dicens:
Porro triumphator in Israel non parcet, et poenitudine non
flectetur.
(S1, 15, 29)
Quis enim hujus triumphatoris nomine, nisi Conditor humani generis
intelligendus est? Nam occultos adversarios quicunque
superat, ejus virtute vincit, qui ei gratiam superandae tentationis
impendit. Quid est quod triumphator non parcere dicitur, cum
Samuel rogatur? quia cum praedicatores peccantibus subditis
irascuntur, cum superbos aut lubricos divina sententia feriunt, non
impetu furoris sui, sed divinae voluntatis judicium
exsequuntur. Quasi certe dicat: Ego quidem non meam, sed
illius sententiam protuli, qui quod decernendo profert, revocari non
potest. Non ergo parcit, et poenitudine non flectitur; sed
eis qui, nec a peccatis suis desinere, nec peccatorum possunt quae
diligunt poenitere et causam subjiciens, ait:
Neque enim homo est, ut agat poenitentiam.
(S1, 15, 29) Quasi dicat: Et iterum esse ei est, cui mutabilitas
nulla est. Potest etiam triumphatoris nomine substituti regis
perfectio designari, qui et multorum triumphorum gloriam habiturus erat,
et contra voluntatem Conditoris parcere alicui non auderet.
Unde et in hoc ipso eodem libro, de eo scriptum est:
Et percutiebat David omnem terram, nec relinquebat viventem
virum, et mulierem.
(S1, 27, 9) De eo etiam dicitur:
Neque enim homo est, ut agat poenitentiam.
(S1, 15, 29) Quid enim hoc loco homo, nisi carnalibus passionibus
subditus designatur? Quasi adhuc superbum mordeat, dicens: Te
modo peccatorum poenitet, cum audaciae tuae sententiam percipis; sed
ille poenitentiam non aget, qui, ut homo et inobedientiae, et tumori non
subjacet. Et ille adhuc in ore suo confitetur, dicens:
Peccavi.
(S1, 15, 30) Ipsius autem confessionis qualitatem ostendit, quia
subjunxit, dicens:
Sed nunc honora me coram senioribus populi mei, et coram
Israel.
(S1, 15, 30)
Liquet, quam poenitudinem gerat, qui adhuc honorari
desiderat. Nam si sui peccati hunc veraciter poeniteret,
inhonorari potius quam honorari concupivisset. Admirari
igitur libet projecti cordis duritiam. Ut vir Dei mandatum
Conditoris exsequens, dicit:
Projecit te Dominus, ne sis rex:
(S1, 15, 26) econtra vero qui abjectionis sententiam suscipit, per appetitum
elationis, honores quaerit. Quid est ergo, quod dicit:
Peccavi?
(S1, 15, 30) Confessionem quidem peccati non honor aut gloria, sed
utilitas et contemptus sequi debet. Quid enim prodest
confiteri flagitia, si confessionis vocem non sequitur afflictio
poenitentiae? Tria quippe in unoquoque consideranda sunt
veraciter poenitente, videlicet, conversio mentis, confessio oris, et
vindicta peccati. Nam, qui corde non convertitur, quid
prodest ei, si peccata confiteatur? Peccatum quod diligitur
confitendo minime deletur. Nonnulli quidem sunt qui peccata
confitendo aperiunt, sed non convertendo, nequaquam
detestantur. Hi profecto confitendo nihil agunt, quia quod
loquendo ejiciunt, amando introducunt. Unde et salubriter
confiteri volentibus Scriptura insinuat, dicens:
Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad
salutem.
(Rm, 10, 10) Quid est corde credere ad justitiam, nisi voluntatem
dirigere ad fidem, per dilectionem operantem? Cum ergo quis
cordis intentionem ad justitiam per amorem dirigit, per initium bonae
voluntatis, fructum habet bonae conversionis. Hic certe jam
ad salutem confitetur, quia plus loquendo de vulnere ejicit quam
conversione compunxit. Tertia ergo species, id est vindicta,
quasi medicina necessaria est; ut apostema reatus, quod conversione
compungitur, confitendo purgetur, afflictionisque medicina
sanetur. Ergo qui corde ad justitiam non credit, confessionem
ad salutem nequaquam facit, quia velut malae arboris folia ostendit,
cujus altas radices figit in corde. Signum ergo verae
confessionis non est in oris confessione, sed in afflictione
poenitentiae. Tunc namque bene conversum peccatorem cernimus,
cum digna afflictionis austeritate delere nititur, quod loquendo
confitetur. Unde Joannes Baptista male conversos Judaeos ad
se confluentes increpans, ait:
Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura
ira? Facite ergo dignos fructus
poenitentiae.
(Mt, 3, 7) In fructu ergo, non in foliis aut ramis poenitentia
cognoscenda est. Quasi arbor quippe bona voluntas
est. Confessionis ergo verba quid sunt aliud, nisi
folia? Non ergo nobis folia propter seipsa, sed propter
fructum expetenda sunt; quia idcirco omnis confessio peccatorum
recipitur, ut fructus poenitentiae subsequatur. Unde et
Dominus arborem foliis decoram, fructu sterilem maledixit
(voir: Mc, 11)
; quia confessionis ornatum non recipit sine fructu
afflictionis. Saul ergo, qui confitetur et honorari vult, non
affligi et humiliari, quid designat, nisi eos qui confessionem sterilem
habent, et fructum non habent; qui decorem confessionis verbis humilibus
praeferunt, sed verborum virorem, non humilitate poenitentiae,
sequuntur?
Sed quid antiquos attendimus, cum nunc tantam lapsorum regum
multitudinem videamus? Catervatim namque nunc in flagitia
corruunt, non solum subjecti debiles, sed etiam praelati et sacerdotes
negligentes. Lubrica peccando agunt, qui ordine ministerii
sacramentis coelestibus deputati sunt. Sed plerique illorum
dum quodammodo ad cor redeunt, se errasse confitentur. Qui
tamen sic volunt contra se peccata proferre, ut velint adhuc de officio
sacri ordinis honorari; turpes in secreto se proferunt, sed foris
praeter ordinis celsitudinem videri humiles erubescunt. Quid
ergo isti nisi abjectos se vident, et tamen velle honorari
audent? Saepe autem non a seipsis veniunt, sed inviti
capiuntur; abjectionis suae mandata percipiunt, et tamen rogant, ut
honorentur. Volunt quippe immunda agere, sed audent sacris
altaribus inhaerere. Ecce quot Saules attendimus, quot reges
lapsos a sanctae Ecclesiae culmine contemplamur. Quorum
profecto singulis dicendum est:
quia projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex:
(S1, 15, 26) ut ministerium coeleste non agant, quos terrena flagitia
inquinare non cessant. Sed hoc profecto dicere possumus,
lubricis tamen ministris suadere non possumus. Nam Saul et
abjectum se audivit et regnavit; quia immundi sacerdotes se sacerdotali
culmine dejectos per luxuriae inquinamenta cognoscunt; et tamen contra
Dei voluntatem sacra mysteria tractare non desinunt. Sed rex
contra Domini voluntatem regnans, non est rex, sed tyrannus fuit; quia
sacerdos indignus, qui merito suae inquinationis abjicitur, cum
ministrare praesumit, ad tantae gloriae culmen damnandus
ascendit. Unde et tyrannos terrere volens coeli ille magnus
senator:
Qui manducat panem,
(1Co, 11, 27) inquit,
et bibit sanguinem Domini indigne, judicium sibi manducat,
et bibit.
(1Co, 11, 27) Plerumque autem instanti confessione agitur, ut
confitentibus de cordis etiam conversione credatur. Aliquando
reproborum falsam humilitatem electi praedicatores accipiunt, ut exemplo
eorum alii ad salutem perducantur. Duo quippe in hypocritis
agnoscunt, unum intus, alterum foris. Intus quidem purum
malum, foris bonum simulatum. Utrumque detestantur, sed saepe
praetextum boni in eis simulant; ut qui bonum foris cernunt malum
interius nesciunt, boni quod aspiciunt exempla sequantur.
Bene ergo subjunctum est:
Reversus ergo Samuel secutus est Saul, et adoravit Saul
Dominum.
(S1, 15, 31)
Per malum quippe, quod interius latebat, audire meruit:
Projecit te Dominus, ne sis rex.
(S1, 15, 26) Sed ut praetextu boni ad ejusdem boni veritatem alios
traheret, Samuel Saul sequi voluit, et eum adorare Dominum
vidit. Quandoque etiam mala regum, et terrae magnorum
toleranda sunt, ne exasperati ad pejora dilabantur. Deos
quippe gentium filii Israel saepe coluerunt. Unde et de
conversis a Samuele superius dictum est:
Abstulerunt filii Israel de medio sui Baalim et
Astaroth.
(S1, 7, 4) Et fortasse si abjectus rex secum ad adorandum Dominum
revertentem prophetam non cerneret, daemonum simulacra
adoraret. Et projicit ergo eum, et cum eo revertitur; quia in
potentibus hujus saeculi sic est damnanda iniquitas, ut bonum quod
habent exasperati non perdant. Saepe enim mali sunt in
occulto, et bonum quod cernitur alii devotius imitantur. Mala
certe potentum saeculi, magna eis mala sunt; sed bona quae proferunt, ad
exemplum fidelium, magis quam bona aliorum prosunt. Bene ergo
Samuel cum abjecto rege revertitur; quia electi praedicatores, saeculi
potentes et pro iniquitate percutiunt, et pro exemplo bona agere quaedam
sinunt. Unde et sequitur:
Dixitque Samuel: Adducite Agag regem
Amalech. Et oblatus est ei Agag pinguissimus
tremens.
(S1, 15, 32)
Reges Dominum adorant, quando superbi et contemptores se ad Domini
mandata facienda humiliant. Adorant lubrici, quando Deo
subjiciuntur per obedientiam castitatis. Aliquando autem
adorare se simulant; quia nonnulli praetextum humilitatis aut castitatis
habent, sed dum habere in veritate bonum creduntur, alii per bonum quod
credunt mali operis usum perdunt. Agag ergo regem Samueli
tradunt, quia sensualitatis suae vigorem confitendo
proferunt. Quando enim confitentur peccata luxuriae, quae per
vigorem carnis commiserunt, quid aliud, quam Amalech regem
interficiendum prophetis offerunt? Sed quid est quod
pinguissimus Agag dicitur, sed sensualitatis vigor in aliis pinguis, in
aliis macer est? Quid est ergo, quod pinguis offertur, nisi
quia a subditis regis reprobi ducebatur? Nam saepe
negligentes sunt subditi; sed dum electi pastoris sui exempla
conspiciunt, inter mala quae faciunt ingemiscunt. Per
fragilitatem carnis ad immunditias cadunt; sed percussi exemplis
majorum, omnino gaudere inter immunditiae oblectamenta non
possunt. In quibus ergo pinguissimus est Agag, nisi in illis
de quibus dicitur:
Laetantur, cum male fecerint, et exsultant in rebus
pessimis?.
(Pr, 2, 14) Subjecti namque lascivi doctoris tanto audacius
peccant, quanto majorum suorum nulla coram posita habent exempla, quae
videant. Sed valde dementius se praecipitant, cum in
pastoribus suis bonum, quod sequantur non vident, et cujus exemplo
pereant malum vident. In his quippe Agag pinguescit: quia
gaudenter, secure et libere vigor carnis in luxuriae voluptate
distenditur, qui usu illecebrae, nulla re obviante,
fraudatur. Pinguissimus ergo interficiendus offertur, quando
illi convertuntur, qui in voluptate luxuriae valde laetati sunt: quasi
enim traditur rex, quando is, qui menti imperabat, carnalis sensus,
Christi sacerdotibus per confessionem revelatur. Nutrire
etiam ignem pinguendo solet. Bene ergo Amalechitae regi
ascribitur: quia dum mentem fornicationis spiritus obtinet, quo dulcius
ac saepius illic per turpes cogitationes pascitur, ad augendum ignem
concupiscentiae uberiora sibi fomenta tribuuntur. Tremens
vero dicitur, quia carnalis sensus, quando spiritualibus viris per
confessionem traditur, infirmatur. Signum ergo dat tremens,
quia membrorum robur non habet. Dum ergo infirmari vigor
sensualitatis incipit, quid aliud, quam rex Amalechitarum
tremit? Vel tremere dicitur, quia rigorem poenitentiae
plerique, dum converti incipiunt, expavescunt. Et quia
carnales quique relinquere oblectamenta carnis solita sine moerore non
possunt, sequitur:
Dixitque: Siccine separat amara mors?
(S1, 15, 32)
Hoc quippe dicere carnali sensui, est mentem, pro amissione voluptatis
solitae, tristitiae conversione pulsare. Quia enim magna
amaritudinis tela nuper conversi patiuntur, quasi rex, cui servierant,
de morte queritur: quia in eis carnalitas sine magna tribulatione minime
necatur. Interrogare ergo de separatione mortis, carnali
sensui, est tristem adhuc conversi mentem de praeteritae delectationis
amissione pulsare. Sed et modus separationis exquiritur, cum
dicit:
siccine?
(S1, 15, 32) Quasi enim visis austeritatibus, quibus subdenda est,
dicat menti sensualitas sua: Laeta pro tam tristibus spernis?
Hanc certe vocem Samuel audit: quia tentatum cor subditi, quibusdam
indiciis electus praedicator agnoscit. Sed quid prodest
agnoscere, si contra id, quod intus in corde subjecti infremit, aliquid
ipse non dicit? Sequitur ergo:
Et ait Samuel: Sicut fecit mulieres absque liberis gladius
tuus, sic absque liberis erit inter mulieres mater tua.
(S1, 15, 33)
Quae est mater carnalis sensus, nisi originalis culpa? Quia
enim ante peccatum primi hominis nulla membris libido inerat, rex
Amalechita non erat. Erat quippe sensus carnis, sed turpis ac
libidinosus non erat; sed statim ut ad culpam cecidit, pruritum
membrorum sensit: quia obedientem motum carnis habere non potuit, quando
ipse Deo inobediens fuit. Culpa ergo originalis mater
contumeliosi sensus carnis recte intelligitur, quia ex illa nascendo
prodit, qui esse ab illa coepit. Unde et Apostolus quasi
severissimi tyranni legem carnalis sensus exhorrens, non solum ipsum
regem, sed matrem ostendit, dicens:
Itaque jam non ego operor illud, sed quod inhabitat in me
peccatum.
(Rm, 7, 29) Peccatum namque, quod se non operari perhibuit, motum
carnis intellexit; peccatum autem in se inhabitans, originalem
culpam. Quia ergo ex originali culpa fit peccatum motionis
carnis, dum regem carnalem sensum attendimus, matrem ejus esse primam
culpam recte nominamus. Liberi autem hujus matris sunt omnes
concupiscentiae, peccata, et vitia. Absque liberis utique fit
mater, quando omnis a carne, omnis a mente jam culpa remanere
videtur. Sine liberis namque tunc est, quia etsi a carne
nulla jam turpitudo est, si nulla jam regnat concupiscentia in mente,
manens tamen in nos illa culpa, nunc doctoris virtute perdi non
potest. Quid est enim, quod ait Apostolus:
Jam non ego operor illud, sed quod inhabitat in me
peccatum?
(Rm, 7, S1, 7, 17 et S1, 7, 20) Ex illa quidem culpa, quam ex vitiosa naturae nostrae
radice contrahimus, habemus ut corrumpi vitiorum passionibus
valeamus. Lex ergo inordinata membrorum quando praeter
voluntatem nostram membra movet, nos non hoc operamur, sed quod
inhabitat in nos peccatum. Velle quidem nobis tunc adjacet,
sed adhuc posse non invenimus; siquidem vellemus, ut nobis invitis,
aliquid in nobis moveri non posset. Et hi fortasse pessimae
matris conceptus, quibus culpa illa impraegnatur, si in turpes actus et
obscoenos sinuntur effundi, quasi pasci perhibentur. Filii
ergo sunt motus, qui non solum naturaliter intus sunt, sed qui in
turpibus et obscoenis operibus manifestantur. Mater ergo Agag
sine liberis fit, quando originalis culpa sic restringitur, ut nullos
actus aut motus edere permittatur. Vel fortasse sine liberis
fit, quia liberos habuit. Quando ergo peccatores conversi,
esse turpes tam actu, quam gestibus luxuriae desinunt, quasi mater
habitans in eis culpa filiis orbatur.
Et notandum, quia sine filiis fieri dicitur mater per
comparationem.
Sicut,
(S1, 15, 33) inquit,
sine liberis fecit mulieres gladius tuus, sic erit sine
liberis mater tua.
(S1, 15, 33)
Virtutes mentis, ex quibus bona opera procedunt, matres sunt:
gladius vero Agag luxuriae telum dicitur, qui nimirum mulieres absque
liberis facit, quia cuncta bona opera libido interficit. Vel
certe mulieres fidelium mentes intelliguntur, filii vero sanctarum
mentium bonae cogitationes, virtutes et bona opera sunt. Agag
vero gladius matres absque liberis fecit; quia delectatio luxuriae, si
evaginari quasi gladius sinitur, ab eis nimirum omnes bonae
cogitationes, omnes virtutes, et bona opera necantur. Acuta
quippe pestis hujus delectationis, si a mente recipitur, dum libet
attentius immundum cernere, mundum et sanctum cogitare nihil potest; et
dum ardenter ad nefarii operis expletionem pertrahit, virtutis aliquid
agere nihil permittit. Et quia per ejus combustionem omnia
pereunt, non solum Agag filii, sed omnes mulierum filii
trucidantur. Absque liberis ergo matres facit, quia
delectatio luxuriae ad instar gladii dum fructus mentium percutit,
virtutis cogitationes aut operis bonum vivere nequaquam
sinit. Sicut ergo absque liberis fecit matres, ita et mater
ejus fit absque liberis, cum sic peccator convertitur, ut praeter culpam
nobis insitam naturalem, nil conversis de obscoenis operibus, aut
motibus remanere videatur. Unde et apte subjungitur:
Et in frusta concidit Agag Samuel coram Domino in
Galgalis.
(S1, 15, 33)
Quod in frusta conciditur, per parvas particulas mortuus
secatur. Agag quippe interficitur, quando carnis vigor
abstinentiis, vigiliis, ac spiritualibus meditationibus sic eliditur, ut
nihil lascivum, nihil libidinosum movere sentiatur. Interfici
quippe ejus, est carnem turpiter movere non posse. Sed
interfecti cadaver integrum est, quando ejus motus remanet.
Libido non remanet, quando solo pondere mentem gravat; cum videlicet
membris simplex ac naturalis insidet motus carnis, sed libidinosi nil
habet ardoris. Hoc ipsum autem, quia electorum mentes
graviter tolerant, quasi regis mortui integrum cadaver
portant. Quid vero est, quod in frusta conciditur, nisi quia
nec ipsi naturali motui relinquere vigorem volunt? In frusta
ergo conciditur, quia quoties pulsat, necatur. Dum ergo vices
motuum convenire non sinuntur, quasi cadaver Agag in frusta
conciditur. Vel fortasse talis est Agag iste, ut nisi
concisus in frusta mori non possit. Ut enim superius dixi,
more ignis libido succenditur; et, si negligenter exstinguitur, adjacens
stipula velociter inflammatur. Magnus quoque ignis dispersus
saepe exstingui melius potest. Nam cum in unum multi carbones
conveniunt, ingentem massam prunarum faciunt. Ne ergo
exstinguens comburatur, prunarum massa ante sapienter dispergitur, ut
per singulorum carbonum frusta velociter exstinguatur. Quid
enim cogitationes luxuriae, quid sunt libidinosi corporis motus, nisi
carbones ignis? Qui nimirum si in corde aut in carne
conveniunt, comburere cito possunt, exstingui facile nunquam
possunt. Dispergatur ergo ignis, in frusta concidatur Agag,
et custodiatur mens, ut immundas cogitationes dispergat, ne unam alteri
adhaerere permittat. Quia enim agere non potest, ut innoxia
nunquam cogitet, agat quod potest, ut statim cogitationem ejiciat, quae
negligenter ad mentem intrat. Sic nimirum quasi ignem maximum
in carbones singulos et velociter dividit, et celeriter exstinguit, si
omnes flammas cogitationum sic separat, ut conjungi in mente neque per
negligentiam, neque per desiderium sinat. Sic nimirum et
motus corporis vigorem mentis reprimit, cum ad invicem convenire minime
permittit. Motus quippe illecebrosus carnis, si per
cogitationem minime pascitur, convenire cum altero non
videtur. Glutinum quippe illecebrosorum motuum, immunda
cogitatio est: quia qui libenter immunda videt, statim carnem ad amata
concupiscendo violenter movet; quo libentius ac morosius cogitat, quasi
carbones carbonibus, turpes turpioribus motus ligat. Teneat
ergo fortem custodiam animi, qui potenter vult dispergere motus
carnis. Intus quippe ante Agag dividitur, ut foris pariter in
frusta dividatur; quia qui cogitationes malas convenire non patitur, et
nimirum turpes motus carnis, quasi in frusta dividuntur. Sic
nimirum Agag pinguissimus occiditur, si in frusta dividatur; quia sensum
carnis cum immundis motibus, cum in corpore, tum in anima tunc potenter
exstinguimus, si ad ejus singulas insidias singulari intentione
vigilemus. Unde et Sapiens ille diligenter admonet, dicens:
Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit, et
de neglecto mors exit.
(Pr, 4, 23) Vita namque procedit, cum cor servatur, quia, dum
immunditia omnis repellitur, ad virtutes conversorum spiritus
animatur. In frusta ergo Agag a propheta conciditur, quando
per doctorum consilium singulae immunditiarum particulae, et in corpore
auditorum, et in mente perimuntur. Bene autem et coram Domino
et in Galgalis concidi perhibetur; quia illi minutias illecebrosarum
cogitationum, et turpium motuum dividere potenter possunt, qui et de
omnipotente Deo, et de sanctis Scripturis cogitare sapienter
sciunt. Sed, ut dixi, simulata bona malorum, saepe doctores
non pro ipsis, sed pro aliis sustinent; quia quod simulate agunt non
simulatoribus, sed videntibus prodest. Saepe quidem electi
simulata bona malorum vident; sed quia corda nesciunt, bonum, quod
fulgere videtur exterius imitantur. Saul Samuelem ut secum ad
adorandum Dominum reverteretur, rogavit; sed ille reversus Agag in
frusta concidit, quia electi doctores per opera, quae reprobi faciunt,
electos ad bene vivendi studia convertunt. Sed quia idipsum
dispensative, id est propter aliud faciunt, cum dispensationis
necessitas transit, ipsos reprobos, quos quasi ad bona opera sequuntur,
ad reprobi cordis impoenitudinem lapsos deserunt. Bene itaque
subditur:
Abiit autem Samuel in Ramatha, Saul vero ascendit in
domum suam in Gabaa, et non vidit Samuel ultra usque ad diem
mortis suae.
(S1, 15, 34 et S1, 15, 35)
Quae est domus trangressoris, nisi consuetudo pravi operis?
Quisquis enim in perversa consuetudine clauditur, quasi in domo
conversatur. In domum ergo suam Saul ascendit, quando
reprobus quisque post increpationem doctorum ad mali operis usum
redit. Quasi enim ad plana descendit, quando humilitatem
simulat, ut praesulum mandata cognoscat. Quid est vero, quod
prius Samuel abire, quam Saul in domum suam ascendere
dicitur? Sed, ut dixi, cum necessitas aliorum non est, manere
cum versuto electus praedicator non potest; et quia in absentia doctoris
simulator proficit, Saul in domum non abiit, sed ascendit.
Ascendere quippe reprobis, est de malo ad pejus proficere.
Cum item descendere superbus dicitur, ascendere perhibetur.
Ascendere quippe in domum suam superbo, est superbiendo usque ad
mensuram, qua damnandus est, se extollere. Domus namque
superbi, est nequitiae suae mensura. Dum enim per prospera
saeculi agere tyrannidem, turbare terram, premere bonos, innocentes
affligere permittuntur, quid aliud, quam ascendere superbi videntur Sed
quia praefinitum est a Deo quantum noceant, quantum saeviant, quantum
per tyrannidem se extollant, usque ad domum suam ascendere
permittuntur. Domus namque eorum, mensura nequitiae est, in
qua semper erunt: quia ubi ad plena flagitia venerint, rapiuntur per
mortem, et per aeterna tormenta puniuntur. Quasi enim in domo
manet, qui a conversationis suae poenis egredi nunquam
potest. Quod non solum de superbis, sed et de luxuriosis, et
omnibus reprobis convenienter intelligi potest. In ascensu
quippe, et non in domo adhuc erant, de quibus dicitur:
Nondum impleta sunt peccata Amorrhaeorum.
(Gn, 15, 16)
Hinc item beatus Paulus apostolus dicit:
Ut impleant peccata sua.
(1Th, 2, 16) Ergo ad domum ascendunt, quando profectu mali ad opera
nequiora proficiunt, pro quibus aeterna tormenta sustinebunt.
Samuel autem in Ramatha abire dicitur. A reprobis quippe
divisi doctores non eunt, sed abeunt. Vadunt quippe, quando
corrigendos deserunt, quia quos velut irati dimittunt, ab eis postmodum
bona emendatione invitati redeunt. Abire ergo doctoris, est
impoenitentes impios perpetua animadversione deserere. Sic
enim peccata ad mortem per impoenitudinem operantes deserunt, ut ad eos
redire ulterius non cogantur. Bene ergo dixit:
Non vidit Saul Samuelem ultra usque ad diem mortis
suae.
(S1, 15, 35) Et quia hoc esse agendum in summae veritatis
contemplatione percipiunt, in Ramatha abire memoratur.
Consummata namque visio, est intimae veritatis ratio perfecta Ne ergo
praedicatorum districtio nimia esse carnalibus judicetur, cum ab
Ecclesiae communione reprobos in perpetuum separant, audiant; quia
postquam Samuel in Ramatha venit, Saul ultra non vidit; quia illum
doctor aeternaliter dividit, quem pertinere ad electorum numerum non
cognoscit. Sed hoc fiducialiter creditur, si in forma
Samuelis praedicatorum sanctae Ecclesiae charitatis affectus districtius
videatur. Districtionis quippe zelus ostenditur, quia non
vidisse Saul usque ad diem mortis suae memoratur. De affectu
vero charitatis subjunctum est:
Verumtamen lugebat Samuel Saul, quoniam Dominum poenitebat,
quod constituisset regem Saul super Israel.
(S1, 15, 35)
Quid enim est, quod luget, quem cernere dedignatur, nisi quia et cum zelo rectitudinis sancti doctores habent affectum magnae charitatis, ipsa autem charitatis magnitudo ostenditur, quia projectum regem plangere perhibetur? Quo ergo affectu electorum subditorum peccata plangunt, qui pro projectis reprobis plangere tam affectuose didicerunt? Instantia namque luctus ostenditur, quia subjunctum est:
Dixit Dominus ad Samuelem: Usquequo tu luges Saul, cum ego
projecerim eum, ne regnet super Israel?
(S1, 16, 1)
Cui enim dicitur:
Usquequo tu luges?
(S1, 16, 1) instanter lugere declaratur. Magnus ergo
est affectus sanctorum, etiam cum austeritatem vindictae exterius
proferunt. Nam foris saeviunt, sed intus per amorem
liquescunt. More matrum parvulos verberant, sed affectu
gemunt cum parvulis, quos castigant. Sed quid est, quod
Dominus ait:
Usquequo tu luges Saul?
(S1, 16, 1) An potest mater filium morientem cernere, et per
scissionem viscerum nequaquam flere? Mortuum sine luctu
tolerat, quae moritur, sed infirmatur. Quid est, quod dicit:
Usquequo tu luges Saul?
(S1, 16, 1) Nisi quia perditi nimis lugendi non sunt?
Nam saepe doctor de perditione subditi vehementer affligitur, sed
respectu summae justitiae consolatur. Hoc ergo dicere Dei ad
prophetam quid est, nisi praedicatoris mentem per internum solatium ab
afflictione relevare? Et quia lapsis praelatis electi per
divinam misericordiam subrogantur, subjungens Dominus, ait:
Imple cornu tuum oleo, et veni: mittam te ad Isai
Bethlehemitem. Providi enim in filiis ejus mihi
regem.
(S1, 16, 1)
Quasi enim lugentem consolans, ait: Cur projecti persona plangitur, cum
melior subrogatur? Unde et Saul non provisus, David autem
provisus ostenditur. Quantus ergo, et qualis fuerit, citata
consideratione pensetur, qui judicio et electione Dei omnipotentis
decernitur. Quid est autem quod Deus providet, et propheta ad
ungendum mittitur; nisi quia sanctae Ecclesiae spirituales mores
describuntur, quae constituere nulla cernitur, nisi quae praeeligere et
praeordinare Deum contemplatur?
Veni,
(S1, 16, 1) inquit,
mittam te ad Isai Bethlehemitem. Providi
enim in filiis ejus regem.
(S1, 16, 1) Quasi dicat: A te nihil praesumas, sed illum, quem
praevidi, ordinando subsequeris. Unde et paulo post subdit,
dicens:
Et unges quem monstravero tibi.
(S1, 16, 3) Quid est hoc, nisi quia prophetae esse debent, qui in
culmine Ecclesiae alios volunt ordinare? Praevisum namque a
Deo cognoscere possunt, si ad inveniendum personam eligendi pontificis
sacras consulunt Scripturas. Quasi enim loquente Deo
ostenditur, cum talis Pastor eligitur, qualis per sacrum eloquium
commendatur. Ad litteram vero Samueli venire a Domino
dicitur, ut a reprobi et abjecti regis compassione revocetur.
Si vero luctu assiduo lapsi restitutionem poscebat, ei venire fuit, a
tali intentione quiescere. Et cornu suum oleo implevit, quia
pastoralem sublimitatem in ungendo rege laudis nitore
temperavit. Cornu quippe aspero Saul impetiit, quia peccantem
velut magno impetu prostravit, dicens:
Quia projecisti sermonem Domini, projecit te Dominus, ne sis
rex.
(S1, 15, 26)
Quid est ergo, quod cornu impleri oleo praecipitur, nisi quia
ungendi regis justitia commendatur? Quasi dicat: Rex, qui
modo ungitur, non erit increpatione feriendus, sed mirae laudis favore
praedicandus, non eget impeti, sed faveri. Ad Isai
Bethlehemitem mittitur, ut rex, qui eligitur, permansurus esse
doceretur. Per patriarcham quippe Jacob longe ante regni
mansuri status ostensus est, quia dixit:
Non deficiet sceptrum de Juda, et dux de femoribus ejus,
donec veniat, qui mittendus est.
(Gn, 49, 10) In filiis ergo Isai rex praevisus asseritur, ut rex,
qui ungi praecipitur, non ut Saul recessurus, sed durabilis doceatur.
Quasi prophetam in abjecti angustia tabescentem excitet,
dicens: Cur abjectus pro culpa plangitur, cum laudandus
subrogetur?
Haec autem ad litteram tetigimus; nunc sub litterae narratione praelatorum nostrorum electionem videamus. Quid est, quod cornu oleo implere praecipitur, nisi quia talis in sancta Ecclesia pastor eligendus est, qui non argui velut transgressor debeat, sed ad exemplum aliorum miris laudibus commendari? Cornu namque telum animalium est. Auctoritas autem et increpatio summi antistitis quid sunt aliud, nisi tela? Cornu quippe feriunt, quando peccatoribus per increpationem acumina conjunguntur. Ferire etenim cornu, est peccatores acute redarguere. Cornu oleo impletur, quando praedicatoris sublimitas non habet asperitatem minarum, sed blandimenta favorum. Vel cornu oleo impletur, quando electo pastori simul datur et sublimatus culminis, et virtus unctionis, quando et sublimis gradus ascenditur, sed qui ad alta sustollitur, meritorum ubertate repletur. Cornu ergo pleno sacerdotes unguntur, qui ad summum gradum perveniunt cum plenitudine gratiarum. Quia vero oleo ignis accenditur, oleum doctoris amor est cordis. In quo ignis accenditur, quia in pinguedine oris virtus et gratia ardet Spiritus sancti. Quia ergo pinguedinem magnae charitatis habere doctor debet, rex, qui ungi praecipitur, pleno cornu ungi perhibetur. Dicitur etiam plenitudo cornu pro perseverantia gratiarum; nam qui ante finem deficiunt, ungi cornu plenitudine non merentur. Adhuc quoque dicendum de cornu hujus plenitudine est; quia idcirco praecipitur, quia magna unctione indiget, qui de sua plenitudine replere alios debet. Unde et Moyses tam plenus exstitisse dicitur, ut de spiritu ejus Dominus tulisse et aliis dedisse doceatur (voir: Nb, 11) . Vel cornu prophetae impletur, cum pontificalis sublimitas ad perfectiora docenda praeparatur. Quando enim Ecclesiae principes ordinantur, eis, quae agere debeant, semiplena praedicanda non sunt. Cornu ergo pontifices implent, quando plenas atque perfectas virtutes proferunt, quas electi Ecclesiae principes imitentur. Quia vero ipsi, qui ungunt, esse spiritales debent, cornu jubentur implere. Cornu quidem de carne est, sed clausum in carne non est. Cornu ergo spiritualis conversatio doctoris est. Cornu vero oleum effundit, cum ille alta praedicat, qui haec alta conversatione demonstrat. Cornu ergo oleo implere, est praedicationem magnarum virtutum in alta conversatione suscipere. Et in capite effundit, quando in mente illius imprimit, qui ad summum ordinem novus venit. Quando ergo electi promoventur, pleno cornu unguntur, quia ad altitudinem ordinis proficiunt virtute perfectionis.
Sed propheta ad Isai Bethlehemitem mittitur, rex in ejus filiis
providetur, quia ille pastor eligitur, qui ecclesiastica religione
eruditus est. Bethlehem igitur, quae domus panis dicitur,
quid aliud, quam unamquamque designat domum religionis? Panis
namque nomine doctrina perfectionis ostenditur, Paulo attestante, qui ad
conversionem debiles excitans, ait:
Lac vobis potum dedi, non escam. Nondum enim
poteratis, sed necdum potestis.
(1Co, 3, 2) Si enim lac parvulorum est, panis non est nisi
perfectorum. Unde et de perfecti viri robore dictum est:
In excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas ejus,
panis ei datus est.
(Es, 25, 12) In domo ergo panis rex ad ungendum quaeritur, quia
utiliter promoventur, qui in perfectae conversationis ordine
nutriuntur. Ille etenim facere fortes alios potest, qui
remissa et negligenti conversatione nutritus non est. In domo
igitur quaeritur panis, quia in promovendo antistite, quaerendum est
robur conversationis. De congregatione quidem debili fere
nunquam accipitur persona virtutis. Unde bene in Isai filiis
quaeritur, qui salus Domini, aut certe salus absolute
nominatur. Salus quidem recte praelatus dicitur.
Quid enim sunt peccata et vitia, nisi languores animarum?
Electus autem praedicator per integritatem sanae doctrinae, per
soliditatem innocentiae, per splendorem electae vitae, salus Domini
recte nominatur. Alii quidem sunt doctores, quorum sermo
serpit, sicut cancer. De horum quippe familia rex non
assumitur, quia aegras mentes ad salutem non ducit, sed
interficit. Et notandum, quia Isai alio nomine Jesse
dicitur. Duplex quidem nomen habet, quia bonus doctor non
semper in pace est. In pacis quidem tempore salus Domini
dicitur, ut bellorum munera, quasi intra domus secura vestibula sanare
doceatur. In bello autem Jesse nomen habet, quia et seipsum
fortiter munit, et alios valenter protegit. Jesse quippe
insulae levamen dicitur. Quid autem insulae nomine, nisi
mentes tentationum fluctibus vallatae intelliguntur? Insulae
quidem sunt, quia etsi magnos conflictus sustinent, non
moventur. Unde et electorum victoriam Psalmista praedicans,
ait:
Dominus regnavit, exsultet terra, laetentur insulae
multae.
(Ps, 96, 1) Dominus quidem regnat, quando ejus sedem, electas
videlicet mentes, turbo hostium nullus inquietat; sed laetatur terra,
quia solida corda doctorum gratulantur. Laetantur insulae,
quia cum ejus gratiam tentamenta superant, majorum auditores
hilarescunt. Terra quidem est mens fortis, et firma lingua
doctoris. Insula vero dicitur, cor forte subjecti, quod adhuc
tentamentis impetitur, nec tamen movetur. Quid est ergo, quod
Jesse levamen insulae dicitur, nisi quia per robur doctorum minorum
corda sublevantur? Nam inter tot fluctus tentamentorum
corruerent, si non majorum robore ad altae vitae desiderium eorum corda
levarentur. In Isai ergo, et Jesse filiis rex latere
describitur, quia illi utiliter ad Ecclesiae culmen veniunt, qui
electorum magisterio et pacem custodire et disponere, sive conficere
spiritualia bella didicere. Bene ergo dicitur:
Providi enim in filiis ejus mihi regem.
(S1, 16, 1) In his quippe non in aliis rex providetur, quia ad
culmen Ecclesiae per divinam gratiam nulli perveniunt, qui electorum
magisterium per omnes temporum ordines non sequuntur.
Sequitur:
Et ait Samuel: Quomodo vadam? Audiet enim Saul,
et interficiet me. Et ait Dominus: Vitulum de
armento tolles in manu tua, et dices: Ad immolandum Domino
veni. Et vocabis Isai ad victimam, et ego
ostendam tibi quid facias.
(S1, 16, 2 et S1, 16, 3)
Quid his verbis ostenditur, nisi quia tyrannorum versutia atque
saevitia quandoque est pia fraude deludenda? Praecepto namque
Domini de armento vitulus tollitur, immolatio simulatur, et ad regiam
unctionem pervenitur, quia dum nocere tyranni cupiunt, objicienda sunt
eis quaedam, quae credant, ut nocendi aditum non inveniant.
Sic tyranni deludendi sunt, ut caveatur culpa mendacii. Quod
tunc bene perficitur, cum illud fit, quod asseritur, sed quod fit sic
dicitur, ut celetur, quia ex parte dicitur, et ex parte
reticetur. Prophetae namque Samueli praecipitur, ut ad
ungendum regem vadat, et se immolaturum Domino, non regem uncturum
asserat; ut immolans verum dicat, et unctionem celans, tyranni
saevitiam, vera dicens, deludat. Quia enim immolaturus abiit,
paulo post manifeste exponit, ubi dicit:
Sanctificavit ergo Isai, et filios ejus, et vocavit eos ad
victimam.
(S1, 16, 5)
Sed jam melius agitur, si quid spiritualiter designent ista,
videamus. Quid est ergo, quod vitulum in manu propheta
tollit, et sic ad ungendum regem pervenit? Sed vitulus quid
est, nisi splendor imaginis Redemptoris? Quia enim eum, quem
eligit, conformem facere Redemptori studet, quando formam ipsam
Redemptoris praedicat, quasi vitulum in manu portat. Et quia
splendorem Dominicae conversationis, quem praedicat, in virtute operis
monstrat; vitulum, quem de armento suscipit, per manum ducit.
Vitulum namque in manu tollere, est praedicationem Dominicae
conversationis servare in virtute operis. Sic nimirum vadens
non occiditur, aliter occideretur: quia qui dicit, et non facit, oris
proprii gladio condemnatur. Quid est, quod dicere jubetur:
Ad immolandum Domino veni?
(S1, 16, 5) Quid est item, quia facit, quod dicit, dum venit et
immolat, nisi quia tantae debet esse efficaciae qui alios promovet, ut
bona non solum dicat, sed persuadeat? Immolationis quidem
victima, quae in prophetae manu videtur, in altari
cognoscitur. Quid est enim cor electi auditoris, nisi altare
Dei? Quando enim bona doctor loquitur ore, et ostendit opere,
vitulus in manu est. Quando autem et quod dicit, et agit,
auditoribus persuadet, victima in altari est. Tunc ergo
immolat, quando electa corda per amorem suscipiunt, hoc quod in verbo et
exemplo doctoris radiat, de imitatione Redemptoris. Sequitur:
Et vocabis Isai ad victimam:
(S1, 16, 5) Fortasse hoc, locus iste insinuat, quod praeter praelatorum
conscientiam subditi promovendi non sunt. Isai prius ad
victimam vocatur, ut bonum, quod subire subjectus cernitur, in magistri
sui mente fundetur. Bene subjungitur:
Et ostendam tibi quid facias.
(S1, 16, 3)
Idipsum quoque exprimens, ait:
Et unges, quem monstravero tibi.
(S1, 16, 3)
Nisi enim Isai prius vocetur, ei, quae facienda sunt, non pandentur:
quia sine magistri voluntate aliquid de subjecti persona faciendum non
est. Illo ergo vocato, quod est faciendum, ostenditur, quia
cum voluntate religiosi doctoris, subjecti humilitas ad arcem
sustollitur praelationis. Quid est autem, quod dicitur:
Unges quem monstravero tibi,
(S1, 16, 3) nisi quia electi pastoris aequales discipuli omnes non
sunt? Sunt namque ex illis, alii utiles ad obediendum: alii
et humiliter obediunt, et jubere discrete didicerunt. Dicit
ergo:
Unges quem monstravero tibi:
(S1, 16, 3) ut, cum ad culmen sacerdotii persona quaeritur, cum magna
subtilitate requiratur. Quibus nimirum verbis ordinatoribus
Ecclesiarum in electione aliorum nihil suum relinquitur.
Quem,
(S1, 16, 3) ait,
monstravero tibi, illum unges.
(S1, 16, 3) Qui sunt qui ungunt quos non monstrat Deus, nisi qui
carnali affectu ad Ecclesiarum culmen ordinandos ducunt, qui non merita
discernunt, sed personas accipiunt? Isti quidem reges ungunt,
sed non qui a Deo monstrantur. Quod suum est, faciunt; quod
Dei est, tollunt. Dei quidem personam monstrare est,
ordinatoris praebere unctionem. Dum ergo ipsi sibi monstrant
quos ungant, habere Deum cooperatorem nolunt. Unde et per
prophetam Oseam de talibus electis Dominus queritur, dicens:
Ipsi regnaverunt, non ex me; principes exstiterunt, et ego
ignoravi.
(Os, 8, 5) Dicitur ergo electis, quod audire non possunt reprobi:
Unges quem monstravero tibi:
(S1, 16, 3) ut nullus promoveatur, nisi qui dignus tanto ordine, Scripturarum
sanctarum laude decernitur. In eis quidem Dominus loquitur,
ibi qualis et quantus esse debeat magister Ecclesiae,
memoratur. Ille ergo monstratus a Domino eligitur, qui per
sacrum eloquium commendatur. Haec quidem mali rectores
contemnunt, boni faciunt. De bonorum ergo obedientia recte
subjungitur:
Fecit ergo Samuel, quod locutus est ei
Dominus. Venit in Bethlehem, et admirati sunt
seniores civitatis, occurrentes ei.
(S1, 16, 4)
Ad historiam seniores admirantur, quia illuc venire propheta non erat
solitus. Quo in loco fortasse signatur: quia electi doctores
vix aliquando videri in publico debent, esse frequentes in secreto,
negotiis civilibus vacui, spiritualibus pleni. Miraculum ergo
fit populi, in publico visa persona pastoris. Mirantur quod
exeat, quem secreti cultorem sciebant. Qui quia in magna
populi veneratione sustollitur, seniores civitatis et admirati, et ei
occurrisse referuntur. Quia vero non populus, sed seniores
admirantur, perfecta doctorum virtus ostenditur, quae non a parvulis et
simplicibus, sed a magnis et eruditis praedicatur. Qui etiam
de pacifico ingressu prophetae sciscitantur. Quasi ergo
ingressum non pacificum minabatur, qui dicebat:
Quid vultis, in virga veniam ad vos, an in spiritu
mansuetudinis?
(1Co, 4, 21) Quid est ergo, quod dicitur:
Pacificus est ingressus tuus?
(S1, 16, 4)
Nisi quia electi fideles dum bene spiritualium doctorum acta
considerant, in eis utique divinam voluntatem pensant. Quia
enim esse Samuelem prophetam sciebant, utique quia divinae
dispensationis secreta cognoverat. Dum ergo de pacifico
ingressu interrogant, quid aliud interrogando faciunt, quam divini
consilii nosse velle secretum? Utinam et nos quoties sanctos
viros cernimus, inquirere de pacis nostrae securitate studeremus, et
diligenter ab eis scire, quales a Deo cernamur, qui cognitionis nostrae
oculos non habemus. Pacificus ergo ingressus doctorum est,
cum ad eos veniunt, qui non sunt pro culpa feriendi, sed pro justitia
praedicandi. Qui ergo promotum justum venerat, respondit
dicens:
Pacificus, ad immolandum Domino veni.
Sanctificamini, et venite mecum, ut immolemus.
(S1, 16, 5)
Cum doctoribus, ut immolent, vadunt, qui intentionem ad superna
dirigunt. Et coram euntibus propheta immolat, quando id
doctor, quod verbo pronuntiat, in assistentium cordibus per amorem
ligat. Sed ut historiam paululum attendamus, vigilanter est
discutiendum, quod dicitur:
Sanctificamini et venite mecum.
(S1, 16, 5) Si enim interesse sacrificantibus non audent, nisi
sanctificati, quid de sacrificantibus censendum? Sanctificare
enim purgare est. Quantum ergo puros decet esse pontifices,
ubi invitatae ad sacrificium nonnisi sanctificatae admittendae sunt
plebes? Sanctificatio quippe corporis pudicitia est,
sanctificatio mentis charitas et humilitas. Sanctificetur
ergo ad sacrificium invitatus, sed magis ille cogitur, a quo
invitatur. Notent sacerdotes, quae invitatis dicant:
Venite mecum.
(S1, 16, 5) Secum quippe sanctificati veniunt, si cum mundis
plebibus ad Dei obsequia mundi sacerdotes accedunt. Secum
quippe ire, est mundos cum mundis accedere. Nam si mundae
sunt plebes, non mundi sacerdotes, secum non veniunt: quia aequali
puritatis ordine non accedunt. Audiant hujusmodi quid alter
propheta admonet, dicens:
Mundamini, qui fertis vasa Domini.
(Es, 52, 11) Audiant item, quod dicit:
Lavamini, mundi estote.
(Es, 1, 16) Quia ergo mundandae sunt plebes, dicit:
Sanctificamini.
(S1, 16, 5) Quia item summi viri in continuo munditiae suae statu
semper debent permanere et ad formam suae puritatis alios trahere,
subdit:
Et venite mecum.
(S1, 16, 5) Sed quia seniores ad victimam invitantur, quid per
typum demonstrant, nisi quia ad eligendum antistitem, sive ad ungendum
et consecrandum, plures sapientes atque religiosi viri vocandi
sunt? Qui nimirum sanctificantur et veniunt, si proponunt, ut
in electione illa carnale aliquid non sequantur. Sanctificari
quidem eis est, ad praebenda dona sancti Spiritus spiritualem et sanctam
intentionem adducere. Bene autem in typo electorum et de
Isaia, et ejus filiis dicitur:
Sanctificavit ergo Isai, et filios ejus, et vocavit eos ad
sacrificium.
(S1, 16, 5)
Et quia per sacra eloquia Dominum eligendos antistites monstrare
docuimus, jam quales monstret, qualesque reprobet subsequenter,
loquentibus sacrae hujus historiae mysteriis, videamus.
Sequitur:
Cumque ingressi essent, vidit Eliab, et ait: Num coram
Domino est Christus ejus? Et dixit Dominus ad
Samuelem: Ne respicias vultum ejus, neque altitudinem
staturae ejus, quoniam abjeci eum, nec juxta intuitum
hominum judico. Homo enim videt ea, quae
apparent, Dominus autem intuebitur cor.
(S1, 16, 6 et S1, 16, 7) Quid enim est sapientibus ingredi, nisi ad subtile
discretionis sacrarium intrare? Sed ingressum Eliab vidit:
quia illum esse dignum praelatione sanctae Ecclesiae pastor agnoscit,
qui et fortitudinem habet boni operis, et scientiam
veritatis. Quid est autem, quod ei Dominus nec staturam ejus,
nec vultum aspicere praecipit, nisi quia in sancta Ecclesia nec opus,
nec scientia sine humilitate praedicatur? Quid est enim
vultus alicujus, nisi exterior conversatio, per quam
noscitur? Et quid est statura ejus, nisi altitudo scientiae,
per quam ad superiora sublimatur? Quos ergo Eliab rectius,
quam bona agentes, et eruditos significat, sed arrogantes?
Unde et Eliab, Deus meus pater, interpretatur. Hoc quippe
ejus nomen, quod audent praesumere. Quid namque est, quod
Deus meus pater dicitur: nisi quia dum fortiter bona agunt, spiritualia
sapienter intelligunt, se per singulare meritum in filiorum Dei numerum
transisse gloriantur? Nam pater non meus, sed noster
omnipotenti Domino dicerent, si per humilitatem se cum electis caeteris
in supernae generationis ordine communiter viderent. Merito
ergo repellitur, quia in spirituali culmine nonnisi humiles
praeferuntur. Subtiliter ergo propheta de ungendi persona
exquirit, dicens:
Num coram Domino est Christus ejus?
(S1, 16, 6) Modo hoc fit, quando summus doctor, et vitam et
intelligentiam eligendi cognoscit, sed adhuc de humilitatis virtute
perquirit. Sed vultum et staturam ejus abjectam videt, quando
ei, quidquid pulchrum habet in opere, quidquid altum in eruditione inest
ei, absque humilitatis virtute cognoscit. Merito igitur
Dominus dicit:
Projeci eum, nec juxta intuitum hominis judico: quia homo
videt in facie, Deus autem intuebitur cor.
(S1, 16, 7) Quasi dicat: Homines solent magna opera, et scientiae
verba laudare: ego autem nec verba, nec opera laudo, quae in humilitate
vera fundata non video. Indignitatis quippe suae repulsam,
qui ejusmodi sunt, expavescerent, si attente audire vellent, quod ad
prophetam Dominus dicit:
Ne respicias vultum ejus, neque altitudinem staturae ejus,
quia projeci eum.
(S1, 16, 7) Pro magno namque habent, quod arrogantes faciunt: sed
ecce tam vile esse a Domino dicitur, ut nec respiciendum esse
judicetur. Sed isto amoto, quid sequatur ostenditur:
Et vocavit Isai Aminadab, et adduxit eum coram
Samuele. Qui dixit: Nec hunc elegit
Dominus.
(S1, 16, 8)
Aminadab interpretatur, urbanus. Merito igitur, Domino
consulto, repellitur: quia sancta ecclesia ad regimen animarum non
eligit negotiis saecularibus strenuum, sed spirituali conversatione
decorum. Urbani quidem sunt, qui postposita intentione
coelestium, exterioribus studiis se ostendere strenuos
conantur. Nec hunc ergo elegit Dominus, quia pii pastoris
studio coelestia, non terrena, provideri fidelium gregibus debent, non
infirma et labentia, sed sublimia et aeterna.
Adduxit autem Sama, de quo et ait: Etiam hunc non elegit
Dominus.
(S1, 16, 9)
Sama, audiens, interpretatur. Quid ergo Sama designat, nisi
obedientes et simplices? Audire quidem eis, est ea quae a
majoribus jubentur, obediendo perficere. Unde et de
obedientia gentilis populi per Psalmistam dicitur:
Populus, quem non cognovi, servivit mihi, in auditu auris
obedivit mihi.
(Ps, 17, 45) Quid est autem, quod non eligi a Domino dicuntur: nisi
quia in Ecclesiae culmine non ponuntur imperiti humiles, sed humiles
sapientes, qui et facere jussa sciant, et quae facienda sunt, sapienter
jubeant? Facere quidem eum oportet, et docere.
Faciat ergo humiliter, doceat sapienter. Quia ergo qui facere
per humilitatem sciunt, et jubere per eruditionem nesciunt, in
dignitatem regiam assumendi non sunt, Sama ad regnum a Domino non eligi
perhibetur. Hinc ergo, hinc simplices et inobedientes
colligant, quam poenaliter ad praeeminendum se ingerunt, si omnipotens
Deus nec illum ad regimen suscipit, qui per humilitatem obedientiae
audiens vocatur. Et quia plures sancta Ecclesia hujusmodi tam
simplices et bene viventes, quam humiles sapientes habet, sequitur:
Adduxit itaque Isai omnes filios suos coram
Samuele. Et ait Samuel: Non elegit Dominus ex
istis.
(S1, 16, 10)
Quia in septenario numero soleat perfectio designari, testatur Isaias
propheta, qui dona sancti Spiritus Redemptore nostro manentia asserens,
ait:
Requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et
intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus
scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris
Domini.
(Ex, 11, 2) Quid est ergo, quod hi, quia praedicationis officio
repelluntur, septenario numero designantur, cum idem numerus
perfectionem designet, quam alius nisi de sancti Spiritus infusione non
habet? Sed convenienter hoc asseritur: quia pluribus gratia
Spiritus sancti ad bene vivendum datur, ad docendum non
datur. Qui quia plures sunt, et in bona operatione perfecti,
apte septenario numero continentur. Item quia robusta
faciunt, et subtilia non intelligunt, a regni gubernatione
repelluntur. Et septem ergo sunt filii, et eorum aliquis ad
animarum regimen non assumitur: quia etsi bene vivendo regere fortiter
semetipsos sciunt, tueri alios fortiter per doctrinam nequaquam
possunt. Nunquam se tam in ordinando praecipitet ordinator
Ecclesiae, quia, etsi plures habet, qui ad suscipiendam animarum curam
non sunt idonei, qui tamen praeesse possint ei deesse non
possunt. Quaerat ergo doctor instanter, non deficiat
quaerere, donec latentes possit invenire. Magnae quidem
electorum virtutes quasi thesauri omnipotentis Dei fere semper in
occulto sunt. More etenim timoratorum divitum omnipotens Deus
facit: quia ne virtutum thesauros perdat, hos et in electis mentibus
collocat, et ipsas mentes per secretum celat. Quaerat ergo,
qui ordinare, imo ornare, Ecclesiae caput cupit, occultos
thesauros. Christi sponsam ornare gestit; sed non potest,
nisi occultos sponsi thesauros ad ejus ornatum producat, et non
desistat, donec latentes inveniat. Sed quid hortor pastores
quaerere, cum nisi Deus oculos [ Legendum videtur
occultos] proferat, nequeant inveniri? Quid est enim aliud:
Unges quem monstravero tibi?
(S1, 16, 3) Tamen quaerendi sunt, quia, nisi quaesiti diu, minime
monstrantur. Nam et Dominus se monstraturum promittit, et
tamen propheta quaerere nititur, ut invenire mereatur. Unde
et Dominus quaerendi instantiam imperat, dicens:
Quaerite et invenietis, petite et accipietis, pulsate et
aperietur vobis.
(Mt, 7, 7) Quaerens ergo propheta, et tot jam repulsis, quaerere
perseverans, quid nobis insinuat, nisi ut nulla dispensatione indigni ad
culmen religionis venire permittamur [ Forte
permittantur]? Nam cum in plerisque sanctae Ecclesiae
negotiis salubris sit dispensatio, lethalis profecto et mortifera est,
ubi aut caeci per ignorantiam, aut irreligiosi sapientes, aut ad
saecularia negotia projecti ad aliorum primatum venire
permittuntur. Hi enim ignorando, illi sciendo et non
faciendo, subditorum animas perimunt: illi item negligendo spiritualia,
sequendo carnalia et terrena. Illi quidem totis viribus
laborant, ut laudentur quae dicunt; isti quae dicant nesciunt; illi ad
hoc omni intentione conantur, ut inter summos saeculi abundantius
honorentur: qui profecto tanto pejores prioribus sunt, quanto illi in
spiritalibus, isti in carnalibus et saecularibus apparere sublimes
volunt. Horum finis desiderium est, fulciri divitiis,
honoribus extolli, potentum hujus saeculi familiaritatibus
sublimari. De quibus omnibus reprobae mentis affectibus oriri
potest negligentia animarum subditorum, contemptus Christi, et Ecclesiae
dilapidatio facultatum. Quaerat itaque doctor, ut nulla
dispensatione indignos praeferat: quia quod lethiferum est, nunquam
permitti debet. Unde et subditur:
Dixitque Samuel ad Isai: Nunquid completi sunt
filii?
(S1, 16, 11) Quid est, quod alium quaerit, nisi quia non debet ante
quaerens quiescere, quam mereatur invenire? Et quia saepe
abjecta foris et vilia, intus excelsa sunt, sequitur:
Qui respondit: Adhuc reliquus est, et qui pascit
oves.
(S1, 16, 11)
Quid est reliquus, nisi abjectus? Abjectum dico a se, non a
Deo: quia a Deo per superbiam quis abjicitur; a se abjectus est, qui
vilis et humilis aestimatur. Vel reliquus dicitur, qui in
aliorum comparatione esse aliquid non videtur. Abjectus ergo
humilis dicitur; quia contemni se videt, et tolerat, ostendi nequaquam
curat, sed oves pascit; quia cogitationes simplices in contemplatione
aeternae haereditatis nutrit. De his certe pascuis electorum
a Domino dicitur:
Ingredientur et egredientur, et pascua invenient.
(Jn, 10, 9) Intus quippe habent pascua contemplationis, foris
pascua boni operis. Intus mentem devotionibus impinguant,
foris se piis operibus satiant. Merito parvulus iste dicitur
oves pascere, quia electus quisque humilis est, et sterilis non est, qui
quotidie magna agit, sed de se magna non sentit. Merito ergo
non solum parvulus, sed pastor asseritur: quia qui vere humiles sunt,
foris se dejiciunt, sed per internam societatem in summis, et aeternis
pascuis immorantur. Nam scriptum est:
Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam.
(1P, 5, 5) Quae autem gratia? Nisi ut summa videant et
cognoscant, cognoscant et diligant, atque ad ipsa dilecta quasi pingues
et fortes currant. Hic itaque, quia valde idoneus est,
instanter exhiberi jubetur. Nam sequitur:
Et ait Samuel ad Isai: Mittite, et adducite
eum. Neque enim discumbemus, priusquam ille
veniat.
(S1, 16, 11)
Quid est autem,
Non discumbemus, priusquam veniat?
(S1, 16, 11) Quem requirit, nisi quia in observatione jejunii
celebranda sunt sacramenta unctionis? Nobis autem non solum
ipsa sacramenta, sed vis sacramentorum attendenda est. Nam
quidam cibi sunt, qui si non caventur, ungere bene reges nequaquam
sinunt. Exteriora quidem Ecclesiae negotia quidam cibi animae
sunt, qui ab electis devote administrantur. Sed si negotiorum
multitudine anima saturetur, ad suscipienda spiritualia intrare perfecte
non sinitur. Cum ergo spiritalia instant, exteriora
differantur: quia cum magna mentis quiete disponenda sunt.
Sequitur:
Misit ergo, et adduxit eum.
(S1, 16, 12) Rex futurus adducitur, quando ab occultationis suae
latibulis humiles producuntur. Latent quidem, sed in pascuis;
quia, etsi hominibus intra carnis vilia et infirma se tegunt, magna est
supernae contemplationis latitudo, in qua morantur. Sed
qualis jam praelatus appareat, videamus. Sequitur enim, et
dicit:
Erat autem rufus, et pulcher aspectu, decoraque
facie.
(S1, 16, 12)
Quid est, quod tanta pulchritudo regis asseritur, nisi quia magnis
virtutum fulgoribus ornari debet persona doctoris? Nam de
Redemptore dictum est:
Spiritus ejus ornavit coelos.
(Jb, 26, 13) Coeli namque sunt sublimes praedicatores.
Qui profecto coeli a spiritu ornati sunt, quia virtutes quibus emicant a
Spiritu sancto percipiunt. Quid est ergo, quod rufus
asseritur, nisi quia in rubra saepe materia charitatis fervor
designatur? Unde et in veste pontificis coccus ponitur bis
tinctus, ut duplici vestiatur charitate. Rufus ergo dicitur
per ardorem charitatis, quia dum ardentia praecepta charitatis exhibet,
quasi per calorem rubet. Quid item est pulcher aspectu, nisi
interna contemplatione conspicuus? Quasi enim pulchrum
aspectum habet, qui decore visionis radiat in interna
contemplatione. Quid ergo facies designat, nisi exteriorem
gloriam honestatis? Nam quia per faciem quisque cognoscitur,
decor faciei est praeclara honestas conversationis. Quasi
enim per faciei decorem cernitur, qui in omni gestu corporis splendidus
invenitur. Rufus ergo amore est, pulcher aspectu propter
scientiam decora facie, splendidus honestate. Quia vero
charitatis fervor per sancta opera demonstratur, potest per ruborem ipse
labor operis designari. Qui enim nimis laborat, faciei
ruborem repraesentat: quia dum intus incalescit, foris in vultu ruborem
trahit. Sic namque est omnis spiritualis labor.
Quia enim unusquisque quanto amplius pro aeterna vita laborare conatur,
tanto ferventius ad laborandum sancti Spiritus ardore succenditur, velut
in fervescendo ruborem excitat, quem foris portat. Rufus est
ergo doctor labore pii operis, pulcher aspectu in fulgore
contemplationis. Decor vero faciei ipsa est pulchritudo
charitatis. Per alias quippe virtutes formam sanctitatis
accipimus; per ipsam charitatem, ipsam formam nobis quasi mirabili
decore vestimus. Illae aliae virtutes corpus justitiae sunt,
charitas vero hujus corporis facies recte intelligitur. Per
faciem quippe, non per corpus unusquisque cognoscitur. Nam si
corpus videas, et faciem non videas, eum cujus solum corpus aspicis non
agnoscis. Quid vero est aliud, quod fatuis virginibus
respondetur a sponso:
Nescio vos>?
(Mt, 25, 12) Ecce per magnos labores virginitas conservatur, ipsa
quoque virginitas magna et incomparabilis virtus agnoscitur.
Quid est ergo, quod fatuae virgines a sponso non cognoscuntur, nisi quia
corpus habent quo subsistant, decorem vero non habent faciei quem
sponsus agnoscat. Habent quidem laborem in conservando
corpore, non habent decorem vultus in perfecta charitate.
Haec namque tria eo quo ponuntur ordine, in electi conversatione
proficiunt. Nam pulchros contemplationis aspectus habere non
praevalet, nisi qui prius se in labore pii operis vehementer
exercet. Aeternae quidem lucis gaudia illius summi luminis
immensitas, aeternus ille vigor splendoris ineffabilis, quo laboriosius
quaeritur, se quaerentibus laxius aperitur. Qui ergo jam
talis est, idoneus quidem ad docendum cernitur; sed nisi decora facie
fulgeat, nisi mentem charitatis perfectae radiis illustratam gerat,
dignus tanta celsitudine non probatur. Sit ergo rufus pastor,
et non sit remissus in opere; sit pulcher aspectu, videlicet sublimis in
eo contemplatio; sit decora facie, ut totum robur operis, et altitudo
contemplationis, supernae majestatis oculis notum, sit per ineffabilem
pulchritudinem charitatis. Haec quippe tria immensi decoris
insignia, quia sanctae Ecclesiae doctor habere debet, pro omnibus Petrus
assumitur, et an amet Redemptorem tertio interrogatur. Primo
namque ei dicitur:
Petre, amas me ?
(Jn, 21, 17) [mauvais référencement: Jn, 21, 16] ut per amorem agere fortia studeat; secundo, ut in
contemplando alta cognoscat; tertio, ut perfectae charitatis affectu, et
erga proximum ferveat, et ad speciem Conditoris ferventius
inardescat. Talis ergo ac tantus tam pulcher, tam decorus
puer, quo testimonio proferatur, audiamus. Nam sequitur:
Surge, et unge eum, ipse enim est.
(S1, 16, 12)
Quid est,
Surge, et unge eum?ì
(S1, 16, 12) An tantus erat parvulus, ut sedendo ungi non
posset? Sedendo quippe, tangere alta non possumus.
Magna ergo est virtus, magna celsitudo humilium, si ad eorum summa nec
prophetae pertingunt. Surgit ergo propheta, cum se pontifex
in miram electi praedicatoris venerationem erigit. Nam foris
humilem quasi videndo conspicit; sed interius ejus meritum, nisi se in
interna contemplatione erigat, non agnoscit. Surgere ergo
doctor praecipitur: quia cui tanta vult sacramenta impendere, ejus ante
cognoscere meritorum sublimitatem debet. Quid est ergo, quod
dicitur,
Surge, et unge eum, quia ipse est,
(S1, 16, 12) nisi sublimi sublimia sacramenta sublimiter praebe?
Nam saepe indiscreti pastores negligentem et reprobam accedentium vitam
sciunt, et eos promovere non metuunt. Hi profecto ungunt, et
non surgunt; quia quibus sacramenta unctionis tribuunt, in alto sitos
meritorum loco non cernunt. Quando igitur doctor sublimis
ostenditur, ejus ordinator surgere monetur; quia per ministerium tunc
digne tribuuntur sacramenta unctionis, cum ungendus in alta conspicitur
sublimitate virtutis. De quo nimirum,Quia ipse
est, dicitur: Si ergo ipse est, alius non est; quia,
nisi his virtutibus fulgeat, necesse est ut ordinem tantae celsitudinis
non attingat. Quem ergo monstraturum se Dominus promisit,
rufum et pulchrum aspectu, et decora facie ostendit, dicens:
Ipse est enim.
(S1, 16, 12) Quia nullus debet subire culmen regiminis, qui robur
non habet magni operis, scilicet contemplationis scientiam, et fervorem
charitatis. Bene ergo subjungitur:
Tulit igitur Samuel cornu olei, et unxit eum in medio
fratrum suorum.
(S1, 16, 13)
Cornu olei tollitur, ut tota vita pontificis spiritualis esse doceatur. Cornu olei tollitur, ut in excellenti liquore magister Ecclesiae vir esse studeat magnae misericordiae. Oleo ungitur caput regis, quia lucere super candelabrum debet per flammam verbi. Cornu oleum recipit, ut increpando purget, et miserando per blandimentum trahat. Cornu etiam recipit in sublimitate ordinis, oleum ad fomenta virtutis. Sed pleno cornu ungitur, ut virtus pontificis plena doceatur. Cornu namque plenum in unctione sua habet, si tam in virtute misericordiae quam charitatis et verbi perfectus est. Plenum etiam cornu in unctione sua habere cognoscitur, cujus omnis potestas per misericordiam dispensatur. Ipsa quippe auctoritas sanctae Ecclesiae, cum sine misericordia est, nulla est; quia tunc spiritualis est rigor disciplinae, cum a linimento non vacat misericordiae. Cornu ergo et oleum simul ostenditur, ut disciplina semper cum misericordia teneatur. Cornu namque oleo plenum dicitur; ut ubicunque cornu acumen exhibet, exhibeat refusae gratiae unctionem. Sed dum ad ungendum regem unctio ducitur, cornu foris cernitur, intus plenitudo olei occultatur. Portet igitur propheta cornu foris, intus oleo repleat; foris textum insinuet, intus sacramenta declaret. Sciat ergo propheta quod tribuat; sciat rex unctus exhibita recipiendo, quid agat. Quid est ergo, quod foris est cornu, intus oleum, nisi quia plerumque subditorum duritia meretur, ut pastoris increpationem sentiat, sed misericordiae ejus aliquid non attendat? Rector ergo cornu exhibet, in quo oleum latet; quia, cum quis acriter ex charitate corrigitur, poena sentitur, charitas non videtur. Saevus enim rector aspicitur, qui sic increpat, quasi qui non amat; quasi qui vehementer odit, sic objurgat. Quid tunc a compunctis cernitur, nisi cornu acumen, quo acrius feriantur? Sed quia valde intus prius pastor diligit, quem foris arguendo ferit; quid aliud quam cornu increpando monstrat, oleum diligendo celat? Plenum ergo cornu in unctione regis asseritur, ut in electo praedicatore perfectum utrumque esse doceatur. Nam acutus ad arguendum esse debet, mollis ad miserendum. Perfecte feriat, ut omnem vim morbi perfecte confodiat; perfecte per misericordiam ungat, ut plagas quas pungit ad sanitatem reducat. Si enim minus violenter quam debet ferit, plus quod latet non ejicit. Et si violenter ferit, et abunde non ungit, percussum per austeritatem interficit, et saluti non reddit. Sit ergo integrum cornu, integra olei plenitudo, ut austere per cornu feriantur vulnera, et per oleum foveantur.
Sed quid est, quod in medio fratrum ungitur, nisi quia virtutis exempla
circumquaque spargere jubetur? In medio fratrum ungitur, ut
tantae unctionis fieri participes omnes possint. Qui enim in
medio ponitur, ab omni parte videtur. Oleo quippe in medio
aliorum ungitur: quia qui in aliorum exemplum positus est, nullam sui
partem habere obscuram debet, ut hunc omnes aspiciant, et ab eo lucis
exemplum sumant. Unde et sancta animalia in circuitu oculos
habere describuntur
(voir: Ez, 1)
: quia electus doctor dum ardorem charitatis, dum virtutem
misericordiae, dum zelum rectitudinis ex dono sancti Spiritus recipit,
quasi globum habitat luminis, qui eum ex omni parte circumstantibus
fulgentem reddit. Vel in medio fratrum ungitur, ut unctum et
medium se esse semper arbitretur. Agnoscat ergo dignitatem
suam, et vim dignitatis exerceat, quia unctus est. Videat se
medium, et communis conditionis hominem, ut pares sibi esse eos quibus
eminet recognoscat. In medio ergo fratrum ungitur, ut sit
humilis et sublimis. Sublimis ordine, humilis
aestimatione. In medio item ungitur, ut se privato amore non
diligat, sed ex omni quod praeeminet lucra aliorum quaerat.
Unde et Saul solus in extrema parte civitatis unctus fuisse
perhibetur
(voir: S1, 9)
. Quid est enim, quod solus a solo inungitur, nisi
quia de culminis potestate per amorem privatum debebat
intumescere! Dum enim de accepta dignitate se singulariter
amare voluit, velut fomentum luminis solus tulit. Unde et
puer, qui comitabatur, praemittitur: quia electorum nullus ejus exempla
sequitur, qui divina auctoritate reprobatur. David ergo in
medio fratrum ungitur: quia electus doctor de eo, quod singulari
sublimitate sustollitur, singulari amore nequaquam gloriatur.
Et quia per ministerium hominum spiritualia in electis rectoribus dona
cumulantur, adjunctum est:
Et directus est spiritus Domini in David a die illa, et in
reliquum.
(S1, 16, 13)
Spiritus quippe Domini post unctionem dirigitur: quia foris sacramenta
percipimus, ut intus sancti Spiritus gratia repleamur. Foris
namque homo, intus Deus operatur, et non homo. Foris namque
homo surgit, intus se spiritus dirigit: quia ordinem religionis homo
homini praebet, sed in eum cui ordo datur spiritus dirigitur, ut foris
sublimitatem suscipiat ordinis, et intus robur sancti
Spiritus. Foris ordo committitur, ut quae Dei sunt, agere
debeat; intus dirigitur spiritus, ut quod injungitur, potenter
agat. Magnum quippe est onus ordinis, magna fragilitas
carnis. Onus ergo tantum quia debili committitur, dirigitur
spiritus: ut debilis roboretur, et magnum onus tanto gratius ferat,
quanto ipsum omnipotens spiritus fortius ad ferendum juvat.
Sed dirigi spiritus dicitur, ut conversus a rege superbo
sentiatur. Se ergo spiritus in alterum dirigit, quando
ejusdem spiritus gratia superbos ac fictos fugit. Unde et
scriptum est:
Spiritus Domini disciplinae effugiet fictum.
(Sg, 1, 7) Hinc et per semetipsum in Evangelio ait:
Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, et nescis
unde veniat, aut quo vadat.
(Jn, 3, 8)
Spiritus quidem venit et vadit, quia reprobos deserit, electos
assumit. Et quia judicium omnipotentis Dei imperscrutabile
est, unde veniat et quo vadat homo nescit: quia sciri non potest, an
quis in gratia quam recipit perseverare in perpetuum debeat.
Ab eo igitur qui defecit venire spiritus dicitur, ire ad eum qui
perseveraturus est: quia alios in tempore deserit, alios assumit, nec
tamen deserit. Unde et in typo electorum de David dicitur:
Directus est spiritus Domini in David a die illa in
reliquum.
(S1, 16, 13) In die quidem unctionis dirigitur, quando sic foris
Christi sacramenta percipimus, ut intus sancti Spiritus gratia
repleamur. Et in reliquum dirigitur spiritus, qui a gratia
quam percipit nunquam recedit. Hanc quippe gratiam directi
spiritus sic praedicatoribus ascribimus, ut omnibus ordinibus sanctae
Ecclesiae tribuamus. Quisquis enim Redemptoris nostri fidem
suscipit, per redemptionis nostrae baptismum renascitur, et Spiritus
sancti gratia ab omni peccato redimitur. Unde et electis
redemptis ejusdem Spiritus sancti donum insinuans Paulus apostolus, ait:
In quo signati estis in die redemptionis.
(Ep, 4, 30) Si ergo consideremus populum dudum in circumcisione
superbum, Spiritum sanctum amittere, videmus pariter in baptizatos
ejusdem spiritus directionem. In quo nos quidem dirigimur,
quia per superbiam illi sancti Spiritus gratiam perdiderunt.
Quid est ergo, quod dicitur, A die illa et in
reliquum, nisi quia sancti Spiritus gratia sic recipitur,
ut in ea electi usque in finem perseverare doceantur? Multi
quidem post remissionem peccatorum peccata ad mortem faciunt, in quibus
nimirum spiritus in reliquum dirigi non videtur. Dirigitur
ergo spiritus in electis tantum in die illa in reliquum, quia reprobis
in exortu fidei per Spiritum sanctum peccata dimittuntur, sed Spiritus
sancti gratiam postmodum per iniquitatem perdunt. Dirigitur
namque in reliquum, sed in David, quia manu fortis
interpretatur. Manu quidem fortis est qui diabolo praevalet,
et bonum quod accipit per perseverantiam usque in finem
tenet. De quibus certe Dominus ait:
Qui perseveraverit usque in finem, salvus erit.
(Mt, 10, 22) Quod si universalis Ecclesiae status conspicitur,
spiritus Domini in David in reliquum directum videmus: quia electos
sanctae Ecclesiae ab ejusdem Ecclesiae primordiis Spiritus sancti gratia
replere coepit, quos usque ad mundi finem custodire non
desinit.
Jam quippe juxta propositum nostrum claudi liber ad finem debet; sed ad
memoriam redit quia principia voluminis ad conversationem retulimus
Redemptoris. Et quia per Joannem initium, et finis idem
Redemptor noster asseritur, optimo liber fine clauditur, si in
Redemptoris nostri narratione consummetur
(voir: Ap, 1, 8)
. David ergo manu fortis ipsum Redemptorem humani
generis insinuat, qui antiquo hosti praevaluit, et de ejus potestate
electos tulit. Qui Bethlehemitae Isai filius dicitur, quia de
eo populo nasci voluit, quem Scripturarum sanctarum scientia quasi ex
pane saturavit. Domus quippe panis Judaea fuit, quae solidum
Scripturarum cibum in spirituali intelligentia, quasi ex pane
habuit. Quid vero Samuel, nisi, ut jam saepe diximus, novorum
praedicatorum ordinem signat? Quid vero David, nisi
Redemptorem insinuat? Ad eum ergo ungendum Samuel
mittitur. Ungere quippe eum, est ejus incomparabilem
sanctificationem ignorantibus praedicare. Nam quasi ungitur,
quando nescientibus opinionis ejus odor aperitur. Hunc namque
ungebat, qui dicebat:
Quia ei se infundit omnis plenitudo divinitatis
corporaliter.
(Col, 2, 9) Sed quid tantum novos praedicatores ad ejus unctionem
recipimus, cum etiam veteres tam venerabiliter unxisse
videamus? Quid enim melius ac suavius redolet, quam illud,
quod in eo propheta Isaias effudit, dicens:
Requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et
intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus
scientiae et pietatis; et replebit eum spiritus timoris
Domini?
(Es, 11, 2) Hinc item, qui tenetur in manibus, David ei loquens,
ait:
Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in
labiis tuis.
(Ps, 44, 3) Et post pauca:
Unxit te Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus
tuis.
(ps, 44, 8) Hunc autem Daniel unxit, et omnis unctionis
sacramentum Judaeis praebuit, dicens: Cum venerit Sanctus
sanctorum, cessabit unctio vestra (Da.
IX). Ad ungendum ergo propheta mittitur; quia ejus
odor a parvulis nunquam capitur, nisi per praedicatorum ora
pandatur. Unde et tres illae mulieres aromata praeparant, et
in sepulcro Redemptorem ungunt
(voir: Mc, 16)
. In sepulcro quidem Jesus ungitur, cum resurrectionis
ejus gloria praedicatur. Unde et cum veniunt, Jesus non
invenitur; quia cum bene de Dominica morte disputant, mortuum jam
resurgentem monstrant, et quasi veniendo non inveniunt; quia ubi bene
mortis causam cognoscunt, vitam esse redditam per illius mortem
inveniunt.
Sed quid est, quod implere cornu oleo jubetur? Quid namque
fuit austeritas legis, nisi cornu acuitas? Quasi enim cornu
percussit, dum peccata non per misericordiam indulsit, sed poenam
infligendo vindicavit. Cornu ergo oleo impletur; quia talis
Rex ungitur, qui peccata hominum misericorditer dimittat, non per legis
austeritatem puniat. Nam Moysi cornu praeferebant, qui de ea
quae in adulterio deprehensa fuerat Domino dicebant:
Moyses jubet hujusmodi lapidare; tu quid dicis de
ea?
(Jn, 8, 5) [mauvais référencement: Jn, 8, 15] Sed qui pleno cornu unctus fuerat, dicit:
Qui sine peccato est vestrum, primus in eam lapidem
mittat.
(Jn, 8, 7) Quasi cornu feriendi ille, assumpserat, qui dicebat:
Hic si esset propheta, sciret quae et qualis est haec mulier
quae tangit eum, quia peccatrix est.
(Lc, 7, 39) Sed qui ex plenitudine cornu unctus Jesus fuerat,
totum remittebat, dicens:
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit
multum.
(Lc, 7, 47) Hinc de peccatorum assumptione murmurantibus dicit:
Non veni vocare justos, sed peccatores.
(Mt, 9, 13) Cornu ergo pleno ad ungendum David propheta mittitur,
quia illum modo doctores praedicant, qui duritiam legis solvit, et omne,
quod rigidum praetulit, per gratiae suae fomenta reparavit.
An non ungebat eum ille, ad eum ungendum missus, de quo dicitur:
Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes: hic venit in
testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine?
(Jn, 1, 6 et Jn, 1, 7) [mauvais référencement: Jn, 1, 6] Sed audivimus quomodo missus fuerat, audiamus quomodo
ungat:
Ecce,
inquit,
Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi.
(Jn, 1, 29)
Potest per cornu, regni ejus videlicet, sanctae Ecclesiae sublimitas
designari, quae magna est, sed austera et superba non est. De
quo nimirum cornu superius per Annam Samuelis matrem dicitur:
Sublimabit cornu Christi sui.
(S1, 2, 10) Hinc namque per Zachariam dicitur:
Erexit cornu salutis nobis, in domo David pueri sui.
(Lc, 1, 69) Cornu quidem salutis quid est, nisi sublimitas
ecclesiasticae potestatis? Nam quod antiquis nusquam dicitur,
modo universali Ecclesiae dicitur:
Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in
coelis; et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in
coelis.
(Mt, 16, 19) Quod profecto cornu erectum et oleo plenum dicitur,
quia sancta Ecclesia, cum sublimitate potestatis, extendit viscera
miserationis. Et quia per damnatae humanitatis vitium,
facilius in auctoritatem potestatis extolli possumus quam flecti ad
mollitiem pietatis; bene non cornu, sed praeparare oleum
jubetur. Qui enim,
imple cornu tuum oleo,
(S1, 16, 1) dicit, cornu sine oleo esse signavit. Quid est hoc,
nisi quia irasci et arguere etiam inconsulti possumus, sed flecti ad
misericordiam, nisi ex magna meditatione, non possumus? Quasi
dicat: Zelum, quem naturaliter habes, imple oleo, quod si non habes ex
te, habere potes ex virtute. Quod certe ei dicitur, qui
ungere Redemptorem mittitur; ut qui in officio praedicationis ponitur,
dives esse misericordia semper conetur.
Potest hoc cornu mentis affectus ostendi. Quod certe cornu
impleri praecipitur, quia perfecte debet Redemptoris nostri unctio, id
est sanctificatio, ante sciri quam sufficienter valeat
praedicari. Cornu ergo impletur, quando bene sanctitas
Redemptoris agnoscitur. Et pleno cornu ungitur, quando optime
praedicatur. Nam Joannes quia praedicando ungere venerat,
quasi cornu implevit sciendo; ut eum ungere bene loquendo
potuisset. Si autem bene scire impletionem volumus, audiamus
quod in Evangelio dicitur:
Factum est verbum super Joannem Zachariae filium in
deserto.
(Lc, 3, 2) Cornu ergo pleno eum unxit, qui perfecte prius a verbo
doctus est quam verbi divinitatem et assumptam hominis naturam loqui
potuisset. Sed veniens, in manu vitulum habuit; quia, ut
dignus praeco Redemptoris fieret, carnem suam Deo per abstinentiam
mactavit. Potest etiam vituli appellatione ipse Dominus
designari. Quid ergo est, quod propheta in manu vitulum
tulit, nisi quia, qui Jesum vult praedicando ostendere, per
mortificationem carnis debet ejus, quem praedicat, passiones
imitari? Vitulum quippe in manu tenere, est similitudinem
passionis Christi in virtute operationis ostendere. Aliter
enim, qui ad ungendum regem venit, occiditur; quia nimirum in salutis
suae periculum praedicator veritatis efficitur, qui verbum quod ore
praedicat prava operatione conculcat. Samuel itaque ad
ungendum regem veniens, in manu vitulum tulit; quia praecursor Domini se
prius mirabilem per supernae conversationis fulgorem praebuit, et sic
bonum tantae gratiae nescientibus indicavit.
Sed quid est, quod quaeri inter filios Isai jubetur, nisi quia et de
veteri populo nasciturus erat, et aequalem nullum habiturus?
Quaeri itaque praecipitur, ut ei rationabiliter credamus. Et
quia per semetipsum dicit:
Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit
eum
(Jn, 6, 44), bene Samueli a patre dicitur:
Unges quem monstravero tibi.
(S1, 16, 3)
Quasi enim monstratum unxerat prius, qui ab eo, quem unxerat,
audiebat:
Beatus es Simon Bar-Jona, quia caro et sanguis non revelavit
tibi, sed Pater meus, qui est in coelis.
(Mt, 16, 17) In Bethlehem ergo mittitur, quia cum secundum carnem
quaeritur Christus, natus ex Judaeorum populo invenitur.
Venit etiam in Bethlehem, quia ordo praedicatorum ante Judaeam
convertere studuit, et postea gentibus Redemptoris finem
[Legendum videtur fidem]
praedicavit. Quid est autem, quod seniores civitatis
mirantur, nisi quia, qui ad maturitatis sensum pervenerant, in tantae
novitatis praedicatione stupebant? Sed admirantes ei
occurrunt, quia praedicationem veritatis libenter audiunt.
Occurrere quidem praedicatoribus, est verbum fidei quod praedicant
desideranter audire. Quid de pacifico ingressu ejus
interrogant? Quid est ingressus pacificus, nisi cum
praesentia pacis venerit? Hanc item pacem ostendit, qui ait:
Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum.
(Ep, 2, 14) Quid est ergo quod de pacifico ingressu interrogant,
nisi quia patrum promissionem electorum Judaeorum corda desideranter
exspectabant? Quasi nutantes, qui exspectabant, dicant:
Nunquidnam venit pax, quae se venturam, tanto temporum spatio
praecurrente, praedixit? Et quia novi doctores, quod antiqui
patres promiserant, exhibitum narrant, dicunt:
Pacificus.
(S1, 16, 5) Quasi dicat: Nos non futura promittimus, sed
praesentia pacis dona monstramus. In ingressu nostro praesens
est, in verbo nostro futura non est. Jam justus Simeon vidit,
jam tenuit et adoravit, dicens:
Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in
pace.
(Lc, 2, 29) Jam pastoribus apparuit, jam missa de coelis diu
exspectata pace, angelorum multitudo cantavit:
Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae
voluntatis.
(Lc, 2, 14)
Et quia non solum praedicare pacem venerat, sed etiam
persuadere, subdit, dicens:
Ad immolandum veni.
(S1, 16, 2 et S1, 16, 5)
Quid est sacerdoti immolare, nisi Redemptori nostro corda electorum per
amorem conjungere? Quasi dicat: Vos, an venerit, scire
vultis, sed non prodest sciri, nisi prosit amari.
Ad immolandum ergo Domino veni.
(S1, 16, 2 et S1, 16, 5) Hinc est, quod Paulus eos in quibus immolare non
poterat expellit, dicens:
Qui non amat Dominum Jesum, anathema sit.
(1Co, 26, 22) Sed invitatis ad victimam dicitur:
Sanctificamini, et venite.
(S1, 16, 5) Judaei idcirco nobiscum ad fidei sacrificium venire
nequeunt, quia Dominum Jesum ex Scripturis judicare nolunt, sed solo
odio audire ejus praedicationem refugiunt. Unde per
semetipsum Dominus queritur, dicens:
Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit,
peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent, quia
viderunt et oderunt me, et Patrem meum.
(Jn, 15, 24) Quid est ergo, quod dicitur:
Sanctificamini, et venite?
(S1, 16, 5) Sed sanctificari auditoribus, est audiendum purae
mentis secretum praeparare. Sanctificari quippe eis, est
odium de corde projicere, et ad audiendum verbum praedicationis,
intentionis puritatem parare. Sanctificatis ergo venire
praecipitur, quia venire nihil prodest qui intentionem puritatis
audiendo non habent. Et quia per doctores sanctos sanctus
loquitur Spiritus, dicit: Venite mecum: quasi dicat: Sic loquentem
attendite, ut vobiscum credatis audientem, quia sic loquor ut audiam,
dum ipse sum qui loquor et locutionem administro. Et quia in
initio nascentis Ecclesiae multi ex Judaeis, et devote audierunt, et
fideliter crediderunt, bene dicitur, quia Isai et ejus filii
sanctificati a Samuele sunt, et ad victimam invitati.
Sed in septem Isai filiis rex non invenitur. Quid enim
septem Isai filii, nisi omnes sunt Synagogae perfecti? Qui ad
prophetam veniunt, sed eorum nullus eligitur: quia electus praedicator,
et perfectos Synagogae filios aspicit, et ex eis Redemptorem humani
generis nullum credit. Adducit ergo omnes priores filios, ut
cum perfectos omnes aspicimus, Redemptoris excellentiam
cogitemus. In quibus profecto nisi parvulus adducitur, rex
esse a Domino non monstratur: quia nimirum cum Redemptori nostro magnos
viros conferimus, quantum excellat ejus dignitas, videtur.
Non invenitur ergo in aliis, quia puri homines sunt.
Quaeritur ergo in pascuis puer qui pascit oves, quia usque ad mortem
Patri obediendo se subdit:
generationem tamen ejus quis enarrabit
(Es, 53, 8)? Parvulus quippe dicitur, quia humilitatis ejus gratia
commendatur. Parvulus ergo dicitur, qui minoratus ab angelis
per Psalmistam perhibetur
(voir: Ps, 5)
. Sed parvulus oves pascit, quia per humilitatem est
humilis, et per majestatem sublimis. Hic laborat et esurit,
sed ibi de gloria majestatis suae angelos pascit. Dum enim de
plenitudine gloriae ejus omnes accipiunt, quasi in illis beatissimis
pascuis per puerum saturantur. Parvulus etiam pastor
asseritur: quia de carnis ejus assumptione, superni cives ineffabiliter
gaudent. Gaudium quippe illud ineffabile beatorum civium,
quasi ovium cibus est. Hic ergo adduci instanter praecipitur,
hic donec veniat, discubitus necesse est differatur.
Discumberet quippe, antequam veniret, si plebs in alium
credidisset. Exspectari ergo debuit, qui beatarum animarum
singularis et unicus cibus fuit. Unde et per semetipsum
dicit:
Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi
(Jn, 6, 51). Sed quia
qui ascendit, ipse est, qui descendit
(Ep, 4, 10), illuc mittitur, ut adducatur. Mittere namque ad
pascua, est mentem supra Angelos usque ad aequalitatem aeterni Patris
extendere. Et invenire eum, est summo patri eum per omnia
aequalem credere. Adducit autem eum, qui etiam ad
Redemptionem humani generis per assumptam humanitatem venisse jam
asserit. Miserat namque, et adduxerat eum hic, ad quem in
ejus typo mittitur, cum dicebat:
Qui de coelo venit, super omnes est.
(Jn, 3, 31) Parvum pascentem oves adducebat Isaias, cum
dicebat:
Parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis, et
vocabitur nomen ejus, admirabilis, consiliarius, Deus, fortis,
pater futuri saeculi, princeps pacis.
(Es, 9, 6)
Sed quia doctoris fides ad salutem sibi tantum, non etiam
auditoribus proficit, mitti et adduci praecipitur, ut unusquisque fidem
ejus habeat, per quam salvari mereatur. Ire etenim singuli,
et adducere eum debent, quia firmiter debent eum credere per divinitatem
aeterno Patri aequalem, et per manitatem naturae nostrae
participem.
De cujus etiam descriptione dicitur:
Qui erat rufus, et pulcher aspectu, et decora facie.
(S1, 16, 12) Rufus quippe, quia lancea vulneratus: rufus, quia ex
passione rubicundus. Unde et per prophetam ei dicitur:
Quare rubrum est indumentum tuum
(Es, 43)? Rufus quippe exstitit, cui candorem tantae
innocentiae pretiosi sanguinis rubore coloravit. Pulcher
etiam aspectu fuit, quia et resurgendo immortalitatis pulchritudinem
induit, et mortales nos ex magna charitate respexit. Quasi
enim aspectus sui pulchritudinem repromittens discipulis, ait:
Iterum videbo vos, et gaudebit cor vestrum.
(Jn, 16, 22) Hinc item repromittens, ait:
Vado parare vobis locum, et veniam, et accipiam vos
ad meipsum, ut, ubi ego sum, et vos sitis.
(Jn, 14, 2 et Jn, 14, 3) Quis est decor faciei, nisi ejus gloria
majestatis? Facies namque ejus perfecta cognitio
est. Hanc etiam Paulus commemorans, ait:
Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem
facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc
cognoscam, sicut et cognitus sum.
(1Co, 13, 12)
Decor ergo faciei quid est, nisi splendor aeternae
divinitatis? Qui nimirum decor modo creditur, non videtur:
tunc non creditur, sed videtur, quia apostolus ait:
Cum apparuerit similes ei erimus, quoniam videbimus eum,
sicuti est.
(1Jn, 3, 2) Unde et Moysi quaerenti eumdem faciei decorem,
respondit:
Posteriora mea videbis.
(Ex, 33, 23) Quidquid de illius divinitate contemplari nunc
possumus, non est ipse decor, sed velamentum decoris.
Posteriora quidem cernimus, ut sequamur; sed, dum sequendo pervenimus ad
eum, anteriora, id est faciei decorem cernimus. Rufus ergo in
saeculo fuit, pulcher in paradiso, decora facie perennis in
coelo. Potest et omnis haec trina pulchritudo in hac
praesentis vitae ejus conversatione cognosci. Rufus quippe
exstitit: quia ferventer amavit eos, pro quibus animam
posuit. Pulcher aspectu fuit: quia omnia novit.
Decora facie: quia bona omnia fecit. Sed quae illa aspectus
pulchritudo?
Nemo novit patrem, nisi filius.
(Mt, 11, 27) Hunc item Petrus admirans, ait:
Nunc scimus, quia scis omnia, et non est opus, ut quis te
interroget.
(Jn, 16, 30)
Decorem faciei turbae intuentium protestantur, quae dicunt:
Bene omnia fecit, et surdos fecit audire, et mutos
loqui.
(Mc, 7, 37)
Hinc item alii admirantes, dicunt:
Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei
(Mt, 8, 27)? Decor ergo faciei quid est, nisi pulchritudo
sanctitatis? Quid item est decor faciei, nisi splendor
conversationis ejus incomparabilis? quia per omne, quod egit,
incomparabili luce gratiae resplenduit. Hunc namque faciei
decorem Psalmista admirans, ait:
Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in
labiis tuis.
(Ps, 44, 3) Hanc Paulus praedicans, ait:
Qui cum sit splendor gloriae, et figura
substantiae ejus, portansque omnia verbo virtutis
suae, purgationem peccatorum faciens, sedet ad
dexteram majestatis in excelsis, tanto melior
angelis effectus, quanto differentius prae illis
nomen haereditavit. Cui enim dixit
aliquando angelorum: Filius meus es tu, ego hodie
genui te?
(He, 1, 3, He, 1, 4 et He, 1, 5) [mauvais référencement: He, 1, 3]
De hoc igitur recte prophetae praecipitur:
Surge, et unge eum, ipse est enim.
(S1, 16, 12)
Petrus quoque apostolus non solum propheta, sed summus patriarcha,
vidit inenarrabilem lucem fusam desuper, nubem obumbrantem, clamantem
patrem:
Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene
complacui.
(Mt, 17, 5, Mc, 1, 11, Lc, 3, 22 et 2Pi, 1, 17) Ibi dicitur:
Ipse est enim.
(S1, 16, 12) Hic dicitur:
Hic est filius meus dilectus.
(Lc, 9, 35 et 2P, 1, 17) Ibi quia in typis ostendebatur, quasi absentior
cernitur, dum dicitur:
Ipse est.
(S1, 16, 12) Hic autem, quia jam revelata claritas ejus erat,
praesentior cernitur, quia dicit:
Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui.
(2P, 1, 17) Hic ergo ungendus est, hic laudandus, et perpetuis
favoribus demulcendus. Sed quis digne laudare sufficiat, cum
non sufficiat gloriam videre, quam laudat? Quid est, quod
Petrus cadit, cum vocem audit insonantem tanti verba
praeconii? Sed parvulus erat, adhuc videbat, quod videre non
sufficiebat. Videbat, et quia videndo cadebat, significat,
quod ad id non poterat attingere, quod merebatur videre.
Nemo potest dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu
sancto.
(1Co, 12, 3) Quia ergo Petrus nondum illam plenitudinem spiritus
acceperat, praedicare Jesum quasi parvulus non valebat. ergo
surgere jubetur prius, et visionem nemini dicere, donec a mortuis
resurrexisset. Post resurrectionem quippe accepturus erat
Spiritum sanctum. Unde scriptum est:
Nondum erat spiritus datus, quia Jesus nondum fuerat
glorificatus.
(Jn, 7, 39) Nondum debebat ergo Petrus ante resurrectionem
visionem dicere, quoniam quidem bene vidit, sed antequam spiritum
haberet, non intellexit.
Quid est ergo quod ad Samuelem Dominus ait:
Surge, et unge eum?
(S1, 16, 12) Quid est, quod surgere jubetur, ut ungat, nisi quia
multum oportet eum erigi ad superna, qui sublimitatem Domini gestit
praedicare? Sed quantum erectus erat Petrus, qui ad tanta
videnda sustollebatur? Sed si ille adhuc altiorem statum
perfectionis exspectat, quis tantae praedicationis officium subire non
metuat? Si prophetam Dominus surgere admonet, praedicare
Dominum audet, qui per lapsum pravitatis jacet? Hinc est
enim, quod unicuique praedicatori per Isaiam praecipitur:
Super montem excelsum ascende tu, qui evangelizas
Sion.
(Es, 40, 9) Mons excelsus, perfectio doctrinae, et operis
est. Surgat ergo, qui ungere regem praecipitur, in sublimia
se extendat. Surgat in alto opere, surgat in alta
contemplatione, surgat in sapientia verbi, surgat in virtute
charitatis. Ille quidem, qui praedicando ungitur, tantus est,
ut vix ad eum a sublimibus perveniatur. Et fortasse Paulus
hunc ideo ungere poterat, quia dicit:
Nostra conversatio in coelis est.
(Ph, 3, 20) Ideo hunc ungere poterat, quia ad tertii coeli secreta
se erexerat, et in paradiso arcana verba audiebat. Quia ergo
Dominus Jesus sublimiter a sublimibus praedicari debet, surgere propheta
praecipitur: quia eum, per quem ipse signatur, ungere
jubetur. Alta quidem, imo altissima haec perfectae
conversationis virtus est, sed a multis perfecte perficitur.
Magna quidem sublimitas haec est, sed tamen sublimes Ecclesia sancta
multos habet. Nam ex quo Synagogam repulit, in innumerabilem
celsitudinem virtutis sanctam Ecclesiam sublimavit. Bene ergo
dicitur:
Et directus est spiritus Domini in David a die illa in
reliquum.
(S1, 16, 13) Dies quidem est fides Redemptoris: in qua nimirum et
sancta Ecclesia illuminatur, et repulsa Synagoga mira caecitate
deprimitur. primitur. In die ergo illa Spiritus
sanctus in David dirigitur: quia ejus gratia Synagogae tollitur, et
sanctae Ecclesiae electis datur. Dirigitur enim, quia illos
deserit, istos assumit. Sed in die dirigitur, quia qui in
fide Redemptoris illuminatus non est, in se se dirigentem spiritum
habere non potest. Spiritus ergo in die dirigitur, quia fidei
lumen habentibus datur. Dirigitur autem in David, quia hunc
sola sancta Ecclesia suscipit, quae corpus est Redemptoris.
Sed quia, auctore Deo, ea, quae proposuimus, de libro Regum tractanda
complevimus, orandus est summus atque omnipotens Spiritus, ut qui verba
per quem voluit, protulit, tam scribenti, quam legenti tribuat affectum
virtutis. Amen.